Γκανγκστερισμός και Κανονικότητα | Κρίση 13

Ευγένιος Ενρικέζ

«Ο πραγματικός κίνδυνος για όλες τις φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι μήπως η καπιταλιστική αναρχία απολήξει σ’ ένα κατακερματισμό του κοινωνικού, από τον οποίο θα επιβίωναν πια μόνο κοινωνικοπολιτικές οργανώσεις, αλληλοσυγκρουόμενοι θεσμοί, που θα κατέληγαν να ορίζουν και να τηρούν τους δικούς τους κανόνες του παιχνιδιού, αν όχι και το δικό τους δίκαιο. Η φιλελεύθερη δημοκρατία μπορεί να γεννήσει μια πληθώρα ανταγωνιστικών συμμοριών, που ρυθμίζουν τα προβλήματά τους με το αίμα και όχι με την ευγενή άμιλλα. Τότε το κράτος, αν δεν θέλει να υποκύψει ή να βρεθεί αιχμάλωτο μιας από αυτές τις συμμορίες, οφείλει ν’ αποκτήσει τα μέσα για να αναλάβει και πάλι τον έλεγχο μιας κατάστασης που το ξεπερνά. Θα ενισχύσει, όχι μόνο τον κυβερνητικό μηχανισμό του, αλλά και τον αστυνομικό και το στρατιωτικό του μηχανισμό.

Σταδιακά, το φιλελεύθερο κράτος θα παραχωρήσει τη θέση του σε ένα κράτος πιο ευθέως αυταρχικό. Η υπόθεση που λέει, πως είναι δυνατό να οικοδομήσουμε ένα συνεκτικό εθνικό κράτος που θα ενοποιείται παραδόξως πάνω στη γενίκευση της εσωτερικής διαμάχης, ισχύει μόνο όταν όλοι αποδέχονται τους κανόνες του παιχνιδιού, όσο άδικοι κι αν είναι, δηλαδή όταν συναινούν να ζουν σε ένα κράτος Δικαίου, στο οποίο τους κανόνες μπορεί ν’ αλλάξει η διαμάχη και όχι η μάχη. Όταν όμως το σύνθημα γίνεται ρητά για όλους ο πόλεμος, ο δόλος και ο άμετρος ανταγωνισμός, τότε το φιλελεύθερο κράτος βλέπει να τερματίζεται η ιστορία του.

Υπάρχει όμως κι ένας άλλος δρόμος για την εξαφάνιση του φιλελεύθερου κράτους. Είναι ο δρόμος της σταδιακής διάλυσής του, απόρροια της ίδιας του της δυναμικής. Το όνειρο του φιλελεύθερου κράτους − να διαιτητεύει σε μια καινοτόμο κοινωνία πολιτών σε ακατάπαυστη κίνηση και αναβρασμό − δεν προχωρεί χωρίς την προσπάθεια να μετασχηματίσει τις ανθρώπινες σχέσεις σε σχέσεις εμπορευματικές.

«Όλα αγοράζονται, όλα πουλιούνται»: αυτό είναι το αξίωμα του Βαλράς, το κεντρικό αξίωμα της καπιταλιστικής κοινωνίας. Όταν όμως το πρώτιστο θέμα καθενός γίνεται το ν’ αποκτήσει (όχι να παραγάγει) πλούτο, τότε ο τρόπος για ν’ αποκτήσει χρήματα μικρή σημασία έχει. Αυτό που μετράει είναι μόνο το αποτέλεσμα. Η κερδοσκοπία με τα νομίσματα και τα ακίνητα, οι κάθε τάξης ληστείες, ο τζόγος (καζίνο, κουλοχέρηδες, αλλά και τυχερά παιχνίδια θεσμισμένα από το κράτος: λαχεία, προπό, λότο), η χρηματική απάτη, όλα αυτά γίνονται τα κανονικά μέσα πλουτισμού. Όλες οι μέθοδοι είναι καλές προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Μικρή και μεγάλη παραβατικότητα απλώς πολλαπλασιάζονται και ακμάζουν. (…)

Είτε πρόκειται για τεράστιες μίζες ώστε να πουλήσουμε τα αεροπλάνα της Λόκχιντ, ή για προσφορά ενός κολγκέρλ για μια νύχτα προκειμένου να καλοπιάσουμε έναν επαρχιώτη πελάτη, η βασική αρχή είναι η ίδια: Αφού όλοι οι άνθρωποι μπορούν να πιαστούν στην παγίδα των επιθυμιών τους, το μόνο πρόβλημα είναι να βρούμε τη ρωγμή στην πανοπλία και να καλύψουμε τις ελλείψεις, που πάντα αισθάνονται με οδύνη.

Επομένως ο γκανγκστερισμός, η ληστεία και η διαφθορά αποτελούν τρόπους δυνητικής διάλυσης του φιλελεύθερου κράτους. Όταν συνδυάζονται με τον αναβρασμό και τους αγώνες των κοινωνικών ομάδων, τότε το φιλελεύθερο κράτος αυτοκτονεί».

Ευγένιος Ενρικέζ, Από την ορδή στο κράτος (1983),

μετάφραση Βασίλης Τομανάς, εκδ, ΝΗΣΙΔΕΣ (2005).

Σημ. HS. Όσοι πόνταραν στην «απελευθέρωση των επιθυμιών» για μια ελεύθερη κοινωνία, αν δεν ήταν στυγνοί έμποροι και κεφαλαιοκράτες, έχουν πάει στον κουβά … για να το πούμε με την αρμόζουσα γλώσσα. Ο Ενρικέζ κλείνει το βιβλίο του παραθέτοντας ένα πολύ γνωστό και δυνατό ποίημα του Καβάφη, το «Περιμένοντας τους βάρβαρους». Μέσω του Καστοριάδη, αναφέρει και τον Αριστοτέλη. Πολύ πιθανόν να γνώριζε, πως την ίδια διάγνωση είχε κάνει πολλές χιλιάδες χρόνια νωρίτερα και ο Σταγειρίτης, περιγράφοντας τους ιδιαίτερους δρόμους παρακμής των πολιτευμάτων. Έτσι κι αλλιώς, ποτέ δεν χάνει κανείς όταν προστρέχει στους κλασικούς.

 

Οι ΝΗΣΙΔΕΣ έχουν βγάλει ένα ακόμα βιβλίο του Ενρικέζ με τίτλο Το σκοτεινό πρόσωπο των σύγχρονων δημοκρατιών, που έγραψε μαζί με την Κλοντίν Αρός. Για τον Λεόν Βαλράς ετοιμάζουμε ειδική ανάρτηση.