 | |
| Λεόν Βαλράς (1834-1910) |
Αυτό είναι πλέον εντελώς προφανές λ.χ. από τη αυξανόμενη συχνότητα με την οποία τα οικονομικά ιερατεία και τα φερέφωνά τους χρησιμοποιούν τη λέξη «στρεβλώσεις» για να πείσουν πως, όχι, δεν αρμενίζουν στραβά, παρά είναι στραβός ο γιαλός: Ο ανταγωνισμός δεν ρίχνει τις τιμές; Φταίνε, λέει, στρεβλώσεις της αγοράς. Η αγορά δεν οδηγεί σε βέλτιστη κατανομή του πλούτου; Φταίνε στρεβλώσεις στην ολοκλήρωση του μοντέλου της ελεύθερης οικονομίας … και πάει λέγοντας.
Η αλήθεια είναι ότι στρεβλώσεις υπάρχουν∙ μόνο που πρόκειται για στρεβλώσεις των ίδιων των εννοιών πάνω στις οποίες η Οικονομία θεμελίωσε το λόγο της, προκειμένου να παρουσιαστεί ηγεμονικά σαν «επιστήμη» και μάλιστα σαν η κατεξοχήν «επιστήμη της υλικής βάσης των ανθρώπινων κοινωνιών». Αρκεί να συμβουλευτεί κανείς τους κλασικούς «πατέρες» της για να το αντιληφθεί.
Για παράδειγμα, τον Leon Walras (1834-1910), ο οποίος έγραφε στο βιβλίο του Στοιχεία Καθαρής Οικονομίας (1874), κεφάλαιο 5 με τίτλο Περί του κοινωνικού πλούτου:
«Ονομάζω κοινωνικό πλούτο το σύνολο των υλικών ή άϋλων πραγμάτων (δεν έχει εν προκειμένω καμιά σημασία αν κάτι είναι υλικό ή άϋλο), τα οποία είναι σε σπάνη, δηλαδή των πραγμάτων που από τη μια μεριά μάς είναι χρήσιμα και από την άλλη υπάρχουν σε περιορισμένη ποσότητα.
Αυτός ο ορισμός είναι πολύ σημαντικός. Ας εξηγήσω εδώ τους όρους του.
Ορίζω ως χρήσιμο ένα πράγμα από τη στιγμή που μπορεί να χρησιμεύσει με οποιονδήποτε τρόπο, δηλαδή από τη στιγμή που ανταποκρίνεται σε κάποια ανάγκη, όποια κι αν είναι αυτή, και την ικανοποιεί. Επομένως, δεν μας ενδιαφέρουν καθόλου οι διάφορες αποχρώσεις του όρου χρησιμότητα, τις οποίες συναντάμε στην καθημερινή γλώσσα και βάσει των οποίων ως χρήσιμο ορίζεται συνήθως κάτι το ευχάριστο ανάμεσα στο αναγκαίο και το περιττό. Αναγκαίο, χρήσιμο, ευχάριστο και περιττό, όλα αυτά για εμάς [τους οικονομολόγους] παραπέμπουν απλώς στο περισσότερο ή λιγότερο χρήσιμο και τίποτε παραπάνω.
Επίσης, [εμείς οι οικονομολόγοι] δεν έχουμε κανένα λόγο να παίρνουμε υπόψη μας το κατά πόσον είναι ηθική ή ανήθικη η ανάγκη στην οποία ανταποκρίνεται και την οποία ικανοποιεί το χρήσιμο πράγμα. Το ότι μια ουσία την αναζητάει ένα γιατρός για να θεραπεύσει τον ασθενή του, ή ένας δολοφόνος για να δηλητηριάσει την οικογένειά του, αυτό μπορεί να είναι σημαντικό από διάφορες άλλες απόψεις, αλλά για εμάς είναι εντελώς αδιάφορο. Για εμάς, αυτή η ουσία είναι χρήσιμη και στις δυο περιπτώσεις, ίσως μάλιστα περισσότερο στη δεύτερη παρά στην πρώτη.»
Είναι πραγματικά καταπληκτικό το γεγονός ότι, προκειμένου να μιλήσει για τον κοινωνικό πλούτο, ο σοφός αυτός οικονομολόγος κατέφυγε ευθύς αμέσως σε μια καθαρώς ιδιωτική αντίληψη της έννοιας της χρησιμότητας. Χρήσιμο και αναγκαίο, λέει, είναι ό,τι επιθυμεί ο καθένας, όπως κι αν το επιθυμεί και για όποιο σκοπό κι αν το επιθυμεί.
Αυτό το ολίσθημα γίνεται εντελώς ξεκάθαρο με το γεγονός ότι, στο αμέσως επόμενο βήμα του συλλογισμού του, ο Βαλράς σπεύδει να απογυμνώσει την έννοια του χρήσιμου και του αναγκαίου από κάθε ηθική διάσταση. Βέβαια, το ότι πρόκειται για ταχυδακτυλουργία (πολύ δε περισσότερο ο σκοπός της) είναι πολύ δύσκολο να γίνει αντιληπτό από το σύγχρονο αναγνώστη, που έχει πλέον εθιστεί στην ιδέα ότι η ηθική διάσταση αφορά αποκλειστικά στην ιδιωτική σφαίρα και δεν αφορά, ίσως, παρά κάποιους παρωχημένους φανατικούς.
Οπότε, ας το ξεκαθαρίσουμε μια και καλή.
Η απογύμνωση των εννοιών της χρησιμότητας και του αναγκαίου από την ηθική διάσταση είναι στην πραγματικότητα απογύμνωσή τους από την κοινωνική διάσταση και μάλιστα απογύμνωσή τους από την πεμπτουσία του κοινωνικού, δηλαδή τη σφαίρα της απόφασης σχετικά με το δίκαιο ή το άδικο, το ανθρώπινο ή το απάνθρωπο, γύρω από την οποία υφαίνεται η συλλογική θέσμιση ως θέσμιση πολιτική. Διότι το νόημα της έννοιας «ηθική», σε τούτην τη σφαίρα αναφέρεται και από αυτήν οριοθετείται.
Με αυτό δεδομένο, μπορούμε τώρα να αντιληφθούμε την ταχυδακτυλουργία πάνω στην οποία στήριξε τον περί «κοινωνικού πλούτου» λόγο του ο Βαλράς, μια ταχυδακτυλουργία που −ας το υπενθυμίσουμε− υπέστη, προς δόξαν της οικονομικής «επιστήμης», και η έννοια της αξίας. Πίσω από τη νοηματική απογύμνωση που περιγράψαμε, κρύβεται το πραγματικό αντικείμενο της μέριμνας της «επιστήμης» του, το οποίο δεν είναι ο κοινωνικός αλλά ο ιδιωτικός πλούτος −για την ακρίβεια, η υπαγωγή του κοινωνικού στο χρήμα.
Υ.Γ. Δείτε οπωσδήποτε εδώ, για μια καλή εικόνα του όρου Οικονομία στο διάβα των αιώνων. Με την ευκαιρία, για να προλάβω την ένσταση εκ μέρους των οπαδών του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού, ότι το δικό τους δόγμα ιδρύθηκε σε κριτική απόσταση από τον νεοκλασικισμό του Βαλράς, να επισημάνω ότι η απόσταση αυτή προσδιορίζει το πολύ-πολύ μια τεχνική απόκλιση, αλλά πάνω στη βάση μιας πλήρους συμφωνίας με τις νοηματικές του ταχυδακτυλουργίες.
3 σχόλια:
Εξαιρετικό αρχίδι αυτός ο Βαλράς.
Πολύ σχετικό, Γκ. Λούκατς στη ''πραγμοποίηση του προλεταριάτου'' για την αφαίρεση της χρησιμότητας-αξίας χρήσς
http://bestimmung.blogspot.gr/2014/07/blog-post.html?showComment=1405440039726
και ο Μάρξ
http://bestimmung.blogspot.gr/2013/10/gwf-hegel.html?showComment=1405440039726
Not even excepting our philosopher, Christian Wolff, in no time and in no country has the most homespun commonplace ever strutted about in so self-satisfied a way. The principle of utility was no discovery of Bentham. He simply reproduced in his dull way what Helvétius and other Frenchmen had said with esprit in the 18th century. To know what is useful for a dog, one must study dog-nature. This nature itself is not to be deduced from the principle of utility. Applying this to man, he who would criticise all human acts, movements, relations, etc., by the principle of utility, must first deal with human nature in general, and then with human nature as modified in each historical epoch. Bentham makes short work of it. With the driest naiveté he takes the modern shopkeeper, especially the English shopkeeper, as the normal man. Whatever is useful to this queer normal man, and to his world, is absolutely useful. This yard-measure, then, he applies to past, present, and future. The Christian religion, e.g., is "useful," "because it forbids in the name of religion the same faults that the penal code condemns in the name of the law." Artistic criticism is "harmful," because it disturbs worthy people in their enjoyment of Martin Tupper, etc. With such rubbish has the brave fellow, with his motto, "nulla dies sine linea", piled up mountains of books.
@ Ονειρμός,
ευχαριστούμε για τις πράγματι σχετικές παραπομπές. Κάποια στιγμή ίσως καταφέρουμε να εκθέσουμε το πρόβλημα της χρήσης και του ίδιου του όρου "αξία" από την πλευρά τόσο της πολιτικής οικονομίας όσο και της μαρξιστικής κριτικής της.
Δημοσίευση σχολίου