Εκπομπή # 54 | Η γιορτινή εκπομπή

Καλές γιορτές! Νέα από το (γεμάτο) κυτίο παραπόνων των ακροατών και ακροατριών. Εντάξει, έχετε δίκιο. Ορίστε λοιπόν γιατί τα λέμε όλα αυτά! Με τάρανδους στο στούντιο, ποίηση υπό τους ήχους της λεωφόρου κι ένα σωρό ερωτηματικά: Τι κανει έναν άνθρωπο, ή ένα πλήθος, να σηκώνει ξαφνικά το ανάστημά του; Ποιος είναι καλός άνθρωπος; Είναι το ίδιο να παίζεις χάλια μπάλα και να φέρεσαι χάλια στους άλλους; Με α-πί-στευ-τη μουσική!!!

Ρατσισμός και Ατομικισμός

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με δυο εισαγωγικές διευκρινήσεις. Η πρώτη: δεν θα θίξω εδώ το φαινόμενο του φυλετισμού γενικά και διαχρονικά, αλλά τον ρατσισμό όπως εμφανίζεται στις σύγχρονες κοινωνίες μας και ειδικότερα με την οξύτερη μορφή του, την «εθνικοσοσιαλιστική». Η δεύτερη: αυτό που θα επιχειρήσω κυρίως να αναδείξω είναι η ανθρωπολογική διάσταση του προβλήματος, ο «ανθρωπολογικός τύπος» του σύγχρονου ρατσισμού, το πώς προσδιορίζει και οριοθετεί το «ανθρώπινο» —άρα και το απάνθρωπο. 
 

Για το πρόβλημα που θα μας απασχολήσει λοιπόν, είναι επιβεβλημένη από τα πράγματα η διαπίστωση μιας σοβαρής αποτυχίας στην ίδια την προσέγγισή του. Κοινός τόπος είναι πλέον η προσέγγιση και η καταγγελία του ρατσισμού, και γενικότερα του φασισμού και του ναζισμού, σαν να πρόκειται για ένα φαινόμενο κατά βάση αναχρονιστικό και οπισθοδρομικό· ένα φαινόμενο, το οποίο υποτίθεται πως αντλεί τις δυνάμεις του από ό,τι πιο «σκοτεινό, σκοταδιστικό και ανορθολογικό» —δηλαδή ό,τι πιο ξένο προς το νεωτερικό πολιτισμό μας, όπως λέγεται— υπάρχει στην ανθρώπινη ψυχή, απειλώντας να γυρίσει σε εποχές «προνεωτερικές», στον «βάρβαρο Μεσαίωνα», τις σύγχρονες, προοδευτικές και φιλελεύθερες κοινωνίες μας, το μοντέρνο σύστημά μας, που υποτίθεται ότι προάγει τη μετριοπάθεια και τη λογική. 

Όμως θα πρέπει επιτέλους να προσεχθεί ότι αυτή η προσέγγιση δεν έχει κατορθώσει ούτε να εξηγήσει πειστικά, αλλά ούτε και να ανακόψει δραστικά, την εμφάνιση παλιότερα και σήμερα την επανεμφάνιση του ναζιστοφασισμού στις πιο προηγμένες χώρες του δυτικού κόσμου, οι οποίες κατά τα άλλα οδύρονται, αλλά χωρίς να πείθουν, ότι αποτελεί εντός τους ξένο σώμα. Σε τελική ανάλυση, ακριβώς τον «αντινεωτερισμό» του επικαλείται και ο ίδιος ο ναζιστοφασισμός[i], αλλά ως καύχημά του και για «ευγενείς» υποτίθεται λόγους —την απαλλαγή από τις «υποκριτικές πολυπλοκότητες» της αστικής κουλτούρας και ζωής, και την αναβίωση ενός «απλού και ένδοξου αρχαίου παρελθόντος»—, στην προσπάθειά του να παρουσιαστεί και να κερδίσει έδαφος σαν ένα κίνημα «αντισυστημικό». Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να αντιπαρατεθεί με επιτυχία σε κάποιον τονίζοντας υπέρμετρα ένα χαρακτηριστικό του, που και ο ίδιος θέλει να τονίζεται; Ασφαλώς όχι! 

Εναλλακτικές προσεγγίσεις

Είναι ανάγκη επομένως, να στραφούμε προς άλλου τύπου προσεγγίσεις. Να εξετάσουμε το πρόβλημα με τη βοήθεια αναλύσεων, οι οποίες δεν αντιμετωπίζουν το σύγχρονο ρατσισμό σαν ένα φάντασμα που ξεπροβάλλει από το ιστορικό παρελθόν, αλλά ως μια εκδήλωση του ίδιου του μοντέρνου πολιτισμού. Υπάρχουν τέτοιες προσεγγίσεις; Βεβαίως! Ευτυχώς, δεν είναι λίγοι οι στοχαστές που έχουν εντοπίσει και αναλύσει τη στενή σχέση του ναζισμού και του φασισμού με το κυρίαρχο κοινωνικό σύστημα από μια βαθύτερη πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική σκοπιά, δείχνοντας καθαρά ότι ανήκουν στη σφαίρα του μύθου τόσο η «αντισυστημικότητα» του ναζιστοφασισμού όσο και ο «αντιφασιστοναζισμός» του συστήματος.