Το
7ο τευχος του ΦΡΜΚ*, περιοδικού για τη διερεύνηση του ποιητικού
φαινομένου, θα παρουσιαστεί στην έκθεση Θεσσαλονίκης (περίπτερο 8) και
αμέσως μετά θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα, όπως
συμβαίνει κάθε έξι μήνες επί τρία χρόνια τώρα (και μπαίνουμε στο
τέταρτο). Το
δικό μας θέμα εδώ, εκτός από την ποίηση που έτσι κι αλλιώς είναι μια
από τις εμμονές μας, είναι το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Franco "Bifo"
Berardi με τίτλο Ποίηση και οικονομικά, μεταφρασμένο από την "φαρμακοποιό" χαπίφια αδελφή, Κατερίνα Ηλιοπούλου, το οποίο θα μας απασχολήσει και στη σημερινή (11.05) ΕΚΠΟΜΠΗ από το RadioBubble από τις 4 έως τις 6 το απόγευμ
Τα πράγματα ξεκαθαρίζονται εξ αρχής. Παραθέτω με μια υπογράμμιση μου εδώ την εισαγωγική του παράγραφο:
Ποίηση και οικονομικά
Η αυτονόμηση του σημείου: Ποίηση και οικονομία στον εικοστό αιώνα.
Το χρήμα και η γλώσσα έχουν κάτι κοινό: δεν είναι τίποτα και κινούν τα πάντα. Δεν είναι τίποτε άλλο παρά σύμβολα, συμβάσεις, flatus vocis, αλλά διαθέτουν τη δύναμη να πείθουν τα ανθρώπινα όντα να δρουν, να εργάζονται, να μετασχηματίζουν τον φυσικό κόσμο.Το χρήμα κάνει τα πράγματα να συμβαίνουν. Είναι η πηγή της δράσης μέσα στον κόσμο και ίσως η μόνη δύναμη στην οποία αφιερωνόμαστε/αναγνωρίζουμε. Ίσως κάθε άλλη εκδοχή, κάθε αξία να έχει χρεοκοπήσει, δίνοντας στο χρήμα τη δύναμη μια ιερής θεότητας, η οποία διεκδικεί την αναγνώρισή της. Η επιστήμη της οικονομίας δεν μπορεί πια να πείσει το χρήμα να κάτσει φρόνιμα. Οι αριθμοί αδυνατούν να υποτάξουν το τέρας και να το κάνουν να σωπάσει ή να κάτσει σε μια γωνιά και να μην κάνει σκανταλιές. Συνεπώς, όπως το είχαμε από την αρχή υποψιαστεί, τα οικονομικά υποκρίνονται μιμητικά την επιστήμη. Στην καλύτερη περίπτωση τα οικονομικά είναι μία νεύρωση του χρήματος, ένα σύμπτωμα που έχει επινοηθεί για να κρατάει το τέρας σε εκκρεμότητα. [...] (Sardello 1983,1-2)
Ο οικονομικός καπιταλισμός βασίζεται στην αυτοματοποίηση της δυναμικής του χρήματος, αλλά ακριβέστερα στην αυτονόμηση της παραγωγής αξίας από τη φυσική αλληλεπίδραση των πραγμάτων. Η μετάβαση από την αφηρημένη βιομηχανική εργασία στον αφηρημένο κόσμο της ψηφιακής εποχής εισάγει μια αποϋλοποίηση της εργασιακής διαδικασίας. Ο Jean Baudrillard έχει προτείνει μια γενική σημειολογία προσομοίωσης, που βασίζεται στην προϋπόθεση του τέλους της αναφορικότητας, στο οικονομικό καθώς και στο γλωσσικό πεδίο. Στο The mirror of production,1 ο Baudrillard γράφει: «Η ζήτηση, η αξία χρήσης και το referent ‘‘δεν υπάρχουν’’. Είναι μόνον ιδέες που παράγονται και προβάλλονται σε ένα φάσμα γενίκευσης από την εξέλιξη του ίδιου του συστήματος της ανταλλακτικής αξίας». (Baudrillard 1975, 30). […]
Το κρίσιμο σημείο στην κριτική του Baudrillard είναι ότι η αναφορικότητα και ο προσδιορισμός της αξίας έχουν φτάσει στο τέλος τους. Στη σφαίρα της αγοράς τα πράγματα δεν εξετάζονται σε σχέση με τη συγκεκριμένη τους χρησιμότητα, αλλά σε σχέση με τη δυνατότητα και την αξία ανταλλαγής. Ομοίως στη σφαίρα της επικοινωνίας, η γλώσσα γίνεται προϊόν δοσοληψίας και αξιολογείται σαν διαδικασία προς εκτέλεση. Η αποτελεσματικότητα και όχι η αλήθεια είναι ο νόμος που διέπει τη γλώσσα στη σφαίρα της επικοινωνίας. Ο πραγματισμός και όχι η ερμηνευτική είναι η μεθοδολογία που ακολουθείται για την κατανόηση της επικοινωνίας στο κοινωνικό πεδίο, ειδικά στην εποχή των νέων τεχνολογιών.
Ανασυνθέτοντας τη διαδικασία της κατάρρευσης της αναφοράς στη σημειωτική και στην επιστήμη της οικονομίας, ο Baudrillard μιλά για τη χειραφέτηση του σημείου. Η χειραφέτηση του σημείου από την αναφορική του λειτουργία μπορεί να θεωρηθεί σαν γενική τάση του ύστερου μοντερνισμού, η κυρίαρχη τάση στη λογοτεχνία και στην τέχνη, καθώς και στην επιστήμη και την πολιτική. Ο συμβολισμός στην ποίηση διάνοιξε έναν καινούργιο χώρο για την ποιητική πράξη, που προήλθε από την αυτονόμηση της λέξης από την αναφορική της αποστολή.
Η αυτονόμηση του χρήματος –του οικονομικού σημείου– από τη βιομηχανική παραγωγή πραγμάτων ακολουθεί την ίδια σημειωτική διαδικασία από την αναφορική στη μη αναφορική σημασία. Αλλά η αναλογία μεταξύ γλώσσας και οικονομίας δεν θα έπρεπε να μας παραπλανά: παρόλο που το χρήμα και η γλώσσα έχουν κάτι κοινό, τα πεπρωμένα τους δεν ταυτίζονται, καθώς η γλώσσα υπερβαίνει την οικονομική συναλλαγή. Η ποίηση είναι η γλώσσα της μη ανταλλαγής, η επιστροφή της ατέρμονης ερμηνευτικής και η επιστροφή του αισθησιακού σώματος της γλώσσας. Εδώ μιλάω για την ποίηση ως περίσσεια της γλώσσας, κρυφή πηγή πλούτου που μας επιτρέπει να μεταβαίνουμε από μία θεώρηση σε μιαν άλλη
1.
O καθρέφτης
της παραγωγής ή η κριτική αυταπάτη του
ιστορικού υλισμού
του Jean
Baudrillard
κυκλοφορεί στα
ελληνικά από τις
εκδόσεις Αλεξάνδρεια σε μετάφραση
Σπύρου Μπενετάτου.
*Το φοβερό εξώφυλλο του 7ου τεύχους προέρχεται από το προσωπικό αρχείο του Αλέξανδρου Ψυχούλη
*Το φοβερό εξώφυλλο του 7ου τεύχους προέρχεται από το προσωπικό αρχείο του Αλέξανδρου Ψυχούλη
Το τεύχος και τα περιεχόμενά του
ΑΦΙΕΡΩΜΑ // Ποίηση και νόσος: Το πάσχον Σώμα. Tι σημαίνει να έχεις ένα
σώμα; Τι σημαίνει να υπάρχεις μέσα σε ένα σώμα το οποίο είναι ευάλωτο και το
οποίο θα νοσήσει πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ύπαρξής του;
Δεκαεπτά αγγλόφωνοι σύγχρονοι ποιητές μεταφράζονται από την ομάδα του ΦΡΜΚ.
Rormarie Waldrop. Ένα άκρως πολιτικό και γλωσσικά προκλητικό κείμενο από
την γερμανικής καταγωγής αμερικανίδα ποιήτρια, μεταφράστρια και εκδότρια, η
πρωτοποριακή, πειραματική ποίηση της οποίας και έχει ασκήσει τεράστια
επιρροή στη λογοτεχνική σκηνή της Αμερικής.
Anne Carson. Το δοκίμιο της διακεκριμένης Αμερικανίδας ποιήτριας Οικονομία,
το άρωμά της μας μιλά για την υπεραξία του ποιητικού λόγου, που ζωντανεύει τη
ζωή και υπερβαίνει τον θάνατο.
Franco “Bifo” Berardi. Ποίηση και οικονομικά. Κείμενο του σύγχρονου Ιταλού φιλοσόφου που αναζητά στον λόγο της ποίησης την χαμένη συλλογική διάνοια αλλά και ένα τόπο διάσωσης της μοναδικότητάς από την κυριαρχία των οικονομικών στατιστικών.
Ελληνική ποίηση: Βασίλης Αμανατίδης, η Γιάννα Μπούκοβα, η Άννα Γρίβα, ο Κυριάκος
Συφιλτζόγλου, ο Χρήστος Μαρτίνης, ο Πάνος Τσίρος και ο Κωνσταντίνος Ματσούκας.
Εικαστικά: Ζήσης Κοτιώνης, Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος, Απόστολος Ντελάκος, Αλεξάνδρα Γιαννακανδροπούλου, Μαρία Βαρελά, Κώστας Ντάφλος.
Συζήτηση μεταξύ των συντακτών του περιοδικού για θέματα ποιητικής.
Υποκειμενικότητα, ταυτότητα και διαφορά. Η εμπειρία του εαυτού στη σύγχρονη
ποίηση.
Ο ελληνιστής Βασίλης Λαμπρόπουλος γράφει για την ανθολογία σύγχρονης ελληνικής
ποίησης Futures: Poetry of the Greek Crisis
Συνέντευξη για την ποίησή της δίνει στη Γιάννα Μπούκοβα η Κατερίνα Ηλιοπούλου
Κριτικά κείμενα γράφουν ο Βασίλης Αμανατίδης και ο Παναγιώτης Ιωαννίδης.
Πολύ ενδιαφέρον! Αν και μάλλον θα πρέπει να τονιστεί ότι ο bifo φτανει στον μπωντριγιάρ από μια μετά-ντελεζιανή μεταμοντέρνα μελαγχολία και μάλλον χρησιμοποιεί τους όρους συμβολικό, φαντασιακό κλπ. παρμένους από στρώς και λακάν και όχι απο μώς και καστοριάδη, όπως κάνει ο ίδιος ο μπωντριγιάρ, τουλάχιστόν στην πρώτη του περίοδο. Παρεπιπτόντως, κάπου διάβασα ότι ο ντεκόμπ λέει ότι το “συμβολικό” μπαλατζάρει ανάμεσα στο αλγεβρικό και στο ιερό. Ισως απο αυτό μπορούμε να δούμε τις λεπτές διαφορές στους όρους όπως τους χρησιμοποιεί ο ένας και ο άλλος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑνυπομονώ να ακούσω την εκπομπή σας σήμερα!
@ Αγαπητέ Παπαδόπουλε, όπως θα άκουσες, δεν καταφέραμε τελικά να χωρέσουμε στην εκπομπή τη συζήτηση γύρω από το κείμενο του Μπεράρντι. Ελπίζω να μην σε απογοητεύσαμε ολότελα. Θα γίνει στην επόμενη, αν και το ζήτημα της "υποκειμενοποίησης" (που συζητήσαμε και χτες υπό το πρίσμα της "συντριβής")κυριολεκτικά καίει!
ΑπάντησηΔιαγραφήΟι σχετικές με το "συμβολικό" θέσεις του Ντεκόμπ, που ωραία θυμίζεις εδώ, μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα. Απ' όσο έχω καταλάβει, διαφωνεί με τον Λεβί-Στρως και συνδέει τις "συλλογικές παραστάσεις" με την κατά Βιτγκενστάιν έννοια του "κανόνα". Μεγάλο θέμα, προσωπικά συμφωνώ με τον Ντεκόμπ, αλλά φοβάμαι ότι στα πλαίσια μιας εκπομπής είναι πολύ δύσκολο (για μένα τουλάχιστον) να το πιάσεις. Θα το παλέψουμε πάντως.
Αγαπητέ Hollowsky,
ΑπάντησηΔιαγραφήκαθόλου δεν με απογοήτευσε η εκπομπή σας. Πάντα είστε φοβεροί και με τρομερές μουσικές!
Το θέμα της υποκειμενοποίησης πράγματι καίει, και μάλλον δεν είναι και τόσο άσχετο με τις έννοιες του συμβολικού, της θέσμισης, της προσέγγισής σας για το χρήμα, το ιερό κλπ.
πχ. ο ντεκόμπ στο “Το ίδιο και το άλλο” αναφέρεται στον μερλώ-ποντύ, έναν φιλόσοφο που φαίνεται να εκτιμά πάρα πολύ, λέγοντας ότι στην προσπάθειά του να “αποκεντρώσει” το υποκείμενο (στην απομάκρυνσή του απο τον σάρτρ) προσέγγισε την μέθοδο του λεβί-στρώς. Παρ' όλ' αυτά, μάλλον χρησιμοποιούσε όρους όπως συμβολικό κλπ. λιγάκι διαφορετικά απ'οτι ο λεβί-στρώς, βλέποντας π.χ. τη γλώσσα με διαφορετικό τρόπο από τον αυτόν της φορμαλιστικής γλωσσολογίας.
Κατα τη γνώμη μου είναι φανερό ότι η δική σας οπτική είναι πολύ κοντά στην ομάδα mauss, στον σάλινς και ίσως στον ζαν-κλώντ μισεά και στον πρώιμο μπωντιγιάρ, και όχι σε περίεργες στρουκτουραλιστικές, μεταστρουκτουραλιστικές και πραγματιστικές θεωρίες. Γι αυτό και “αρπάχτηκα” με τον bifo. Ηθελα απλώς να επισημάνω ότι όποιος αναφέρεται στο συμβολικό δεν σημαίνει ότι η προσέγγισή του είναι ολόσωστη – ίσα ίσα μπορεί να είναι τελέιως λάθος, όπως και όταν κάποιος αναφέρεται στο Σύστημα των αντικειμένων ή αναλύει την τεχνική ως Σύστημα, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι δομιστής ή κάτι τετοιο. Ίσως το θέμα να είναι η ιερότητα που προσδίδουμε σε κάτι (κάπως έτσι δεν το είχες γράψει; :)), και ίσως η λύση να είναι “ο λεβί-στρώς χωρίς τον νατουραλισμό του”.
Όπως λες, δύσκολά και μεγάλα θέματα, αλλα τα κείμενά σας και οι εκπομπές σας μας βοηθάνε πράγματι πολύ για να ξεκαθαρίζουμε τα πράγματα.
Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια Βιβλίο IV διακρίνει την οικονομία ως τέχνη από την ποίηση ως προς την εμμένεια των σκοπών (Τέλη).
ΑπάντησηΔιαγραφήΜπορεί οι αριστοτελικές κατηγορίες να μην ταυτίζονται ακριβώς με την παρούσα συζήτηση αλλά αν δεχτούμε την θέση του Αριστοτέλη τίθεται ένα πρόβλημα στις θεσμοκρατικές θεωρήσεις της οικονομίας λόγω της δυνατότητας διαρκούς επαναστοχοθέτησης στο πεδίο της οικονομίας.
Ίσως πρέπει να σηκώσουμε τον Χουιζίνγκα από τον πάγκο για να καθαρίσει το παιχνίδι.
@ Παπ., τα λες (για Ντεκόμπ, συμβολικό, στρουκτουραλισμό, κ.λπ.) καλύτερα απ' όσο θα μπορούσα να τα πω. Συμφωνώ πλήρως. Οι εκπομπές, και τα κείμενά μας, βοηθάνε κι εμάς να ξεκαθαρίζουμε τα πράγματα -ιδιαίτερα όταν παίρνουμε σχόλια, που μας βάζουν να διπλοσκεφτούμε!
ΑπάντησηΔιαγραφή@ Παναγιώτη, πάντα ευθύβολος! Τα Νικομάχεια και το Βιβλίο Δ΄ είναι από τα κείμενα στα οποία ξαναγυρνώ κατά καιρούς προσπαθώντας να καταλάβω καλύτερα το ζουμί τους. Και δεν είναι, όπως σωστά λες, καθόλου άσχετο με αυτά που μας απασχολούν.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤώρα, γι' αυτό που λες σχετικά με την οικονομία και τις θεσμοκεντρικές προσεγγίσεις της, σκέφτομαι το εξής. Ο Αριστοτέλης, πολύ σωστά κατά τη γνώμη μου, δεν κάνει απλώς "περιγραφή", κάνει "θεωρία". Γι' αυτόν λοιπόν, ο άνθρωπος είναι "φύσει" ον πολιτικό. Έτσι, τα "τέλη" τα ορίζει πάντοτε σε άμεση σχέση με την Πόλη (όχι σαν οικισμό, ούτε σαν ένωση-συμμαχία για λόγους συμφέροντος ή απλής αυτοσυντήρησης). Βλέπει επομένως την οικονομία, και την κρίνει, σε συνάρτηση με αυτό το "τέλος": είναι, ας πούμε, ΟΚ όταν μένει υποτελής σε αυτό, είναι πρόβλημα όταν αυτονομείται από αυτό (εδώ νομίζω εδράζεται και η κριτική του στην "χρηματιστική").
Μια θεσμοκεντρική θεώρηση της οικονομίας (του χρήματος δηλαδή) λοιπόν, πρέπει ή τελοσπάντων δεν μπορεί να είναι παρά μια τετοιας λογής θεώρηση: να εξετάζει το χρήμα μέσα από το πρίσμα των θεσμών και αυτούς υπό το πρίσμα της Πόλης, του ανθρώπου ως πολιτικού όντος. Εδώ κατά τη γνώμη μου βρίσκεται και η "ανώτερότητά" της σε σχέση με τις εργαλειακές θεωρήσεις, που το βλέπουν απλώς σαν "μέσον", δηλαδή μόνο στο οριζόντιο-δυαδικό επίπεδο (Ε-Χ-Ε' και Χ-Ε-Χ') αγνοώντας την τριαδικότητα των ανθρώπινων ανταλλαγών. Διότι, πού βρίσκεται το έλλογο στοιχείο, η πρόθεση ή η συνείδηση, άρα η θεσμική διάσταση, στο φτωχό σχήμα Ε-Χ-Ε' ή Χ-Ε-Χ'; Μόνο μια θεσμοκεντρική προσέγγιση μπορεί να το εντοπίσει.