Τεχνικές κοινωνικής αναισθησίας

«(…) H αναζήτηση τρόπων για ν’ απαλλαγούμε από κάθε τύψη απέναντι στη φτώχεια και για να γράφουμε τους φτωχούς στα παλιά μας τα παπούτσια χωρίς ενοχές, έχει γίνει τα τελευταία χρόνια πρωταρχικό αντικείμενο φιλοσοφικών, λογοτεχνικών και ρητορικών ενασχολήσεων∙ κι είναι μια προσπάθεια που αφορά και την οικονομία.

Από τις τέσσερις με πέντε μεθόδους που χρησιμοποιούνται σήμερα γι’ αυτό το σκοπό, η πρώτη πατάει σε ένα αναμφισβήτητο γεγονός: ότι οι περισσότερες από τις πρωτοβουλίες υπέρ των φτωχών έχουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ληφθεί από το κράτος. Ισχυρίζονται λοιπόν ότι το κράτος είναι από τη φύση του αναποτελεσματικό σε οτιδήποτε αναλαμβάνει ... εκτός από το να διαχειρίζεται το Πεντάγωνο. Κι επειδή είναι τόσο ανίκανο και αναποτελεσματικό, λένε, δεν μπορούμε να του ζητάμε να μεριμνά για τους φτωχούς εφόσον το μόνο που θα καταφέρνει, θα είναι να τα κάνει μαντάρα και να χειροτερεύει ακόμα περισσότερο την κατάστασή τους!

(…) Η δεύτερη μέθοδος αναισθητοποίησης είναι όλη αυτή η επιχειρηματολογία, που υποστηρίζει και θέλει να μας πείσει πως οποιαδήποτε μορφή δημόσιας αρωγής προς τους φτωχούς, τούς κάνει κακό αντί για καλό. Καταστρέφει, λένε, το ηθικό τους και τους κάνει να προτιμούν να κάθονται, παρά να ψάχνουν για δουλειά. Διαλύει το γάμο, εφόσον οι γυναίκες μπορούν να ζητούν κοινωνικά επιδόματα για τον εαυτό τους και τα παιδιά τους μόλις χωρίσουν ή χάσουν τον άντρα τους!

(…) Τρίτη μέθοδος, η οποία σχετίζεται με την προηγούμενη, είναι ο ισχυρισμός ότι η κοινωνική πρόνοια έχει αρνητική επίδραση στο κίνητρο για εργασία, διότι −λένε− με την κοινωνική πρόνοια μεταφέρονται τα εισοδήματα από τους εργαζόμενους προς τους άνεργους και τους άεργους, αποθαρρύνοντας αυτούς που έχουν όρεξη για δουλειά και ενθαρρύνοντας τους τεμπέληδες. 

Η λεγόμενη “οικονομία της προσφοράς” αποτελεί τη σύγχρονη έκφραση αυτής της θέσης. Σύμφωνα με αυτήν, οι πλούσιοι στις ΗΠΑ υποτίθεται ότι παθητικοποιούνται επειδή, λέει, οι φόροι τούς στερούν ένα πολύ μεγάλο μέρος από τα εισοδήματά τους. Γι’ αυτό προτείνουν ότι πρέπει να πάρουμε τα χρήματα από τους φτωχούς και να τα δώσουμε στους πλούσιους, ώστε να τονώσουμε τις προσπάθειές τους, να τους ενεργοποιήσουμε κι έτσι, λέει, να ζωντανέψει η οικονομία!

(…) Η τέταρτη τεχνική για την απαλλαγή από τις τύψεις εστιάζει στο πόσο βλαβερό για την ελευθερία των φτωχών είναι, λέει, το να τους απαλλάσσουμε από τις ευθύνες τους. Βέβαια, όταν λένε “ελευθερία” εννοούν το να ξοδεύει μεν ο καθένας όπως του αρέσει, αλλά το κράτος να ξοδεύει τα ελαχιστότερα (εκτός από τα κονδύλια για την εθνική άμυνα), διότι, όπως λέει ο καθηγητής Μίλτον Φρίντμαν, “οι άνθρωποι πρέπει να είναι ελεύθεροι να επιλέγουν”. 

Αυτή εδώ είναι ίσως η πιο αποκαλυπτική από όλες τις σοφιστείες τους, διότι (…) ενώ φλυαρούν ακατάσχετα και οδύρονται για το πόσο περιορίζεται η ελευθερία των πλούσιων όταν τα εισοδήματά τους μειώνονται από τη φορολογία, δεν λένε ποτέ κουβέντα για την ... εκπληκτική αύξηση της ελευθερίας εκείνων που δεν έχουν να ξοδέψουν παρά πενταροδεκάρες!

(…) Τέλος, όταν οι προηγούμενες σοφιστείες δεν πιάνουν τόπο, καταφεύγουν στην ψυχολογική άρνηση. Ένας μηχανισμός άμυνας οδηγεί πολλούς ανθρώπους να μη σκέφτονται τη φρενήρη αύξηση των εξοπλισμών και επομένως το ενδεχόμενο εξόντωσης της ανθρωπότητας. Ο ίδιος μηχανισμός μάς κάνει να μη σκεφτόμαστε τους φτωχούς, είτε αυτοί βρίσκονται στην Αιθιοπία, στα νότια του Μπρονξ ή στο Λος Άντζελες. “Χαλαρώστε, σκεφτείτε κάτι ευχάριστο”, μας συμβουλεύουν. (…)»

Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ, How to get the poor off our conscience,

άρθρο στο Harper’s Magazine, Νοέμβριος 1985

Φόβος και Πόλη | Μανιφέστα 19

«Παράξενο, όντως, εδώ στην πρωτεύουσα της αιώνιας νιότης, του ατέλειωτου καλοκαιριού και τα λοιπά, ο φόβος να κυριεύει και πάλι την πόλη όπως τις παλιές εκείνες μέρες, με τις μαύρες λίστες του Χόλιγουντ, που δεν τις θυμάσαι, και τις ταραχές στο Γουάτς, που τις θυμάσαι − εξαπλώνεται σαν αίμα μέσα σε πισίνα, ώσπου καταλαμβάνει όλο τον όγκο της ημέρας. Και μετά ίσως εμφανίζεται κάποια παιχνιδιάρα ψυχή μ’ έναν κουβά πιράνχας, τα ρίχνει μέσα στην πισίνα κι εκείνα αμέσως γεύονται το αίμα. Κολυμπάνε ολόγυρα ψάχνοντας να βρουν από πού έρχεται το αίμα αλλά δεν βρίσκουν τίποτα∙ και τρελαίνονται όλο και περισσότερο, ώσπου η τρέλα τους φτάνει σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Και σ’ εκείνο το σημείο αρχίζουν να τρώνε το ένα το άλλο».

Τόμας Πίνστον, Έμφυτο ελάττωμα (2009),

Μετάφραση: Γιώργος Κυριαζής (εκδ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 2011)

Σημ. HS. Βάλε όποια ηλιόλουστη πόλη θες.

Διατροφικά

Οι άνθρωποι κανονικά πρέπει να τρώμε όποτε νοιώθουμε πείνα, αλλά από την παιδική μας ηλικία έχουμε εκπαιδευτεί να τρώμε τρία πλήρη γεύματα την ημέρα, μια ιδέα που ανήκει απολύτως στην βιομηχανική επανάσταση. Πριν από αυτή όμως δεν ήταν ποτέ έτσι. Οι άνθρωποι έτρωγαν από λίγο κάθε ώρα. Αλλά όταν έπρεπε να μας ελέγξουν όλους και να μας βάλουν σε ένα καλούπι, έβαλαν ωράριο, "Οκέι, εμπρός, γεύμα όλοι!". Αυτό μας μαθαίνουν στο σχολείο. Όλα τα άλλα -γεωγραφία, ιστορία, μαθηματικά- δεν έχουν καμία σημασία-αυτό που μας μαθαίνουν είναι πως να δουλεύουμε σε ένα εργοστάσιο. Όταν ακούτε την κόρνα να σκούζει, τρώτε. Είτε σε εκπαιδεύουν για να δουλεύεις σε ένα γραφείο είτε για να γίνεις πρωθυπουργός είναι το ίδιο πράγμα , και το χειρότερο που μπορεί να κάνει κάποιος είναι να μπουκώνεται όλες αυτές τις αηδίες με τη μια. *


Κάποιες διατροφικές οδηγίες από τον Κηθ Ρίτσαρντς, εκπρόσωπο της παγκόσμιας λαϊκής τέχνης του 20ού αιώνα. Τα κιθαριστικά ριφ του συντάραξαν και συνόδεψαν τους προβληματισμούς στρατιωτών, κατάδικων, φοιτητών και  εργατών σε κάθε λογής προαύλια.

*[όχι μόνο για  τους οπαδούς των Stones  και τους λάτρεις της Malaguena , αλλά κυρίως για αυτούς, η απόλυτα συναρπαστική αυτοβιογραφία του Richards στα "ερείπια μιας εποχής",  με τίτλο Ζωή,  κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ροδακιό.] 

Ζωή, όχι επιβίωση! | Μανιφέστα 18

 

 

Γκ. Κ. Τσέστερτον (29/5/1874-14/6/1936)

 

«(...) Η υλιστική θεωρία της ιστορίας, σύμφωνα με την οποία η πολιτική και η ηθική δεν είναι παρά ιδεολογικά «εποικοδομήματα» της οικονομίας, είναι μια σκέτη πλάνη η οποία συγχέει δυο τελείως διαφορετικά πράγματα: τους αναγκαίους όρους της ζωής με το ίδιο το αντικείμενο της ζωής. Είναι σαν να λέγαμε ότι, επειδή ο άνθρωπος είναι δίποδο και δεν μπορεί να περπατάει παρά με δυο πόδια, ο μόνος λόγος που περπατάει είναι για να πάει να αγοράσει τσιγάρα και κάλτσες. 

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς νερό και φαγητό, που τον στηρίζουν όπως και τα δυο του πόδια. Όμως το να λέμε πως ό,τι κάνει ο άνθρωπος μέσα στην ιστορία, το κάνει επειδή έχει ανάγκη να ψάχνει για νερό και για φαγητό, είναι σαν να λέμε πως ο λόγος που κάνουμε π.χ. στρατιωτικές παρελάσεις ή προσκυνηματικές οδοιπορίες είναι για να αποκτήσουμε τέλειες γάμπες και γερούς τετρακέφαλους! Τέτοιου τύπου δράσεις και γεγονότα όμως, συγκροτούν την ανθρώπινη ιστορία και δίχως αυτά ιστορία δεν θα υπήρχε.

Οι αγελάδες μπορεί να καθορίζονται αυστηρά από το οικονομικό στοιχείο, με την έννοια ότι δεν βλέπουμε να κάνουν και πολύ περισσότερα πράγματα από το να βοσκάνε και να ψάχνουν καλύτερα βοσκοτόπια. Γι’ αυτό το λόγο μια δωδεκάτομη Γενική Ιστορία των Αγελάδων δεν θα ήταν και το πιο συναρπαστικό ανάγνωσμα του κόσμου. Τα πρόβατα επίσης, όπως και οι κατσίκες, μοιάζουν -εξωτερικά τουλάχιστον- να καθορίζονται πλήρως από την οικονομία. Κανένα πρόβατο δεν υπήρξε ήρωας επικών πολέμων, ούτε ιδρυτής αυτοκρατοριών, που να αξίζει να διηγηθεί κανείς. Ακόμα και το πιο δραστήριο τετράποδο, το κατσίκι, δεν μπόρεσε να εμπνεύσει ένα βιβλίο με περιπέτειες. Είδατε ποτέ βιβλίο με τίτλο Ανδραγαθήματα Ηρωϊκών Κατσικιών, ή κάτι τέτοιο; 

Πολύ μακριά από την ιδέα ότι η ιστορία του ανθρώπου ορίζεται από την οικονομία του, το ιστορικό υλικό μας ξεκινάει ακριβώς από εκεί όπου σταματούν τα κίνητρα που θέτουν σε δράση τις αγελάδες και τα πρόβατα. Είναι  τρελό να ισχυριστεί κανείς ότι οι Σταυροφόροι άφησαν τα σπίτια τους για να περιπλανηθούν στις ερήμους κινούμενοι από το ίδιο ένστικτο που κάνει τις αγελάδες να εγκαταλείπουν τους ξερότοπους αναζητώντας πιο εύφορα βοσκοτόπια. Είναι παράλογο να πει κανείς ότι ο εξερευνητές του Βόρειου Πόλου κινήθηκαν από την ίδια ενόρμηση που κάνει τα χελιδόνια να πετούν προς το Νότο. Και αν αφήσουμε έξω από την ανθρώπινη ιστορία πράγματα όπως οι θρησκευτικοί πόλεμοι ή οι εξερευνήσεις, τότε η ιστορία δεν θα πάψει μόνο να είναι ανθρώπινη αλλά θα πάψει να είναι και ιστορία. Το περίγραμμα της Ιστορίας φτιάχνεται από τις αποφασιστικές εκείνες καμπύλες και γωνίες, τις οποίες καθορίζει η θέληση του ανθρώπου. Η λεγόμενη οικονομική ιστορία δεν είναι καν ιστορία.  

Όμως υπάρχει μια ακόμα βαθύτερη πλάνη πίσω την υλιστική ιδεολογία. Είναι η πλάνη ότι ο άνθρωπος ζει για το φαγητό επειδή δεν μπορεί να ζήσει χωρίς φαγητό. Η αλήθεια είναι, απεναντίας, ότι αυτό που κατά πρώτο λόγο βασανίζει το μυαλό του δεν είναι οι οικονομικοί μηχανισμοί με τους οποίους προσπορίζεται τα απαραίτητα για την ύπαρξή του, αλλά η ίδια του η ύπαρξη, ο κόσμος που βλέπει όταν ανοίγει τα μάτια του κάθε πρωΐ και το ποια είναι η θέση του μέσα σε αυτόν. 

Υπάρχει κάτι που καίει τον άνθρωπο περισσότερο από την επιβίωση και αυτό είναι η ζωή. Διότι για κάθε φορά που θα φέρουμε στο μυαλό μας με τι κόπο καταφέραμε και σήμερα να βγάλουμε το ψωμί μας, άλλες δέκα φορές θα σκεφτούμε πόσο όμορφη είναι η σημερινή μέρα, ή πόσο παράξενος είναι ο κόσμος, ή αν αξίζει να ζούμε έτσι όπως ζούμε, ή μήπως ο γάμος μας είναι μια αποτυχία, ή πάλι θα χαρούμε με τα παιδιά μας, θα θυμηθούμε με νοσταλγία τα νιάτα μας, ή τελοσπάντων θα βυθιστούμε έστω και φευγαλέα σε κάποιο από όλα αυτά τα μικρά ή μεγάλα θέματα που έχουν να κάνουν με το μυστήριο του ανθρώπινου πεπρωμένου. Και αυτό ισχύει ασφαλώς και για τους μισθωτούς σκλάβους της νοσηρής βιομηχανικής εποχής μας, που με τη φρίκη και την απανθρωπιά της τους έχει αλυσοδέσει στο μαγγανοπήγαδο της οικονομίας. Όπως ισχύει, απείρως περισσότερο, και για τους αγρότες, τους κυνηγούς και τους ψαράδες, που εξακολουθούν να αποτελούν την πλειοψηφία των ανθρώπων στον πλανήτη μας. (...)»

G.K. Chesterton, Ο Αιώνιος Άνθρωπος (1925),

Σημ. HS. Επαναλαμβάνουμε ξεροκέφαλα ένα πράγμα: αξίζει να σκεφτούμε τον καιρό μας, και τις κρίσεις του, σαν τον καιρό όπου κυριάρχησαν οι φιλοσοφίες που βλέπουν τον άνθρωπο υπό το πρίσμα της επιβίωσης κι όπου, επομένως, σαν μοναδικό ή έστω πρωταρχικό και κύριο υπαρκτικό αγώνα τού προτείνουν να κατορθώσει από την κακοπέραση να υψωθεί στην άνεση. Θα αντιληφθούμε, τότε, πως εδώ βρίσκεται ο λόγος, όχι μόνο που η κατάθλιψη θεριεύει όπου επικρατούν οι σύγχρονες συνθήκες ζωής, αλλά και που ο λαός έχει μπει στο περιθώριο καθώς δεν έχει τη πνευματική στεγνότητα, που απαιτεί η υιοθέτηση και η δημόσια κήρυξη τέτοιας λογής φιλοσοφιών.

 

   

Απροσδόκητα!

Το 2007 το μουσείο του Oλοκαυτώματος (ushmm.org) δημοσίευσε ένα άλμπουμ φωτογραφιών.

Aνήκε στον  Karl Höcker, υπασπιστή του διοικητή του στρατοπέδου του Άουσβιτς Richard Baer. Το άλμπουμ το δώρισε στο μουσείο ανώνυμα βετεράνος αξιωματικός του αμερικανικού στρατού και περιλαμβάνει φωτογραφίες από τις δραστηριότητες του προσωπικού του στρατοπέδου συγκέντρωσης στο εξοχικό κατάλυμα που υπήρχε για αυτό, σε μια απόσταση 20χλμ. από το στρατόπεδο. (βλ. Solahutte)

Ο Καρλ, εδώ,  βρίσκεται στο κέντρο της φωτογραφίας. Στο άλμπουμ του είχε σημειωμένο, κάτω από αυτές τις φωτογραφίες, τίτλο που ελεύθερα θα μπορούσαμε να τον μεταφράσουμε "απροσδόκητα" (στα γερμανικά γράφει "βροχή εν αιθρία") 

Οι ημερομηνίες των φωτογραφιών συμπίπτουν με τους φονικότερους μήνες λειτουργίας του στρατοπέδου, όπου και εκτελέστηκαν μεθοδικά πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι.

Ας ρίξουμε μια ματιά στα πρόσωπα, στο γέλιο τους, στην χαρά μέσα στην κίνηση τους που έχει αποτυπώσει τόσο ωραία ο φακός.

Ακόμα ένα φθινόπωρο, λοιπόν, θα ασχοληθούμε με τα "συστήματα του απροσδόκητου" και τις ιδεολογίες τους, με συντρόφους στοχαστές και ποιητές όπως η Άρεντ, ο Στάϊνερ, ο Μπένγιαμιν, ο Μαγιακόφσκι, η Τσβετάγιεβα, ο Μαν, ο Μάμφορντ.

Κι αυτό θα συνεχίσουμε να το κάνουμε, γιατί μας είναι φανερό πως η σκέψη γίνεται και πάλι, μεθοδικά, στόχος της "ακαταμάχητης δύναμης της λογικής" και της προπαγάνδας της .

Καλό μήνα!