Fiction cinema και τεχνικό σύστημα

(…) Είναι προφανές ότι όταν εξετάζουμε τις τεχνικές ανεξάρτητα τη μια από την άλλη, μπορούμε πάντοτε να ονειρευόμαστε πως θα αναπτύσσονται απεριόριστα. Αν όμως βαλθούμε να μελετήσουμε ένα σύστημα, στο οποίο οι τεχνικές είναι αλληλένδετες μεταξύ τους χωρίς ωστόσο το σύστημα αυτό να είναι κλειστό, τότε αντιλαμβανόμαστε αμέσως ότι δεν  μπορούμε να μιλάμε ανθρωποκεντρικά για τις τεχνικές, ούτε και να ονειρευόμαστε την απεριόριστη ανάπτυξή τους.

Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να ξεκινάμε από την επεξεργασία της έννοιας «Τεχνική» και να απορρίπτουμε με αυστηρότητα κάθε φαντασμαγορική και μυθολογική εικόνα της αυριανής κοινωνίας, όπως λ.χ. αυτή της Alphaville  του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, διότι πρόκειται πράγματι για μια μυθολογική παράσταση του πολιτισμού, η οποία ούτε προετοιμάζεται σήμερα, ούτε και θα υπάρξει ποτέ ― όπως άλλωστε και η Οδύσσεια του Διαστήματος, του Στάνλεϊ Κιούμπρικ  τέτοιου είδους παραστάσεις είναι τόσο εξώκοσμες, που προκαλούν ταυτόχρονα φρίκη και εφησυχασμό. (…)

Επειδή η πραγματική Τεχνική δεν είναι αυτό το πράγμα που μας δείχνουν, μάς φαίνεται εντελώς αποδεκτή και καθησυχαστική. Καταφεύγουμε λοιπόν στην πραγματική τεχνική κοινωνία, για να γλυτώσουμε από τη φανταστική εικόνα που μας παρουσιάζουν σαν δήθεν πραγματική Τεχνική. Γι’ αυτό το λόγο είμαι απολύτως εχθρικός απέναντι σε όλα αυτά τα μυθιστορήματα και κινηματογραφικά έργα, που υποτίθεται ότι αντιστρατεύονται την Τεχνική. Διότι παραπλανούν, θυμίζοντας ένα κλασικό στρατιωτικό τέχνασμα: παρουσιάζουν μια μεγάλη επίθεση, με τρομπέτες, κρότους και λάμψεις, ώστε να τραβήξουν σε αυτή την προσοχή των υπερασπιστών του κάστρου, ενώ την ίδια στιγμή η αληθινή πολεμική επιχείρηση (το σκάψιμο μιας στοάς κάτω από τα τείχη, για παράδειγμα) διεξάγεται εντελώς αλλού και με διαφορετικό τρόπο. (…)

Ιδού πώς έχουν τα πράγματα. Ένας καλλιτέχνης κατασκευάζει μια τερατώδη και φανταστική εικόνα του μελλοντικού κόσμου και ταυτόχρονα την κριτικάρει. Αυτό δεν είναι τόσο ακίνδυνο, δεδομένου ότι αυτή η φανταστική εικόνα δεν αντιστοιχεί σε καμιά κοινωνική δομή, ούτε σε κάποια ανθρώπινη ομάδα, και επιπλέον, όπως θα δούμε αργότερα, συνδράμει την ανάπτυξη του τεχνικού συστήματος. Έτσι κι αλλιώς πρόκειται για μια τελείως διαστρεβλωμένη εικόνα της Τεχνικής. Είτε λοιπόν το σφάλμα γίνεται προς δοξασμό της, είτε γίνεται προς αποτροπιασμό, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: όλα αυτά δεν έχουν καμιά σχέση, ούτε με την Τεχνική, ούτε με τον «αυριανό κόσμο». (…)

Ας φυλαγόμαστε και από τα δεξιά και από τα αριστερά. [Από τη μια μεριά,] έχει δίκιο όποιος υπογραμμίζει την τεράστια αύξηση των τεχνικών δυνατοτήτων και το θαυμαστό πεδίο των ενδεχόμενων εφαρμογών τους. Έχει όμως άδικο να πιστεύει πως η Τεχνική αναπτύσσεται μέσα στο τέλειο κενό ενός κλειστού μπαλονιού. [Από την άλλη,] δίκιο έχει και όποιος υπογραμμίζει ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη συγκατάθεση της συνείδησης και πως η συνείδηση παίζει κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της κοινωνίας. Ωστόσο και αυτός έχει άδικο όταν πιστεύει ότι η συνειδησιακή αλλαγή αρκεί για να μετασχηματιστεί το τεχνικό σύστημα. Κοντολογίς, οι μεν ονειρεύονται κάποια απόλυτη ευκαμψία του ανθρώπου και της κοινωνίας, ενώ οι δε την απόλυτη ευκαμψία της τεχνικής. (…)

Επομένως, το πρώτο που έχουμε να κάνουμε, δεν είναι να περιπλανιόμαστε ρεμβάζοντας στους λειμώνες της δυνατότητας, δρέποντας εδώ μια ίριδα, τη μεταμόσχευση καρδιάς, κι εκεί ένα κρινάκι του αγρού, τον σκεπτόμενο υπολογιστή. Πρέπει απεναντίας να συγκροτήσουμε ένα σύστημα, το οποίο λαμβάνει υπ’ όψη του τόσο τα διαφορετικά στοιχεία όσο και το γεγονός ότι αποτελούν δραστικούς παράγοντες των πραγματικοτήτων που καθορίζουν. Σε αυτή την ανάγκη ανταποκρίνεται η έννοια της Τεχνικής και του τεχνικού Συστήματος. (…)

Ζακ Ελλύλ, Το Τεχνικό Σύστημα (1977) 

 – ελλ. εκδ. Αλήστου Μνήμης (2012)