Δεν μπορούμε βέβαια να πούμε ότι ο σαιξπηρικός τρόπος τραγωδίας
τελείωσε εξαιτίας της ανάπτυξης της νέας
επιστήμης και της εδραίωσης της επιστημολογίας
ως επόπτη της φιλοσοφικής έρευνας. Μπορούμε όμως να σκεφτούμε πως, την ιδέα ότι
μπορούμε να σώσουμε τη ζωή μας μόνο εφόσον την γνωρίζουμε, μας
την υπέβαλε η απώλεια της παρουσίας του
κόσμου —διότι
αυτό ακριβώς σημαίνει η εξαφάνιση εκείνου του τραγικού τρόπου. Αυτό φαίνεται να
είναι το μήνυμα τόσο της σαιξπηρικής τραγωδίας όσο και της νέας επιστημολογίας.
Στην αδιάσπαστη παράδοση της επιστημολογίας
από τον Καρτέσιο, τον Λοκ κι έπειτα (η οποία τέθηκε σε αμφισβήτηση μόνο στη δική
μας εποχή), η έννοια της γνώσης (του κόσμου) αποδεσμεύεται από τους δεσμούς της
με την πληροφόρηση, τη δεξιότητα και την εκμάθηση, και προσδένεται εμμονικά
στην έννοια της βεβαιότητας και μόνο,
και ειδικότερα της βεβαιότητας που παρέχουν οι (δικές μου) αισθήσεις.
Σε κάποιο πρώιμο σημείο των επιστημολογικών
ερευνών, ο κόσμος που φυσιολογικά παρουσιάζεται σε εμάς (ο κόσμος, στην παρουσία
του οποίου ‘‘πιστεύουμε’’, όπως λέγεται συνήθως) τέθηκε σε αμφισβήτηση και εξαφανίστηκε
—με αποτέλεσμα όλη η σύνδεσή μας με τον κόσμο να κρεμαστεί από αυτό
που μπορούμε να πούμε ‘‘παρουσία στις αισθήσεις μας’’, πράγμα το οποίο, προς μεγάλη μας
και πολύ δυσάρεστη έκπληξη, αποδεικνύεται πως δεν είναι ο κόσμος.»
Stanley Cavell, Disowning
Knowledge: In Seven Plays of Shakespeare (1987/2003)
Σημ.
HS. Ο Κάβελ έχει κάνει καταπληκτικές
παρατηρήσεις για τον «σκεπτικισμό». Αξίζει όμως να συμπληρώσουμε ότι, όλη αυτή
η πορεία «εξαφάνισης» του κόσμου και εμμονικής προσκόλλησης στη γνώση ως βεβαιότητα —σε σημείο που ως γνώση να θεωρείται
πλέον μόνο η επιστημονική, ή τελοσπάντων όποια γνώση η επιστήμη ελεεί
παρέχοντάς της πιστοποιητικά, ή έστω με το να την «ανέχεται»— συνυφαίνεται στενά με την εδραίωση του Ατόμου
όχι ως «εμπειρική μονάδα» (ως τέτοιο υπήρχε σε όλες τις κοινωνίες), αλλά ως «αξία»
στην υψηλότερη βαθμίδα των κοινωνικών αξιών, και με την προοδευτική αποκάλυψη αυτού
του Ατόμου ως Ιδιώτη. Απ’ όπου ένα
σωρό σολιψιστικές κατά βάθος θεωρίες περί εγκεφάλου, περί δήθεν μόνιμα ψευδαισθητικής
πρόσληψης του κόσμου, κ.ο.κ. Απέναντι σε κάτι τέτοια, το καλύτερο είναι να
είμαστε παιδιά.
Στον σκεπτικισμό δίνει και ο Ντρέιφους ένα δυνατό χτύπημα από άλλη σκοπιά, μέσω του Κίρκεγκορ:
ΑπάντησηΔιαγραφή[…] η νέα δυνατότητα του Τύπου να διαδίδει πληροφορίες σε όλα τα μέλη ενός έθνους οδήγησε τους αναγνώστες του να υπερβούν την τοπική, προσωπική εμπλοκή τους στα πράγματα και να ξεπεράσουν την επιφυλακτικότητά τους απέναντι σε ό,τι δεν τους αφορούσε άμεσα. Όπως είχε επισημάνει με χαρά ο Μπερκ, ο Τύπος ενεθάρρυνε τους πάντες να σχηματίσουν γνώμη για τα πάντα. Αυτό ο Χάμπερμας το θεωρεί θρίαμβο του εκδημοκρατισμού, αλλά ο Κιρκεγκορ κατάλαβε ότι η δημόσια σφαίρα έμελλε να γίνει ένας αποστασιοποιημένος κόσμος, στον οποίο όλοι έχουν γνώμη για όλα τα δημόσια ζητήματα χωρίς να χρειάζονται άμεση εμπειρία και να έχουν ή να θέλουν να έχουν οποιαδήποτε ευθύνη.[…]
Έτσι η δημόσια σφαίρα ευνοεί τους πανταχού παρόντες σχολιαστές οι οποίοι, αποσπώμενοι σκοπίμως από τις τοπικές πρακτικές, μέσα στις οποίες ανακύπτουν τα συγκεκριμένα ζητήματα και με βάση τις οποίες πρέπει αυτά τα ζητήματα να επιλύονται, μέσα από κάποιου είδους δεσμευμένη πράξη. Επομένως, αυτό που κατά τον αποστασιοποιημένο λόγο του διαφωτισμού φαίνεται ως αρετή, κατά τον Κίρκεγκορ εμφανίζεται ως ολέθριο ελάττωμα. Ούτε καν οι πλέον ευσυνείδητοι σχολιαστές δεν υποχρεώνονται να έχουν άμεση εμπειρία ή να πάρουν κάποια συγκεκριμένη θέση. Αντίθετα όπως λέει ο Κίρκεγκορ, διαμαρτυρόμενος, δικαιολογούν τις απόψεις τους επικαλούμενοι θεμελιώδεις αρχές. Εφόσον τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει αυτή η αφηρημένη συλλογιστική δεν θεμελιώνονται σε επιτόπιες πρακτικές, έπεται ότι οι προτάσεις της δεν εξασφαλίζουν την δέσμευση των εμπλεκόμενων, και κατά συνέπεια δεν θα πετύχαιναν έστω κι αν επιβάλλονταν ως νόμοι. Όπως λέει ο Κίρκεγκορ, στη «Σημερινή Εποχή»:
Το κοινό δεν είναι ένας λαός, μια γενιά, η εποχή κάποιου ανθρώπου, ούτε πάλι μια κοινότητα, μια ένωση, ούτε αυτά τα επιμέρους πρόσωπα, διότι αυτά είναι ό,τι είναι μόνο δυνάμει αυτού που είναι συγκεκριμένο. Ούτε ένας από όσους ανήκουν στο κοινό δεν είναι ουσιαστικά δεσμευμένος για κάτι, οτιδήποτε.
[…] Σημειώνει δε αποδοκιμαστικά ότι «η πανουργία του (του κοινού),η ευθυκρισία του, η δεξιοτεχνία του, έγκειται στον να αφήνει τα ζητήματα να κρίνονται και να αποφασίζονται, παραμένοντας αδρανές». Αυτό προσφέρει τη δυνατότητα για ατέρμονο στοχασμό .Αυτό γιατί, αν δεν χρειάζεται να αποφασίσουμε και να πράξουμε, τότε μπορούμε να εξετάζουμε όλα τα ζητήματα από όλες τις πλευρές, και πάντοτε να βρίσκουμε κάποια νέα προοπτική. Έτσι, η συσσώρευση πληροφοριών αναβάλλει επ’ αόριστον την απόφαση εφόσον, καθώς κάποιος ανακαλύπτει περισσότερα στοιχεία, υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο να αναθεωρήσει την εικόνα που έχει για τον κόσμο, και άρα για το τι πρέπει να κάνει. Ο Κίρκεγκορ είδε ότι, όταν τα πάντα υποβάλλονται σε ατέρμονο κριτικό σχολιασμό, τότε η πράξη μπορεί πάντοτε να αναβάλλεται. «Ο στοχασμός είναι ανά πάσα στιγμή ικανός να φωτίζει τα πράγματα με νέο φως και να αφήνει περιθώρια διαφυγής». Έτσι μπορεί κάποιος να μην πράττει ποτέ.[…]
Μια στοχαστική εποχή όπως η δική μας, το μόνο που παράγει είναι ολοένα και περισσότερες γνώσεις. Όπως λέει ο Κίρκεγκορ: «Γενικά μπορεί κάποιος να πει, ότι για μια απαθή αλλά στοχαστική εποχή, σε σύγκριση με μια παθιασμένη εποχή, ό,τι η πρώτη κερδίζει σε έκταση το χάνει σε ένταση.»
Χιούμπερτ Ντρέιφους, Το διαδίκτυο (κεφ.Ο μηδενισμός στη λεωφόρο της πληροφορίας: ανωνυμία και δέσμευση στη σημερινή εποχή)
@Ακ σ' ευχαριστούμε για το εκτενές, εύστοχο και πάρα πολύ ενδιαφέρον σχόλιο. Δεν ήξερα το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά με έβαλες τώρα να το ψάξω!
ΑπάντησηΔιαγραφήΘαυμάσιος Κίρκεγκωρ...
ΑπάντησηΔιαγραφή