Τέχνη και Πολιτική: απάντηση σε ερωτήσεις

Στο ενδέκατο τεύχος του Φρμκ!

 

Τέχνη και πολιτική. Ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα ζητήματα του μετα- γενικά.μια συζήτηση για το πολιτικό στην τέχνη με 17 ποιητές και ποιήτριες, εικαστικούς και επιμελητ(ρι)ες τέχνης, που απαντούν στο ερώτημα:

Πώς θα ορίζατε το πολιτικό στην τέχνη σήμερα; Υπάρχει «καλή» ή «κακή» πολιτική τέχνη; Με ποιον τρόπο παίρνετε πολιτική θέση στο έργο σας;

Απαντούν οι: Στέργιος Μήτας, Ευτυχία Παναγιώτου, Δήμητρα Κωτούλα, Μάριος Χατζηπροκοπίου, Mαρία Τοπάλη, Θοδωρής Ρακόπουλος, Λένια Ζαφειροπούλου, Κυριάκος Συφιλτζόγλου, Ιορδάνης Παπαδόπουλος, Κώστας Χριστόπουλος, Γιάννης Κωνσταντινίδης, Ελπίδα Καραμπά, Δέσποινα Ζευκιλή, Ζήσης Κοτιώνης, Νάντια Καλαρά, Λίνα Θεοδώρου, Γιάννης Ισιδώρου.

Να η δική μου απάντηση:

Το «πολιτικό» ως περιεχόμενο στην τέχνη είναι «αίτημα των καιρών». υπάρχει η τέχνη που ως προς το περιεχόμενό της αντιτίθεται, σατιρίζει, κριτικάρει το πολιτικό περιεχόμενο. Είναι η αντι-πολιτική τέχνη. Η τέχνη είναι πάντοτε αντι-πολιτική. 

Τα τραγικά αδιέξοδα που δημιουργεί το μετά τα 60's διαρκώς εντεινόμενο αίτημα για «πολιτικό περιεχόμενο» στην τέχνη μοιάζουν αξεπέραστα. Οι καλλιτέχνες, τις περισσότερες φορές αδαείς σχετικά και με τους στοιχειώδεις ορισμούς αυτού του «πολιτικού», οδηγούνται σε προβληματικές που αδυνατούν να διαχειριστούν και να επιλύσουν. Γίνονται υπηρέτες του και δημιουργούν μέσα σε ένα σύννεφο ανοησίας. Έχοντας περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε προαύλια ακαδημιών και ιδρυμάτων, εκθέτουν πληροφορίες και δεδομένα που έχοντας πριν μπερδέψει τους δασκάλους τους και κατόπιν τους ίδιους, μπερδεύουν τέλος και το κοινό τους. Αυτή η εν τέλει επιβεβλημένη πρακτική έχει ως αποτέλεσμα και το πολιτικό και το αισθητικό να περιθωριοποιούνται ταυτόχρονα. Δίνεται έτσι ο χώρος για την ανάδυση του υποκειμένου ως ενός απρόσωπου αυτοαναφορικού ατόμου. 

Αν υποθέσουμε πως η τέχνη είναι δημιουργία ανισοτήτων (Β. Σκλόφσκι) και πολιτική είναι το σύνολο διαδικασιών (και των μέτρων) που λαμβάνουν ομάδες ανθρώπων ώστε να διακρίνουν το κοινό τους συμφέρον, να το διευρύνουν και να ζήσουν αρμονικά, εύλογα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η «πολιτική τέχνη» συνιστά αντίφαση όρων. 

«Πολιτική τέχνη» είναι σήμερα η προπαγάνδα του εμπορεύματος. Η διαφήμιση. 

«Πολιτική τέχνη» είναι σήμερα η προπαγάνδα των «σκοπών» και των «δικαιωμάτων». 

Η πολιτική πράξη βρίσκεται στο κέντρο της κοινωνίας, τη στιγμή που η καλλιτεχνική βρίσκεται στο περιθώριο ή στο όριό της (κάποτε και εκτός). Η πολιτική και η καλλιτεχνική πράξη έχουν τη σχέση μιας γόνιμης αψιμαχίας. Η πολιτική επαναφομοιώνει την τέχνη, τη χρησιμοποιεί, και από τον μοντερνισμό κι έπειτα και τους ίδιους τους καλλιτέχνες, τη στιγμή που οι επόμενοι σκάβουν τάφρους και αναχώματα, οχυρώνοντας την κριτική τους. 

Δεν υπάρχει καλή και κακή πολιτική τέχνη. Η τέχνη μπορεί να έχει πολιτικό περιεχόμενο και έχει πάντοτε πολιτικές ερμηνείες, αλλά δεν μπορεί να κάνει πολιτική. Η καλλιτεχνική πράξη είναι πράξη απόδοσης νοήματος, ενώ η πολιτική είναι πράξη της διαχείρισής του. Η αισθητικοποίηση της πολιτικής είναι πράξη πολέμου. Η πολιτικοποίηση της τέχνης είναι στα επείγοντα ζητούμενα της σοσιαλιστικής ιδεολογίας από τα 1920. 

Καθώς δεν υπάρχει σαφές όριο, παρά ένα φάσμα πολιτικο-αισθητικό, η πολιτική χρησιμοποιεί τις ποιητικές μεθόδους τη στιγμή που η τέχνη περιλαμβάνει το πολιτικό στα περιεχόμενά της. Στο έργο μου συχνά χρησιμοποιώ κομμάτια από τα δομικά στοιχεία του πολιτικού. Τα μανιφέστα και οι διδασκαλίες, τα κηρύγματα είναι ξεκάθαρα πολιτικά κείμενα που ιδιοποιούνται ποιητικές πρακτικές. Η σύνταξή τους αποτελεί πολιτική πράξη. Αυτή η ιδιοποίηση από την εκάστοτε προπαγάνδα των ποιητικοκαλλιτεχνικών πρακτικών με ενδιαφέρει πάρα πολύ. 

Περισσότερο, όμως, με ενδιαφέρει μια αντιστροφή της προοπτικής του κηρύγματος, η απονοηματοδότησή του, η αποδόμησή του και η έκθεση της χειραγωγητικής του λειτουργίας. Χρησιμοποιώ, λοιπόν, κατά κόρον τις τεχνικές μορφές του, ώστε να δημιουργώ άσκοπα και άχρηστα αντικείμενα, εικόνες και αφηγήσεις.

Η πολιτική προ-τοποθέτηση στην καλλιτεχνική διαδικασία οδηγεί σε φαιδρότητες (βλ. από την καριέρα ως το gentrification). Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πολιτική δίχως το τραγικό θέατρο από όπου και αυτή αναδύεται. 

Η τέχνη προηγείται της πολιτικής!

 =================================

Το [ΦΡΜΚ] κυκλοφορεί σε κεντρικά βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα.

[φρμκ] Φάρμακο | Εξαμηνιαίο περιοδικό για την διερεύνηση του ποιητικού φαινομένου

Ιθάκης 24 11257 Αθήνα | ηλ. διεύθ.: frmkpoetry@gmail.com | ιστότοπος: www.frmk.gr

Η στροφή στον εαυτό και η απώλεια του κόσμου

«Ο Νίτσε θεωρούσε πως η μεταφυσική παρηγοριά της τραγωδίας χάθηκε όταν ο Σωκράτης έθεσε τη γνώση ως κορωνίδα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Και αν λογαριάσουμε ότι η τραγωδία τέλειωσε μαζί με τον Σαίξπηρ, που την έφτασε σε τέτοια ύψη τελειότητας, τότε δεν μπορεί παρά να μας ανησυχήσει η διαπίστωση ότι ο Μπέικον, ο Γαλιλαίος και ο Καρτέσιος ήταν σύγχρονοι αυτών των γεγονότων. 

 

Δεν μπορούμε βέβαια να πούμε ότι ο σαιξπηρικός τρόπος τραγωδίας τελείωσε εξαιτίας της ανάπτυξης της νέας επιστήμης και της εδραίωσης  της επιστημολογίας ως επόπτη της φιλοσοφικής έρευνας. Μπορούμε όμως να σκεφτούμε πως, την ιδέα ότι μπορούμε να σώσουμε τη ζωή μας μόνο εφόσον την γνωρίζουμε, μας την υπέβαλε η απώλεια της παρουσίας του κόσμου —διότι αυτό ακριβώς σημαίνει η εξαφάνιση εκείνου του τραγικού τρόπου. Αυτό φαίνεται να είναι το μήνυμα τόσο της σαιξπηρικής τραγωδίας όσο και της νέας επιστημολογίας.

Στην αδιάσπαστη παράδοση της επιστημολογίας από τον Καρτέσιο, τον Λοκ κι έπειτα (η οποία τέθηκε σε αμφισβήτηση μόνο στη δική μας εποχή), η έννοια της γνώσης (του κόσμου) αποδεσμεύεται από τους δεσμούς της με την πληροφόρηση, τη δεξιότητα και την εκμάθηση, και προσδένεται εμμονικά στην έννοια της βεβαιότητας και μόνο, και ειδικότερα της βεβαιότητας που παρέχουν οι (δικές μου) αισθήσεις. 

 

Σε κάποιο πρώιμο σημείο των επιστημολογικών ερευνών, ο κόσμος που φυσιολογικά παρουσιάζεται σε εμάς (ο κόσμος, στην παρουσία του οποίου ‘‘πιστεύουμε’’, όπως λέγεται συνήθως) τέθηκε σε αμφισβήτηση και εξαφανίστηκε —με αποτέλεσμα όλη η σύνδεσή μας με τον κόσμο να κρεμαστεί από αυτό που μπορούμε να πούμε ‘‘παρουσία στις αισθήσεις μας’’, πράγμα το οποίο, προς μεγάλη μας και πολύ δυσάρεστη έκπληξη, αποδεικνύεται πως δεν είναι ο κόσμος.»

Stanley Cavell, Disowning Knowledge: In Seven Plays of Shakespeare (1987/2003)

Σημ. HS.  Ο Κάβελ έχει κάνει καταπληκτικές παρατηρήσεις για τον «σκεπτικισμό». Αξίζει όμως να συμπληρώσουμε ότι, όλη αυτή η πορεία «εξαφάνισης» του κόσμου και εμμονικής προσκόλλησης στη γνώση ως βεβαιότητα —σε σημείο που ως γνώση να θεωρείται πλέον μόνο η επιστημονική, ή τελοσπάντων όποια γνώση η επιστήμη ελεεί παρέχοντάς της πιστοποιητικά, ή έστω με το να την «ανέχεται»— συνυφαίνεται στενά με την εδραίωση του Ατόμου όχι ως «εμπειρική μονάδα» (ως τέτοιο υπήρχε σε όλες τις κοινωνίες), αλλά ως «αξία» στην υψηλότερη βαθμίδα των κοινωνικών αξιών, και με την προοδευτική αποκάλυψη αυτού του Ατόμου ως Ιδιώτη. Απ’ όπου ένα σωρό σολιψιστικές κατά βάθος θεωρίες περί εγκεφάλου, περί δήθεν μόνιμα ψευδαισθητικής πρόσληψης του κόσμου, κ.ο.κ. Απέναντι σε κάτι τέτοια, το καλύτερο είναι να είμαστε παιδιά. 

Εικονογραφημένα κείμενα 8 | Τα ουσιώδη (πολιτικά) ερωτήματα

Αυτός και ο εγκέφαλός του!

... Ο επιβάτης τού έριξε μια γερή κατακεφαλιά πάνω από το στήριγμα κεφαλής του καθίσματος. Ο Εϊνστάιν τινάχτηκε αυτόματα μπροστά και προς μεγάλη του έκπληξη τα μάτια του γέμισαν δάκρυα. Όχι πως τον πόνεσε ιδιαίτερα το χτύπημα. Ήταν σαν εκείνα που δίνουν οι μεγάλοι στα παιδάκια του δημοτικού, μια κατραπακιά, που κυρίως έχει σκοπό να σε ταπεινώσει. Προφανώς όμως οι δακρυγόνοι αδένες του είχαν αντιληφθεί αυτό που αρνιόταν ν’ αποδεχτεί ο εγκέφαλός του: ότι είχε μπλέξει πολύ άσχημα.

[Πάλι καλά που είχε ξύπνιους δακρυγόνους αδένες δηλαδή, αφού ο εγκέφαλός του ήταν τόσο αργοκίνητος και αφού -το χειρότερο!- ήταν κι ο ίδιος εντελώς ακίνητος, όπως φαίνεται, καθηλωμένος να παρατηρεί ανήμπορος τους αδένες και τον εγκέφαλό του …]

Όλα τα σχέδιά του θα μπορούσαν να καταρρεύσουν σαν πύργος από τραπουλόχαρτα σ’ αυτό το στάδιο. Ωραίο θέμα για μεταφορές. Του είχε πέσει άσχημο χαρτί στη μοιρασιά. Ούτε ένας άσος. Το μόνο που μπορούσε να ελπίζει, ήταν ότι ο κλούβιος εγκέφαλος του Γκροθ θα έπαιρνε μπροστά με τον τρόπο που περίμενε.

[Ναι, αλλά αν ο Γκροθ έπαιρνε μπροστά με άλλο τρόπο από τον εγκέφαλό του;]

Κι απ’ όλες τις συνδέσεις και τις σκέψεις που έκανε ο εγκέφαλός του, υπήρχε μία που χαράχτηκε στη μνήμη του για πάντα: ότι ως εδώ ήταν. Ότι θα έχανε το μόνο πράγμα που θέλησε ποτέ. 

[Ε, άμα δεν σκέφτεσαι ο ίδιος και αφήνεις τον εγκέφαλό σου να σκέφτεται για σένα, τι να πω; Τα ’θελες και τα ’παθες Χάρι!]

Κι άλλοι, σοφότεροι, σήκωναν τα χέρια κι έλεγαν απλώς ότι ο εγκέφαλός της θυμόταν κι αναγνώριζε όλους τους εντεκαψήφιους κώδικες. Γι’ αυτό δεν ήταν καθόλου περίεργο που τα γρανάζια στον εγκέφαλο της Μπέτε Λεν  γύριζαν ήδη…

[Κάτι σαν: τα είχε λαδώσει και η ίδια είχε πάει βόλτα ξέγνοιαστη!]

Ο εγκέφαλός του συμπέρανε αυτόματα πως το πρόσωπο που τον έψαχνε, χτυπούσε αρκετή ώρα και ήξερε ότι βρισκόταν μέσα. Κοίταξε το ρολόι του. 5 και 55’.

[Ευτυχώς που ο εγκέφαλός του μπορεί και βγάζει συμπεράσματα, γιατί ο ίδιος ο Χάρι μόνο για να κοιτάει ρολόγια, να βαράει κλοτσοπατινάδες και γενικώς χαμαλίκια είναι καλός τελικά.]

Λίγο αργότερα ο Βόλερ έχωσε το κεφάλι του από την ανοιχτή πόρτα. «Δεν είναι υπέροχα όταν όλα μπαίνουν στη σωστή τους θέση Χόλε;». Ο εγκέφαλος του Χάρι έστειλε μήνυμα στο κεφάλι του να συγκατανεύσει, αλλά δεν είχε ιδέα αν αυτό υπάκουσε.

[Δεν σας το είπα; Το παιδί δεν μπορεί, δεν το έχει! Ό,τι κάνει ο δόλιος ο εγκέφαλός του.]

Ωστόσο ψιθύρισε τ’ όνομά της, «Αουρόρα». Ακόμα και η φωνή έμοιαζε με τη δική της. «Συμβαίνει τίποτα;…». Ο Στούλε άκουσε την τελευταία λέξη στο τέλος της ερώτησης, αλλά δεν ήξερε κατά πόσο ειπώθηκε ή την πρόσθεσε μετά ο εγκέφαλός του.

[Μήπως να ρώταγε τον κοχλία ή το ακουστικό νεύρο των αυτιών του για να του το διευκρινήσουν; Λέω μια ιδέα, διότι του άλλου οι δακρυγόνοι αδένες ήτανε πιο σβέλτοι απ’ τον εγκέφαλό του.]

Ο γέρος ανασήκωσε τους φαρδιούς του ώμους. «Όλοι ξέρουμε πως η ελεύθερη, ηθική επιλογή είναι ψευδαίσθηση και ότι μόνο η χημεία του εγκεφάλου ελέγχει τη συμπεριφορά μας Χόλε.»

[Α παρακαλώ, εγώ δεν το ’ξερα! Και ήμουν καλός στη Χημεία που να πάρει Χάρι Χόλε! Τελικά κάτι σατανικό κρύβεται μέσα στο κρανίο μας. Κάτι που μας παίζει σαν μαριονέτες! ]

Μπορείς να προγραμματίσεις τον εγκέφαλό σου από πριν, ώστε να ακολουθήσει ένα συγκεκριμένο μοτίβο συμπεριφοράς. Τότε ο εγκέφαλος παρακάμπτει το ένστικτο και ακολουθεί τους προδιαγεγραμμένους κανόνες, όποιοι κι αν είναι αυτοί.

[Ώπα, τώρα μπερδεύτηκα! Τελικά ποιος ελέγχει τη συμπεριφορά μας; Εμείς ή ο εγκέφαλός μας; Αρχίζω και λιγοθυμώ.... Και κάτι ακόμα, μην το ξεχάσω πριν πέσω ξερός. Απορία. Ωραία ιδέα να προγραμματίσω τον εγκέφαλό μου (γίνεται και με τους δακρυγόνους αδένες ή παραείναι ξύπνιοι;), αλλά ρωτώ: Εγώ που θα φτιάξω το πρόγραμμα για τον εγκέφαλό μου, θα το φτιάξω ερήμην του; Λογικό. Διότι, αν με πάρει χαμπάρι, μπορεί και να τσιτώσει. Αλλά χωρίς τον εγκέφαλό μου, πώς θα φτιάξω κώδικες; Καμιά ιδέα συνάνθρωποι διότι πάω να τα παίξω;]

Σε πλάγια, αποσπάσματα από τα best seller βιβλία του Jo Nesbo

Το αστέρι του διαβόλου, Δίψα, Αστυνομία, Νέμεσις.

Στα όρθια κι αγκυλωμένα, σχολιασμός και απορίες του Hollowsky

 ΥΓ. Με την ευκαιρία, κάνε μια βόλτα εδώ κι εδώ