Μην τον ακούς Νουμίκιε, τον πήρανε τα χρόνια και λέει ...

Μια "φιλελεύθερη"* προσέγγιση στα "αριστερά" καμώματα της θεωρίας

Ο Χάρολντ, ο Ρίτσαρντ κι ο Φρέντερικ

Να μην αισθάνεσαι δέος για τίποτα,
Νουμίκιε, είναι στην πράξη ο μόνος
τρόπος να είσαι ευτυχής

Το πρόσταγμα της αυτοπροστασίας που περιγράφεται σε αυτό το γνωστό δίστιχο του Ορατίου συνιστά ένα χαρακτηριστικό δείγμα της συλλογιστικής που διέπει το βιβλίο του Φρέντρικ Τζέιμσον Το Μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού. Σε ένα από τα πιο απαισιόδοξα αποσπάσματα αυτού του βαθιά αντιρομαντικού βιβλίου, που άσκησε μεγάλη επίδραση, ο Τζέιμσον αποφαίνεται ότι "το τέλος του αστικού μοναδιαίου "Εγώ" [...] σημαίνει [...] το τέλος [...] του ύφους με την έννοια του μοναδικού και του προσωπικου, το τέλος της διακριτής ατομικής πινελιάς"*1

Παρακάτω αποφαίνεται ότι

αν έχει κάποιο νόημα το μεταστρουκτουραλιστικό θέμα του θανάτου του υποκειμένου αυτό δεν είναι άλλο από το τέλος του εγχειρήματος του εσωστρεφούς ατομικισμού με το "χάρισμα" του και το εννοιολογικό οπλοστάσιο των ιδιότυπων ρομαντικών αξιών που το συνοδεύουν όπως αυτή της "ιδιοφυΐας". [...] Η δική μας κοινωνική τάξη πραγμάτων είναι πλουσιότερη σε πληροφορίες και πιο καλλιεργημένη[...] Αυτή η νέα τάξη δεν έχει πλέον ανάγκη από τους χαρισματικούς προφήτες και οραματιστές του ώριμου μοντερνισμού ούτε ως καλλιτέχνες παραγωγούς, ούτε ως πολιτικούς. Τέτοιες προσωπικότητες δεν ασκούν πλέον καμία γοητεία ή μαγεία στα υποκείμενα της συλλογικής, ομαδοποιημένης μετα-ατομικιστικής εποχής· μπορούμε να τους πούμε αντίο χωρίς τύψεις όπως θα μπορούσε να το κάνει και ο Μπρεχτ : αλίμονο στην χώρα που έχει ανάγκη τις ιδιοφυΐες, τους μεγάλους συγγραφείς, τους δημιουργούς!* 2

Η αποδοχή αυτής της συλλογιστικής οδηγεί σε αυτό που αποκαλώ "γνωστικότητα" ("knowinness"). Η γνωστικότητα είναι η ψυχική κατάσταση που αποτρέπει το ρίγος του δέους. Θωρακίζει το άτομο απέναντι στον ρομαντικό ενθουσιασμό.

Αυτή ψυχική κατάσταση θα την συναντήσουμε στους καθηγητές των αμερικανικών κολλεγίων και πανεπιστημίων που ανήκουν στην ομάδα την οποία ο Χαρολντ Μπλουμ αποκαλεί "Σχολή των πικραμένων" (school of Resentment).

Αυτοί οι καθηγητές έμαθαν από τον Τζέιμσον και διάφορους άλλους πως δεν μπορούν πλέον να απολαμβάνουν "την πολυτέλεια της παλιομοδίτικης ιδεολογικής κριτικής, την οργισμένη ηθική καταγγελία του άλλου"3 ¨εμαθαν επίσης πως η λατρεία των ηρώων συνιστά δείγμα αδυναμίας και υποταγής στον πειρασμό του ελιτισμού. Έτσι αντικατέστησαν την δίκαιη οργή και την κοινωνική ελπίδα με την στωική εγκαρτέρηση. Αντικατέστησαν το δέος με την "γνωστική" θεωριτικοποίηση και τα οράματα για ένα καλύτερο μέλλον, με πικρία για τις αποτυχίες του παρελθόντος.

Παρόλο που προτιμώ τον όρο "γνωστικότητα" από την "πικρία" του Μπλουμ, οι απόψεις μας είναι σχεδόν ταυτόσημες. Ο Μπλουμ θεωρεί ότι πολλοί ανερχόμενοι νεαροί καθηγητές λογοτεχνίας μπορούν να γελοιοποιούν τα πάντα αλλά δεν μπορούν να ελπίσουν σε τίποτα· είναι σε θέση να εξηγήσουν τα πάντα αλλά δεν μπορούν να εξιδανικεύσουν τίποτα. [...]

Τα τμήματα κοινωνιολογίας των αμερικάνικων πανεπιστημίων που ξεκίνησαν ως προμαχώνες των κινημάτων κοινωνικής μεταρρύθμισης, κατέληξαν να εκπαιδεύουν τους φοιτητές να διατυπώνουν στατιστικές σε μιαν ακατάληπτη γλώσσα. [...]


*Από το βιβλίο του Ρίτσαρντ Ρόρτι, Η αριστερή σκέψη στην Αμερική του 20ου αιώνα, εκδ. Πόλις σελ.147
1. σελ. 50 στην ελληνική εκδοση (Νεφέλη 1999)
2. σελ. 114 στην ελληνική εκδοση