Ζωή, όχι επιβίωση! | Μανιφέστα 18

 

 

Γκ. Κ. Τσέστερτον (29/5/1874-14/6/1936)

 

«(...) Η υλιστική θεωρία της ιστορίας, σύμφωνα με την οποία η πολιτική και η ηθική δεν είναι παρά ιδεολογικά «εποικοδομήματα» της οικονομίας, είναι μια σκέτη πλάνη η οποία συγχέει δυο τελείως διαφορετικά πράγματα: τους αναγκαίους όρους της ζωής με το ίδιο το αντικείμενο της ζωής. Είναι σαν να λέγαμε ότι, επειδή ο άνθρωπος είναι δίποδο και δεν μπορεί να περπατάει παρά με δυο πόδια, ο μόνος λόγος που περπατάει είναι για να πάει να αγοράσει τσιγάρα και κάλτσες. 

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς νερό και φαγητό, που τον στηρίζουν όπως και τα δυο του πόδια. Όμως το να λέμε πως ό,τι κάνει ο άνθρωπος μέσα στην ιστορία, το κάνει επειδή έχει ανάγκη να ψάχνει για νερό και για φαγητό, είναι σαν να λέμε πως ο λόγος που κάνουμε π.χ. στρατιωτικές παρελάσεις ή προσκυνηματικές οδοιπορίες είναι για να αποκτήσουμε τέλειες γάμπες και γερούς τετρακέφαλους! Τέτοιου τύπου δράσεις και γεγονότα όμως, συγκροτούν την ανθρώπινη ιστορία και δίχως αυτά ιστορία δεν θα υπήρχε.

Οι αγελάδες μπορεί να καθορίζονται αυστηρά από το οικονομικό στοιχείο, με την έννοια ότι δεν βλέπουμε να κάνουν και πολύ περισσότερα πράγματα από το να βοσκάνε και να ψάχνουν καλύτερα βοσκοτόπια. Γι’ αυτό το λόγο μια δωδεκάτομη Γενική Ιστορία των Αγελάδων δεν θα ήταν και το πιο συναρπαστικό ανάγνωσμα του κόσμου. Τα πρόβατα επίσης, όπως και οι κατσίκες, μοιάζουν -εξωτερικά τουλάχιστον- να καθορίζονται πλήρως από την οικονομία. Κανένα πρόβατο δεν υπήρξε ήρωας επικών πολέμων, ούτε ιδρυτής αυτοκρατοριών, που να αξίζει να διηγηθεί κανείς. Ακόμα και το πιο δραστήριο τετράποδο, το κατσίκι, δεν μπόρεσε να εμπνεύσει ένα βιβλίο με περιπέτειες. Είδατε ποτέ βιβλίο με τίτλο Ανδραγαθήματα Ηρωϊκών Κατσικιών, ή κάτι τέτοιο; 

Πολύ μακριά από την ιδέα ότι η ιστορία του ανθρώπου ορίζεται από την οικονομία του, το ιστορικό υλικό μας ξεκινάει ακριβώς από εκεί όπου σταματούν τα κίνητρα που θέτουν σε δράση τις αγελάδες και τα πρόβατα. Είναι  τρελό να ισχυριστεί κανείς ότι οι Σταυροφόροι άφησαν τα σπίτια τους για να περιπλανηθούν στις ερήμους κινούμενοι από το ίδιο ένστικτο που κάνει τις αγελάδες να εγκαταλείπουν τους ξερότοπους αναζητώντας πιο εύφορα βοσκοτόπια. Είναι παράλογο να πει κανείς ότι ο εξερευνητές του Βόρειου Πόλου κινήθηκαν από την ίδια ενόρμηση που κάνει τα χελιδόνια να πετούν προς το Νότο. Και αν αφήσουμε έξω από την ανθρώπινη ιστορία πράγματα όπως οι θρησκευτικοί πόλεμοι ή οι εξερευνήσεις, τότε η ιστορία δεν θα πάψει μόνο να είναι ανθρώπινη αλλά θα πάψει να είναι και ιστορία. Το περίγραμμα της Ιστορίας φτιάχνεται από τις αποφασιστικές εκείνες καμπύλες και γωνίες, τις οποίες καθορίζει η θέληση του ανθρώπου. Η λεγόμενη οικονομική ιστορία δεν είναι καν ιστορία.  

Όμως υπάρχει μια ακόμα βαθύτερη πλάνη πίσω την υλιστική ιδεολογία. Είναι η πλάνη ότι ο άνθρωπος ζει για το φαγητό επειδή δεν μπορεί να ζήσει χωρίς φαγητό. Η αλήθεια είναι, απεναντίας, ότι αυτό που κατά πρώτο λόγο βασανίζει το μυαλό του δεν είναι οι οικονομικοί μηχανισμοί με τους οποίους προσπορίζεται τα απαραίτητα για την ύπαρξή του, αλλά η ίδια του η ύπαρξη, ο κόσμος που βλέπει όταν ανοίγει τα μάτια του κάθε πρωΐ και το ποια είναι η θέση του μέσα σε αυτόν. 

Υπάρχει κάτι που καίει τον άνθρωπο περισσότερο από την επιβίωση και αυτό είναι η ζωή. Διότι για κάθε φορά που θα φέρουμε στο μυαλό μας με τι κόπο καταφέραμε και σήμερα να βγάλουμε το ψωμί μας, άλλες δέκα φορές θα σκεφτούμε πόσο όμορφη είναι η σημερινή μέρα, ή πόσο παράξενος είναι ο κόσμος, ή αν αξίζει να ζούμε έτσι όπως ζούμε, ή μήπως ο γάμος μας είναι μια αποτυχία, ή πάλι θα χαρούμε με τα παιδιά μας, θα θυμηθούμε με νοσταλγία τα νιάτα μας, ή τελοσπάντων θα βυθιστούμε έστω και φευγαλέα σε κάποιο από όλα αυτά τα μικρά ή μεγάλα θέματα που έχουν να κάνουν με το μυστήριο του ανθρώπινου πεπρωμένου. Και αυτό ισχύει ασφαλώς και για τους μισθωτούς σκλάβους της νοσηρής βιομηχανικής εποχής μας, που με τη φρίκη και την απανθρωπιά της τους έχει αλυσοδέσει στο μαγγανοπήγαδο της οικονομίας. Όπως ισχύει, απείρως περισσότερο, και για τους αγρότες, τους κυνηγούς και τους ψαράδες, που εξακολουθούν να αποτελούν την πλειοψηφία των ανθρώπων στον πλανήτη μας. (...)»

G.K. Chesterton, Ο Αιώνιος Άνθρωπος (1925),

Σημ. HS. Επαναλαμβάνουμε ξεροκέφαλα ένα πράγμα: αξίζει να σκεφτούμε τον καιρό μας, και τις κρίσεις του, σαν τον καιρό όπου κυριάρχησαν οι φιλοσοφίες που βλέπουν τον άνθρωπο υπό το πρίσμα της επιβίωσης κι όπου, επομένως, σαν μοναδικό ή έστω πρωταρχικό και κύριο υπαρκτικό αγώνα τού προτείνουν να κατορθώσει από την κακοπέραση να υψωθεί στην άνεση. Θα αντιληφθούμε, τότε, πως εδώ βρίσκεται ο λόγος, όχι μόνο που η κατάθλιψη θεριεύει όπου επικρατούν οι σύγχρονες συνθήκες ζωής, αλλά και που ο λαός έχει μπει στο περιθώριο καθώς δεν έχει τη πνευματική στεγνότητα, που απαιτεί η υιοθέτηση και η δημόσια κήρυξη τέτοιας λογής φιλοσοφιών.