Τα καλύτερα θύματα της Προπαγάνδας

Πριν από έξι δεκαετίες, το  1962, εκδόθηκε το σημαντικό βιβλίο τού αγαπητού μας Ζακ Ελλύλ Propagandes, στό οποίο ανέλυε διεξοδικά την προπαγάνδα ως ένα ευρύ και αναπόσπαστο φαινόμενο των σύγχρονων τεχνολογικών κοινωνιών μας. Εκεί λοιπόν, σκιαγραφούσε με εξαιρετικά οξυδερκή τρόπο τον τύπο ανθρώπου που είναι ο περισσότερο ευάλωτος στην προπαγάνδα, δηλαδή τον άνθρωπο που υποκύπτει ευκολότερα στη σαγήνη της και μάλιστα την έχει κυριολεκτικά ανάγκη για να επιβεβαιώνει την ύπαρξή του.

Να σημειώσουμε εδώ, σαν ένα τίτλο τιμής του, ότι ήταν ένα από τα λίγα βιβλία που δεν προπηλάκισαν στα χρόνια τους οι καταστασιακοί, απεναντίας δανείστηκαν από αυτό (μεταφέροντάς την στη δική τους έννοια του «θεάματος»)  την ιδέα ότι η προπαγάνδα λειτουργεί σαν ενός είδους αναλγητικό, που ενώ ανακουφίζει από τα συμπτώματα, επιδεινώνει την ίδια την ασθένεια.

Τρία είναι λοιπόν, σύμφωνα με την ανάλυση του Ελλύλ, τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που είναι τα καλύτερα θύματα της προπαγάνδας, οι καλύτεροι πελάτες της θα λέγαμε. Είναι οι άνθρωποι που:

1. Απορροφούν καθημερινά, και μάλιστα το απολαμβάνουν, ένα μέγιστο ποσό «πληροφοριών», οι οποίες είναι από δεύτερο χέρι και είναι κατά βάση αδύνατο να επαληθευτούν.
   
2. Το μεγάλο πάθος και ζωτική ανάγκη τους είναι να έχουν γνώμη, και να τη διατυμπανίζουν, για κάθε «σπουδαίο ζήτημα» της εποχής μας.
3. Θεωρούν ότι, οι ίδιοι, είναι απολύτως ικανοί να «κρίνουν τα πράγματα από μόνοι τους» και πως η προπαγάνδα δεν τους «πιάνει».

Πολύ σωστά ο Ελλύλ κατονόμαζε αυτό τον τύπο ανθρώπου: είναι ο σύγχρονος επαρμένος διανοούμενος, ο οποίος «αρέσκεται να κρίνει αφ’ υψηλού τον κόσμο» ενώ στην πραγματικότητα «ενστερνίζεται τα στερεότυπα της υπάρχουσας κοινωνίας, ακόμη κι αν την αντιστρατεύεται πολιτικά». 

 

«Παρ’ όλο που είναι γεγονός», τόνιζε ο Ελλύλ, «ότι ένα γερό μυαλό, μια ευρεία παιδεία, μια σταθερή εξάσκηση των κριτικών ικανοτήτων καθώς και μια καλή αντικειμενική πληροφόρηση αποτελούν πάντοτε ένα από τα καλύτερα όπλα κατά της προπαγάνδας», αυτοί οι επαρμένοι διανοούμενοι, που τα διαθέτουν όλα αυτά, είναι «οι περισσότερο τρωτοί στην προπαγάνδα ακριβώς επειδή είναι πεπεισμένοι για την ανωτερότητά τους».

Πρέπει ωστόσο να παρατηρήσουμε το εξής, «επικαιροποιώντας» κατά κάποιο τρόπο εκείνες τις λαμπρές επισημάνσεις του Ελλύλ.

Η σημερινή κατάσταση, ειδικά στο πεδίο των social media,  όχι απλώς τον επιβεβαιώνει, αλλά θα πρέπει επιπλέον να ιδωθεί ως εκδήλωση μιας τάσης του συστήματος να μετατρέψει ολόκληρο σχεδόν τον πληθυσμό σε τέτοιας λογής ξιπασμένους (αν και συχνά με μάσκα ταπεινοφροσύνης) διανοούμενους.

 

Ποιο είναι πράγματι το καθημερινό πνευματικό διαιτολόγιο που σερβίρεται στον σημερινό στοιχειωδώς μορφωμένο άνθρωπο; Κατανάλωση τόνων κάθε λογής πληροφορίας, μανία να έχεις γνώμη για όλα, να σχολιάζεις και να πετάς εξυπνακίστικα σχόλια για τα πάντα, και φυσικά η ματαιόδοξη βέβαιότητα ότι «σιγά μη δεν μπορώ ΕΓΩ να κρίνω, μα ΕΓΩ δεν τρώω κουτόχορτο σαν τους άλλους»!

 

Σημείωση: σχετικά με το θέμα, δείτε επίσης εδώ και εδώ.

 

Η κριτική του τεχνικού πνεύματος στον Σπύρο Κυριαζόπουλο | Ομιλία Hollowsky

Δεν θα σας απασχολήσω εδώ καθόλου με την ενδιαφέρουσα και χρήσιμη ανίχνευση των σχέσεων της κριτικής του Σπύρου Κυριαζόπουλου [στο εξής ΣΚ] με την σκέψη άλλων σημαντικών στοχαστών της Τεχνικής, όπως ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, ο Λιούις Μάμφορντ, ο Γκύντερ Άντερς, ή ο επίσης χριστιανός Ζακ Ελλύλ, στον οποίον άλλωστε παραπέμπει από την πρώτη παράγραφο του βιβλίου του για την καταγωγή του τεχνικού πνεύματος. Θα παρουσιάσω μόνο, με την απαραίτητη συντομία, τη θέση του με εφόδιό μου τρία σχετικά βιβλία του: 1. Η Σημερινή Γλώσσα. Η γλωσσολογία της τεχνικής (1964, στο εξής ΣΓ), 2. Η Καταγωγή του Τεχνικού Πνεύματος (1965, στο εξής: ΚΤΠ) και 3. Ενώπιον της Τεχνικής. Διαλέξεις και δοκίμια (1971, στο εξής ΕΤ).

Πραγματευόμενος το ζήτημα της Τεχνικής, ο ΣΚ έρχεται να αναμετρηθεί πλέον με τον σύγχρονο κόσμο, στον οποίο ζούσε και ζούμε κι εμείς σήμερα. Εδώ, μας καλεί να συνειδητοποιήσουμε ότι, με την προέλαση της Τεχνικής, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, το τέταρτο μετά την εμφάνιση της ανθρώπινης γλώσσας, την νομαδική οργάνωση των πρώτων κοινωνιών και την λεγόμενη γεωργική επανάσταση. Ένα «κοσμοϊστορικό γεγονός δια του οποίου ανακατασκευάζεται ο φυσικός και ο ιστορικός κόσμος»[1] και το οποίο έρχεται να αλλάξει ριζικά και επικίνδυνα, όχι απλώς το περιβάλλον, ή τις συνθήκες διαβίωσης, αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο, όπως άλλωστε κάνει κάθε κοσμοϊστορικό γεγονός.

 

Όσα λέει λοιπόν επί του προκειμένου ο ΣΚ, αφορούν στο φλέγον ζήτημα της παρουσίας του ανθρώπου μέσα στο σύγχρονο κόσμο μας, και ακριβώς κάτω από το πρίσμα αυτής της μέριμνας θα παρουσιάσω, πιο εστιασμένα, την κριτική που ασκεί στο τεχνικό πνεύμα.  

Τι προσδιορίζει ως Τεχνική και «τεχνικό πνεύμα» 

Ευθύς εξαρχής ο ΣΚ αποσαφηνίζει ότι, με τον όρο «Τεχνική», δεν εννοεί ομώνυμους όρους όπως τα εργαλεία ως επεκτάσεις των ανθρώπινων μελών (άροτρο, ακόντιο), διάφορα είδη συνεργασίας με τη φύση (υδρόμυλος), ή εκφράσεις ατομικής δεξιότητας (αθλητική ή μουσική τεχνική). Ούτε εννοεί την Τεχνική ως «μέθοδο παραγωγής πραγμάτων υπό τον έλεγχο της λογικής, όπως είχε ορίσει ο Αριστοτέλης την κατασκευαστική δραστηριότητα»,[2] η οποία εκμεταλλεύεται δυνάμεις της φύσης συνδεδεμένη προς την πηγή τους.