Υπόγεια ομιλία του HS για την Τεχνική

(αποσπάσματα)

Στο υπόγειο της οδού Ιθάκης 

με οδηγό το βιβλίο του Ζακ Ελλύλ «Το Τεχνικό Σύστημα»

(αποσπάσματα)

(…) Τώρα πλέον η τεχνική δυνατότητα δεν δεσμεύεται από κανέναν υπέρτερο, εξωτεχνικό σκοπό. Γίνεται η ίδια αυτοσκοπός. Τα τεχνικά μέσα δεν κατασκευάζονται πια για να εξυπηρετήσουν ανάγκες, επιθυμίες, σκοπούς εξωτερικούς προς την ίδια την Τεχνική. Τώρα κατασκευάζονται επειδή και μόνο υπάρχει η τεχνική δυνατότητα να κατασκευαστούν, και στη συνέχεια έρχεται ο άνθρωπος να «προσθέσει» σε αυτά κάποιο σκοπό. 

Το γεγονός αυτό σημαίνει κάτι ακόμα πιο κρίσιμο για την ανθρώπινη ελευθερία. Σημαίνει, ότι η πραγμάτωση της τεχνικής δυνατότητας, και επομένως η τεχνική αποτελεσματικότητα δεν αποτελεί πλέον επιλογή αλλά μονόδρομο για όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

(…) Καθώς Τεχνική παρουσιάζεται σαν αδιαμφισβήτητη αναγκαιότητα, μετασχηματίζει όλα εκείνα με τα οποία έρχεται σε επαφή, χωρίς η ίδια να μετασχηματίζεται από αυτά. Η σύγχρονη Τεχνική επιβάλλει τους δικούς της νόμους στις ανθρώπινες δραστηριότητες· όχι το ανάποδο. 

Ο σύγχρονος κόσμος μας δεν περιτριγυρίζεται απλώς από τεχνικά (ή εκτεχνικευμένα) αντικείμενα, αλλά από τεχνικά αντικείμενα τα οποία, χαρη στην «πληροφορική», συνδέονται μεταξύ τους σε μια συστηματική ολότητα, η οποία μας περιβάλλει σαν τον αέρα που αναπνέουμε. Η Τεχνική έχει πλέον καταστεί «περιβάλλον». Γι’ αυτό η κυριαρχία της περνάει απαρατήρητη.

(…) Η Τεχνική πολλαπλασιάζει τις επιλογές αλλά δεν μπορεί ποτέ να γεννήσει την ανθρώπινη ελευθερία. Η ίδια η δράση της Τεχνικής είναι το αντίθετο της ελευθερίας, καθώς είναι μια δράση αιτιοκρατίας και αναγκαιότητας. Η Τεχνική είναι ένα σύνολο ορθολογικών, αποδοτικών και αποτελεσματικών μεθόδων, πρακτικών και μηχανισμών. Η σφαίρα του ανορθόδοξου, του τυχαίου και του αυθόρμητου δεν μπορεί να εισχωρήσει σε αυτήν. Έτσι, όσο περισσότερο αυξάνονται στην κοινωνία οι τεχνικές δράσεις, τόσο περισσότερο μειώνεται η ανθρώπινη πρωτοβουλία. Όσο περισσότερο αναγκαζόμαστε να ζούμε σ’ ένα κόσμο τεχνικών απαιτήσεων, τόσο περισσότερο χάνουμε κάθε δυνατότητα ελεύθερης επιλογής και ατομικότητας στη δράση. Κι αυτή η ριζική ανελευθερία πολλαπλασιάζεται στη νιοστή από τη στιγμή που, επιπλέον, η Τεχνική μάς παρουσιάζεται σαν κάτι το εντελώς αναγκαίο και αναπόφευκτο.

Είναι ένα κλασικό σφάλμα η ιδέα, ότι η Τεχνική είναι κάτι το ουδέτερο, δηλαδή ότι μπορούμε με κάθε άνεση να επιλέξουμε την καλή ή την κακή χρήση της. Συναφές με αυτό, είναι και το δεύτερο κλασικό σφάλμα, ότι η «κακή χρήση» της Τεχνικής οφείλεται ουσιαστικά και μόνο στους εκμεταλλευτές/εξουσιαστές και ότι η ανατροπή τους θα επιτρέψει στην ανθρωπότητα την καλή της χρήση.

(…) Η ιεροποίηση της Τεχνικής ήταν (και σε μεγάλο βαθμό εξακολουθεί να είναι) κοινή στο στρατόπεδο τόσο των εκμεταλλευτών/εξουσιαστών όσο και των αντιπάλων τους. Το ιστορικό ρεύμα που αντιπαρατέθηκε, σ’ ένα κοινωνικό πεδίο, στην εκμετάλλευση και την εξουσία, ορκιζόταν πράγματι και αυτό στο όνομα της αγίας Τεχνικής πιστεύοντας πως, χάρη σε αυτήν, η ανθρωπότητα θα πετύχαινε μια υλική αφθονία τέτοια, ώστε θα έληγαν οι κοινωνικές διαιρέσεις και η επιβολή εξουσιών. Ας μην ξεχνάμε ακόμα, ότι οι Ουτοπίες που οραματίστηκαν (και οραματίζονται ακόμη), δεν είναι ουσιαστικά, μέσα από την «τελειότητα» που τις εμπνέει, παρά αποκυήματα του τεχνικού πνεύματος στο πεδίο της ιδεολογίας ― π.χ. η αντίληψη ότι στην μελλοντική αυτή κοινωνία «δεν θα υπάρχει ανάγκη πολιτικής», ή ότι η ανατροπή έρχεται μέσα από μια «ριζική απελευθέρωση της επιθυμίας», κ.λπ.

(…) Δεν υπάρχει καμιά ελπίδα, ούτε δυνατότητα (ούτε και λόγος) επιστροφής σε προ-τεχνικές μορφές κοινωνίας. Ό,τι έγινε, έγινε και πρέπει να σταθούμε σε αυτό που έχουμε τώρα μπροστά στα μάτια μας, χωρίς αδιέξοδες νοσταλγίες κάποιου υποθετικού «χρυσού Αιώνα» του παρελθόντος. Πτήσεις σε χώρες ονείρων δεν μας σώζουν.

Στο βαθμό που η κυριαρχία του Τεχνικού Συστήματος προήλθε μέσα από την ιεροποίηση της Τεχνικής, οφείλουμε να προβούμε στην από-ιεροποίησή της. Ίσως μέσα από όλη αυτή τη διαδρομή διακρίνουμε τη «διανοητική, ηθική και πνευματική αναφορά, από την οποία θα μπορούσαμε αποτιμήσουμε την Τεχνική και να της ασκήσουμε ουσιαστικά λυτρωτική κριτική».