 |
| Οι Συμπληγάδες Πέτρες |
Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω για το αν η εποχή μας είναι ιδιαίτερα κρίσιμη: για να το αντιληφθεί κανείς, αρκεί να δει τόσο την εσωτερική όσο και τη διεθνή «αστάθεια» (πληθωρισμός, οξύ πρόβλημα δικαιοσύνης, βία, πόλεμοι που τείνουν να γενικευτούν) που επικρατεί.
Θεωρώ λοιπόν ότι η κρίση της σύγχρονης κοινωνίας, κατά πρώτο λόγο στις λεγόμενες «προηγμένες» χώρες αλλά και γενικότερα στον βαθμό που το μοντέλο τους κυριαρχεί παντού, είναι ουσιαστικότερα — και γι’ αυτό τον λόγο βαθύτερα — μια κρίση κύρους των θεσμών της και, ριζικότερα ακόμη, μια κρίση των κεντρικών αξιών ή «σημασιών» πάνω στις οποίες εδράζεται, ολόκληρου του «φαντασιακού» της για να το πω με όρους του Άσγκερ Γιόρν και του Κορνήλιου Καστοριάδη.
Η κρίση αυτή οφείλεται κυρίως σε δυο εσωτερικούς παράγοντες. Ο ένας είναι ανθρωπολογικής υφής και ο άλλος κοινωνικοπολιτικής.
Ο πρώτος έχει να κάνει με την διολίσθηση από την ιδέα της ατομικότητας — η οποία εμπερικλείει την (ασφαλώς εύλογη) ιδέα ότι η ανάληψη μιας πράξης με την ευθύνη της πρέπει να έχει έναν προσωπικό και όχι αφηρημένα συλλογικό χαρακτήρα —, στην άτοπη και παράλογη ιδέα της αυτό-αναφορικότητας, δηλαδή στην ιδέα ενός ατόμου το οποίο νομοθετεί για τον εαυτό του και δεν αναγνωρίζει κύρος παρά μόνο σε κανόνες τους οποίους έχει εξαρχής θέσει αυτό το ίδιο, «ιδιωτικά», στον εαυτό του. Η ιδέα αυτή είναι άτοπη, διότι είναι αδύνατο να υπάρξουν θεσμοί και κανόνες ιδιωτικής φύσης αφού, αν υποτεθεί ότι υπάρχουν, θα είναι του τύπου «Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει» και επομένως δεν είναι πραγματικά κανόνες. Εδώ εδράζεται ο ανθρωπολογικός μηδενισμός της κυρίαρχης κοινωνίας ως εκμηδένιση του συλλογικού.
Ο δεύτερος παράγοντας έχει να κάνει με το γεγονός ότι η σύγχρονη κοινωνία φαντάστηκε και προέβαλε τον εαυτό της ως δημοκρατία, ενώ στην πραγματικότητα είναι σαφώς μια κοινωνία ολιγαρχική (καπιταλισμός). Το αποτέλεσμα είναι ότι, για να συντηρεί τη δημοκρατική της φαντασίωση, αναγκάζεται να παίζει σε υπέρμετρο βαθμό ένα παιχνίδι ψευδών εντυπώσεων (και μονάχα με αυτή την έννοια έχει ενδιαφέρον η κατά Γκυ Ντεμπόρ έννοια του «θεάματος»), στο οποίο οι απομαγεύσεις διαδέχονται η μια την άλλη (μονίμως «ανολοκλήρωτη» ή «ανώριμη» δημοκρατία) με τα προσχήματα να τηρούνται ολοένα και πιο δύσκολα. Εδώ εδράζεται ο κοινωνικοπολιτικός μηδενισμός της σύγχρονης κοινωνίας ως εκμηδένιση των θεσμικών προσδοκιών πάνω στις οποίες ιδρύθηκε.
Η συνάντηση αυτών των δυο παραγόντων είναι αυτό το οποίο ζούμε ολοένα και οξυνόμενο στους καιρούς μας, και είναι ένα γεγονός που οδηγεί την κυρίαρχη κοινωνία στο μηδέν και ίσως μαζί της, δυστυχώς, τον πλανήτη σε έναν νέο παγκόσμιο Αρμαγεδώνα.
Μπορεί να υπάρξει λύση; Όπως είπα, το πρόβλημα είναι διπλό και επομένως
χρειάζεται διπλή λύση. Λύση στο ανθρωπολογικό και λύση στο πολιτικοκοινωνικό
επίπεδο.
Στο ανθρωπολογικό επίπεδο, η δυσκολία εξεύρεσης λύσης βρίσκεται στο
γεγονός ότι το αυτοαναφορικό Άτομο νοούμενο ως Η πηγή όλων των αξιών, των σημασιών, των
κανόνων, των θεσμών και του Δικαίου, αποτελεί ζωτικό στοιχείο του κυρίαρχου
πολιτισμού και οι απόπειρες αναζήτησης λύσεων στη βάση ενός «εκμηδενισμού» του — δηλαδή λύσεων οπισθοδρόμησης σε κοινωνικούς
τύπους «πριν από το Άτομο» —, μοιραία αποβαίνουν εκτρωματικές (ναζισμός, φασισμός, ονειρικοί
κολλεκτιβισμοί). Κοντολογίς, κατά τη γνώμη μου, η όποια λύση δεν μπορεί να
βρίσκεται παρά «πέρα από το Άτομο» με την έννοια μιας υπέρβασής του η οποία δεν
συντρίβει την ατομικότητα, τη μοναδικότητα καθεμιάς και καθενός, αλλά
αποκαθιστά μια δημιουργική σχέση της με το συλλογικό.
Στο πολιτικοκοινωνικό επίπεδο, η δυσκολία εξεύρεσης λύσης βρίσκεται στο ότι η σύγχρονη ολιγαρχία εδράζεται σε μια σχεδόν πλήρη άλωση της κοινωνίας από τις καπιταλιστικές σχέσεις μέσα από την ανύψωση και εδραίωση του χρήματος σε «δεσμό όλων των δεσμών» και «θεσμό όλων των θεσμών» — μια επιχείρηση άλωσης του κοινωνικού καλυμένη κάτω από το πέπλο της «οικονομίας» και ενός «τεχνολογικού μεσσιανισμού» που ελπίζει να υποκαταστήσει το κοινωνικό από ένα γενικευμένο «τεχνικό σύστημα» και τα υποσυστήματά του. Έτσι, η όποια λύση δεν μπορεί να προέλθει από μια απλή αντίθεση στον καπιταλισμό και την ολιγαρχία, αλλά μέσα (α) από μια κατανόηση της βαθιάς επιρροής που ασκεί πάνω μας ο μύθος της οικονομίας και η μαγεία του χρήματος, και (β) από απόπειρες ανασύνθεσης του κοινωνικού δεσμού σε άλλη βάση.
Έχω την αίσθηση ότι βήματα έχουν γίνει και προς τις δυο αυτές κατευθύνσεις. Δεν είμαι όμως σίγουρος ότι έχουν προχωρήσει περισσότερο από όσο χρειάζεται. Μακάρι.