Τα Σταφύλια της Οργής και η Εν Οίνω Αλήθεια

Η ασφάλεια μάζεψε κι άλλους χωροφύλακες, έδωσε νέες παραγγελίες για όπλα, και οι άνθρωποι που καθόντανε αναπαυτικά σε σπίτια που δεν έσταζαν, ένιωσαν στην αρχή κάποια συμπόνια, έπειτα αηδία, και τελικά ένα μίσος για τους ξενιτεμένους ανθρώπους.

Τζον Στάϊνμπεκ, Τα σταφύλια της οργής

24 Σεπτεμβρίου 2011 Σάββατο.

Στο πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος στον Κολωνό, στήθηκε το Σάββατο που μας πέρασε ένα πατητήρι γεμάτο σταφύλια.  Η διαδικασία της σύνθλιψης (πάτημα) έλαβε χώρα καθώς συγγραφείς και εικαστικοί απήγγειλαν κείμενα σχετικά με το κρασί και την μέθη και ενώ μια μπάντα κρουστών πρόσθετε έντονο ρυθμό στην εκδήλωση. Το κοινό παρακολουθούσε με χαρά καθώς σερβίρονταν κρασί και μουσταλευριές. Ενενήντα δεμάτια από άχυρο που είχαν τοποθετηθεί ως "εξέδρα" γύρω από το κέντρο του γεγονότος συμπλήρωναν την εγκατάσταση.

Μετά το τέλος, με αυτά τα δεμάτια  χτίστηκε ένα εφήμερο μνημείο -κάτι σαν πύργος- το οποίο και περιέκλειε το πατητήρι. Μέσα του την επόμενη επρόκειτο να τοποθετηθούν ηχεία που αναμετέδιδαν επεξεργασμένα, ηχητικά αποσπάσματα της εκδήλωσης. Το πρόσκαιρο αυτό μνημείο θα παρέμενε στον χώρο για μια εβδομάδα.

Στις προθέσεις του έργου, ήταν το χτίσιμο του "μνημείου" να γίνει συλλογικά από θεατές και συμμετέχοντες πράγμα το οποίο και συνέβη εν μέρει. Αρχικά -όλοι βάλαμε ένα χεράκι "για το καλό"- ενώ ο αχυρένιος πύργος στήθηκε τελικά από τους υπαλλήλους που είχε παραχωρήσει ο δήμος Αθηναίων για την εκδήλωση.

Η πραγματική συλλογική δράση έλαβε τόπο αργά τη νύχτα όταν το πάρκο ήταν έρημο και δίπλα στο εφήμερο μνημείο υπήρχε μόνον ο φύλακας μιας ιδιωτικής εταιρίας ασφάλειας τον οποίο προσέλαβε το Υπουργείο πολιτισμού, που ήταν και συνδιοργανωτής μαζί με τον Δήμο Αθηναίων και το ΕΜΣΤ.
Μια ομάδα δεκαπέντε-είκοσι αστέγων, πιθανώς μπαγκλαντεσιανών, εμφανίστηκαν από το παρακείμενο στο πάρκο οικόπεδο όπου και διανυκτερεύουν. Αφού είπαν στον φρουρό να μην ανακατευτεί, ισχυρίστηκαν ότι χρειάζονται το άχυρο για να φτιάξουν στρώματα και να μην κοιμούνται κατάχαμα, πήραν ένα δεμάτι στην πλάτη ο καθένας και εξαφανίστηκαν.

Πολλές σκέψεις μπορεί να κάνει κανείς με αφορμή το περιστατικό.
Καταθέτω εδώ δύο.

Η πρώτη είναι για την διαδικασία κατά την οποία το προϊόν μιας καλλιτεχνικής δράσης, όπως αυτό του αχυρένιου πύργου βρίσκει το δρόμο μέσα από σειρά αμείλικτων γεγονότων ώστε εγκαίρως να αναδιατυπωθεί ως προς την χρήση του, και να εξυπηρετήσει μια πρώτη ανάγκη, γινόμενο κατάλυμα για άστεγους πρόσφυγες από το Μπακλαντές.
Βλέπουμε με ποιο τρόπο η ζωή ξεπερνάει και καταλύει το καλλιτεχνικό έργο. Ο  δημιουργός αδυνατεί να υπολογίσει -ώστε να περιλάβει στις προθέσεις του- μια χρήση που η ανάγκη, οι "περιστάσεις" καθ' αυτές, και όχι κάποια αποστασιοποιημένη "επινοητικότητα" ή "έμπνευση" δημιουργούν.

Η δημιουργία αυτών των συνθηκών που υποδεικνύουν και υπογραμμίζουν ένα από τα κεντρικά προβλήματα του αστικού πολιτισμού σήμερα, αξίζει την προσοχή μας και την περαιτέρω καλλιτεχνική μας έρευνα, έστω και αν συνέβη εδώ εντελώς τυχαία.
Καμία αλληλεγγύη, καμιά "συλλογικότητα" κανένας "συντονισμός" καμιά "από κοινού δράση" που συγκροτήθηκε κατά την εκδήλωση δεν μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη όσων βρέθηκαν να λεηλατούν αργότερα τον αχυρένιο πύργο.

Μια δεύτερη σκέψη είναι για την διαφορά στον βαθμό της έντασης της πρώτης δράσης, δηλαδή αυτή της πραγματοποίησης μιας θεσμοθετημένης καλλιτεχνικής εκδήλωσης, και της δεύτερης, δηλαδή αυτήν της αρπαγής των αχυροδεματιών μέσα στην νύχτα από μια ομάδα αστέγων προσφύγων.

Στην πρώτη στην οποία συμμετείχα μαζί με πολλούς φίλους και συναδέλφους καλλιτέχνες, και συγγραφείς, ο βαθμός της έντασης βρίσκονταν - κατά την υποκειμενική μου άποψη - στα χαμηλότερα επίπεδα, όπως ακριβώς συμβαίνει συνήθως στις εκδηλώσεις που μέσα σε ασφαλή θεσμικά πλαίσια απευθύνονται στο ευρύ κοινό.

Αντίθετα-αν και δεν έχω ακριβώς την εμπειρία παρά δευτερογενώς από αφηγήσεις των παππούδων μου, που ήρθαν διωγμένοι από τα παράλια της Μ. Ασίας, και τριτογενώς από μια πρόσφατη ανάγνωση του αριστουργήματος του Στάϊνμπεκ με τίτλο "Τα σταφύλια της οργής"- η ένταση της δράσης των Μπαγκλαντεσιανών προσφύγων, αυτών των "τουρκόσπορων" των "όκιοις" των "πάκιοις ,των  "βρομύλων" (οι λέξεις μόνον αλλάζουν), παίρνει μέσα στο μυαλό μου διαστάσεις μυθικές και με ταράζει και μόνο που φαντάζομαι την θέση τους. Τι εφιάλτης πραγματικά να βρεθείς να αγωνίζεσαι -δίχως την παραμικρή αναγνώριση- με σκοπό να μην κοιμάσαι κατάχαμα στον κοινό τόπο αυτόν· μιας πόλης που οι πολίτες της υπερασπίζονται κι αυτοί όσα η ζωή και οι αγώνες τους τους επέτρεψαν να θεωρούν στοιχειώδη.

Και πως να κατανοήσει ο ένας το "στοιχειώδες δικαίωμα" του άλλου?
Στην προσπάθεια να "βρεθούμε δίπλα δίπλα" η αλληλεγγύη συνήθως υποχωρεί μπροστά στην φιλανθρωπία,την ελιτίστικη "συμπόνια" και "κατανόηση" την χυδαία λαϊκίστικη πολιτική και την εκ του ασφαλούς αποπροσανατολιστική επιχειρηματολογία υπέρ αδυνάτων.

Τίποτα δεν συγκροτείται σε αυτόν τον ανεστραμμένο κόσμο των ιχνών.
Τίποτα δεν συγκρατείται.
Σε κάθε απόπειρα αφομοίωσης της πραγματικότητας παρεμβάλλεται συστηματικά ο  κομφορμισμός, η ανταγωνιστικότητα, η παραγωγή και η κατανάλωση του θεάματος, και αυτό που τελικά καταφέρνουμε να συντηρήσουμε είναι ένα σύνολο εντυπώσεων που συσσωρεύονται καταλύοντας την συνείδηση.
Η αποσάθρωση αυτού του πλαισίου και η ανασυγκρότηση του αφομοιωτικού μηχανισμού είναι ένας από τους βασικούς λόγους πραγμάτωσης και ύπαρξης μιας τέχνης που μπορεί να δεσμευτεί απέναντι σε μια υπόσχεση. Την υπόσχεση να προωθήσει την επανασύνδεση της συνείδησης με τον αισθητό κόσμο, και μαζί την δυνατότητά της για λήψη νέων ερεθισμάτων, που θα αντικαταστήσουν αυτήν "την τεράστια μνήμη" που την κατακλύζει.

αφίσα: Γιαννης Γρηγοριαδης, In Vino Veritas- Οδηγίες Χρήσης