Μπίζνες και Πολιτική : οι τεχνοκράτες τα κάνουνε μαντάρα!

Ρόμπερ Μακναμάρα (1916-2009)

Σε μια εποχή βαθιάς κρίσης, η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι η πολιτική υποτάχτηκε στις μπίζνες και οι πολιτικοί στους επιχειρηματίες, υπάρχουν αρκετοί που εύχονται να αναλάβουν την πολιτική οι τεχνοκράτες – έστω κάποιοι πεφωτισμένοι, ή μάλλον «πετυχημένοι», από δαύτους! 

Αυτό το μοντέρνο παράδοξο, μού έφερε στο νου έναν πολύ πετυχημένο, έξυπνο και μορφωμένο τεχνοκράτη. Όχι κάποιον σαν αυτούς που δηλώνουν λ.χ. ότι οι ίδιοι δεν θέλουν να εμπλακούν στη διακυβέρνηση του τόπου, αλλά εμπλέκονται ενεργά στις επιχειρήσεις από CEO μέχρι μεσαίο στέλεχος χαλαρά. Μιλάω για έναν τεχνοκράτη άλλης κλάσης, ο οποίος, μετά από μια πετυχημένη καριέρα στις μπίζνες, μπλέχτηκε ενεργά με την πολιτική ο ίδιος: τον Ρόμπερτ ΜακΝαμάρα, που διετέλεσε κατά σειρά πρόεδρος της Ford, υπουργός Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ και πρόεδρος της Διεθνούς Τράπεζας.

Πετυχημένος τεχνοκράτης στις μπίζνες

Έχοντας σπουδάσει Οικονομικά, Μαθηματικά και Φιλοσοφία, ο ΜακΝαμάρα πιάνει δουλειά στην αυτοκινητοβιομηχανία Ford το 1946, σε ηλικία τριάντα χρονών, και γίνεται ένα από τα αγαπημένα της «Whiz Kids», δηλαδή τους δέκα νεαρούς τεχνοκράτες που έσωσαν την Ford από τη χρεοκοπία. Ο ΜακΝαμάρα ήταν εκείνος που αντιτάχτηκε στην παραγωγή του αποτυχημένου Edsel (1959) και εκείνος που προώθησε στη συνέχεια το δημοφιλές Falcon. Έτσι, το 1960 ανέβηκε κατακόρυφα και έγινε πρόεδρος της Ford - και μάλιστα ο πρώτος που δεν προερχόταν από την οικογένεια του Χένρι Φορντ.

Τραγικά αποτυχημένος υπουργός (Εθνικής Άμυνας) 

 

Την αμέσως επόμενη χρονιά, ο νεοεκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φ. Κένεντι, εκτιμώντας τις επιτυχίες του ΜακΝαμάρα στον επιχειρηματικό τομέα, τον προσκαλεί να αναλάβει και να αναδιοργανώσει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της χώρας. Ο ΜακΝαμάρα δέχεται. Αμέσως αποφαίνεται ότι ήταν εντελώς ανορθολογική η μέχρι τότε αμερικανική πολεμική στρατηγική, αυτή του «μαζικού πυρηνικού χτυπήματος» την οποία είχε υποστηρίξει ο Αϊζενχάουερ. 

Αναδιοργανώνει λοιπόν τον στρατιωτικό σχεδιασμό των ΗΠΑ πάνω σε έναν νέο άξονα: τα κατά τη γνώμη του ως τεχνοκράτη ορθολογικά «ευέλικτα χτυπήματα» με βάση συγκεκριμένες «ζώνες άμυνας», κάτι που πρακτικά σήμαινε περιορισμένους, τοπικούς και μη-πυρηνικούς πολέμους, οι οποίοι θα αναχαίτιζαν την επέκταση της ΕΣΣΔ και σιγά-σιγά θα την στραγγάλιζαν. Αυτή η θέση του άλλωστε τον οδήγησε να γίνει ο αρχιτέκτονας της επέμβασης των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, με τα γνωστά αποτελέσματα. 
 

Στη θέση λοιπόν του προηγούμενου πυρηνικού «Όλα ή Τίποτα», το ... ευέλικτο δόγμα ΜακΝαμάρα, όπως το έθεσε ο ίδιος, ήταν μια κατά πόδας απάντηση στην τακτική της ΕΣΣΔ, που κατ' αυτόν ήταν «στο μεν στρατιωτικό πεδίο αυτή του ελεύθερου σκοπευτή, της ενέδρας και της ξαφνικής επιδρομής, ενώ στο πολιτικό πεδίο η τρομοκρατία, η εξόντωση και η δολοφονία». Αυτή η απάντηση σήμαινε και σήμανε αυτό ακριβώς που όλοι γνωρίζουμε: την εμπλοκή των ΗΠΑ σε τοπικές συρράξεις και σε ανταρτοπόλεμους.

Ταυτόχρονα, και σε στενή συνάρτηση με τα παραπάνω, ο ΜακΝαμάρα αναδιοργανώνει το ίδιο το Πεντάγωνο με βάση την λογική των μπίζνες. Ιδρύει ένα σωρό «κέντρα» και «υπηρεσίες» (DIA, DSA, DCA, STRICOM, STRAC, TAC, MATS, ...), και πάνω απ’ όλα εισάγει και καθιερώνει την «συστημική ανάλυση» ως βασικό εργαλείο για τη λήψη αποφάσεων σε ό,τι αφορά τις ανάγκες σε οπλισμό, τα οπλικά συστήματα και τα θέματα του πολέμου. Αποκορύφωμα αυτής της τεχνοκρατικής αναδιοργάνωσης του αμερικάνικου στρατού, το PPBS (Planning, Programming and Budgeting System), το οποίο ουσιαστικά μετέτρεψε το στρατό των ΗΠΑ σε μπίζνες και τους αξιωματικούς σε επιχειρηματικά στελέχη, ενώ την ίδια στιγμή έβαλε μπροστά την πιο φρενήρη πολεμική βιομηχανία όλων των εποχών ακριβώς με βάση την επιχειρηματική λογική της «μείωσης των (στρατιωτικών) δαπανών» βασισμένη σε μια μοντέρνα βιομηχανική παραγωγή οπλισμού κατά τα πρότυπα της αυτοκινητοβιομηχανίας, στην οποία είχε αναδειχτεί.

Οι βαριές συνέπειες της τεχνοκρατικής πολιτικής του

Το αποτέλεσμα όλης αυτής της αναδιοργάνωσης του υπουργείου Άμυνας με άξονα την επιχειρηματική-τεχνοκρατική λογική ήταν τραγικό για τις ίδιες τις ΗΠΑ και για τον κόσμο γενικότερα. Με το νέο στρατηγικό σχεδιασμό του των «ευέλικτων χτυπημάτων» με βάση συγκεκριμένες «ζώνες άμυνας» ψύχρανε τους Ευρωπαίους συμμάχους των ΗΠΑ, καθώς συνειδητοποίησαν ότι η Ουάσιγκτον τους αντιμετώπιζε πλέον σαν απλά χαρακώματα για τη δική της άμυνα από ενδεχόμενο χτύπημα της ΕΣΣΔ. Έτσι η Γαλλία έφυγε από το ΝΑΤΟ και άρχισε να αναπτύσσει δικό της, ανεξάρτητο πυρηνικό οπλοστάσιο. 
Εξαιτίας του στρατιωτικοπολιτικού δόγματος ΜακΝαμάρα, οι ΗΠΑ (οι οποίες προηγουμένως είχαν με δυσκολία μπει στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο) μπλέχτηκαν έκτοτε με τη συστηματική υπονόμευση καθεστώτων, με τη διοργάνωση πραξικοπημάτων, με την εκπαίδευση ταγμάτων θανάτου και γενικότερα με τον πολλαπλασιασμό των τοπικών συρράξεων. 

 

Παράλληλα, με τη μετατροπή του στρατού σε μπίζνες, ο τεχνοκράτης ΜακΝαμάρα έγινε 

• αφενός μεν ο κύριος υπεύθυνος για μια σειρά από στρατιωτικές ήττες των ΗΠΑ, με συντριπτικότερη όλων αυτή στο Βιετνάμ (αφού καμιά επιχειρηματική λογική και κανένας στρατιωτικός-τεχνοκράτης δεν θα μπορούσε ποτέ να πείσει ανθρώπους να πολεμήσουν και να πεθάνουν), και 
• αφετέρου έκανε τις ΗΠΑ έναν πανίσχυρο έμπορο όπλων, που κάποια στιγμή έρχεται αντιμέτωπος με τα όπλα που έχει ο ίδιος πουλήσει!

Αλαζονική αποφυγή των ευθυνών 

Στο αποκορύφωμα του πολέμου στο Βιετνάμ, το 1968, ο «αρχιτέκτονάς» του ΜακΝαμάρα εγκαταλείπει χωρίς ίχνος αυτοκριτικής το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ και γίνεται πρόεδρος της Διεθνούς Τράπεζας. Στόχο του θέτει την αναδιοργάνωση της ΔΤ και την ανάπτυξη των χωρών του Τρίτου Κόσμου. Αναδιοργάνωση και ανάπτυξης είναι, όπως ξέρουμε πια, οι λέξεις-καραμέλα κάθε τεχνοκράτη. 

Τι έγινε στην πράξη; Οδήγησε αυτές τις χώρες στην αιχμαλωσία των δανείων που δεν τελειώνουν ποτέ. Γιατί; Διότι το τεχνοκρατικό αναπτυξιακό πρόγραμμά του, στηριγμένο πάντα στην επιχειρηματική λογική και αγνοώντας την πραγματικότητα των τοπικών κοινωνιών, θέλησε να μετατρέψει σε χρόνο-ρεκόρ ένα πλήθος από αγροτικές χώρες σε χώρες βιομηχανικές χωρίς να υπολογίσει καν το απλούστερο: αν δηλαδή αυτές οι χώρες είναι σε θέση να ξοδεύουν τεράστια ποσά για την εισαγωγή του απαραίτητου στη βιομηχανία πετρελαίου και ταυτόχρονα να ξεπληρώνουν τα υπέρογκα δάνειά τους! Όπως ήταν αναμενόμενο, και εδώ ο άψογος μπίζνεσμαν επέφερε καταστροφές, που εξακολουθούν να ταλαιπωρούν τις χώρες αυτές και όλο τον κόσμο.

Επίλογος

Μια μικρή, απλή παρατήρηση για να κλείσω. Μια δημόσια επιχείρηση είναι κατ’ ουσίαν έργο κοινό και κοινωφελές, και κυρίως μακρόπνοο, χτισμένο προκειμένου να υπηρετεί γενιές και γενιές σε έναν τόπο. Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να την αναλάβει με επιτυχία κάποιος, που το μόνο που έχει μάθει είναι να στήνει ιδιοτελείς/ιδιωτικές επιχειρήσεις  με μοναδικό κριτήριο επιτυχίας το χρηματικό κέρδος; Και που δεν έχει πρόβλημα να τις ξεστήσει άπαξ και μειωθεί το ποσοστό κερδοφορίας τους, ή να τις πάρει από μια χώρα σε μιαν άλλη σε περίπτωση που πέσει το ποσοστό κέρδους του στην πρώτη και μπορεί να βρει πάμφθηνα εργατικά χέρια στη δεύτερη;

Update 2025 Δείτε οπωσδήποτε και εδώ.