Αισθησιακό διάλειμμα

Φαγητά των δρόμων, το πρώτο της Καλκούτας (Jhal Muri) και το δευτερο της Βομβάης (Bhel Puri)
Με μια προσεκτικότερη ματιά στα δύο βίντεο ίσως και να γίνει αντιληπτή η σχέση του ανθρώπου-από τα βάθη ενός υψηλού πολιτισμού-με την ηθική, την αισθητική, τη δημιουργία και την ανάγκη. Ίσως και όχι.

Το Τζαλ Μούρι κατάφερα να το φτιάξω και παραθέτω και την συνταγή γιατί πραγματικά άξιζε τον λίγο κόπο. (είναι σχετικά  έυκολο)
Για το Μπελ Πούρι, μου λείπει το περιοδικό....αλλά θα το βρώ.

Jhal Muri
Υλικά:

1 φλ. βρασμένο ρύζι μπασμάτι

1/2 φλ.  βρασμένα ρεβύθια
ένα ψιλοκομμένο κρεμμύδι

ένα ψιλοκομμένο αγγούρι

μια ψιλοκομμένη ντομάτα

1/4 φλυτζάνι ξηρούς καρπούς κάσιους ή αράπικα φυστίκια σπασμένα

2 ψιλοκομμένες πιπεριές τσίλλι

1 μέτρια πατάτα βρασμένη σε κομμάτια

1 κουτ. του γλυκού τζίντζερ ξερό

1 κουτ. κύμινο σε σκόνη

1 κουτ. γκαράμ μασάλα

(ή αν δεν έχετε το μίγμα, προσθέστε κόλιαντρο, τουρμερίκ, μοσχοκάρυδο, κάρδαμο, ελάχιστη κανέλλα και γαρίφαλλο)

Σε ένα μπωλ βάλτε τα ρεβύθια με όλα τα μπαχαρικά και αλάτι και πιπέρι, προσθέστε το ρύζι, τα ψιλοκομμένα λαχανικά, τους ξηρούς καρπούς μαζί με δύο κουταλιές ελαιόλαδο.

Ανακατέψτε.

Από πάνω στίβετε μισό λεμόνι, προσθέτετε ψιλοκομμένο φρέσκο κόλιαντρο ή μαιντανό και αν θέλετε μια κουταλιά της σούπας τσάτνι.

Αν σας αρέσει περισσότερο μπορείτε να τσιγαρίσετε το κρεμμύδι μαζί με φρέσκια ντομάτα ή χυμό ντομάτα σε κονσέρβα και να προσθέσετε τα ρεβύθια και τα μπαχαρικά.

Η Κοινωνία του Μόχθου ... και τα παιδιά της

"(...) Η ελπίδα που ενέπνευσε το Μαρξ και τους καλύτερους εκπροσώπους του εργατικού κινήματος -ότι ο ελεύθερος χρόνος τελικά θα απάλλασσε τους ανθρώπους από την ανάγκη και θα καθιστούσε το animal laborans παραγωγικό- στηρίζεται στην πλάνη μιας μηχανιστικής φιλοσοφίας, η οποία δέχεται ότι η δύναμη του μοχθέιν, όπως κάθε άλλη ενέργεια, δεν μπορεί ποτέ να χαθεί, έτσι ώστε , αν δεν ξοδευτεί και δεν εξαντληθεί στην αγγαρεία του βιοπορισμού, αυτομάτως θα εκθρέψει άλλες "ανώτερες" δραστηριότητες. 

Το οδηγητικό πρότυπο του Μαρξ σ' αυτή του την ελπίδα ήταν χωρίς αμφιβολία η Αθήνα του Περικλή, η οποία, στο μέλλον με την αυξημένη σε τεράστιο βαθμό παραγωγικότητα του ανθρώπινου μόχθου, δεν θα χρειάζονταν δούλους για να την συντηρούν αλλά θα γίνονταν πραγματικότητα για όλους

Εκατό χρόνια μετά γνωρίζουμε το σφάλμα αυτού του συλλογισμού· ο ελεύθερος χρόνος του animal laborans δεν ξοδεύεται πουθενά αλλού πέρα από την κατανάλωση, κι όσος περισσότερος χρόνος του μένει τόσο πιο άπληστες και πιο ακόρεστες γίνονται οι ορέξεις του. Το γεγονός ότι οι ορέξεις αυτές γίνονται πιο εκλεπτυσμένες έτσι ώστε η κατανάλωση να μην περιορίζεται πια στα αναγκαία αλλά, αντίθετα , να συγκεντρώνεται κυρίως σε όσα συνιστούν πολυτέλεια της ζωής, δεν μεταβάλλει τον χαρακτήρα αυτής της κοινωνίας, αλλά περικλείει τον σοβαρό κίνδυνο να μην απομείνει τίποτα στον κόσμο προφυλαγμένο από την κατανάλωση και τον αφανισμό μέσα από την κατανάλωση.

Η μάλλον δυσάρεστη αλήθεια σχετικά με το ζήτημα αυτό, είναι πως ο θρίαμβος του σύγχρονου

ανθρώπου πάνω στην ανάγκη οφείλεται στην απελευθέρωση του μόχθου, δηλαδή στο γεγονός ότι έγινε δυνατό για το animal laborans να καταλάβει την δημόσια σφαίρα· κι ωστόσο , στον βαθμό που η δημόσια σφαίρα εξακολουθεί να κατέχεται από το animal laborans δεν μπορεί να συνιστά πραγματική δημόσια σφαίρα, αλλά απλώς ιδιωτικές δραστηριότητες που εκτίθενται δημοσίως.

Το αποτέλεσμα είναι αυτό που κατ' ευφημισμό καλείται μαζική κουλτούρα, και το βαθύτερο πρόβλημά της είναι μια γενική δυστυχία, που οφείλεται από την μια μεριά  στην διαταραγμένη ισορροπία ανάμεσα στον μόχθο και την κατανάλωση και από την άλλη στις επίμονες αξιώσεις του animal laborans να αποκτήσει μια ευτυχία, η οποία δεν μπορεί να επιτευχθεί, παρά μόνο εκεί  όπου οι ζωικές διαδικασίες της εξάντλησης και της αναγέννησης, του πόνου και της ανακούφισης του πόνου, πετυχαίνουν μια πλήρη ισορροπία.

Το γενικό αίτημα για ευτυχία και η διαδεδομένη δυστυχία στην κοινωνία μας (που δεν αποτελούν παρα τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος) είναι από τα πιο πειστικά σημάδια , ότι έχουμε αρχίσει να ζούμε σε μια κοινωνία μόχθου που όμως της λείπει αρκετός μόχθος για να μείνει ικανοποιημένη. 

Διότι μόνο το animal laborans και όχι ο τεχνίτης ή ο ανθρωπος της πράξης, δεικδήκησαν ποτε να είναι "ευτυχισμένοι" ή σκέφτηκαν ποτέ πως θα μπορούσαν οι θνητοί να είναι ευτυχισμένοι.(...)"

Σημ. Izi. Το παραπάνω κείμενο της Αρεντ το παραθέτω σαν ένα στοιχείο για την συνέχεια της συζήτησης που εξελίσσεται σχετικά με την "σοβαρή κρίση στην αναπαραγωγή του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου εκεί που έχει ήδη κυριαρχήσει"

 

Η Αρεντ στο βιβλίο της Vita Activa [1959]ξεχωρίζει και αναλύει τρεις κεντρικές ανθρώπινες δραστηριότητες, αυτή του Μόχθου που είναι και αυτή που έχει ως προυπόθεση την βιολογική ζωή (θα λεγαμε δηλαδή την επιβίωση), αυτή της Εργασίας όπου παρεχει τον κόσμο στον οποίο στεγάζεται η ατομική ζωή και που ως ανθρώπινη προυπόθεση της είναι η εγκοσμιότητα και τέλος η Πράξη  που έιναι αυτή η δραστηριότητα που επιτελείται άμεσα μεταξυ των ανθρώπων και αντιστοιχεί στον ανθρώπινο όρο του πλήθους.

 εκδ. Γνωση 1986, μετ. Σ.Ροζάνης και Γ.Λυκιαρδόπουλος

οι φωτογραφίες είναι από:
http://thesocietypages.org/socimages/2009/12/03/child-labor-in-america-1908-1912/

 

Μαθήματα κυριαρχίας από τους επίγονους του Μακιαβέλι | Κρίση 14

Το 1996 ο ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) δημοσιεύει στο 13ο τεύχος του επίσημου περιοδικού του,  CAHIERS DE POLITIQUE ÉCONOMIQUE (Τετράδια Οικονομικής Πολιτικής), ένα άρθρο του Christian Morrisson με τίτλο: «Οι δυνατότητες πραγματοποίησης των διαρθρωτικών αναπροσαρμογών».

Πρόκειται ουσιαστικά, όπως αναφέρεται εξάλλου, για έκθεση του "Κέντρου Ανάπτυξης" του ΟΟΣΑ με θέμα τα προβλήματα και τους τρόπους πολιτικής χειραγώγησης των πληθυσμών ώστε να μπορέσει μια κυβέρνηση να περάσει τα αυστηρά μέτρα λιτότητας και τις διαρθρωτικές αλλαγές, που επέβαλε κατά τη δεκαετία του 1980 η επέλαση του νεοφιλελευθερισμού σε μια σειρά από «αναπτυσσόμενες» χώρες και χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Το πρωτότυπο κείμενο ξεπερνάει τις 40 σελίδες. Βαστώντας τους τίτλους των επιμέρους κεφαλαίων του, μεταφέρουμε εδώ λίγα αλλά άκρως χαρακτηριστικά κεφάλαιά του. Όπως θα διαπιστώσετε, πέρα από το ότι ο κυνισμός των νέων Μακιαβέλι συναγωνίζεται την επιστημοσύνη τους, αυτά που ζούμε σήμερα εδώ στην Ελλάδα δεν προέκυψαν στην τύχη. Κι αν το γνωρίζουμε ήδη, οπωσδήποτε έχει άλλη βαρύτητα να το ακούμε, απερίφραστα ομολογημένο, από τα πλέον αρμόδια στόματα. 

 

Συμπληρωματικά,  παραπέμπουμε σε μια ανάρτησή μας όπου δώσαμε το λόγο στον Άνταμ Σμιθ. Είπαμε: διαβάζοντας κλασικούς, ποτέ δεν χάνεις το χρόνο σου! - Σημ. HS.

Update 2014 Δημοσιεύτηκε και στο περιοδικό ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ, τχ. 19, Σεπτ. 2014

 

*

Πρόλογος

(…) Οι πολιτικές οικονομικής σταθεροποίησης και διαρθρωτικών αναπροσαρμογών μπορούν να προκαλέσουν κοινωνικές ταραχές, ακόμα και να θέσουν σε κίνδυνο την ομαλότητα των χωρών. Στο παρόν Τετράδιο αναλύονται οι πολιτικές συνέπειες των προγραμμάτων αυτού του είδους. Από πέντε μελέτες σε βάθος και δυο σοβαρές δειγματοληπτικές έρευνες σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής προέκυψε, ότι το πολιτικό κόστος εξαιτίας των απεργιών και των διαδηλώσεων ή των εξεγέρσεων διαφοροποιείται σημαντικά από μέτρο σε μέτρο. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι επηρεάζεται και από το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής των διαφόρων μέτρων, από το συνταγματικό καθεστώς της κάθε χώρας καθώς και από τις στοχευμένες παρεμβάσεις. Έτσι, οι έρευνες αυτές επέτρεψαν να προσδιοριστούν και να αποσαφηνιστούν τα κύρια χαρακτηριστικά ενός πολιτικά βέλτιστου προγράμματος σταθεροποίησης, το οποίο θα αποφέρει το ίδιο οικονομικό αποτέλεσμα αλλά με πολύ λιγότερο πολιτικό κόστος.

Εισαγωγή

Στην ιστορία των προγραμμάτων διαρθρωτικών αναπροσαρμογών, η μέριμνα για την πολιτική διάσταση αναδύθηκε έπειτα από μακροχρόνιο στοχασμό. Πράγματι, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 κρίθηκε ότι, η επείγουσα κατάσταση που δημιουργήθηκε από τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες, μπορεί ν’ αντιμετωπιστεί απλώς με την αποκατάσταση των μακροοικονομικών ισορροπιών. Έτσι, οι διαρθρωτικές αναπροσαρμογές περιορίστηκαν σ’ ένα πρόγραμμα σταθερότητας με μοναδικό κριτήριο την ταχύτερη δυνατή μείωση του δημόσιου ελλείμματος. Πολύ σύντομα όμως συνειδητοποιήσαμε πως η σταθεροποίηση δεν είναι αυτοσκοπός. (…) 

Εξατομίκευση και Εκδίκηση

Η συμπαράθεση των δυο αποσπασμάτων που ακολουθούν,  ελπίζω να βοηθήσει στην κατανόηση των δυνάμεων που οδήγησαν στη σύγχρονη αναγόρευση του χρήματος σε «δεσμό όλων των δεσμών»: Στη βάση ενός γενικευμένου καθαγιασμού της εκδίκησης και συνάμα τρόμου απέναντί της, η αποθέωση του χρήματος εκφράζει ένα συνδυασμό, ή μάλλον ένα εκκρεμές που κινείται ανάμεσα στην καλπάζουσα προς την ολική εκδικητικότητα ατομικότητα («Πώς τολμάς να έχεις ή να είσαι ο,τιδήποτε περισσότερο από εμένα;») και τη συστημική κατάψυξη και αναστολή της («Αντί να τρέξει αίμα, ας τρέξουν οι οικονομικοί αλγόριθμοι»). 

Με ανάμικτα συναισθήματα, λέω πως τα πάντα σήμερα δείχνουν ότι το εκκρεμές έχει αρχίσει να ξεχαρβαλώνεται. Καθώς τρέχει ολοένα και πιο ξέφρενα από το ένα άκρο στο άλλο, το αίμα τρέχει πια μαζί με τους αλγόριθμους. -  Σημ HS.

 

***

Στέφανος Ροζάνης

«Η εκδίκηση είναι υπόθεση της ατομικής ψυχής, η οποία, με το να είναι ηδονή του “όλα να τα φέρει στον εαυτό της”, ενεργεί ανατρεπτικά ως προς την κατεστημένη τάξη των πραγμάτων. Αλλά η ηδονή της ανατροπής είναι η εκδίκηση. Χωρίς αυτή την ηδονή, η ατομική ψυχή χάνεται βυθισμένη στην απουσία. Γι’ αυτό ακριβώς η εκδίκηση είναι η ίδια η ατομικότητα στην αναζήτηση ενός νοήματος για τον εαυτό της κι ενός νοήματος για τα πράγματα, τις παραστάσεις, τα συναισθήματα και τις προθέσεις που επιζητεί να φέρει στον εαυτό της. (...)

Γι’ αυτό, εξάλλου, η εκδικητική πράξη ενέχει ένα χαρακτήρα καταστροφικό και αυτοκαταστροφικό,  και ακόμα μια έντονα μηδενιστική ροπή, η οποία παρασύρει την ατομικότητα στην εξαφάνισή της. Θα πρέπει ωστόσο να τονισθεί, ότι ο καταστροφικός και αυτοκαταστροφικός χαρακτήρας της εκδικητικής μανίας, καθώς και η μηδενιστική της τάση, διόλου δεν αντιφάσκουν προς τη φύση της ατομικότητας, η οποία μέσα σε αυτά τα συναισθήματα βρίσκει την καταγωγική περιοχή της».

Στέφανος Ροζάνης, «Εκδίκηση: Η διαμόρφωση της ατομικότητας»,

τελευταίο κεφάλαιο από το βιβλίο του Μελέτες για τον Ρομαντισμό,

εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ (2001)

***

Ρενέ Ζιράρ

«Ως “αποφενακιστής”, ο Σαίξπηρ μάς έχει κατά πολύ ξεπεράσει. Ανακαλύπτει τη νεοτερική εκδοχή της θυσιαστικής κρίσης. Τον έχουμε μεγάλη ανάγκη για να καταλάβουμε καλύτερα την αλλόκοτη ιστορική κατάσταση, στην οποία μας έχει καταβυθίσει ο ακαταμάχητος έλεγχος που ασκούμε στη γλώσσα κι επίσης πάνω στην ύλη μέσω της Τεχνικής.

Η τεχνική πρόοδος κατέστησε τα πολεμικά μας όπλα τόσο καταστροφικά, ώστε η χρήση τους θα ξεπερνούσε κάθε ορθολογικό επιθετικό σχέδιο. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Δύσης, ο προγονικός τρόμος της εκδίκησης γίνεται ξεκάθαρος και θεμιτός. Μοιάζουμε με πρωτόγονη φυλή, με τη διαφορά ότι δεν διαθέτουμε πια θυσιαστικές λατρείες που θα μας επέτρεπαν να μετασχηματίσουμε, να εξωτερικεύσουμε και να εξορκίσουμε την απειλή που στρέψει καταπάνω μας η ίδια μας η βία.

Ένας κύκλος αντιποίνων θα μπορούσε κυριολεκτικά να εκμηδενίσει την ανθρωπότητα. Κανείς δεν θέλει να τον προκαλέσει κι όμως την ίδια στιγμή κανείς δεν απαρνιέται την ιδέα της εκδίκησης. Σαν τον Άμλετ, ταλαντευόμαστε ανάμεσα σε μια ολοκληρωτική και σε μια μηδενική εκδίκηση, ανίκανοι ν’ αποφασίσουμε, ανίκανοι να διαπράξουμε και συνάμα να μη διαπράξουμε την εκδίκηση. Στη σκιά αυτής της τερατώδους απειλής, όλοι οι θεσμοί διαλύονται, “οι ακαδημαϊκές διακρίσεις, τα σωματεία στις πόλεις”, όλες οι ανθρώπινες σχέσεις εξαρθρώνονται, “τα πάντα αλληλοσυγκρούονται με βλακώδες πείσμα” κι “ο πιο ποταπός άνθρωπος μασκαρεύεται για να φαίνεται σαν ο πιο ευγενής”: the enterprise is sick. (...)

Πασχίζουμε ακόμα, με κωμικό πλέον τρόπο, να προβάλουμε τη βία μας πάνω σ’ ένα Θεό, στον οποίο δεν πιστεύουμε πια. (...)

 

Αν η ολοκληρωτική κυριαρχία πάνω στον κόσμο μπορεί να αποβεί κίνδυνος για την ανθρωπότητα, το σφάλμα δεν μπορεί να βαραίνει κάποιον Θεό, αλλά αυτό το πνεύμα της εκδίκησης, που από εδώ και πέρα ξέρουμε πως είναι δικό μας και δεν έχει σβήσει μέσα μας. (...) 

 

Δεν έχουμε πλέον αποδιοπομπαίο τράγο για να ρίξουμε πάνω του μια ευθύνη, την οποία διεκδικούσαμε υπεροπτικά την εποχή που δεν γνωρίζαμε τους κινδύνους που εγκυμονεί. Σήμερα γνωρίζουμε, ότι ο άνθρωπος απειλείται από τον ίδιο του τον εαυτό, από τη λαχτάρα του για εκδίκηση. (...)

Έχει φτάσει η ώρα να καταλάβουμε τον Άμλετ.  H μοντέρνα αποτυχία κατανόησής του οφείλεται καταρχήν στην απουσία κάθε κριτικής στην ηθική της εκδίκησης. (...)

 

Δεν είναι τυχαίο που η ιερότητα, με την οποία περιβάλλουν την εκδίκηση, προσφέρει ένα ιδεώδες υπόβαθρο σε όλες τις μεταμορφώσεις της νεωτερικής μνησικακίας. Η αξιοσημείωτη συναίνεση γύρω από την εκδίκηση επιβεβαιώνει, πιστεύω, την ιδέα μιας αμλετικής no man’s land ανάμεσα στην ολική εκδίκηση και στην απουσία κάθε εκδίκησης − αυτή την τυπικά νεοτερική “χώρα”, όπου στα πάντα υπάρχει μια υπόγευση νοθευμένης εκδίκησης.

Έτσι φτάσαμε σήμερα στο στάδιο όπου η ιστορία δεν έχει πια νόημα, όπου η τέχνη δεν έχει πλέον νόημα, όπου η γλώσσα και το ίδιο το νόημα δεν έχουν πια νόημα. Όσο καθησυχαστικός κι αν είναι επιφανειακά, αυτός ο παραλογισμός που εξυφαίνουμε μάς παραδίδει στις δυνάμεις στις δυνάμεις που ωθούν τον Άμλετ προς την τραγική λύση του έργου του και η οποία θα μπορούσε, στις μέρες μας, να μας οδηγήσει στο πλανητικό ισοδύναμο της πέμπτης πράξης [του έργου]. Αναμφίβολα, δεν είναι απλή σύμπτωση το γεγονός ότι ο κόσμος που γέννησε τον Άμλετ πριν από τέσσερεις αιώνες, βρίσκεται σήμερα σ’ ένα αλλόκοτο αδιέξοδο που αρνούμαστε να το σκεφτούμε μέχρις εσχάτων. (...)

Μόλις που αρχίζουμε να μαντεύουμε, ότι κάτι το θεμελιώδες λείπει από το νοητικό πεδίο μας αλλά δεν τολμούμε να διερωτηθούμε σοβαρά περί τίνος πραγματικά πρόκειται. Καμωνόμαστε ότι δεν βλέπουμε την εξάρθρωση της νοητικής μας ζωής, τη φοβερή ευτέλεια των νευρόσπαστων που κατέλαβαν το προσκήνιο κατά τη διάρκεια αυτής της αλλόκοτης αργίας του ανθρώπινου πνεύματος. Σιωπή έχει καλύψει τη γη, σάμπως ένας άγγελος να ετοιμάζεται ν’ ανοίξει την έβδομη και τελευταία σφραγίδα μιας αποκαλύψεως. (...)

Αν σήμερα, σε τούτην εδώ την ιδιότυπη στιγμή της ιστορίας μας, δεν καταφέρουμε να διαβάσουμε τον Άμλετ ενάντια στην ιδέα της εκδίκησης, πότε θα το καταφέρουμε;».

Ρενέ Ζιράρ, «Η νοθευμένη εκδίκηση του Άμλετ»,

τριακοστό κεφάλαιο από το βιβλίο του Σαίξπηρ∙ Οι φλόγες της ζηλοτυπίας (1990),

μετάφραση Κωστής Παπαγιώργης, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ (1993)

Γκανγκστερισμός και Κανονικότητα | Κρίση 13

Ευγένιος Ενρικέζ

«Ο πραγματικός κίνδυνος για όλες τις φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι μήπως η καπιταλιστική αναρχία απολήξει σ’ ένα κατακερματισμό του κοινωνικού, από τον οποίο θα επιβίωναν πια μόνο κοινωνικοπολιτικές οργανώσεις, αλληλοσυγκρουόμενοι θεσμοί, που θα κατέληγαν να ορίζουν και να τηρούν τους δικούς τους κανόνες του παιχνιδιού, αν όχι και το δικό τους δίκαιο. Η φιλελεύθερη δημοκρατία μπορεί να γεννήσει μια πληθώρα ανταγωνιστικών συμμοριών, που ρυθμίζουν τα προβλήματά τους με το αίμα και όχι με την ευγενή άμιλλα. Τότε το κράτος, αν δεν θέλει να υποκύψει ή να βρεθεί αιχμάλωτο μιας από αυτές τις συμμορίες, οφείλει ν’ αποκτήσει τα μέσα για να αναλάβει και πάλι τον έλεγχο μιας κατάστασης που το ξεπερνά. Θα ενισχύσει, όχι μόνο τον κυβερνητικό μηχανισμό του, αλλά και τον αστυνομικό και το στρατιωτικό του μηχανισμό.

Σταδιακά, το φιλελεύθερο κράτος θα παραχωρήσει τη θέση του σε ένα κράτος πιο ευθέως αυταρχικό. Η υπόθεση που λέει, πως είναι δυνατό να οικοδομήσουμε ένα συνεκτικό εθνικό κράτος που θα ενοποιείται παραδόξως πάνω στη γενίκευση της εσωτερικής διαμάχης, ισχύει μόνο όταν όλοι αποδέχονται τους κανόνες του παιχνιδιού, όσο άδικοι κι αν είναι, δηλαδή όταν συναινούν να ζουν σε ένα κράτος Δικαίου, στο οποίο τους κανόνες μπορεί ν’ αλλάξει η διαμάχη και όχι η μάχη. Όταν όμως το σύνθημα γίνεται ρητά για όλους ο πόλεμος, ο δόλος και ο άμετρος ανταγωνισμός, τότε το φιλελεύθερο κράτος βλέπει να τερματίζεται η ιστορία του.

Υπάρχει όμως κι ένας άλλος δρόμος για την εξαφάνιση του φιλελεύθερου κράτους. Είναι ο δρόμος της σταδιακής διάλυσής του, απόρροια της ίδιας του της δυναμικής. Το όνειρο του φιλελεύθερου κράτους − να διαιτητεύει σε μια καινοτόμο κοινωνία πολιτών σε ακατάπαυστη κίνηση και αναβρασμό − δεν προχωρεί χωρίς την προσπάθεια να μετασχηματίσει τις ανθρώπινες σχέσεις σε σχέσεις εμπορευματικές.

«Όλα αγοράζονται, όλα πουλιούνται»: αυτό είναι το αξίωμα του Βαλράς, το κεντρικό αξίωμα της καπιταλιστικής κοινωνίας. Όταν όμως το πρώτιστο θέμα καθενός γίνεται το ν’ αποκτήσει (όχι να παραγάγει) πλούτο, τότε ο τρόπος για ν’ αποκτήσει χρήματα μικρή σημασία έχει. Αυτό που μετράει είναι μόνο το αποτέλεσμα. Η κερδοσκοπία με τα νομίσματα και τα ακίνητα, οι κάθε τάξης ληστείες, ο τζόγος (καζίνο, κουλοχέρηδες, αλλά και τυχερά παιχνίδια θεσμισμένα από το κράτος: λαχεία, προπό, λότο), η χρηματική απάτη, όλα αυτά γίνονται τα κανονικά μέσα πλουτισμού. Όλες οι μέθοδοι είναι καλές προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Μικρή και μεγάλη παραβατικότητα απλώς πολλαπλασιάζονται και ακμάζουν. (…)

Είτε πρόκειται για τεράστιες μίζες ώστε να πουλήσουμε τα αεροπλάνα της Λόκχιντ, ή για προσφορά ενός κολγκέρλ για μια νύχτα προκειμένου να καλοπιάσουμε έναν επαρχιώτη πελάτη, η βασική αρχή είναι η ίδια: Αφού όλοι οι άνθρωποι μπορούν να πιαστούν στην παγίδα των επιθυμιών τους, το μόνο πρόβλημα είναι να βρούμε τη ρωγμή στην πανοπλία και να καλύψουμε τις ελλείψεις, που πάντα αισθάνονται με οδύνη.

Επομένως ο γκανγκστερισμός, η ληστεία και η διαφθορά αποτελούν τρόπους δυνητικής διάλυσης του φιλελεύθερου κράτους. Όταν συνδυάζονται με τον αναβρασμό και τους αγώνες των κοινωνικών ομάδων, τότε το φιλελεύθερο κράτος αυτοκτονεί».

Ευγένιος Ενρικέζ, Από την ορδή στο κράτος (1983),

μετάφραση Βασίλης Τομανάς, εκδ, ΝΗΣΙΔΕΣ (2005).

Σημ. HS. Όσοι πόνταραν στην «απελευθέρωση των επιθυμιών» για μια ελεύθερη κοινωνία, αν δεν ήταν στυγνοί έμποροι και κεφαλαιοκράτες, έχουν πάει στον κουβά … για να το πούμε με την αρμόζουσα γλώσσα. Ο Ενρικέζ κλείνει το βιβλίο του παραθέτοντας ένα πολύ γνωστό και δυνατό ποίημα του Καβάφη, το «Περιμένοντας τους βάρβαρους». Μέσω του Καστοριάδη, αναφέρει και τον Αριστοτέλη. Πολύ πιθανόν να γνώριζε, πως την ίδια διάγνωση είχε κάνει πολλές χιλιάδες χρόνια νωρίτερα και ο Σταγειρίτης, περιγράφοντας τους ιδιαίτερους δρόμους παρακμής των πολιτευμάτων. Έτσι κι αλλιώς, ποτέ δεν χάνει κανείς όταν προστρέχει στους κλασικούς.

 

Οι ΝΗΣΙΔΕΣ έχουν βγάλει ένα ακόμα βιβλίο του Ενρικέζ με τίτλο Το σκοτεινό πρόσωπο των σύγχρονων δημοκρατιών, που έγραψε μαζί με την Κλοντίν Αρός. Για τον Λεόν Βαλράς ετοιμάζουμε ειδική ανάρτηση.

Το ιδεολογικό Περιβάλλον

Το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο Πρώτα σαν Τραγωδία και μετά σαν Φάρσα του Slavoj Žižek, (εκδόσεις Scripta, 2011, μετάφραση Νεκτάριου Καλαϊτζή) το βρήκα στο Last Tapes (ευχαριστούμε για τον κόπο της αντιγραφής και την επιλογή του αποσπάσματος). Το θέμα λοιπόν είναι η ιδεολογία ως περιβάλλον που:

"... Επειδή ακριβώς διαποτίζει τα πάντα, η ιδεολογία εμφανίζεται σαν το αντίθετό της, σαν μη-ιδεολογία, σαν ο πυρήνας της ανθρώπινης ταυτότητάς μας κάτω απ' όλες τις ιδεολογικές ταμπέλες. Γι αυτό το έξοχο μυθιστόρημα του Τζόναθαν Λίτελ Les Bienveillantes είναι τόσο τραυματικό, ιδίως για τους Γερμανούς· παρέχει μια φανταστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Ολοκαυτώματος, από την οπτική γωνία ενός Γερμανού ο οποίος είχε άμεση ανάμειξη σε αυτό, του Obersturmbannfuhrer των SS Μαξιμίλιαν Άουε. Το πρόβλημα είναι το εξής: πώς να αποδώσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο βίωσαν και συμβολοποίησαν οι ναζί εκτελεστές την κατάστασή τους, χωρίς να προκαλέσει τη συμπόνιά μας γι' αυτούς ή ακόμη και να τους δικαιολογήσει; Εκείνο που προτείνει ο Λίτελ, για να το θέσουμε κάπως άκομψα, είναι μια μυθιστορηματοποιημένη ναζιστική εκδοχή του Πρίμο Λέβι. 

Ως εκ τούτου, έχει να μας προσφέρει ένα καίριο φροϋδικό δίδαγμα: πρέπει να απορρίψουμε την ιδέα ότι ενδεδειγμένος τρόπος για να καταπολεμούμε τη δαιμονοποίηση του Άλλου είναι να τον θεωρήσουμε ολόπλευρα ως πρόσωπο με υποκειμενικό βάθος, να ακούσουμε την ιστορία του, να κατανοήσουμε πώς προσλαμβάνει την κατάσταση (κατά την αντίληψη ότι, όπως λέει και ένας φανατικός υποστηρικτής του διαλόγου για το Μεσανατολικό: "Ένας εχθρός είναι κάποιος του οποίου την ιστορία δεν έχεις ακόμα ακούσει"). Υπάρχει, ωστόσο, ένα σαφές όριο σε αυτή τη διαδικασία· μπορούμε να φανταστούμε ότι καλούμε έναν στυγνό ναζί δολοφόνο - όπως ο Μαξιμίλιαν Άουε του Λίτελ, ο οποίος μάλλον αυτοπροσκαλείται - να μας αφηγηθεί την ιστορία του; Είμαστε, εν τοιαύτη περιπτώσει, εξίσου διατεθειμένοι να υποστηρίξουμε ότι ο Χίτλερ ήταν ένας εχθρός, επειδή απλώς κανένας μας δεν άκουσε την ιστορία του; Μπορούμε να δεχτούμε ότι οι λεπτομέρειες της προσωπικής του ζωής "αντισταθμίζουν" τις φρικαλεότητες που απέρρευσαν από την κυριαρχία του, ότι τον κάνουν "πιο ανθρώπινο"; 

Για να αναφέρω ένα από τα αγαπημένα μου παραδείγματα, ο Ράινχαρντ Χάιντριχ [Reihnhard Heydrich], ο αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος, αρεσκόταν  να παίζει τα όψιμα κουαρτέτα για έγχορδα του Μπετόβεν με φίλους τα ελεύθερα βράδια του. Η στοιχειώδης εμπειρία που έχουμε για την υποκειμενικότητα είναι εκείνη του "πλούτου του εσωτερικού μου βίου"· αυτό είναι που "πραγματικά είμαι", κατ' αντιδιαστολή προς τους συμβολικούς προσδιορισμούς και τα καθήκοντα που αναδέχομαι στον δημόσιο βίο (ως πατέρας, πανεπιστημιακός καθηγητής κλπ.). Το πρώτο δίδαγμα της ψυχανάλυσης, εν προκειμένω, είναι ότι αυτός ο "πλούτος του εσωτερικού βίου" είναι ουσιαστικά μια απάτη· αποτελεί ένα προπέτασμα, μια ψευδή απόσταση, της οποίας η λειτουργία είναι, θα 'λεγε κανείς, να περισώσει την επίφαση του Εαυτού μου, να καταστήσει απτή (προσπελάσιμη στον φαντασιωσικό ναρκισσισμό μου) την αληθινή κοινωνικοσυμβολική ταυτότητά μου. ΄Ενας από τους τρόπους να ασκεί κανείς την κριτική της ιδεολογίας είναι, συνεπώς, να επινοεί στρατηγικές για να αποκαλύψει αυτή την υποκρισία του "εσωτερικού βίου" και των "ειλικρινών" συναισθημάτων του. Η εμπειρία που έχουμε για τη ζωή μας εκ των ένδον, η ιστορία που αφηγούμαστε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας, προκειμένου να αιτιολογήσουμε ό,τι κάνουμε, είναι συνεπώς ένα ψεύδος - η αλήθεια βρίσκεται μάλλον έξω, σε αυτά που πράττουμε......  "

Γιατί φωνάζει μόνος του?

Δεν καταφέραμε να συνεννοηθούμε!*

Με  δογματικό ντράμερ, ρεφόρμα μπασίστα και ιδεάλα στις κιθάρες προκοπή δε γίνεται.

Το λέω μόνος μου και σ΄ όποιον αρέσει είπε φοβερά εκνευρισμένος, κι εφυγε κοπανώντας πίσω του την πόρτα.

*για το χορωδιακό μάζεψε κάποιους άσχετους περαστικούς βρετανούς τουρίστες (βλ.φωτο). 
Μην πάει το μυαλό σας σε κακό κι αρχίσετε τα τηλέφωνα...

Όταν τα πράγματα πάνε στραβά,... πάνε στραβά από μόνα τους

 

Η ίδια η λογική έχει γίνει καταπιεστική.

Η λατρεία της "αλήθειας" και των μεμονωμένων γεγονότων είναι ωμός φετιχισμός.

Το Γεγονός, με την αναγωγή του σε αυτόνομο είδωλο, είναι ένας απόλυτος τύραννος μπροστά στον οποίο η σκέψη δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο από το να προσκυνήσει με βουβή λατρεία.

Η ασθένεια του φωτισμένου ανθρώπου είναι ότι αποδέχτηκε, με τρόπο εξ ολοκλήρου προληπτικό, την ανωτερότητα των γεγονότων απέναντι στις ιδέες.

Η ώθηση προς το θετικό είναι θανάσιμος πειρασμός για την κουλτούρα. 

Οι "θετικές αλήθειες" της επιστήμης και των επιστημονικών νόμων, αντί να εξυπηρετούν ανθρώπινους στόχους και επιθυμίες, έχουν γίνει δεσμωτήριο που φυλακίζει το μέλλον. Την πορεία της ιστορίας τη ρυθμίζουν αυτά ακριβώς τα "γεγονότα" και όχι ο άνθρωπος.

Οι παλιοί σκοταδισμοί του θρησκευτικού δόγματος και της κοινωνικής κάστας αντικαταστάθηκαν από έναν ακόμα τυραννικότερο σκοταδισμό της "ορθολογικής επιστημονικής αλήθειας".

Τζωρτζ Στάϊνερ, Στον Πύργο του Κυανοπώγωνα (1971) 

μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζας, εκδ. Scripta (2002)

Οι σημειώσεις που παραθέτει ο Στάϊνερ, με πλάγια, είναι από το εκτεταμένο δοκίμιο του Τιτο Περλίνι,

Αυτοκριτική της λογικής του Διαφωτισμού

Στο βίντεο

αριστερά: η πόλη του Πρίπιετ, φάντασμα μετά από το πυρηνικό ατύχημα στην Ουκρανία
δεξιά: ήρωες θυσιάζονται να σώσουν μια κατάσταση για την οποία "δεν ευθύνεται κανείς".

Όπως έχει τονίσει ο Ζακ Ελλύλ και γνωρίζουν οι αναγνώστες μας, στις κοινωνίες που κατατρώει το Τεχνικό Σύστημα  "κανείς δεν ευθύνεται" -  ούτε στο Τσερνομπίλ, ούτε στην Φουκοσίμα, ούτε στην Αλαμπάμα, ούτε στο Μέριλαντ, ούτε στην Πενσυλβάνια, ούτε πουθενά στον κόσμο που κάθε λίγο και λιγάκι επιβεβαιώνεται ο παραλογισμός της λογικής μας.