Πόλεμος

 

 

Όταν προσπαθείς να κατανοήσεις και να εξηγήσεις πράξεις και γεγονότα που δεν πυροδότησες ο ίδιος, ούτε και μετέχεις στη διαμόρφωσή τους, έχεις την τάση να υιοθετείς τη ματιά ενός «επιτελάρχη», ενώ δεν έχεις ούτε και διευθύνεις κανένα επιτελείο.

Αυτό είναι ανθρώπινο, αρκεί να μην ξεχνάς τρία πράγματα:

1) Τα παραπάνω.

2) Ότι η κατανόηση των πράξεων υπακούει στους όρους της θεωρίας, που επιβάλλουν μια κατά το δυνατόν «απρόσωπη» ματιά αφού ενδιαφέρεται για το πώς έχουν τα πράγματα αυτά καθαυτά, ενώ

3) η διαμόρφωση και η τέλεση των πράξεων υπακούει στους όρους του πρακτικού συλλογισμού, που είναι πάντοτε προσωπικός αφού εμπλέκει το πώς εσύ ο ίδιος θέλεις να αλλάξεις κάτι στο πώς έχουν τα πράγματα.

 

Η ζωή μου και ο θάνατός μου | Μανιφέστα 62

Διαφορετικά από τα άγρια ζώα, οι άνθρωποι δεν ζουν απλώς αλλά έχουν επίσης μια αντίληψη για τη ζωή. Αυτό δεν είναι κάτι που απλώς προστίθεται στη ζωή τους. Είναι μάλλον κάτι που αλλάζει το ίδιο το νόημα της λέξης «ζωή» όταν αυτή η λέξη εφαρμόζεται στους ανθρώπους. Δεν είναι πια ισοδύναμη με την «έμβια ύπαρξη». Όταν μιλάμε για τη ζωή του ανθρώπου, μπορούμε να θέτουμε ερωτήματα όπως το ποιος είναι ο σωστός τρόπος να ζει κανείς, ποια πράγματα είναι τα πιο σημαντικά στη ζωή, αν η ζωή έχει κάποιο νόημα και, εάν έχει, ποιο είναι αυτό.

Όταν έχει κανείς μια αντίληψη για τη ζωή σημαίνει ότι έχει επίσης μια αντίληψη για το θάνατο.  Όμως, όπως ακριβώς η «ζωή» για την οποία μιλάμε εδώ, δεν ταυτίζεται με την έμβια ύπαρξη, έτσι και ο «θάνατος» δεν ταυτίζεται εδώ με το τέλος της έμβιας ύπαρξης. Η ιδέα μου για το θάνατο ενός ζώου είναι ιδέα για ένα συμβάν, το οποίο λαμβάνει χώρα μέσα στον κόσμο: θα το παρατηρήσω, ίσως, και η ζωή μου θα συνεχίσει το δρόμο της. Όταν όμως μιλώ για τον «δικό μου θάνατο», δεν μιλώ για ένα μελλοντικό συμβάν στη ζωή μου. Ούτε καν μιλώ για ένα συμβάν στη ζωή οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου. Μιλώ για την παύση του δικού μου κόσμου. Αυτό είναι επίσης μια παύση της ικανότητάς μου να πράττω το καλό ή το κακό. Δεν είναι απλώς ότι, εντελώς πραγματικά, δεν θα είμαι πλέον ικανός να κάνω το καλό ή το κακό αφότου πεθάνω. Το κρίσιμο σημείο είναι ότι, η ίδια η ιδέα μου για το τι είναι η ικανότητα να πράττει κανείς το καλό ή το κακό, είναι βαθύτατα συνδεδεμένη με την ιδέα μου για τη ζωή μου ως μια ζωή που τελειώνει στο θάνατο.

Εάν η ηθική [ethics] είναι μια μέριμνα για το σωστό τρόπο να ζει κανείς, τότε είναι ξεκάθαρο ότι η φύση αυτής της μέριμνας πρέπει να επηρεάζεται βαθιά από την ιδέα ότι η ζωή τελειώνει στο θάνατο. Η στάση του ανθρώπου απέναντι στην ίδια του τη ζωή είναι ταυτόχρονα μια στάση απέναντι στον ίδιο του το θάνατο.

 

Peter Winch, από το «Understanding a Primitive Society»,

στο Ethics and Action (1972)

 

Χρόνος και υποκείμενο στον Γκυ Ντεμπόρ - Μια κριτική στο βιβλίο του Άνσελμ Γιάππε, "Γκυ Ντεμπόρ"

 

Αναδημοσίευση ενός πολύ παλιότερου (2003) κειμένου μου, που μπορείτε να βρείτε και στην σελίδα μου στην Academia. - Σημ. HS

 

Διαβάζοντας το βιβλίο του  Anselm Jappe για τον Γκυ Ντεμπόρ (Γκυ Ντεμπόρ, Ελεύθερος Τύπος, 1998), διαπίστωσα ότι παρ’ ό,τι ο συγγραφέας του έχει μια αρκετά καλή αντίληψη του  θέματος, του διαφεύγει η ουσία. Οπωσδήποτε δεν είναι καθόλου απλό το θέμα «Γκυ Ντεμπόρ». Νομίζω όμως ότι ο Γιάπε στενεύει υπερβολικά τον Γκυ Ντεμπόρ προκειμένου να ενισχύσει τη δική του άποψη των πραγμάτων.

Μια προκρούστεια προσέγγιση

Για παράδειγμα, ευθύς εξαρχής αφαιρεί από το σώμα της σκέψης του Ντεμπόρ όλα όσα αφορούν στο ζήτημα της οργάνωσης, λέγοντας ότι αυτό το ζήτημα «ήταν σημαντικό άλλοτε, αλλά σήμερα παραπέμπει μάλλον σε βυζαντινές διαμάχες γύρω από την ανθρώπινη ή θεία φύση του Χριστού» (Γιάπε, σελ. 15). Έτσι όμως ξεχνάει αυτό που δήλωνε με έμφαση ο ίδιος ο Ντεμπόρ:

Η άγνοια πάνω στην οργάνωση είναι η κεντρική άγνοια πάνω στην πράξη. Όταν είναι ηθελημένη άγνοια, τότε δεν εκφράζει παρά τη δειλή πρόθεση μιας απόσυρσης από τον ιστορικό αγώνα (…) Το σφάλμα πάνω στην οργάνωση είναι το κεντρικό πρακτικό σφάλμα. Αν είναι θελημένο, αποσκοπεί στο χειρισμό των μαζών. Αλλιώς, είναι τουλάχιστον το πλήρες σφάλμα πάνω στις συνθήκες της ιστορικής πρακτικής. Είναι λοιπόν το θεμελιώδες σφάλμα μέσα στην ίδια τη θεωρία της επανάστασης.[1]

Αυτή η παρασπονδία του Γιάπε δεν εξυπηρετεί μια καλύτερη αποτίμηση του Γκυ Ντεμπόρ, αλλά μάλλον την υποστήριξη της δικής του άποψης, σύμφωνα με την οποία τα οργανωτικά ζητήματα υποτίθεται πως ανήκουν στο παρελθόν και μάλιστα συνδέονται με την «οντολογική» ψευδαίσθηση ότι μπορεί να υπάρχει ένα «υγιές» υποκείμενο μέσα στον αλλοτριωμένο κόσμο.

Τούτο συμβαίνει διότι, κατά τον Γιάπε, το «προτσέσο της αφαίρεσης» υποτίθεται ότι κυριαρχεί τόσο ολοκληρωτικά και απόλυτα στην σημερινή κοινωνία, ώστε είναι αφελές να μιλάμε, όπως οι καταστασιακοί και ο Ντεμπόρ, για «επικοινωνία»:

Όπως συνέβη και στο Ιστορία και Ταξική Συνείδηση, ο Ντεμπόρ οδηγήθηκε στην υπόθεση ότι η πραγμοποίηση συγκρούεται μ’ ένα υποκείμενο η ουσία του οποίου δεν υποκύπτει στην πραγμοποίηση. Το υποκείμενο, ακόμα και όπως παρουσιάζεται εδώ και τώρα, πρέπει να είναι, εν μέρει τουλάχιστον, φορέας απαιτήσεων και επιθυμιών διαφορετικών από  εκείνες που δημιουργεί η πραγμοποίηση. Στο Ιστορία και ταξική συνείδηση, όπως και στην Κοινωνία του Θεάματος, μοιάζει να απουσιάζει η υποψία ότι το υποκείμενο θα μπορούσε να έχει διαβρωθεί εντός του από  τις δυνάμεις της αλλοτρίωσης η οποία, καθορίζοντας έτσι το ασυνείδητο των υποκειμένων, τα κάνει να ταυτίζονται ενεργά με το σύστημα που τα εμπεριέχει (Γιάπε, σελ. 41).

Οι λέξεις «ψέμα» και «ψεύδομαι» είναι πολύ συχνές στην Κοινωνία του  Θεάματος και η σπουδαιότητα που αποδίδεται στην «επικοινωνία» παραπέμπει επίσης στην ιδέα μιας αλήθειας που κρύβεται κάτω από το πέπλο της πλαστοποίησης και περιμένει να έλθει στο φως. Μια τέτοια αλήθεια οφείλει να ανήκει σ’ αυτό το αναπαλλοτρίωτο, ως προς την ουσία του, υποκείμενο, για το οποίο μιλήσαμε ήδη. (στο ίδιο, σελ. 167).

Έτσι, μετά από αυτή τη χειρουργική αφαίρεση της οργανωτικής σκέψης από το σώμα του Ντεμπόρ, ο Γιάπε προχωράει και σε μια «ψυχιατρική» εκτίμηση, σύμφωνα με την οποία το ενδιαφέρον των καταστασιακών για τα οργανωτικά ζητήματα ήταν «σχεδόν ψυχαναγκαστικό» (Γιάπε, σελ. 163).

Η αποκοπή του θεωρητικού από τον αγωνιστή Ντεμπόρ

Βεβαίως, κατά κανένα τρόπο δεν προκύπτει από την όποια προέλαση της «αφαίρεσης» η απόλυτη εξαφάνιση του υποκειμένου και της επικοινωνίας, όπως το θέτει ο Γιάπε. Θα δούμε αργότερα το γιατί. Το ζήτημα αυτή τη στιγμή είναι ότι, ως αποτέλεσμα αυτών των αυθαίρετων αφαιρέσεων και στενεμάτων, τελικά, κατά τον Γιάπε, το μοναδικό ενδιαφέρον της σκέψης του  Ντεμπόρ, η μοναδική «επικαιρότητα [και η] πραγματική καινοτομία της, βρίσκεται κατά μεγάλο μέρος στην υπογράμμιση του βασικού ρόλου της ανταλλαγής και της αρχής της ισοτιμίας στη σύγχρονη κοινωνία» (σελ. 175). Για ποιο λόγο; Όχι διότι έτσι έχουν στ’ αλήθεια τα πράγματα, αλλά επειδή ο ίδιος ο Γιάπε δεν βλέπει στη σημερινή κοινωνία παρά ένα ολοκληρωτικό θρίαμβο της αλλοτρίωσης και έτσι του διαφεύγουν σημαντικές όψεις του  αγώνα εναντίον της —όψεις οι οποίες σχετίζονται ακριβώς με αυτό που οι καταστασιακοί προσδιόριζαν, έστω και χωρίς απόλυτη σαφήνεια, «επικοινωνία», χωρίς να την εδράζουν διόλου σε ένα «υγιές» υποκείμενο, όπως υποθέτει ο Γιάπε.

Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε ο Γιάπε οδηγείται, πολύ χαρακτηριστικά, στο συμπέρασμα ότι οι ιδέες του  Ντεμπόρ παρέχουν «τουλάχιστον ΕΝΑ πλεονέκτημα για το απελευθερωτικό σχέδιο: για πρώτη φορά μπορεί να κινητοποιήσει προς όφελός του το ένστικτο της επιβίωσης» (σελ. 187, η υπογράμμιση του  Γιάπε). Το ένστικτο της επιβίωσης; Στην υπηρεσία του απελευθερωτικού σχεδίου; Μπορντίγκα![2]

Φέροντάς τον στα δικά του μέτρα, ο Γιάπε παρουσιάζει τον Ντεμπόρ ουσιαστικά σαν ένα «θεωρητικό της αλλοτρίωσης», κάπως ανάλογο π.χ. του Λούκατς ή του Αντόρνο, και εκτιμά σαν «πραγματική καινοτομία» του ως προς εκείνους το ότι ο Ντεμπόρ ανέλυσε τη σύγχρονη μορφή της αλλοτρίωσης, το «θέαμα». Πολύ ωραία. Όμως την ίδια στιγμή υποτιμά πλήρως τον Ντεμπόρ ως αγωνιστή εναντίον της αλλοτρίωσης. Η αγωνιστική σκέψη του Ντεμπόρ, η οποία αποτυπώνεται στις οργανωτικές συλλήψεις του, στην οργανωτική πράξη του και στον τρόπο που συνέλαβε το ιστορικό υποκείμενο, ανήκουν κατά τον Γιάπε στο παρελθόν και δεν απηχούν παρά ψευδαισθήσεις, «οντολογικές» παρεκκλίσεις και «σχεδόν ψυχαναγκαστικά» ενδιαφέροντα.