Ο εξισωτισμός της ευθύνης

Στιγμιότυπο από πάρτυ που οργάνωσε ο αμερικάνικος στρατός  στην Ουάσινκτων, λίγους μήνες μετα την ρίψη της ατομικής βόμβας στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι , για την κοινοποίηση της έναρξης του προγράμματος πυρηνικών δοκιμών στο κορραλιογενες νησί Μπικίνι. Εκεί δοκιμάστηκε και η πρώτη θερμοπυρηνική υδρογονόβομβα.

 

1.
Όταν ο "πολίτης" συναινεί και συνεργάζεται, για να "πάει μπροστά ο τόπος του".
Όταν επαινεί και θαυμάζει τα μεγάλα καθαρά και καλοφωτισμένα βουλεβάρτα.
Όταν στηρίζει την ανάπτυξη, την καινοτομία, την τάξη, την νομιμότητα, την "Πρόοδο"!

Καλοί κι υπεύθυνοι πολίτες ήταν που φρόντιζαν για την εύρυθμη λειτουργία
στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην καρδιά της Γερμανίας.
Ειλικρινείς ζηλωτές της καινοτομίας, της προόδου της νομιμότητας και της τάξης.
Τι πιο καινοτόμο και ειλικρινές εξάλλου από μια νομιμότατη βιομηχανία θανάτου;
Δεν πρόκειται για καταναγκασμό, ούτε για τον "α-πολιτικό μηδενισμό" του γοητευτικού τυχοδιώκτη.
Με έπεισε στο λεπτό για αυτό ένας καλός φίλος τις προάλλες. (*)

Έχουμε να κάνουμε με ιδιοτελή συναίνεση και υποστήριξη.
Πολλές φορές με φανατισμό.
Συνεργασία !
Οι περισσότεροι από τους καλούς αυτούς πολίτες, που ανεβοκατέβαζαν μοχλούς και πατούσαν κουμπιά, εκτελέστηκαν από τους νικητές.
Πριν κρεμαστούν, μας άφησαν απίστευτες μαρτυρίες που επιβεβαιώθηκαν και αργότερα.
Τα στρατόπεδα θα ήταν αδύνατον να λειτουργήσουν, είπαν, χωρίς την συνεργασία των ίδιων των αιχμαλώτων.
Πρώτου μεγέθους απανθρωπιά να στρέφεις τον άνθρωπο εξαπατώντας τον απειλώντας τον βασανίζοντάς τον, ενάντια στην ίδια τη ζωή του!
Ανήκουστο;
"Υπεύθυνους" έχουν μόνο οι ηττημένοι, οι υποτελείς, οι αιχμάλωτοι.
Στα ναζιστικά στρατόπεδα η "θεωρία του υπεύθυνου" έφτασε στο ακρότατο σημείο της.
Όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, κάποιοι  συγκινούνται  με τον "άξιο τίτλο" του "υπεύθυνου" ακόμη κι αν βαδίζουν προς το θάνατο πριν την ώρα τους. Ανταποκρίνονται εθελοντικά ακόμη κι αν αυτή η "ευθύνη" τους κάνει βασανιστές και φονιάδες των συνανθρώπων τους, των αδερφών τους και των συντρόφων τους.

 https://dangerousminds.net/comments/the_ordinary_faces_of_evil_mugshots_of_female_nazi

2.

Οι κυρίαρχοι από την άλλη δεν αναγνωρίζουν καμία ευθύνη πέραν αυτής "απέναντι στον εαυτό τους".
Ο εαυτός αυτός είναι η απάνθρωπη περίπτωση.
Ένας εαυτός μηχανή, που είναι έτοιμος να εκλογικεύσει όσα εξυπηρετούν τα συμφέροντα και την διεύρυνση της κυριαρχίας τους.
Λίγο αργότερα, λίγο πριν ή πάντα, όταν με μία λάμψη χάθηκαν 80.000 άμαχοι.
Δεν τιμωρήθηκε ποτέ κανείς.
Από παράσημα αντιθέτως πολλά.
Οι κυρίαρχοι δεν έχουν υπεύθυνους στις τάξεις τους.
Έχουν ηγέτες, ελευθερωτές, ανανεωτές, ιδιοφυΐες, ριζοσπάστες, γενναίους, εκπολιτιστές, σοφούς νομοθέτες, ευεργέτες, μεγάλους καλλιτέχνες, ποιητές, εθνάρχες, εξομολογητές, πνευματικούς ανθρώπους ...

Έχουν και την προπαγάνδα περί ευθύνης.
Παντού.
Κι εδώ ακόμη, στην "χαώδη" κι "ανοργάνωτη" νοτιοανατολική γωνιά αλλά και "φάρο του ευρωπαϊκού πολιτισμού!"
Η επίσημη ορθόδοξη εκκλησία, η κρατική εκπαίδευση, τα ΜΜΕ, και ένα πλήθος κουρελο-διανοούμενων έχουν αναλάβει τη βρομοδουλειά. Τον συνεχή βομβαρδισμό, σε αμέτρητες παραλλαγές, με την παλιά και σίγουρη ιστορία του "υπεύθυνου πολίτη" και της "ευθύνης" του.

3.

Αποδιώχτε την απελπισία!
Είναι καιρός, και θα αντιδράσουμε ερμηνεύοντας και χτυπώντας ό,τι μας αφήνει άναυδους και μας γονατίζει τόσο αμείλικτα.

=====================
Προσεχώς:
Πέραν της ευθύνης. Αφηγήσεις για ένα εύρυθμο, κοινωφελές λειτουργικό σύστημα κάπου εκεί μακριά. Νανουρίσματα περι "κακοδιαχείρησης" και ιστορίες για αγρίους, σχετικά με "τρόπους", για το πώς οι "υπάρχουσες δομές" θα λειτουργήσουν καλύτερα για όλους (εξαιρουμένων τεσσάρων-πέντε ίσως κι έξι,  το πολύ εξιμισι, δισεκατομμυρίων ανθρώπων).

...

(*) πολλές φορές δεν χωράει το μυαλό σου (ή δεν συμφέρει να το παραδεχτείς φοβούμενος τις συνέπειες) το οτί κάποιοι φίλοι άλλαξαν "μπαϊράκι" και ιδιωτεύουν πάνω στο πτώμα του αστισμού και της μνησικακίας του.
Ερμηνεύεις λοιπόν την στάση τους αποδίδοντας τους αναστατώσεις ψυχολογικού τύπου, μια διαφαινόμενη μαλάκυνση,  ή κάποια αφέλεια, μια παροδική επιπολαιότητα, ή έναν "απολιτικό μηδενισμό".
Τότε για να βγεις από την αυταπάτη που βολεύει τον εγωισμό σου και  εσένα τον ίδιο, χρειάζεται ένας άλλος φίλος να σου υπενθυμίσει τον βαθμό της ιδιοτέλειας τους.  Ας κάνουμε μια εφήμερη εξαίρεση "για φίλους" κι ας αναμείνουμε, το δυνατόν συγκαταβατικοί, μέχρι νεωτέρας φυσικά, διότι ως γνωστόν "προτιμούμε να αλλάξουμε τους φίλους μας παρά τις ιδέες μας".

Τέσσερα παιδιά για πούλημα. Πληροφορίες εντός!

1948! Το σχέδιο Μάρσαλ, και η συμφωνία  για στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ προς την βασιλική χωροφυλακή και στρατό αποδίδει άμεσα την αποκατάσταση της συνταγματικής μοναρχίας στην χώρα της Ελλάδας. Η εμφύλια διαμάχη  λαμβάνει τέλος με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού λίγο  μετά. Το σχέδιο Μάρσαλ κατέθετε για το 1948 οικονομική στήριξη στην μοναρχία του Παύλου και της Φρειδερίκης ύψους 175 εκ. δολαρίων. Όσα δηλαδή ήταν πάνω κάτω τα μικτά κέρδη εκείνης της χρονιάς για την κινηματογραφική βιομηχανία των ΗΠΑ. Στο Σικάγο, μεγαλούπολη της αναδυόμενης υπερδύναμης, αυτή την ίδια χρονιά κάποιοι πουλούσαν τα παιδιά τους από ανάγκη.

Στην Πανσέληνο του Αυγούστου

Ζαν Μορώ, Λουί Μαλ, Μάιλς Ντέιβις, 

ένα εκπληκτικό κοκτέηλ για το μυαλό και τις αισθήσεις

"Νέα Βαβυλώνα" : Συνταγές για μια ανατρεπτική πολεοδομία

Όπου ο Constant εξηγεί το όραμα της "Νέας Βαβυλώνας".

Περισσότερες λεπτομέρειες, εδώ.

Πόλεμος και Κινηματογράφος

Ιστορίες ευθύνης: Η σύλληψη του λαθρεπιβάτη

Έχουμε αναφερθεί και παλιότερα, και θα αναφερθούμε και πάλι,  στο είδος αυτό των ανθρώπων που θα "τολμούσαν" να αναλάβουν την ευθύνη. Την ευθύνη που λατρεύουν.

Ας γράψω πριν, στα γρηγορα, μια μικρή ιστορία και θα επανέλθουμε στο υπεύθυνο είδος.

Ένα ζεστό μεσημέρι του Σεπτεμβρίου,

κοντά στην γωνία των οδών Φωκίωνος και Δροσοπούλου.

Οι δύο ελεγκτές τού ζήτησαν το εισιτήριο, αυτός δεν καταλάβαινε ούτε λέξη, έβγαλε να δείξει τα χαρτιά του, τον κατέβασαν με το ζόρι, κρατούσε τα χαρτιά στο χέρι (αν μου συνέβαινε κάτι ανάλογο όντας στο πρώτο δεκαήμερό μου μετανάστης στο Ισλαμαμπάντ, θα ήμουν βέβαιος πως με απαγάγουν). Μόλις βγήκαν από το λεωφορείο κι οι τρείς, ο μικρός έκανε να φύγει, αυτοί τον κυνήγησαν και τον κράτησαν, ο μικρός προσπάθησε να τους ξεφύγει, ένας διερχόμενος εμπλέκεται και τον γρονθοκοπεί, τον ακινητοποιούν και οι τεσσερις στο έδαφος, ο περαστικός αποδεικνύεται πως είναι μπάτσος, καλεί "βοήθεια" από το κοντινό τμήμα της οδού Θήρας, ακούω πίσω μου φωνές και βλέπω αυτή την σκηνή, σκέφτομαι ότι έχει γίνει κάτι "χοντρό", οι ελεγκτές τρέμουν κρατώντας τον κάτω, καμία ψυχραιμία, είναι το ίδιο φοβισμένοι με τον μικρό, ο μπάτσος στο μεταξύ έχει απομακρυνθεί, ένας κύριος που έχει βγει από το καφέ της γωνίας δηλώνει ποινικολόγος (?) και προσπαθεί να καθησυχάσει τον πιτσιρικά.

Ένα περίεργο κουβάρι τριών χοντρών ανθρώπων.

Ο μικρός, όταν πάω από πάνω του, κρατάει ακόμη τα χαρτιά στο χέρι, είναι τσαλακωμένα και σκισμένα, δεν τους άφησε να τα πάρουν, από ό,τι φαίνεται για αυτά πάλεψε, οι ελεγκτές τον βρίζουν και τον πιέζουν σε χέρια και πόδια. Όταν τους ρωτάω (μέχρι στιγμής δεν έχω καταλάβει τι είναι αυτός ο ανθρώπινος σωρός, υποθέτω ότι τους έχει επιτεθεί με κάποιο όπλο), μου λένε: "Δεν είχε εισιτήριο" και "έπρεπε να δεις πώς μας όρμησε"!

Συνεχίζουν σε μεγάλη ταραχή. Μιλάμε, ενώ είναι και οι τρεις κάτω. Κάποιος φωνάζει: "Ρίχτου κι άλλες του Πακιστανού".  Μένω άναυδος όταν καταλαβαίνω πως είναι ελεγκτές!

Μια κυρία που στο μεταξύ έχει πλησιάσει από δίπλα, αφηγείται προς τον ποινικολόγο τη σειρά των γεγονότων έκπληκτη.

"Για ένα εισιτήριο το κάνετε αυτό;", λέω.

"Μας επιτέθηκε", μου λέει ο ένας και ξαναγυρίζοντας προς αυτόν λέει:

"Οι έλληνες πληρώνουν ρε αρχίδι"

Πολλά περνούν από το μυαλό μου...

Ο μικρός με κοιτάζει και κουνάει τα χαρτιά με το χέρι προς το μέρος μου όσο μπορεί, δεν μιλάει, θέλει να τα πάρω.

Γονατίζω δίπλα του, τα παίρνω, τα διπλώνω και τα φυλάω. Με νοήματα προσπαθώ να του εξηγήσω πως εγώ και ο κύριος ποινικολόγος είμαστε μαζί του και να μη φοβάται. Τραγέλαφος. Στράφι. Κοιτάζω τα χαρτιά, καταλαβαίνω λίγα, είναι από το Πακισταν. Είναι με πρόσφατη ημερομηνία. Καινούρια χαρτιά. Έχουν τσαλακωθεί και σκιστεί, αλλά τα διπλώνω στις τσακίσεις τους και τα πατικώνω με το χέρι στα σκαλάκια της πολυκατοικίας όσο μπορώ. Ο μικρός δεν τα χάνει από τα μάτια του. Ο ποινικολόγος ηρεμεί τα πράγματα. Σηκώνονται. Ο παραβάτης κάθεται στα σκαλάκια φρουρούμενος από τους δύο ελεγκτές. Δεν με χάνει από τα μάτια του, αλλά έχει ηρεμήσει. Ο ποινικολόγος λέει ψυχρά "είναι εντάξει, σε μισή ώρα θα τον έχουν αφήσει".
Έρχονται οι μπάτσοι και περνούν με όλη τη σχετική βία στον πιτσιρικά τις χειροπέδες, αυτός δεν μπορεί να μιλήσει, με κοιτάζει απεγνωσμένα και μου κάνει νόημα να μιλήσω εγώ. Να δείξω τα χαρτιά. Να πω πως είναι "νόμιμος".
Να μιλήσω σε ποιόν;

"Τα χαρτιά του φαίνονται εντάξει", λέω σε έναν από αυτούς και του τα δίνω. Τα παίρνει. "Ναι, καλά! Κάτσε και θα δεις τι άπλυτα θα του βρούμε όταν τον πάμε μέσα. Δεν τους ξέρεις αυτούς", λέει το ένστολο σαΐνι.

Ο μπάτσος με τα πολιτικά αφηγείται το "κατόρθωμά" του περήφανος στους συναδέλφους του. Λέει: "Οι πολίτες κάθονταν και κοιτούσαν σα τα πρόβατα".

Σκέφτομαι ένα γλυπτικό σύμπλεγμα με αυτό το θέμα να στολίζει την πλατεία Βικτωρίας.

Το συμπλεκόμενο τρίο πεσμένο στο πεζοδρόμιο, οι μπάτσοι με τα αλεξίσφαιρα και τα γκλόκ που πλησιάζουν, ένας καλοντυμένος κύριος (ο ποινικολόγος), η κυρία με το καροτσάκι της λαϊκής, ένας πιτσιρικάς με ένα σκυλάκι, ένας περαστικός που αναμεταδίδει την σκηνή στο κινητό του γελώντας...

"Η σύλληψη του λαθρεπιβάτη"

(ή κι ένας πιο προχωρημένος τίτλος:

"Δεν τους ξέρεις αυτούς!")

Δοκιμασίες του πνεύματος | Νόημα και Ελευθερία στα δύσκολα

«Η αναζήτηση του ανθρώπου για νόημα και σκοπό αποτελεί πρωταρχική δύναμη στη ζωή του και όχι “δευτερογενή εκλογίκευση” ενστικτικών παρορμήσεων. 

Ο σκοπός αυτός είναι μοναδικός και ειδικός, υπό την έννοια ότι πρέπει να μπορεί να εκπληρώνεται αποκλειστικά από το ίδιο το άτομο∙ και τότε μόνον αποκτά ο σκοπός αυτός αξία, εφόσον πηγάζει από τη θέληση του ίδιου του ατόμου να τον εκπληρώνει.  Μερικοί συγγραφείς ισχυρίζονται πως οι σκοποί που θέτει ο άνθρωπος στη ζωή του και οι ηθικές αξίες του “δεν είναι τίποτε άλλο παρά αμυντικοί μηχανισμοί και εξ αντιδράσεως σχηματισμοί ή εξιδανικεύσεις”. Εγώ πάντως δεν θα ήθελα να ζω μόνο και μόνο χάριν των “αμυντικών μηχανισμών”, ούτε και θα ήμουν διατεθειμένος να πεθάνω μόνο και μόνο χάριν των “εξ αντιδράσεως σχηματισμών” μου. Τελοσπάντων ο άνθρωπος είναι ικανός να ζει, ακόμα και να πεθαίνει, χάριν των ιδανικών και των ηθικών αξιών στις οποίες πιστεύει! Μάλιστα για την πλειονότητα των ανθρώπων η θέληση για ένα σκοπό στη ζωή αποτελεί γεγονός και όχι απλώς αφηρημένη πίστη. […]

Βέβαια, είναι δυνατό να υπάρχουν περιπτώσεις όπου το ενδιαφέρον του ατόμου για ιδανικά και αξίες δεν είναι στην πραγματικότητα παρά μια συγκάλυψη καταχωνιασμένων εσωτερικών συγκρούσεων. Αλλά ακόμα κι αν συμβαίνει αυτό, θα έλεγα ότι οι περιπτώσεις αυτές αντιπροσωπεύουν μάλλον την εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Σε τέτοιες περιπτώσεις δικαιολογείται μια ψυχοδυναμική ερμηνεία, η οποία θα απέβλεπε στο να ανακαλύψουμε ποιοι είναι οι υπολανθάνοντες ασυνείδητοι παράγοντες, γιατί στην πραγματικότητα εδώ έχουμε να κάνουμε με ψευδοαξίες (ένα καλό παράδειγμα είναι αυτό του φανατικού) και σαν τέτοιες πρέπει να “ξεμασκαρευτούν”.

  

Ωστόσο, η αφαίρεση αυτού του προσωπείου, ή η απογύμνωση, θα πρέπει να σταματάει μόλις το άτομο έρθει αντιμέτωπο με ό,τι το αυθεντικό και γνήσιο υπάρχει μέσα του, όπως π.χ. τον πόθο του για μια ζωή με περισσότερο νόημα. Αν η απογύμνωση αυτή δεν σταματήσει την ώρα που πρέπει, τότε εκείνος που επιτελεί το έργο του “ξεσκεπάσματος” προδίδει απλώς τη δική του θέληση να υποτιμά τις πνευματικές φιλοδοξίες του άλλου. […] 

Η ψυχοδυναμική έρευνα στο τομέα των αξιών είναι ασφαλώς θεμιτή. Το ερώτημα είναι, κατά πόσον είναι πάντοτε πρόσφορη. Κάθε αποκλειστικά ψυχοδυναμική έρευνα μπορεί καταρχήν να μας αποκαλύψει απλώς τι είναι μια ωθούσα δύναμη στον άνθρωπο. Όμως οι αξίες δεν ωθούν τον άνθρωπο αλλά μάλλον τον έλκουν. […] 

Το γεγονός ότι ο άνθρωπος έλκεται από τις αξίες, κλείνει μέσα σου την ελευθερία της βούλησης: την ελευθερία του ανθρώπου να δδιαλέξει ανάμεσα στην αποδοχή ή την απόρριψη μιας προσφοράς, π.χ. να πραγματοποιήσει έναν εν δυνάμει σκοπό ή να χάσει αυτή την ευκαιρία. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να λέμε ότι υπάρχει στον άνθρωπο “ηθική παρόρμηση”, ή ακόμα και “θρησκευτική παρόρμηση”, με την έννοια που θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος “κατεθύνεται από πρωτόγονα ένστικτα”. Ο άνθρωπος ουδέποτε ωθείται σε ηθική συμπεριφορά. Σε κάθε περίπτωση, αποφασίζει ο ίδιος αν θα συμπεριφερθεί ηθικά ή όχι. Και δεν συμπεριφέρεται ηθικά για να ικανοποιήσει κάποια “ηθική παρόρμησή” του, ούτε για να έχει ήσυχη τη συνείδησή του. Ο άνθρωπος συμπεριφέρεται ηθικά χάριν ενός σκοπού στον οποίον αφιερώνεται∙ π.χ. για κάποιο πρόσωπο που αγαπά, ή χάριν του Θεού στον οποίο πιστεύει. […]

Πρέπει πάντοτε να έχουμε υπόψη μας ότι ο λόγος ή ο “σκοπός” που βάζει ο άνθρωπος στη ζωή του, δεν είναι κάτι που πηγάζει μονάχα από την ύπαρξή του αλλά κάτι που έρχεται αντιμέτωπο με την ύπαρξη. Αν ο λόγος ή σκοπός ζωής δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια απλή επιθυμία του ανθρώπου να αυτοεκφράζεται, ή τίποτα περισσότερο παρά να προβάλλει ευσεβείς πόθους, τότε ο σκοπός αυτός δεν θα μπορούσε να καλεί και να επιστρατεύει τον άνθρωπο. […]»

 Βίκτορ Φρανκλ, Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης (1946),

μετάφραση Τάκης Ευδόκας, Κίκα Χριστοφίδου, εκδ. ΤΑΜΑΣΟΣ (1979)

 
Σημ. HS. Ο Βίκτορ Φρανκλ (1905-1997), από τους πρωτοπόρους και βαθύτερους ανατόμους του «υπαρξιακού κενού» του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, συμπύκνωσε σε αυτό το βιβλίο του τις εμπειρίες, τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά του από τον εγκλεισμό του στο Άουσβιτς. 

Ζωτικής σημασίας ήταν η διαπίστωσή του ότι «μόνον οι κρατούμενοι εκείνοι που άφηναν να κλονιστεί το εσωτερικό πνευματικό και ηθικό στήριγμά τους, αυτοί τελικά υπέκυπταν στις εκφυλιστικές επιδράσεις του στρατοπέδου». Από όπου και το κεντρικό ερώτημά του: «Από τι θα μπορούσε λοιπόν ή θα έπρεπε να αποτελείται αυτό το “εσωτερικό στήριγμα”;». Από εδώ συμπέρανε τα όσα παραθέτουμε στην ανάρτηση, που υπήρξαν το θεμέλιο πάνω στο οποίο δημιούργησε τη «λογοθεραπεία», μια μορφή υπαρξιακής ανάλυσης που ονομάστηκε και «η Τρίτη Βιεννέζικη Σχολή Ψυχοθεραπείας». 


Θα πρότεινα, μαζί με την ανάρτηση αυτή να διαβαστούν η αμέσως προηγούμενη καθώς και η Προς Ναυαγούς αφιερωμένη πέρσι τον Ιούνιο.

Άνθρωπος και συμβολικό πεδίο

«Προφανώς ο κόσμος του ανθρώπου δεν αποτελεί εξαίρεση των βιολογικών εκείνων κανόνων, που διέπουν τη ζωή όλων των άλλων οργανισμών. Ωστόσο μέσα στον ανθρώπινο κόσμο βρίσκουμε ένα καινούργιο χαρακτηριστικό που εμφανίζεται σα διακριτικό σημείο της ανθρώπινης ζωής. Ο λειτουργικός κύκλος του ανθρώπου δε διευρύνεται μοναχά ποσοτικά∙ έχει υποστεί και μια ποιοτική αλλαγή. 

Πράγματι, ο άνθρωπος έχει ανακαλύψει μια καινούργια μέθοδο προσαρμογής του εαυτού του στο περιβάλλον του. Ανάμεσα στο υποδεκτικό και στο δραστικό σύστημα, που συναπαντιούνται σ’ όλα τα ζωικά είδη, στον άνθρωπο βρίσκουμε κι έναν τρίτο κρίκο, που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε συμβολικό σύστημα. Το καινούργιο τούτο απόχτημα μεταμορφώνει ολόκληρη την ανθρώπινη ζωή. Σε σύγκριση με τα άλλα ζώα, ο άνθρωπος δε ζει μονάχα μέσα σ’ ευρύτερη πραγματικότητα∙ ζει, ας πούμε έτσι, μέσα σε μια καινούργια διάσταση της πραγματικότητας. 

Υπάρχει ολοφάνερη διαφορά ανάμεσα στις οργανικές αντιδράσεις και στις ανθρώπινες ανταποκρίσεις. Στην πρώτη περίπτωση δίνεται άμεση και κατευθείαν απάντηση σ’ ένα εξωτερικό ερέθισμα∙ στη δεύτερη περίπτωση η απάντηση αργοπορεί. Διακόπτεται κι επιβραδύνεται από ένα αργό και πολύπλοκο προτσέσο σκέψης. […]

Είναι ασφαλώς αναμφισβήτητο ότι τα ζώα δεν αντιδρούν πάντοτε στα ερεθίσματα με άμεσο τρόπο κι ότι έχουν τη δυνατότητα της έμμεσης αντίδρασης. […] Μεγάλο δε μέρος κάθε ανθρώπινης έκφρασης ανήκει στο πρώτο και θεμελιωδέστερο στρώμα της γλώσσας, στο οποίο ανήκει και η γλώσσα των ζώων και είναι πρόδηλα η γλώσσα των συγκινήσεων. Υπάρχει όμως και μια μορφή ομιλίας που μάς παρουσιάζει έναν ολότελα διαφορετικό τύπο. Εδώ η λέξη δεν είναι διόλου απλό επιφώνημα∙ δεν είναι αθέλητη έκφραση συναισθήματος, παρά μέρος μιας πρότασης με ορισμένη συντακτική και λογική δομή. […]

Εδώ αγγίζουμε το κρίσιμο σημείο όλο του προβλήματός μας. Η διαφορά προτατικής και συγκινησιακής γλώσσας είναι το ορόσημο ανάμεσα στον άνθρωπο και στο ζωικό κόσμο. Σ’ όλη τη φιλολογία του θέματος δε φαίνεται να υπάρχει ούτε μία τελειωτική απόδειξη ότι κάποιο ζώο έκαμε ποτέ το αποφασιστικό βήμα από την υποκειμενική στην αντικειμενική, από τη συγκινησιακή στην προτατική γλώσσα. […]

Η γενική θεωρία της εξέλιξης με καμιά έννοια δεν εμποδίζει την αναγνώριση αυτού του γεγονότος. Ακόμα και στον τομέα των φαινομένων της οργανικής φύσης, μάθαμε ότι η εξέλιξη δεν αποκλείει μια μορφή πρωτότυπης δημιουργίας. Το γεγονός της αιφνίδιας μεταλλαγής και της νεοφυούς εξέλιξης πρέπει να γίνει αποδεκτό. Η σύγχρονη βιολογία άλλωστε δεν μιλάει πια για εξέλιξη με την έννοια του προγενέστερου δαρβινισμού, ούτε κι εξηγεί με τον ίδιο τρόπο τις αιτίες της εξέλιξης. Πρόθυμα μπορούμε να παραδεχτούμε πως οι ανθρωποειδείς πίθηκοι έκαμαν ένα σημαντικό βήμα στην ανάπτυξη ορισμένων συμβολικών προτσέσων, αλλά και πάλι θα πρέπει να επιμείνουμε ότι δεν πάτησαν το κατώφλι του ανθρώπινου κόσμου. Σα να λέμε, μπήκαν σ’ ένα αδιέξοδο.

Για χάρη της καθαρής διατύπωσης του προβλήματος, πρέπει να διακρίνουμε προσεχτικά ανάμεσα σε σημεία και σε σύμβολα. Φαίνεται επιβεβαιωμένο γεγονός τα’ ότι μπορούμε να βρούμε στη συμπεριφορά των ζώων μάλλον πολύπλοκα συστήματα σημείων και σημάτων. Μπορούμε ακόμα να πούμε ότι μερικά ζώα, ιδιαίτερα εξημερωμένα, είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στα σημεία. Ο σκύλος θ’ αντιδράσει και στις παραμικρότερες αλλαγές της συμπεριφοράς του αφέντη του∙ θα ξεχωρίσει ακόμα και τις εκφράσεις της ανθρώπινης φυσιογνωμίας ή τις διακυμάνσεις της ανθρώπινης φωνής. Όμως τα φαινόμενα αυτά απέχουν παρασάγγες από την κατανόηση της συμβολικής και ανθρώπινης ομιλίας. […]

Τα σύμβολα −με την κύρια έννοια του όρου− δε μπορούν ν’ αναχθούν σε απλά σήματα. Τα σύμβολα και τα σημεία ανήκουν σε δυο διαφορετικούς κόσμους διαπραγμάτευσης: το σήμα είναι μέρος του φυσικού κόσμου του είναι, ενώ το σύμβολο είναι μέρος του ανθρώπινου κόσμου του νοήματος. Τα σήματα είναι ‘τελεστές’, ενώ τα σύμβολα είναι ‘προσδιοριστές’. Τα σήματα, ακόμα κι όταν κατανοούνται και χρησιμοποιούνται σαν τέτοια, διαθέτουν πάντοτε ένα είδος φυσικού ή υποστατικού είναι, ενώ τα σύμβολα έχουν μόνο λειτουργική αξία. […]

Κοντολογίς, ο άνθρωπος δε ζει πια μέσα σ’ ένα σύμπαν καθαρά φυσικό, παρά σ’ ένα σύμπαν συμβολικό. Γλώσσα, μύθος, τέχνη και θρησκεία είναι μέρη αυτού του σύμπαντος. Είναι τα ποικίλα νήματα που υφαίνουν το συμβολικό δίχτυ, το μπλεγμένο υφάδι της ανθρώπινης εμπειρίας. Όλη η ανθρώπινη πρόοδος στη σκέψη και στην εμπειρία εκλεπτύνει και ισχυροποιεί αυτό το δίχτυ. […]»

Έρνστ Κασσίρερ, Δοκίμιο για τον άνθρωπο /

Εισαγωγή στη φιλοσοφία του ανθρώπινου πολιτισμού (1944),

μετάφραση Παναγιώτης Κονδύλης (ΚΑΛΒΟΣ, 1985)

Σύγχυση vs Διάκριση

dangerfew! γιατί άραγε;