Ο Μύθος και η Μέθοδος της Γαλλικής Επανάστασης

Ζαν Πολ Μαρά (1743-1793)

«[…] Μια νέα εστίαση του ενδιαφέροντος παρουσιάστηκε κατά τα τελευταία χρόνια, με τη μελέτη του ρόλου του δημόσιου λόγου (discours) και των νοητικών αντιλήψεων. Εδώ πιστεύω ότι θα καταφέρουμε να βρούμε αυτό που κάνει το 1789 κάτι το εντελώς ξεχωριστό. [...] 

Είναι γεγονός ότι μόνο κατά τον 18ο αιώνα αρχίζουμε να συναντάμε αυτό που σήμερα συνηθίζουμε να θεωρούμε ως πεμπτουσία της επαναστατικής σκέψης –δηλαδή απόλυτη απόρριψη του απαρχαιωμένου παρελθόντος και διακήρυξη νέων και οικουμενικών βλέψεων για το μέλλον της ανθρωπότητας. 

Αυτή η αντίληψη δεν είχε ακόμα οριστικοποιηθεί κατά την Αμερικάνικη επανάσταση του 1776. Σε αυτήν εδώ συναντάμε μόνο ένα παράξενο αμάλγαμα χιλιαστικών βλέψεων και ορθολογιστικής σκέψης. Από τη μια μεριά η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αιτιολογεί ορθολογιστικά την εξέγερση εξυμνώντας τις θεμελιώδεις ανθρώπινες ελευθερίες και καταδικάζοντας την τυραννία∙ ενώ ταυτόχρονα, από την άλλη μεριά, η πλειοψηφία των επαναστατικών κειμένων εμπνέεται από χιλιαστικές αντιλήψεις, βεβαιώνοντας ότι ο Θεός είναι με το πλευρό του ξεσηκωμού τους. 

Από αυτά τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά της Αμερικάνικης επανάστασης – σπουδαιότητα των θεμελιωδών και οικουμενικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, προσευχή ώστε ο Θεός να βοηθήσει μια προσπάθεια χιλιαστικού τύπου και υπεράσπιση των παραδοσιακών δικαιωμάτων των περιφερειακών εθνοσυνελεύσεων (Πολιτείες), που υπήρχαν ήδη-, τα δυο τελευταία δεν ήταν καινούργια. Και ήταν αυτά που κυριαρχούσαν στο πολιτισμικό επίπεδο της Αμερικάνικης επανάστασης του 18ου αιώνα. […] 

Μόνο στη Γαλλία του 1789 συναντάμε για πρώτη φορά τις πολιτισμικές εκείνες διαστάσεις, που στη συνέχεια αποτέλεσαν, για τη σύγχρονη εποχή, την πεμπτουσία της επανάστασης, δηλαδή: απόρριψη του παρελθόντος και συνειδητή προσπάθεια να δημιουργηθεί μια εντελώς νέα εποχή στο όνομα του ανθρώπινου ορθού λόγου και όχι πλέον θεϊκή αδεία. Αυτή η μοναδικότητα οφείλεται στη σύντηξη δυο στοιχείων:  

• Του αντικληρικαλισμού κατά το πνεύμα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ενός αντικληρικαλισμού που δεν διαποτίζει τόσο πολύ τις συνειδήσεις των αγγλοσαξώνων. 
• Και της πίστης στην πρόοδο και στον ορθό λόγο, ο οποίος εμφανίζεται ως κύριο κριτήριο μόνο προς τα τέλη του 18ου αιώνα. Με βάση αυτό το κριτήριο θεωρήθηκαν ξεπερασμένοι οι θεσμοί του Παλαιού Καθεστώτος. Και χάρη στο πρώτο στοιχείο – τον αντικληρικαλισμό – μπόρεσαν οι Γάλλοι να αισθανθούν ελεύθεροι για να δημιουργήσουν για το δικό τους λογαριασμό, και όχι για να υπηρετούν τον Δημιουργό, και για να εξαπολύσουν πολιτικές και κοινωνικές εκστρατείες προκειμένου να μεταμορφώσουν ολόκληρη την Ευρώπη. […]

Αυτό στο οποίο πρέπει να επιμείνουμε, είναι το μοναδικό πολιτισμικό πεδίο που αναπτύχθηκε από τη Γαλλική επανάσταση. Αυτό διακρίνει αυτή την επανάσταση από όλες τις άλλες μέσα στην ιστορία. Διότι στη Γαλλία του 1789 συναντάμε για πρώτη φορά την «Επανάσταση» όχι πια με την κλασική έννοια του όρου αλλά με την εντελώς σύγχρονη. Εκεί για πρώτη φορά το εσχατολογικό πλαίσιο της χριστιανικής εποχής, η πίστη στην καταστροφή του παρελθόντος και στη δημιουργία μιας εντελώς νέας ενάρετης εποχής κάνουν την εμφάνισή τους εντελώς εκκοσμικευμένα και μεταμορφωμένα σε μια πίστη, ότι ο ίδιος ο άνθρωπος έχει από μόνος του τη δύναμη να φτιάξει έναν ανώτερο κόσμο. […] 

Για να κατανοήσουμε καλά τον αντίκτυπο της Γαλλικής επανάστασης πρέπει να διακρίνουμε δυο από τα στοιχεία της: το μύθο της και τη μέθοδό της. 

Ο μύθος της Γαλλικής επανάστασης είναι ότι η ελευθερία, η ισότητα και η δημοκρατία μπορούν να πραγματοποιηθούν άμεσα από τη δράση του ίδιου του ανθρώπου. Ο χρυσός αιώνας της επουράνιας λύτρωσης κατεβαίνει στη γη και εκείνος που τον κομίζει δεν είναι πλέον ο Μεσσίας αλλά ο άνθρωπος. 

Η μέθοδος της Γαλλικής επανάστασης στηρίζεται στη δημιουργική καταστροφή. Δηλαδή στην ιδέα ότι ο δρόμος προς την ελευθερία, την ισότητα και τη δημοκρατία περνάει από την καταστροφή των κατεστημένων μη-δημοκρατικών θεσμών και από τον αφανισμό των υποστηρικτών αυτών των παλιών θεσμών, έστω και με τη χρήση τρομοκρατίας. 

Δυστυχώς ο μύθος και η μέθοδος της Γαλλικής επανάστασης είναι δυο πράγματα εντελώς ασύμβατα μεταξύ τους. Η προσφυγή στην  τρομοκρατία καταστρέφει συστηματικά το πολιτικό πεδίο, που είναι αναγκαίο για ν’ ανθίσουν όλες αυτές οι ελευθερίες. Στην ίδια τη Γαλλία, η κληρονομιά της Τρομοκρατίας είναι το τέλος της συνταγματικής διακυβέρνησης στην αρχή μέσα από το Διευθυντήριο και στη συνέχεια με το Ναπολέοντα. Και οπουδήποτε μέσα στη σύγχρονη ιστορία επικρατεί η μέθοδος της Γαλλικής επανάστασης, ο μύθος της εξαφανίζεται»,

J. A. Goldstone, Επαναστάσεις μέσα στην ιστορία και ιστορία της επανάστασης, 
Γαλλική Επιθεώρηση Κοινωνιολογίας, τχ 30, 1989.

DAVOS: Ο γελωτοποιός του Βασιλιά

«Όπως όλα τα έργα του κλασικού θεάτρου, με τους βασιλιάδες τους, τις παρθένες τους, τον έρωτα και την προδοσία, πρέπει να έχουν πάντα και το γελωτοποιό του βασιλιά, έτσι και η παγκοσμιοποίηση έχει το Νταβός. (...)

Τον Ιανουάριο του 1971, η πρώτη συνδιάσκεψη που έγινε σ’ αυτό το χωριουδάκι των ελβετικών Άλπειων, αποτέλεσε την πρώτη σοβαρή απόπειρα να εμψυχωθεί η ευρωπαϊκή οικονομική τεχνοκρατία ώστε να μπορεί ν’ ανταγωνίζεται επάξια αυτή των ΗΠΑ. Ήταν ή επέτειος των 25 χρόνων από την ίδρυση του Κέντρου Βιομηχανικών Ερευνών και η συνδιάσκεψη επικεντρώθηκε σε τρία σημεία: τα έθνη σβήνουν και πρέπει να σβήσουν∙ οι επιχειρήσεις είναι πια στα χέρια των διαχειριστών και όχι των κλασικών κεφαλαιοκρατών∙ οι μπίζνες πρέπει να καθοδηγούν την κοινωνία. Αυτό ακριβώς υποστήριξαν οι 160 σελίδες από τα πρακτικά της:

 "Σε αντίθεση με την ολοφάνερη παρακμή των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών, η βιομηχανία και το εμπόριο προσαρμόστηκαν πολύ γρήγορα στις καινούργιες πραγματικότητες, εν μέρει επειδή είναι πιο κοντά στη ζωή και δεν μπορούν να φορτώνουν για πολύ καιρό τα δικά τους σφάλματα στις πλάτες άλλων (…) Υπό κανονικές συνθήκες την πρωτοβουλία αναλαμβάνουν οι πολιτικοί. Τώρα όμως η βιομηχανία και το εμπόριο παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους".

Αυτή την ακραία άποψη ώθησε ακόμη μακρύτερα εκείνος που ανέλαβε πρώτος τις τύχες του Νταβός στα χέρια του, ο Κλάους Σβαμπ, ένας νέος καθηγητής του μάνατζμεντ που ευθύς αμέσως άρχισε να προσκαλεί τη διεθνή οικονομική τεχνοκρατία. (...)

Αυτό το Ευρωπαϊκό Συμπόσιο Μάνατζμεντ, που σύντομα μετεξελίχθηκε στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ ή απλά Νταβός, ήταν η πρώτη οργάνωση που εντόπισε προς τα πού θα έγερνε το κενό του δυτικού πολιτισμού. Έλαβε χώρα 7 μήνες πριν ο Νίξον διαλύσει τη συνθήκη του Μπρέτον Γουντς και ευθύς εξαρχής υποστήριξε, ότι η κοινωνία θα πρέπει να θεωρείται μέσα από το πρίσμα της οικονομίας και η οικονομία μέσα από το πρίσμα των διαχειριστών των μεγάλων ομίλων μάλλον παρά από αυτό των κλασικών καπιταλιστών. (...)

Ο Σβαμπ κατόρθωσε να φτιάξει μια σύγχρονη Αυλή, με όλα τα χαρακτηριστικά της ζωής των ανακτόρων: ελπίδα ότι θα καταφέρουμε να ασκήσουμε κάποια επιρροή∙ συμπεριφορές αυλικών, που τώρα βαπτίζονται '‘λόμπινγκ’' ή '‘δίκτυα’'∙ ισχυροί δούκες και πρίγκηπες ταπεινωμένοι που αναγκάζονται να γλύφουν το βασιλιά ή τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Ο βασιλιάς του Νταβός ήταν μια ιδέα: βλέπουμε την κοινωνία μέσα από τα μάτια της οικονομίας. Αυλικοί ήταν οι μάνατζερς των μεγάλων ομίλων. Και ταπεινωμένοι πρίγκιπες, οι αιρετοί ηγέτες, οι πολιτικοί».

John Ralston Saul, The Collapse of Globalism and the reinvention of the World (2005)

Σημ. HS Διαβάστε εδώ μια παλιότερη παρουσίαση του βιβλίου τού Σάουλ για το σύγχρονο κορπορατισμό. 

Όχι άλλο "νόημα"!!!

  Μέσα στην τερατώδη σύγχυση της σύγχρονης ζωής, που ελάχιστα την συγκαλύπτει η -όποια- εύρυθμη λειτουργία του οικονομικού και κρατικού μηχανισμού , το άτομο προσκολλάται απελπισμένο στη συλλογικότητα.

Θρησκείες, Ιδεολογίες, "Σκοποί", κάθε λογής ηθικολογικοί εξουσιαστικοί μηχανισμοί υπόσχονται στο άτομο την σωτηρία. Κι αυτό νομίζοντας ότι μόνον οι μεγάλες συλλογικότητες μπορούν να το βοηθήσουν είναι υπερπρόθυμο να αποποιηθεί την προσωπική του ευθύνη· θέλει μόνο να υπακούει. Έτσι χάνεται το πολυτιμότερο αγαθό από όλα : η συμβίωση των ανθρώπων· ο άνθρωπος ως πρόσωπο παύει να είναι το ζωντανό μέλος της κοινωνίας και γίνεται μια βίδα στην συλλογική μηχανή.

Κατακλυζόμαστε από αυτόματα που το καθένα τραυλίζει την γλώσσα της συλλογικότητας "του" της "μεγάλης του ενότητας". Αυτόματα Τυφλά και Κουφά!

Η Επιστήμη η Θρησκεία και η Ιδεολογία υποστηρίζοντας την αναγκαιότητα της αναζήτησης και εύρεσης του νοήματος δημιουργεί έναν ασφυκτικό κλοιό καταπίεσης, ένα πλέγμα κανόνων και διατάξεων με αποτέλεσμα την αυτοματοποίηση την απομάγευση και τον απανθρωπισμό μας*.

Είναι μοναδική απάντηση σε αυτήν την "πολιορκία" ο σχετικισμός και ο ακόλουθος κομφορμισμός του; Μήπως  με το "όλα παίζουν" κερδίζουμε ένα εργαλείο για απόδραση, σε βάρος όμως της αλήθειας;Μήπως η αποκλειστική επιδίωξη της υποκειμενικότητας εγγυάται απλά την παρακμή της;Μήπως η "κρίσιμη στιγμή" μιας απόφασης  δεν έρθει ποτέ; Υπάρχει τρόπος να φτάσει η υποκειμενικότητα τον εαυτό της, να αποκτήσει αυτοσυνείδηση και επίγνωση της αντικειμενικής πραγματικότητας που στρεβλώνει το υποκείμενο, ή θα παραμείνει στον αιώνα τον άπαντα ένα υποκείμενο ιδεολογικό και γιορτινό, ένα εργαλείο μιας καταπιεστικής κοινωνίας;

*Υπάρχει όμως κάτι πολύ ύποπτο στην όλη αυτήν την σημασιολογία. Ότι δηλαδή η λέξη "νόημα" είναι πιθανόν η μόνη σε ολόκληρη την γλώσσα που η σημασία της είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεθεί. Τι σημαίνει"σημαίνειν"; Και αν υποθέσουμε ότι "σημαίνειν" σημαίνει την δυνατότητα κάθε είδους δεδομένων να μεταφράζονται σε μια διαφορετική γλώσσα; (τη σημασία δηλαδή της λέξης με λέξεις διαφορετικές, που σε ένα ελαφρώς διαφορετικό επίπεδο είναι ισόμορφες με την λέξη ή την έκφραση που προσπαθείτε να καταλάβετε). Αυτό αμέσως προϋποθέτει κανόνες, διάταξη, τάξη κτλ.

Για το cut up

Μ.Μπούμπερ Το πρόβλημα του Ανθρώπου [εκδ.Γνώση]

Κ.Λ.Στρώς Μύθος και Νόημα [εκδ. Καρδαμίτσα]
Ρ.Τζακόμπι, Κοινωνική Αμνησία [εκδ. Ύψιλον]

Σ.Φροϋντ Ο Πολιτισμός πηγή δυστυχίας [εκδ. Επίκουρος]

Κόλλες κοπίδια ψαλίδια παραγωγής μας.

The moment is as uninhabitable as the future

Αδηφάγα Πράγματα

Υπό το βάρος των έκτακτων και πολιτικά διδακτικών/παραδειγματικών γεγονότων στην Τυνησία, κάνουμε μια αναστροφή αφήνοντας στο πλάι τα επίκαιρα, και αντιγράφουμε απόσπασμα από μια συνέντευξη* που έδωσε ο Ζακ Λακάν στον Ε. Γκραντζότο στην Ρώμη το, επίσης επίκαιρο, 1974.

 

Η διάρρηξη του Πραγματικού ήταν θέμα απόφασης για τον Γάλλο χιουμορίστα και αναλυτή. Διαφεύγοντας της γνώσης  θα συμφωνήσω ενστικτωδώς. - Izi

*

"Είναι αλήθεια, υπάρχουν γύρω μας εξοργιστικά αδηφάγα πράγματα, όπως η τηλεόραση, μεσω της οποίας ένα μεγάλο μέρος από εμάς καταβροχθίσεται τακτικά. Αλλά αυτό γίνεται επειδή υπάρχουν άνθρωποι που αφήνονται να καταβροχθιστούν, που επινοούν μάλιστα για λογαριασμό τους ένα ενδιαφέρον σε αυτό που βλέπουν.

Και μετά υπάρχουν και άλλα πράγματα, πολύ πιο αδηφάγα: Οι πύραυλοι που πηγαίνουν στην σελήνη, οι έρευνες στα βάθη του ωκεανού κτλ. Κάθε είδους πράγματα που μας κατασπαράσσουν.

Αλλά δεν υπάρχει λόγος να δραματοποιούμε. Είμαι σίγουρος πως όταν θα έχουμε απαυδήσει με τους πυραύλους, με την τηλεόραση και με όλες αυτές τις καταραμένες μάταιες έρευνες, θα βρούμε κάτι άλλο να ασχοληθούμε. Πρόκειται για μια αναβίωση της θρησκείας, έτσι δεν είναι; Και μήπως υπάρχει μεγαλύτερο αδηφάγο τέρας από την θρησκεία; Πρόκειται για συνεχή γιορτή, ένας τρόπος να διασκεδάζουμε εις τον αιώνα τον άπαντα, όπως αυτό έχει αποδειχτεί.

Η απάντησή μου σε όλα αυτά είναι ότι ο άνθρωπος ήξερε πάντα να προσαρμόζεται στο κακό. Το μόνο πραγματικό που μπορούμε να συλλάβουμε , στο οποίο μπορούμε να έχουμε πρόσβαση είναι ακριβώς αυτό, είτε μας αρέσει είτε όχι θα πρέπει να το πάρουμε απόφαση: Να δώσουμε ένα νόημα στα πράγματα, όπως λέγαμε. Διαφορετικά ο άνθρωπος δεν θα είχε άγχος, ο Φρόιντ δεν θα ήταν διάσημος κι εγώ θα ήμουν καθηγητής σε λύκειο".

 

 *Την μετέφρασαν ο Δημήτρις Βεργέτης και η Ντόρα Περτέση για το δεύτερο τεύχος του περιοδικού Αληthεια

Περί Θεού, Φύσης και Ελευθερίας

Πάμε σιγά-σιγά. Καταρχήν, κάθε προσπάθεια να αποδειχτεί ή ύπαρξη ή η ανυπαρξία του Θεού, είναι άνευ νοήματος και ουσιαστικά αδύνατη. Δεν θα μπλεχτούμε με κάτι τέτοιο. Απεναντίας νόημα έχει, και είναι δυνατή − και πολύ ενδιαφέρουσα! −, κάθε προσπάθεια να διερευνηθεί με φιλόσοφη διάθεση τι συνεπάγονται λογικά οι διάφορες θέσεις πάνω σε αυτό το ζήτημα. Εννοώ, εδώ, τι συνεπάγονται για τη θεμελίωση της ελευθερίας του ανθρώπου, που νομίζω πως είναι κάτι που δεν ενδιαφέρει απλώς τους φιλόσοφους και τους θεολόγους. Λοιπόν:

Α.

Εάν δεν υπάρχει Θεός, τότε ως οντολογικό θεμέλιο υπάρχει μόνο ο κόσμος, το σύμπαν, η Φύση με δυο λόγια, δηλαδή ένα κλειστό σύστημα που διέπεται από αυστηρούς φυσικούς νόμους (έστω κι αν αυτό το σύμπαν φουσκώνει ή ξεφουσκώνει, έστω κι αν περιλαμβάνει διάφορα υποσύμπαντα που επίσης διέπονται από αυστηρούς φυσικούς νόμους). 

Σε αυτή την περίπτωση δεν μπορεί να υπάρχει, οντολογικά, ελευθερία και ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ελεύθερος παρά εντός εισαγωγικών, δηλαδή με την κλασική έννοια του «Ελευθερία είναι η συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας». Το μόνο που μας απομένει είναι να συνειδητοποιούμε την αναγκαιότητα και πάντοτε να προσαρμοζόμαστε σε αυτήν. Μιλάμε για οντολογικό «κομφορμισμό». Τελεία και παύλα.


Β.

Εάν όμως υπάρχει Θεός − εννοείται, εφόσον μιλάμε πάντα περί οντολογικού θεμελίου, ως «κάποιος άλλος» εκτός Φύσης, κόσμου, σύμπαντος και προφανώς δημιουργός τους (άρα και δημιουργός μας εφόσον είμαστε όντα φυσικά) −, τότε έχουμε τις εξής πιθανότητες:

1. 
Να την είδε κάτι σαν μηχανικός ή ωρολογοποιός (ο ΜΑΤΣ που λένε οι τέκτονες), δηλαδή να έφτιαξε τη φύση, να την κούρδισε και να την άφησε στην τύχη της. Σε αυτή την περίπτωση ουσιαστικά και ριζικά ξαναγυρνάμε στο Α. Είμαστε κομμάτια (ή γρανάζια) ενός μηχανισμού που τραβάει το δρόμο του, και το μόνο που μας απομένει είναι να καταλάβουμε τους νόμους του μηχανισμού αυτού (π.χ. ζήτω οι φυσικές επιστήμες!) ώστε να προσαρμοστούμε σε αυτούς για να τη βγάλουμε όσο γίνεται καθαρή. Μπορούμε βέβαια, χάρη σε αυτή την κατανόηση και γνώση, να κατασκευάσουμε απίθανα υπομηχανήματα (τα τεχνολογικά μας «θαύματα»), αλλά οντολογικά ελεύθεροι δεν είμαστε.

2. 
Να μην παράτησε το δημιούργημά του στην τύχη του, να εμπλέκεται μεν διαρκώς με αυτό, αλλά να την είδε κάτι σαν πατέρας-αφέντης, ή σαν τροχόμπατσος. Τότε, αυτό που μας απομένει είναι να υπακούσουμε (αντί των αυστηρών φυσικών νόμων του Α) στους αυστηρούς νόμους του θεϊκού Τροχόμπατσου, να έχουμε να μάτια μας δεκατέσσερα με τον υπερσκόσμιο Κ.Ο.Κ., με κίνδυνο να τρώμε από χοντρό πρόστιμο έως φυλάκιση για κάθε παράβαση. Σε αυτή την περίπτωση πάλι δεν είμαστε ελεύθεροι, αν και είμαστε − όσο κι αν ακουστεί παράξενο − περισσότερο ελεύθεροι από ό,τι αν ισχύει το Α ή το Β1. Περισσότερο ελεύθεροι, με την έννοια ότι τους αυστηρούς νόμους δεν τους επιβάλλει τώρα ένας απρόσωπος μηχανισμός, αλλά ένα αυστηρό πρόσωπο ... κάτι που αφήνει μια χαραμάδα ελπίδας, ότι μπορεί, ίσως, κάπως, να το παρακαλέσεις ή να το καλοπιάσεις και να σε αφήσει να κάνεις και καμιά ζαβολιά (ενώ εξιλέωση μηχανισμού δεν παίζει, εξ ορισμού). Όμως ακόμα ελεύθεροι δεν είμαστε − δεν θεμελιώνουμε, ακόμα, μια οντολογική ελευθερία για τον άνθρωπο.

3. 
Να την είδε κάτι τελείως άλλο και από μηχανικός-ωρολογοποιός, και από πατέρας-αφέντης-τροχονόμος. Να είναι δηλαδή ένας απόλυτα ελεύθερος Θεός (εκτός Φύσης, και δημιουργός της, όπως είπαμε), που σχετίζεται με τον άνθρωπο σαν πατέρας-φίλος. Δηλαδή που καλεί το έλλογο παιδί του να συνεργαστεί μαζί του, να δοκιμάσει (κατά τα μέτρα της ενηλικίωσής του) την απόλυτη ελευθερία που ο ίδιος είναι, και να τον κληρονομήσει. Σε αυτή την περίπτωση θεμελιώνεται οντολογική ελευθερία για τον άνθρωπο, αλλά με ένα διπλό τρόπο: σαν εν δυνάμει (δεδομένο προς ανάπτυξη) και ενεργεία (όταν και αν κατακτηθεί).

Τέλος,

Γ.

Δεν υπάρχει − πάντα στο οντολογικό επίπεδο − ούτε Θεός αλλά ούτε και Φύση, σύμπαν. Υπάρχει μόνο ο άνθρωπος! Και είναι απολύτως ελεύθερος. Ο άνθρωπος κάνει, μόνος του, όλο το παιχνίδι. Αυτός είναι το οντολογικό θεμέλιο. Όχι η Φύση, ούτε ο Θεός. Μόνο που αυτή η θέση έχει ένα σημαντικό πρόβλημα κι ένα σημαντικό κενό σε σχέση με το Α και το Β.

Το πρόβλημα είναι, ότι ο άνθρωπος μπορεί να θέσει τον εαυτό του στη θέση του οντολογικού θεμελίου −δηλαδή στη θέση της Φύσης ή του Θεού −μόνο εντός εισαγωγικών, μεταφορικά. Διότι το οντολογικό θεμέλιο δεν μπορεί να είναι κάτι ή κάποιος που προέρχεται από κάτι άλλο ή κάποιον άλλον (τότε, αυτό το κάτι άλλο ή ο κάποιος άλλο θα ήταν το θεμέλιο). 

Στην περίπτωση Α, πράγματι, η Φύση ως οντολογικό θεμέλιο δεν προέρχεται από κάτι άλλο από αυτήν, δεν είναι «επίγονος» ούτε «δημιούργημα», και αυτό είναι κάτι που ακόμα δεν έχει ούτε αποδειχτεί αλλά ούτε και διαψευσθεί (δεν ξέρουμε τι ήταν πριν από τη Φύση, αν ήταν κάτι ή κάποιος). Το ίδιο και στο Β: ο Θεός ως οντολογικό θεμέλιο δεν προέρχεται από κάτι άλλο ή κάποιον άλλον, δεν είναι «επίγονος» ούτε «δημιούργημα» (γι' αυτό και τον θέτουν ως «πατέρα» και «δημιουργό»), και αυτό επίσης δεν έχει αποδειχτεί ή διαψευσθεί. Όμως ο άνθρωπος γνωρίζει καλά, πως αυτό δεν ισχύει για τον ίδιον. Γνωρίζει ότι «προήλθε από» - είτε τη φύση, είτε το Θεό. Και αφού «προήλθε από», τότε δεν μπορεί να αξιώσει τη θέση του οντολογικού θεμελίου για τον εαυτό του.

Θα μπορούσε να λήξει εδώ η έρευνα της περίπτωσης Γ, αλλά ας δεχτούμε ότι μπορούμε να προσπεράσουμε αυτό το κρίσιμο πρόβλημα. Ακόμα και τότε όμως η περίπτωση Γ έχει κι ένα σημαντικό κενό ως προς την Α και Β. Στο Α και στο Β, η ελευθερία (ή ανελευθερία) του ανθρώπου θεμελιώνεται σε σχέση με κάτι ή κάποιον (φύση, θεό). Στο Γ, όπου ο άνθρωπος θέτει τον εαυτό του ως οντολογικό θεμέλιο, σε σχέση με τι ή ποιον θεμελιώνει την ελευθερία του;

1. 
Αν τη θεμελιώνει σε σχέση με τη φύση («εγώ είμαι ελεύθερος, η φύση όχι»), τότε μπορεί κάλλιστα ο άνθρωπος να τεθεί ως δυνάστης της, αφού αυτός είναι ελεύθερος κι εκείνη όχι. Τι θα τον απέτρεπε από αυτό;

2. 
Αν τη θεμελιώνει σε σχέση με τον άλλον άνθρωπο, τότε υπάρχουν δυο υποπεριπτώσεις:
2α) «Εγώ είμαι ελεύθερος, ο άλλος όχι», οπότε τον κάνω δούλο μου χωρίς πρόβλημα και αναστολές. Ή αλλιώς, επειδή το ίδιο θεωρεί και ο άλλος για μένα: πόλεμος. Ή ευγενικότερα: «Διαλεκτική αφέντη-δούλου». Χωρίς άλλη οντολογική προοπτική.
2β) «Είμαστε και οι δυο ελεύθεροι!». Ωραίο ακούγεται. Αλλά εδώ προκύπτει το ζήτημα ότι, σε αυτή την περίπτωση, δεν μπορεί να μας συνδέει, οντολογικά, τίποτα. Ο καθένας στον κόσμο του. Μακριά κι αγαπημένοι, που λένε.

Μπορεί ασφαλώς να παρατηρήσει κανείς: αυτές οι δυο υποπεριπτώσεις, γιατί δεν ισχύουν και για το Θεό; Γιατί ο Θεός να μην κάνει δούλο του τον άνθρωπο εάν είναι πιο ελεύθερος από αυτόν; Και γιατί να μην είναι «ο καθένας στον κόσμο του», Θεός και άνθρωπος, αν είναι εξίσου ελεύθεροι; 

Μπορεί και να ισχύουν. Η μόνη περίπτωση να μην ισχύουν είναι ο Θεός να θεμελιώνει την ελευθερία του στην αγάπη. Προσοχή: στην αγάπη, όχι στον αφ’ υψηλού οίκτο. Αλλά τούτο είναι δυνατό μόνο εάν ο Θεός είναι, ο ίδιος, «αγαπητική κοινωνία εξίσου ελεύθερων προσώπων».

Τελοσπάντων, αυτές είναι οι (ουκ ολίγες!) περιπτώσεις. Διαλέγετε και παίρνετε.

Ας ξεκινήσει ... ο καυγάς!

Σπίτι χωρίς Γιάννη προκοπή δεν κάνει!

Μην ανησυχείτε.

Στο χαπιφιώτικο κονάκι, το φροντίσαμε.

Τρεις (από τους 45) είμαστε πανάθεμά μας!

(έπιασα τις ευχές και ξέφυγα)

Ευχές;

Η ευτυχία είναι κάτι πολύ φτωχό για τον άνθρωπο. Και τα πολλά χρόνια, κάτι λίγο.

Βαθιά μέσα στο είναι του, ο άνθρωπος ποθεί κάτι πολύ μεγαλύτερο από την ευτυχία και κάτι πολύ περισσότερο από τα πολλά χρόνια.

Βαθιά μέσα στο είναι του, ο άνθρωπος ποθεί κάτι πολύ ισχυρότερο από μια καλότυχη και παρατεταμένη επιβίωση.

Ποθεί τη ζωή! Ο άνθρωπος ποθεί να ζήσει για πάντα, να γνωρίσει τα πάντα και να είναι σε θέση να δημιουργεί τα πάντα!

Βαθιά μέσα στο είναι του, κοντολογίς, ο άνθρωπος ποθεί να γίνει θεός!

Ας το αναγνωρίσουμε λοιπόν αυτό... και θα δούμε, μετά, τι θα το κάνουμε.