Μεταστροφή και Αυτοτιμωρία: Μια άσκηση και οι καρποί της | Βήμα 2ο

Η μεταστροφή [détournement] είναι μια παιγνιώδης τακτική χρήσης αλλότριων κειμένων, ήχων και εικόνων. Αναπτύχθηκε στην δεκαετία του 50 από τους Λετριστές και επιχειρούσε, όπως οι ίδιοι ανακοίνωναν,  να "στρέψει τις εκφράσεις του καπιταλιστικού συστήματος ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό". Έχει τις ρίζες της στην τεχνική του κολλάζ. Συνήθως γίνεται χρήση "ευτελούς" πρώτης ύλης από τη διαφήμιση, το ντοκιμαντέρ, από επικαιρικά άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, φτηνές ταινίες και τηλεοπτικές παραγωγές, αλλά όχι αποκλειστικά. Υπάρχουν περίφημες μεταστροφές κειμένων στοχαστών που σε καμία περίπτωση δεν υπήρξαν ευτελή. Πολλά είναι αυτά που μπορούν να ειπωθούν για την τεχνική της μεταστροφής και την "ορθή" ή όχι χρήση της. Κάποιοι μεθυσμένοι από αλκοόλ και νιότη συνέταξαν και οδηγίες χρήσεως.

Πολύ γρήγορα οι πρακτικές της αφομοιώθηκαν πρώτα από τους μηχανισμούς της προπαγάνδας των εμπορευμάτων, και κατόπιν από τις ακαδημίες τους. Έτσι σήμερα διδάσκονται στα ανά τον κόσμο εκπαιδευτικά ιδρύματα, σε τμήματα τεχνών, αρχιτεκτονικής, επικοινωνίας, οικονομίας, στρατηγικής, στατιστικής κτλ.  Μπορείτε να τις συναντήσετε και ως "found footage", "re-use", "mash up" ή "οικειοποίηση", μεταξύ των πολλών ονομάτων που της αποδίδονται κατά καιρούς στις θεωρητικές εργασίες που αναλύουν "το φαινόμενο".

Πρόσφατα, με σκοπούς εν μέρει εκπαιδευτικούς και εν μέρει αποκαλυπτικούς, κάναμε μια άσκηση της τεχνικής, που την ανακοινώσαμε στο Facebook [1]. Συγκεκριμένα, μεταστρέψαμε κείμενο γνωστού δημοσιογράφου, με το οποίο υποστήριζε ένθερμα την πρόσφατη απόφαση της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής για τον αποκλεισμό εικοσιτριάχρονης αθλήτριας από τους Ολυμπιακούς αγώνες του Λονδίνου - αποκλεισμός που έγινε με το σκεπτικό ότι ένα μικρό σχόλιό της στο tweeter έθιγε τους Αφρικάνους που διαμένουν στην Ελλάδα. Στο μεταξύ, ο ίδιος αυτός δημοσιογράφος, με απόφαση του πειθαρχικού συμβουλίου της ΕΣΗΕΑ αποκλείστηκε για ένα τρίμηνο από το σωματείο του και από τα προνόμια που αυτό δίνει στα μέλη του, γιατί το συμβούλιο θεώρησε πως κάποιο από τα άρθρα του σε εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας, έθιγε τον κλάδο και τις διεκδικήσεις του.

Η μεταστροφή που επιχειρήσαμε έγινε αντικαθιστώντας στο αρχικό κείμενό του το όνομα της αποκλεισμένης αθλήτριας με το όνομα του αποκλεισμένου δημοσιογράφου και αντίστοιχα τους τίτλους των πειθαρχικών oργάνων, καθώς και ελάχιστες λέξεις αναφοράς στα περιστατικά. Εκτός από διασκεδαστικό, ήταν άλλωστε και σχετικά εύκολο μιας και εξ αρχής το ίδιο το κείμενο του εν λόγω δημοσιογράφου  ήταν σύντομο και διατυπωμένο σαφώς με στερεότυπες υποδείξεις μιας αυθεντίας της μαζικής απεύθυνσης (συρμός). Φροντίσαμε μάλιστα να κάνουμε τα πράγματα ξεκάθαρα και εύκολα και για τον αναγνώστη, δηλώνοντας ήδη από τον τίτλο ότι επρόκειτο για άσκηση μεταστροφής και βάζοντας ως υποσημείωση τον ορισμό της τεχνικής από το Wikipedia καθώς και τον σύνδεσμο στο γνήσιο άρθρο του δημοσιογράφου.  

Φαινόταν έτσι σαν ο ίδιος ο συντάκτης να επιχειρηματολογεί  υπέρ του αποκλεισμού του, κάτι που σημείωσε με χιούμορ και προσεκτικός φίλος μας σχολιαστής, χαρακτηρίζοντας τον δημοσιογράφο "αυτοτιμωρούμενο"...

Κοντολογίς η μετεστραμμένη μας παράθεση επιχειρούσε να πλήξει την ρητορική και την σοφιστεία που ασκεί, πολλές φορές αναγκασμένος, ο μεροκαματιάρης γραφέας. Τον επί πληρωμή λόγο περί του αληθούς.

Το αστείο αρχίζει όταν, παρά τα "σημάδια" και τις "προειδοποιητικές πινακίδες" που είχαμε βάλει, η μεταστροφή μας δεν γίνεται αντιληπτή από όλους ως τέτοια! Κάποιοι, κατά το μάλλον ή ήττον ιδεολογικά συγγενείς του παθόντος, δεν κατάλαβαν ότι πρόκειται για κείμενο του ίδιου του "αυτοτιμωρούμενου" και,  αγνοώντας τις επισημάνσεις μας, θεώρησαν ότι έχουμε πάρει το μέρος του συμβούλιου του οργάνου των συντακτών! Και έτσι έσπευσαν να σχολιάσουν αναλόγως. Να μας καυτηριάσουν, δηλαδή, ότι υποστηρίζουμε - εμείς - τον αποκλεισμό του δημοσιογράφου και εγκρίνουμε την απόφαση της εν λόγω επιτροπής!

Σε αυτό το σημείο οι παραπλανημένοι σχολιαστές, καταφερόμενοι  ενάντια στο μετεστραμένο κείμενο, βάλθηκαν να (παρα)μιλούν για ιερατεία,  σταλινικές μεθόδους λογοκρισίας και ολοκληρωτική λογική, διαχειριστικές επιδιώξεις των χρημάτων και τις σχετικές κόντρες,  για τον εμετικό συνδικαλισμό, κ.ο.κ.

Με το πάθημά τους επαλήθευσαν λοιπόν έναν από τους βασικούς στόχους της μεταστροφής: τη σκανδαλώδη αποκάλυψη.

Στην δική μας περίπτωση, την αποκάλυψη της τύφλωσης που προκαλεί ο φανατισμός. Την  φανέρωση του μηχανισμού παραγωγής του κοινότοπου και της βίας του. Την αποκάλυψη της αποξένωσης που χτίζει γύρω μας η δημοσιότητα,η ματαιοδοξία,το μικροσυμφέρον, το χρήμα,η συνάφεια, τα κατακλυσμιαία επίκαιρα, η κατανάλωση, ο αστικός θόρυβος και τα επακόλουθά του δημοκρατικίζοντος ύφους.

Αυτή είναι δυστυχώς η κληρονομιά μας. Και γι'αυτό δεν είμαστε ούτε κυνικοί, ούτε ανάλγητοι κριτές κανενός. Δεν έχουμε ούτε πρόθεσημ ούτε δικαίωμα να είμαστε. Το πεδίο αυτο-δημιουργήθηκε από τα σχόλια που ακολούθησαν και τα οποία αναδεικνύουν την ελλιπή ψυχραιμία που οδηγεί στο ηθικίζον κήρυγμα περί σταλινισμού!

Όπως έχουμε πει σε κάθε ευκαιρία και το "πειθαρχικό συμβούλιο της ΕΣΗΕΑ" και ο "δημοσιογράφος", η "ολυμπιακή επιτροπή" και η "πρωταθλήτρια", και οι υποστηρικτές τους και οι πολέμιοι τους, μας είναι καθεαυτά αδιάφορα! Μας ενδιαφέρουν εφήμερα, ως επι μέρους μορφές της μεγα-κατασκευής, του φανταχτερού παραπετάσματος που κρύβει τον ερειπιώνα του πολιτισμού μας, και καθιστά αδύνατη την φαντασία και την συναίσθηση, την ομορφιά  του κόσμου, την περιπέτεια της ζωής, υπεξαιρώντας το κάθε μας δευτερόλεπτο και καμουφλάροντας τις σκοτεινές δυνάμεις που μας καθιστούν υποτελείς.

-------------------------------
[1] στη σελίδα μου στο facebook εδώ, που μπορείτε να απολαύσετε και τα σχόλια.
για το μετεστραμένο κείμενο δες και την αμέσως προηγούμενη ανάρτησή μας