Το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο Πρώτα σαν Τραγωδία και μετά σαν Φάρσα του Slavoj Žižek, (εκδόσεις Scripta, 2011, μετάφραση Νεκτάριου Καλαϊτζή) το βρήκα στο Last Tapes (ευχαριστούμε για τον κόπο της αντιγραφής και την επιλογή του αποσπάσματος). Το θέμα λοιπόν είναι η ιδεολογία ως περιβάλλον που:
"... Επειδή ακριβώς διαποτίζει τα πάντα, η ιδεολογία εμφανίζεται σαν το αντίθετό της, σαν μη-ιδεολογία, σαν ο πυρήνας της ανθρώπινης ταυτότητάς μας κάτω απ' όλες τις ιδεολογικές ταμπέλες. Γι αυτό το έξοχο μυθιστόρημα του Τζόναθαν Λίτελ Les Bienveillantes είναι τόσο τραυματικό, ιδίως για τους Γερμανούς· παρέχει μια φανταστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Ολοκαυτώματος, από την οπτική γωνία ενός Γερμανού ο οποίος είχε άμεση ανάμειξη σε αυτό, του Obersturmbannfuhrer των SS Μαξιμίλιαν Άουε. Το πρόβλημα είναι το εξής: πώς να αποδώσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο βίωσαν και συμβολοποίησαν οι ναζί εκτελεστές την κατάστασή τους, χωρίς να προκαλέσει τη συμπόνιά μας γι' αυτούς ή ακόμη και να τους δικαιολογήσει; Εκείνο που προτείνει ο Λίτελ, για να το θέσουμε κάπως άκομψα, είναι μια μυθιστορηματοποιημένη ναζιστική εκδοχή του Πρίμο Λέβι.
Ως εκ τούτου, έχει να μας προσφέρει ένα καίριο φροϋδικό δίδαγμα: πρέπει να απορρίψουμε την ιδέα ότι ενδεδειγμένος τρόπος για να καταπολεμούμε τη δαιμονοποίηση του Άλλου είναι να τον θεωρήσουμε ολόπλευρα ως πρόσωπο με υποκειμενικό βάθος, να ακούσουμε την ιστορία του, να κατανοήσουμε πώς προσλαμβάνει την κατάσταση (κατά την αντίληψη ότι, όπως λέει και ένας φανατικός υποστηρικτής του διαλόγου για το Μεσανατολικό: "Ένας εχθρός είναι κάποιος του οποίου την ιστορία δεν έχεις ακόμα ακούσει"). Υπάρχει, ωστόσο, ένα σαφές όριο σε αυτή τη διαδικασία· μπορούμε να φανταστούμε ότι καλούμε έναν στυγνό ναζί δολοφόνο - όπως ο Μαξιμίλιαν Άουε του Λίτελ, ο οποίος μάλλον αυτοπροσκαλείται - να μας αφηγηθεί την ιστορία του; Είμαστε, εν τοιαύτη περιπτώσει, εξίσου διατεθειμένοι να υποστηρίξουμε ότι ο Χίτλερ ήταν ένας εχθρός, επειδή απλώς κανένας μας δεν άκουσε την ιστορία του; Μπορούμε να δεχτούμε ότι οι λεπτομέρειες της προσωπικής του ζωής "αντισταθμίζουν" τις φρικαλεότητες που απέρρευσαν από την κυριαρχία του, ότι τον κάνουν "πιο ανθρώπινο";
Για να αναφέρω ένα από τα αγαπημένα μου παραδείγματα, ο Ράινχαρντ Χάιντριχ [Reihnhard Heydrich], ο αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος, αρεσκόταν να παίζει τα όψιμα κουαρτέτα για έγχορδα του Μπετόβεν με φίλους τα ελεύθερα βράδια του. Η στοιχειώδης εμπειρία που έχουμε για την υποκειμενικότητα είναι εκείνη του "πλούτου του εσωτερικού μου βίου"· αυτό είναι που "πραγματικά είμαι", κατ' αντιδιαστολή προς τους συμβολικούς προσδιορισμούς και τα καθήκοντα που αναδέχομαι στον δημόσιο βίο (ως πατέρας, πανεπιστημιακός καθηγητής κλπ.). Το πρώτο δίδαγμα της ψυχανάλυσης, εν προκειμένω, είναι ότι αυτός ο "πλούτος του εσωτερικού βίου" είναι ουσιαστικά μια απάτη· αποτελεί ένα προπέτασμα, μια ψευδή απόσταση, της οποίας η λειτουργία είναι, θα 'λεγε κανείς, να περισώσει την επίφαση του Εαυτού μου, να καταστήσει απτή (προσπελάσιμη στον φαντασιωσικό ναρκισσισμό μου) την αληθινή κοινωνικοσυμβολική ταυτότητά μου. ΄Ενας από τους τρόπους να ασκεί κανείς την κριτική της ιδεολογίας είναι, συνεπώς, να επινοεί στρατηγικές για να αποκαλύψει αυτή την υποκρισία του "εσωτερικού βίου" και των "ειλικρινών" συναισθημάτων του. Η εμπειρία που έχουμε για τη ζωή μας εκ των ένδον, η ιστορία που αφηγούμαστε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας, προκειμένου να αιτιολογήσουμε ό,τι κάνουμε, είναι συνεπώς ένα ψεύδος - η αλήθεια βρίσκεται μάλλον έξω, σε αυτά που πράττουμε...... "
Νομίζω ότι ο (αναμφίβολα ευφυής) Ζίζεκ επιμένει πάντα σε μια απόλυτη αντίληψη καταστάσεων και σχέσεων. Είμαι βέβαιος ότι αν ακούγαμε την προσωπική ιστορία του, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε κάμποσα γι’ αυτή του τη στάση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠροφανώς, ένας από τους παράγοντες που ευθύνονται για κάθε ανθρώπινης έμπνευσης ή/και εκτέλεσης τερατούργημα είναι και η προσωπική ιστορία του αυτουργού. Όχι μόνον και όχι, ασφαλώς, με απαλλακτικές ιδιότητες. Μπορεί να θυμίζει τα ψυχολογικά θρίλερ του συρμού, αλλά έτσι – νομίζω, πάντα – είναι.
ΣΥΓΧΥΣΕΩΝ ΑΔΙΕΞΟΔΑ
ΑπάντησηΔιαγραφήΥπάρχει σε αυτό το απόσπασμα μια κλασική παρερμηνεία και σύγχυση της έννοιας του προσώπου.
Ουσιαστικά εδώ ταυτίζεται με τον ιδιώτη: "πρωτοπρόσωπη αφήγηση" (=εγώ), "υποκειμενικό βάθος", "το πώς ο ίδιος άντιλαμβάνεται και αφηγείται την ιστορία του", "λεπτομέρειες της προσωπικής [=ουσιαστικά ιδιωτικής] ζωής", "εσωτερικός πλούτος".
Φυσικά, με δεδομένη αυτή τη σύγχυση, το ερώτημα εάν μπορούμε να αποφύγουμε τη δαινομοποίηση του Άλλου με το να τον θεωρήσουμε ως [τέτοιας λογής] "πρόσωπο" [δηλαδή ιδιώτη], είναι μάταιο και αδιέξοδο.
Το Πρόσωπο όμως δεν σημαίνει τον Ιδιώτη! Δεν σημαίνει την μη-κοινωνική, μη-δημόσια όψη του υποκειμένου. Σημαίνει, απεναντίας, τους ιδιαίτερους και μοναδικούς εκείνους τρόπους με τους οποίους το κάθε υποκείμενο παρουσιάζεται και ενεργεί στο κοινωνικό και το δημόσιο πεδίο.
Το Πρόσωπο, επομένως, αφορά και στο εσωτερικό βάθος αλλά και στην κοινωνική-δημόσια παρουσία - στις δυναμικές που τα συνδέουν -, χωρίς να ταυτίζεται "ουσιολογικά" ούτε με τη μια, ούτε με την άλλη ενέργειά του.
Έτσι, η αποταύτιση της "ουσίας" του Προσώπου από το εσωτερικό υποκειμενικό βάθος του μάς επιτρέπει να θεωρούμε σημαντικές και να κρίνουμε κοινωνικά (και να τιμωρούμε αν χρειάζεται) τις πράξεις του, ... ενώ η αποταύτιση της "ουσίας" του Προσώπου από τις δημόσιες ενέργειές του μάς επιτρέπει να συνεξετάζουμε και παραμέτρους όπως οι προθέσεις, οι ψυχοπιεστικές συνθήκες - ώστε, συνολικά εξεταζόμενος ο άνθρωπος, να μην δαιμονοποιείται.
Συμπερασματικά: Η εδώ "συνταγή" του Ζίζεκ, ότι η αλήθεια βρίσκεται ΜΟΝΟ σε αυτά που πράττουμε, διαπράττει το αντιδιαμετρικό σφάλμα της "συνταγής" που λέει πως η αλήθεια βρίσκεται ΜΟΝΟ στο εσωτερικό βάθος του υποκειμένου.
Και τα δυο αυτά σφάλματα ξεκινούν από ένα κοινό βαθύτερο σφάλμα: την ανάγκη μιας "ουσιολογικής" προσέγγισης του ανθρώπου και την πεποίθηση πως είναι δυνατόν να οριστεί με σαφήνεια αυτή η "αληθινή ουσία" του ανθρώπου - στο "εσωτερικό βάθος" του οι μεν, στα "έργα" του οι δε.
Η έννοια του Προσώπου δεν ασχολείται με τέτοια κόλπα.
Συμφωνώ, Hollowsky.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜου θύμισες την 6η θέση για τον Φόυερμπαχ του Μαρξ, όπου αναφέρει ότι "η ανθρώπινη ουσία δεν είναι μια αφαίρεση πού υπάρχει στο απομονωμένο άτομο. Στην πραγματικότητά της είναι το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων".
Και, σύμφωνα με το σχόλιό σου, οι κοινωνικές σχέσεις που ρυθμίζονται (και) από το "εσωτερικό βάθος" του και από τα έργα του.
@ tamistas,
ΑπάντησηΔιαγραφήναι. Το θέμα είναι σημαντικό γιατί εκβάλλει σε συγκεκριμένη άποψη περί του Δικαίου, που είναι βάση κάθε κοινωνίας.
Συγκεκρικένα, η άποψη ότι την αλήθεια του υποκειμένου τη συνιστούν ΜΟΝΟ τα έργα του και ότι ο εσωτερικός βίος είναι ΜΟΝΟ μια απάτη, αποτελεί, εφαρμοζόμενη στο Δίκαιο, σαφέστατα βαρβαρότητα
καθώς όχι απλά υποτιμά, αλλά ουσιαστικά περιφρονεί, στη συνεκτίμηση ενός ανθρώπου τις προθέσεις του, την προαίρεσή του, την ψυχική του κατάσταση, κ.λπ. - ακυρώνοντας επιπλέον από τη ρίζα της κάθε (πολύτιμη) δυνατότητα συγχώρεσης, η οποία μπορεί να σταθεί μόνο σε εδάφη αναγνώρισης σε μια δράση βαθύτερων όψεων από τα αποτελέσματά της.
Δεν απαλλασσόμαστε από τα ψέμματα καταφεύγοντας στη βαρβαρότητα!
λέει ο Ζιζεκ
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ εμπειρία που έχουμε για τη ζωή μας εκ των ένδον, η ιστορία που αφηγούμαστε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας, προκειμένου να αιτιολογήσουμε ό,τι κάνουμε, είναι συνεπώς ένα ψεύδος - η αλήθεια βρίσκεται μάλλον έξω, σε αυτά που πράττουμε...... "
κρατάει μια πισινη με το "μάλλον έξω" και δεν ξέρουμε και τι λέει παρακάτω και πρίν. (αυτό που το πας)
Hollow, στα αγγλικά πως θα μετάφραζες την λέξη "Πρόσωπο"?
Δεν κρατάει καμία πισινή.
ΑπάντησηΔιαγραφήστα αγγλικά είναι περσον και το περσοναλισμός από κει βγαίνει.
Το πρόσωπο όσον αφορά στον ιδεολογικό μηχανισμό δεν παρουσιάζεται σε αντιδιαστολή με την ουσία αλλά ως μια ταχύτατη εναλλαγή της (από το ένα στο άλλο)
Έτσι το αντικείμενο της ιδεολογίας θολωμένο, είναι ικανό για τα πάντα πιστεύοντας πως πράττει-πέρα από κάθε κανόνα-σύμφωνα με τον εσωτερικό του κόσμο.
Πολλοί στον προηγούμενο αιώνα την πάτησαν και ενώ ήταν αντικείμενα της ιδεολογίας πίστευαν πως είναι υποκείμενα της ιστορίας...μπερδεμα
(υπάρχει και η θεωρία που θέτει την ιδεολογία στο περιθώριο της ιστορίας τοποθετώντας την στο κέντρο της νευρολογίας και της ψυχιατρικής:-)
@ atom,
ΑπάντησηΔιαγραφήτο πρόσωπο θα το μετάφραζα person, όπως μεταφράζεται δηλαδή.
---
@ Ιζι,
δεν θα έλεγα πως οι ναζί έκαναν τα πάντα πιστεύοντας πως πράττουν πέρα από κάθε κανόνα και σύμφωνα με τον εσωτερικό τους κόσμο. Τον Φύρερ, το Κόμμα και τις ομοιόμορφες στολές τι τα είχανε;
Τα είχαν ως προβεβλημένες εξωτερικευσεις του εσωτερικού τους κόσμου....πάνω κάτω...
ΑπάντησηΔιαγραφήη όχι?
...και τι κόσμος!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυγκεκρικένα, η άποψη ότι την αλήθεια του υποκειμένου τη συνιστούν ΜΟΝΟ τα έργα του και ότι ο εσωτερικός βίος είναι ΜΟΝΟ μια απάτη, αποτελεί, εφαρμοζόμενη στο Δίκαιο,''
ΑπάντησηΔιαγραφήαυτο ακριβώς επεξεργαζεται ο Σενετ στο : Η Τυραννια της Οικειοτητας
Δεν υπάρχει κάποια καθ’ όλα αντικειμενική εξίσωση ή γενική εξήγηση για το βαθμό στον οποίο ο εσωτερικός κόσμος αποτυπώνεται στον εξωτερικό και αντίστροφα. Η εικόνα που το άτομο έχει για τον εαυτό του (τον εσωτερικό κόσμο και τις προθέσεις του) μπλέκεται, επηρεάζει και επηρεάζεται από την εικόνα που οι άλλοι έχουν για το εγώ, ελκύεται από την δεύτερη ή την τροποποιεί.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό δεν σημαίνει ότι το πρόσωπο είναι οι σχέσεις του (υποστασιοποίηση των σχέσεων), αλλά ότι η σχέση διαπλάθει το άτομο ασταμάτητα, αλλά δεν μπορούμε να αποδώσουμε σε αυτήν το αρχικό εσωτερικό περιεχόμενο του ατόμου. Οπωσδήποτε, πυρήνας του προσώπου είναι μια προεμπειρική πραγματικότητα που εκδηλώνεται στην κοινωνία και τροποποιείται-επεκτείνεται ώς ένα μόνο βαθμό από την κοινωνία. Η θέση ότι ο εσωτερικός κόσμος είναι 100% ή 99% δημιούργημα της κοινωνίας είναι λανθασμένη γιατί συνεπάγεται την άποψη ότι με αλλαγή των συνθηκών και με κατάλληλη παιδεία θα μπορούσαμε να κάνουμε δυο άτομα με ανόμοια προέλευση άτομα με ολόιδιους χαρακτήρες και προσωπικότητες. (Επίσης συνεπάγεται την γνωστή παραφιλολογία περί αλλοτρίωσης του ανθρώπου.).
Στο παράδειγμα του Ζίζεκ, προϋποτίθεται ότι όποιος ακούει κλασσική μουσική ή περνάει τη γιαγιά απέναντι στο δρόμο δεν μπορεί να θεωρεί απλώς ανθρωπόμορφους τους Εβραίους. Αλλά αυτό συνιστά μια «ολιστική» προκατάληψη, που συγχέει τα επίπεδα, και μάλιστα τα ιεραρχεί όπως ο καθένας κρίνει το βαθμό ανωτερότητας κάθε ενός επιπέδου.
ας θυμόμαστε πάντως πως η έννοια του 'προσώπου' ανέτειλλε ως τέτοια μαζί με την αστική εποχή και τους 'νέους χρόνους', ενώ η ανθρωπότητα πάσχει από άπληστα τομάρια αιώνες τώρα
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ θέση ότι ο εσωτερικός κόσμος είναι 100% ή 99% δημιούργημα της κοινωνίας συνεπάγεται επίσης τον αποκλεισμό ενός εσωτερικού κόσμου ικανού να υψώσει το ανάστημά του απέναντι στον κόσμο.(δεν θα μπορούσε καν να τον θεωρήσει ;-)
ΑπάντησηΔιαγραφήΠράγμα πασιφανώς ανυπόστατο μιας και η παραβατικότητα, η αναζήτηση της ελευθερίας είναι εγγενείς στον ανθρωπο και ίσως και το βασικό συστατικό της ιστορίας.
απο τη σπηλια του Νοσφερατου
ΑπάντησηΔιαγραφή--------------------------------
Ριτσαρντ Σενετ Η τυραννία της οικειότητας Ο δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό μτφ Γ. Μερτικας Αθήνα , Νεφέλη 1999
Για τον Σενετ τα καλύτερα πράγματα στην δυτική πολιτισμική παράδοση ,προέρχονταν από τις συμβάσεις που κάποτε ρύθμιζαν τις απρόσωπες σχέσεις στο δημόσιο χώρο. Οι συμβάσεις αυτές που τώρα τις καταδικάζουμε ως περιοριστικές, τεχνητές και απονεκρωτικές του αυθορμητισμού των συναισθημάτων, εγκαθίδρυαν κάποτε πολιτισμένα σύνορα ανάμεσα στους ανθρώπους, έθεταν όρια στη δημόσια επίδειξη των αισθημάτων και προωθούσαν την ευγένεια. Στο Λονδίνο η το Παρίσι του 18ου αιώνα, η κοινωνικότητα δεν εξαρτιόταν από την κοινωνικότητα. Ξένοι πού αντάμωναν στα πάρκα η στους δρόμους μπορούσαν χωρίς αμηχανία να μιλούν μεταξύ τους .Συμμερίζονταν ένα κοινό απόθεμα δημόσιων σημάτων, που έδινε τη δυνατότητα σε ανθρώπους κοινωνικά άνισους να κάνουν μια πολιτισμένη συζήτηση χωρίς να νιώθουν ότι καλούνται να εκθέσουν τα πιο κρυφά τους μυστικά.
Κατά τον Σενετ η ρομαντική λατρεία «του συναισθήματος ,της ειλικρινείας και της αυθεντικότητας» έσκισε τις μάσκες που κάποτε είχαν φορέσει οι άνθρωποι στον δημόσιο χώρο και διέβρωσε τα σύνορα ανάμεσα σε δημόσια και ιδιωτική ζωή. Τον 19ο αιώνα η επιφυλακτικότητα κατέρρευσε και οι άνθρωποι έφτασαν να πιστεύουν ότι οι δημόσιες πράξεις αποκάλυπταν την εσωτερική τους προσωπικότητα. Ως συνέπεια στην εποχή μας οι σχέσεις στον δημόσιο χώρο συλλαμβάνονται ως μια μορφή αυτοαποκάλυψης και η συζήτηση αποκτά χαρακτήρα εξομολόγησης .«…. Ότι καθιστά μια πράξη έγκυρη (δηλαδή αυθεντική) είναι ο χαρακτήρας όσων μετέχουν σε τούτη κι όχι η πράξη καθ εαυτή»
@ hollowsky
ΑπάντησηΔιαγραφήΚατανοώ την κριτική σου στον Ζίζεκ και συμφωνώ μαζί της, ακόμη και αν εκφράζεται με παρωχημένους όρους. Γιατί πράγματι λές κάτι σημαντικό: η «αλήθεια» δεν βρίσκεται αποκλειστικά ούτε στον εσωτερικό κόσμο, ούτε σε αυτά που πράτουμε. Και τα δύο καταλήγουμε στο εξής: να μην αναλαμβάνουμε την ευθύνη αυτών που πράττουμε στο όνομα των εξωτερικών συνθηκών. Από την άλλη ο ορισμός που δίνεις για το «πρόσωπο» είναι φοβερά επισφαλής, γιατί οί «ιδιαίτεροι και μοναδικοί τρόποι που το κάθε υποκείμενο παρουσιάζεται και ενεργεί στο κοινωνικό και το δημόσιο πεδίο» μπορούν κάλλιστα να είναι τα προσωπεία που λαμβάνει ο «εσωτερικός κόσμος» όταν καλλείται να εξωτερικευτή στην συμβατική συνθήκη που ονομάζεται κοινωνία.
Το ερώτημα επομένως είναι κατά πόσον αυτοί οι ιδαίτεροι και μοναδικοί τρόποι έρχονται να διακριθούν από τους κοινωνικούς ρόλους, αν οι ατομικές και συλλογικές ταυτότητες μπορούν να διακριθούν από τις κοινωνικές ταυτίσεις και τι είδους «δημόσιο πεδίο» απαιτείται γιἀ αυτό.
@ Νοσφεράτε,
ΑπάντησηΔιαγραφήεύστοχη και εξαιρετική η παραπομπή στον Σέννετ. Ευχαριστούμε!
@ Georg,
ΑπάντησηΔιαγραφήσωστές και δεκτές οι παρατηρήσεις σου. Θα μπορούσα να πω, με συντομία, ότι ο ρόλος σημαίνει απόδοση - με το κατάλληλο προσωπείο - ενός σεναρίου που δεν το έχεις γράψει ο ίδιος (χωρίς να εννοώ ότι αυτό είναι πάντα κακό), ενώ σαν πρόσωπο γράφεις κι εσύ το σενάριο. Πώς σου φαίνεται κάτι τέτοιο;
Στις άλλες δυο, εξίσου ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σου, θα μου επιτρέψεις να απαντήσω αύριο - τώρα είμαι πηγμένος.
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ΑπάντησηΔιαγραφή[...]Για να γίνει αντιληπτό τι σημαίνει η έννοια του τομέα πολιτικής, είναι απαραίτητο να επανεξετάσουμε τον τρόπο που η Hannah Arendt διακρίνει τον ιδιωτικό από το δημόσιο με βάση την ελληνική δημοκρατία. Για τους Έλληνες, η δημόσια σφαίρα, όπου λαμβάνονταν οι πολιτικές αποφάσεις είναι ριζικά αντίθετη με την ιδιωτική σφαίρα, αυτή της οικονομίας, του σπιτιού, της οικογένειας, της αναγκαιότητας . Η πολιτική είναι ο τόπος της ελευθερίας ακριβώς επειδή βρίσκεται έξω από τα άμεσα προβλήματα της ζωής, της υλικής αναπαραγωγής. Οι κοινωνικές σχέσεις προσεγγίζουν τον άνθρωπο με το ζώο, μόνο οι πολιτικές σχέσεις είναι αληθινά ανθρώπινες. Δεν έχω πρόθεση να κάνω την απολογία της ελληνικής δημοκρατίας. Όχι μόνο αποκλείει κατ 'αρχήν τους μη ιδιοκτήτες, αλλά οι πολιτικοί κανόνες εμποδίζουν, στην πραγματικότητα, τους πολίτες που διαθέτουν λιγοστά μέσα να συμμετέχουν στις δημόσιες υποθέσεις. Η Ελληνική δημοκρατία είναι ένας μύθος, αλλά ένας μύθος της σύγχρονης αντίληψης της πολιτικής. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε αυτό το παράδειγμα για να διακρίνουμε το ιδιωτικό από το δημόσιο και να αναλύσουμε την ιστορική εξέλιξη των σχέσεων μεταξύ των δύο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠράγματι, από μια ιστορική οπτική, η νεωτερικότητα εμφανίζεται ως μια διαδικασία του αποικισμού του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα από τον κοινωνικό, κυρίως μέσω της οικονομίας[...]
Αυτή η αποικιοκρατία δεν έχει την έννοια μιας κυριαρχίας των οικονομικών νόμων ή νόμων της αγοράς στην πολιτική ή ιδιωτική σφαίρα. Είναι απαραίτητο να θυμόμαστε ότι αυτοί οι «νόμοι» δεν υπάρχουν και ότι η «αγορά» είναι μια ιδεολογία. Πρέπει να εξετάσουμε τον κεντρικό ρόλο της οικονομίας υπό τον μανδύα μιας αυξανόμενης οικονομικής αναγκαιότητας στην πολιτική και την ιδιωτική σφαίρα. Από τον 19ο αιώνα, τα ζητήματα της παραγωγής, της κατανάλωσης, της συσσώρευσης έχουν γίνει ουσιαστικά στοιχεία των μορφών πολιτικής κυριαρχίας και του αγώνα μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων για τον πολιτικό έλεγχο.
LA POLITIQUE CONTRE LA MORALE
février 1999, Jean-Louis Rocca