Ανοιχτή επιστολή στον Μπέρτολντ Μπρεχτ

Μπέρτολντ Μπρεχτ (1898-1956)

«You gentlemen who think you have a mission
To purge us of the seven deadly sins
Should first sort out the basic food position
Then start your preaching, that’s where it begins

You lot who preach restraint and watch your waist as well
Should learn, for once, the way the world is run
However much you twist or whatever lies that you tell
Food is the first thing, morals follow on»

Πολύ αγαπητέ μου Μπέρτολντ,

 

με όλη την εκτίμηση που σου έχω, επειδή ακριβώς στη ζωή σου έδειξες ήθος παίρνοντας το μέρος των αδικημένων, των αδύναμων, των πεινασμένων και των καταπιεζόμενων, οφείλω να σου τραβήξω το αφτί και τις φαβορίτες μαζί.

Διότι τα παραπάνω λόγια σου δεν αποδεικνύουν, δυστυχώς, παρά πως το κυρίαρχο αστικό πνεύμα έχει ποτίσει −με το αναγκοκρατικό κήρυγμά του− ακόμα και ανήσυχα, ή τελοσπάντων όχι τόσο καθωσπρέπει, μυαλά όπως το δικό σου. Γιατί αυτό το πνεύμα είναι εκείνο που προχωράει με σημαία του τις «ανάγκες» και διακηρύσσει «ταΐστε πρώτα τον κόσμο κι έπειτα έρχεται το ήθος». Το κυρίαρχο πνεύμα των καιρών.

Μπέρτολντ,

το αναγκοκρατικό κήρυγμα −και όλα τα παρόμοια κηρύγματα του «πρακτικού λόγου» με τον ένα ή τον άλλο τρόπο− αναποδογυρίζει την πραγματικότητα.

Η πραγματικότητα είναι η εξής: Όλοι οι έμβιοι οργανισμοί τρώνε για να ζήσουν. Ο άνθρωπος, όμως, για να φάει πρέπει να συνεργαστεί, δηλαδή να συμπορευτεί στη ζωή με άλλους ανθρώπους. Βέβαια και άλλοι έμβιοι οργανισμοί πρέπει, περισσότερο ή λιγότερο να το κάνουν αυτό. Πολλά ζώα ζουν σε αγέλες και συμπορεύονται μέσα από διάφορα, θαυμαστά, συστήματα κωδίκων. Όμως ο άνθρωπος δεν μπορεί να συμπορευτεί με άλλους ανθρώπους στη βάση απλώς ενός συστήματος κωδίκων, όπως αυτά. Ο άνθρωπος συμπορεύεται με άλλους ανθρώπους μέσα από κόσμους σημασιών, οι οποίοι δεν είναι απλά συστήματα κωδίκων, και τους οποίους οφείλει να επινοεί. 

• Επομένως: Για να φάει, ο άνθρωπος πρέπει να συν-επινοεί κοινωνικά κόσμους σημασιών.

Δεδομένου, τώρα, ότι σημασία είναι κάτι που προσδιορίζει το σημαντικό, άρα και το λιγότερο σημαντικό έως το τελείως ασήμαντο, εύκολα συμπεραίνεται πως σημασία είναι διάπλαση κοινού Λόγου, κοινού νοήματος. Δηλαδή προσανατολισμού, φοράς, κατεύθυνσης. Αλλά στον κόσμο των σημασιών, η διάπλαση νοήματος, ήτοι φοράς, κατεύθυνσης, δεν έχει την τεχνική χροιά «μπρος-πίσω», «πάνω-κάτω», «αριστερά-δεξιά». Διάπλαση νοήματος στον κόσμο των σημασιών είναι, αξεδιάλυτα, διάπλαση ήθους: «γνήσιο-κάλπικο», «ουσιώδες-ευτελές», «καλό-κακό».

• Επομένως: Για να φάει, ο άνθρωπος πρέπει να συμπορευτεί με άλλους ανθρώπους, δηλαδή να συν-επινοεί κόσμους σημασιών, δηλαδή να συν-τάσσει κόσμους νοημάτων, ήτοι να διαπλάθει ήθος. Όταν δεν το κατορθώνει αυτό, τότε κινδυνεύει άμεσα να πεθάνει από την πείνα.

Το βλέπουμε πια ξεκάθαρα: Ο κόσμος δεν πεινάει, ούτε κινδυνεύει άμεσα να πεθάνει από την πείνα σήμερα επειδή δεν υπάρχει φαΐ.  Πεινάει και κινδυνεύει να πεθάνει από την πείνα επειδή ο κυρίαρχος τρόπος συμπόρευσης, ο κυρίαρχος κόσμος σημασιών, τα κυρίαρχα σχήματα νοημάτων, η κυρίαρχη διάπλαση ήθους … διέρχονται κρίση∙ και επειδή ο κόσμος δεν έχει βρει ακόμα άλλες σημασίες/νοήματα/ήθη συμπόρευσης. 

Γι’ αυτό −και μόνο με αυτή την έννοια− χτυπιόμαστε, όσοι χτυπιόμαστε εδώ κι αλλού, να λέμε πως η κρίση δεν είναι οικονομική, αλλά, πριν και πάνω από όλα, πολιτισμική, πνευματική, κρίση νοήματος και ήθους. 

Μπέρτολντ,

καταλαβαίνεις τώρα γιατί πονάει το αφτί και οι φαβορίτες σου, έτσι δεν είναι; Πρόσεξε, τέλος κι επιτέλους, κάτι ακόμα: την κρίσιμη διαφορά μεταξύ των δυο κηρυγμάτων, εκείνου δηλαδή που ειρωνεύεσαι κι εκείνου που, δυστυχώς, υιοθετείς.

Ένα κήρυγμα ήθους μπορεί να λέει σαχλαμάρες, ψεύδη, κακίες, να προτείνει παράλογα αυταρχικές σημασίες, κ.λπ. Όμως δεν αναποδογυρίζει την πραγματικότητα, δεν υποκαθιστά τις σημασίες από κάτι έξω από αυτές.

Απεναντίας, το αναγκοκρατικό κήρυγμα (και τα ανάλογα του «πρακτικού λόγου» κηρύγματα) αναποδογυρίζει την πραγματικότητα, ανάγει τις σημασίες σε κάτι έξω από αυτές (μάσα-μάσα) και, έτσι, εργάζεται για την υποκατάσταση των σημασιών από κάτι έξω από αυτές (μάσα-μάσα)∙ Εργάζεται δηλαδή για την υποκατάσταση του ανθρώπου από το «ζώο».

Τούτη η αντίληψη/υποκατάσταση είναι βέβαια η αντίληψη που είχαν ιστορικά και εξακολουθούν να έχουν οι αφέντες για τους σκλάβους. Είναι η αντίληψη εκείνων που θέλουν τους άλλους δούλους. Γι’ αυτό λοιπόν, αγαπητέ μου, τα αναγκοκρατικά κηρύγματα είναι τα δικά τους (εκείνων που θέλουν τους άλλους δούλους) κηρύγματα και τη δική τους τάξη πραγμάτων υπηρετούν.

Αυτά και σε αφήνω να τα κουβεντιάσετε με τον Καρλ. Και κοίτα, πες του από εμάς: Ο ωφελιμισμός είναι μηδενισμός.

Με εκτίμηση,

  HollowSky

Υ.Γ. Φαντάζομαι ότι εκεί που είσαι, θα έχεις καταφέρει πλέον να επινοήσεις το ειδικό σκάκι που έλεγες, όπου οι κανόνες θα αλλάζουν ακολουθώντας τις «αλλαγές των συνθηκών», και θα το απολαμβάνετε μαζί με τον Κορς! Τι κρίμα να μην ξέρω σκάκι...

---

Update Ιανουάριος 2012 Για να διασκεδάσετε, μπορείτε να δείτε πώς υποδέχτηκε τη ανάρτησή μας αυτή ένα ιστολόγιο που υπεραμύνεται, λέει, του διαλεκτικού υλισμού -όμως με προσοχή: με το κόλλημα που έφαγαν εκεί με την αναφορά μας στις ... φαβορίτες του Μπρεχτ, μπορεί να σας φύγουν οι μασέλες! Τα όψιμα σταλινόπουλα δεν παίζονται! Κάθισε ο δικός μας κι έψαχνε αν ο Μπρεχτ είχε φαβορίτες ή όχι για να μας κατακεραυνώσει αναλόγως!