Η μετατροπή του Κοινού σε Μάζα | Είπατε θέαμα; - 2

C. W. Mills
(1916-1962)

«Η μετατροπή του Κοινού σε Μάζα μάς ενδιαφέρει ιδιαίτερα, διότι μας βοηθάει να καταλάβουμε ουσιαστικά τι εστί εξουσιαστική ελίτ. (…) Για να κατανοήσουμε λοιπόν τη διαφορά μεταξύ Κοινού και Μάζας, πρέπει να εξετάσουμε τέσσερα σημεία.

1. Πρώτα-πρώτα, πρέπει να δούμε την αριθμητική σχέση ανάμεσα σ' εκείνους που εκφέρουν και σ’ εκείνους που δέχονται απόψεις. Είναι ο πιο απλός τρόπος για να αποτιμήσουμε την κοινωνική σημασία των μμε. Στο μετασχηματισμό αυτής της σχέσης συναντάμε, περισσότερο από κάθε άλλο παράγοντα, το πιο ουσιώδες στοιχείο των προβλημάτων του Κοινού και της κοινής γνώμης στην σύγχρονη εξέλιξη της δημοκρατίας. Στο ένα άκρο της κλίμακας του επικοινωνείν έχουμε δυο ανθρώπους που απευθύνονται προσωπικά ο ένας στον άλλον. Στο άλλο άκρο, έχουμε ένα φερέφωνο που μιλάει απρόσωπα μέσα από ένα δίκτυο μέσων επικοινωνίας σε εκατομμύρια ακροατές και θεατές. (…)

2. Η δεύτερη διάσταση που πρέπει να μας απασχολήσει, είναι η δυνατότητα απάντησης σε μια άποψη χωρίς να επισύρονται μέτρα καταστολής προερχόμενα από το εσωτερικό, ή από το εξωτερικό της χώρας. Η τεχνική ολοκλήρωση των μμε δημιουργεί μια αριθμητικά ασθενέστερη σχέση ανάμεσα σ’ εκείνους που μιλούν κι εκείνους που ακούνε, καταργώντας από τους δεύτερους κάθε δυνατότητα να απαντήσουν ελεύθερα. 

Μπορεί άλλωστε να υπάρχουν σιωπηροί κανόνες γύρω από το εργασιακό καθεστώς και την ανεπίσημη δομή των μμε, μέσα από τους οποίους θα αποφασίζεται ποιος θα μιλήσει, πότε και για πόση ώρα. Οι κανόνες αυτοί μπορεί να τηρούν ή και να μην λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους επίσημους κανόνες και το νομικό καθεστώς που διέπει τα μμε. Οριακά, είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ένα απόλυτο μονοπώλιο της άποψης, την οποία θα εξακοντίζουν καταπάνω σε καθυποταγμένες ομάδες καταναλωτών των μμε, που δεν θα έχουν καμιά δυνατότητα απάντησης, ούτε έστω “κατ’ ιδίαν”. (…)

3. Πρέπει επίσης να εξετάσουμε τη σχέση ανάμεσα στη διαμόρφωση των απόψεων και την πραγμάτωσή τους με τη μορφή μιας κοινωνικής δράσης, την ευκολία με την οποία η κοινή γνώμη μπορεί να επηρεάσει σημαντικές αποφάσεις. Φυσικά, η δυνατότητα που έχουν οι άνθρωποι να βάλουν συλλογικά σε πράξη τις απόψεις τους, περιορίζεται από τη θέση την οποία έχουν μέσα στη δομή της εξουσίας. Αυτή η δομή μπορεί να είναι τέτοια, που να περιστέλλει δραστικά τη δυνατότητά τους να δράσουν∙ ή, πάλι, να είναι τέτοια που να επιτρέπει ή ακόμα και να ευνοεί τη δράση τους. (…)

4. Τέλος, πρέπει να δούμε σε ποιο βαθμό η θεσμική εξουσία, με το νομικό καθεστώς της και τα μέσα δράσης που διαθέτει, διεισδύει και διαχέεται μέσα στο Κοινό. Το πρόβλημα εδώ είναι να εξετάσουμε αν υπάρχει δυνατότητα αυθεντικής αυτονομίας του Κοινού έναντι της θεσμικής εξουσίας. Στο ένα άκρο, το αυτόνομο Κοινό κινείται ελεύθερα χωρίς παρεμβολές από τη θεσμική εξουσία. Στο άλλο άκρο, το Κοινό τρομοκρατείται και τείνεται να γίνεται ομοιόμορφο με την διείσδυση ρουφιάνων εντός του και την καλλιέργεια μιας γενικής καχυποψίας. (…)

Η διαφορά μεταξύ Κοινού και Μάζας

Στο Κοινό:

α) εκείνοι που εκφράζουν άποψη είναι τόσοι όσοι κι εκείνοι που προσλαμβάνουν∙

β) τα μέσα δημόσιας επικοινωνίας οργανώνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο καθένας έχει άμεσα και πραγματικά τη δυνατότητα να απαντήσει σε κάθε άποψη που εκφράζεται δημόσια∙

γ) η άποψη που διαμορφώνεται μέσα από μια τέτοια συζήτηση, οδηγεί ανεμπόδιστα σε μια πραγματική δράση, η οποία, εάν αυτό είναι αναγκαίο, μπορεί να κατευθύνεται και εναντίον της κατεστημένης εξουσίας∙

δ) οι θεσμοί εξουσίας δεν διεισδύουν στο κοινό, το οποίο λειτουργεί, επομένως, με περισσότερη αυτονομία έναντι της εξουσίας.

 

Όταν ικανοποιούνται και οι τέσσερεις αυτοί όροι, τότε το πρακτικό μοντέλο μιας κοινότητας Κοινών και αυτό το μοντέλο συμβαδίζουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό με τις θεμελιώδεις αρχές της κλασικής δημοκρατικής θεωρίας.

Απεναντίας, στη Μάζα:

 

α) υπάρχουν πολύ λιγότεροι διαμορφωτές γνώμης από τους δέκτες −στην πραγματικότητα, η κοινότητα Κοινών καταντάει ένα αφηρημένο σύμφυρμα ατόμων, που καθηλώνεται μπροστά σε μέσα μαζικής επικοινωνίας∙

β) η διάδοση των απόψεων οργανώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε είναι πολύ δύσκολο ή και τελείως αδύνατο στο άτομο να απαντήσει άμεσα και πραγματικά σε αυτά που του λένε∙

γ) η μετατροπή της άποψης σε δράση κατευθύνεται από την εξουσία, η οποία την οργανώνει και καναλιζάρει∙

δ) η Μάζα δεν έχει καμιά αυτονομία έναντι της θεσμικής εξουσίας∙ απεναντίας, εντεταλμένοι της εξουσίας διεισδύουν στη Μάζα περιστέλλοντας κάθε δυνατότητα διαμόρφωσης των απόψεων μέσα από μια ελεύθερη συζήτηση.

ΜΜΕ και μαζική κοινωνία

Ο πιο εύκολος τρόπος για να διακρίνουμε το Κοινό από τη Μάζα, είναι να συγκρίνουμε τους κυρίαρχους τρόπους επικοινωνίας που αντιστοιχούν στο καθένα.

• Σε μια κοινότητα Κοινών, η συζήτηση αποτελεί το πρωταρχικό μέσον επικοινωνίας και τα μμε, αν υπάρχουν, μεριμνούν απλώς και μόνο για τη διεύρυνση και το ζωντάνεμα της συζήτησης, συνδέοντας το Κοινό που έθεσε το θέμα με τα άλλα Κοινά.
• Απεναντίας, σε μια μαζική κοινωνία τα οργανωμένα μέσα επικοινωνίας προωθούν μόνο τον κυρίαρχο τύπο επικοινωνίας και το κοινό μετατρέπεται σε καταναλωτικό κοινό απόψεων, σε αγορά απόψεων, τις οποίες εκπέμπουν οι ειδικοί διαμορφωτές κοινής γνώμης. 

Από όποια μεριά κι αν το δούμε λοιπόν, βλέποντας τι εστί Κοινό, αντιλαμβανόμαστε ότι σήμερα κινούμαστε ολοταχώς προς τη μαζική κοινωνία. (…)

Στη μαζική κοινωνία, τα μμε λένε και επιβάλλουν στο μαζικό άνθρωπο:

- ποιος είναι: του δίνουν μια ταυτότητα∙

- ποιος θέλει να είναι: του δίνουν βλέψεις και στόχους∙

- πώς θα τους πετύχει: του δίνουν μια τεχνική∙ 

 και τέλος

  - με ποιον τρόπο θα έχει την εντύπωση ότι πέτυχε ακόμα κι όταν έχει αποτύχει: τον βοηθούν δηλαδή να αποδράσει από την πραγματικότητα.
 

Το χάσμα ανάμεσα στην ταυτότητα και τις βλέψεις οδηγεί στην τεχνική και/ή στην απόδραση. Αυτή είναι η θεμελιώδης ψυχολογική συνταγή, στην οποία στηρίζονται τα σύγχρονα μμε. Όμως αυτή η συνταγή δεν υπηρετεί την εξέλιξη του ανθρώπου. Είναι η συνταγή ενός ψεύδο-σύμπαντος, το οποίο εφευρίσκουν και συντηρούν τα συγχρονα μμε.»

Τσαρλς Ράιτ Μιλλς, Power Elite (1956)∙

στα ελληνικά Η αριστοκρατία της εξουσίας στις ΗΠΑ, εκδ. «Αρσενίδης» (1991)

Σημ. HS. Ακόμα μια πολύ καλή ανάλυση για την εξουσιαστική ελίτ και συνάμα ένα «προφητικό» κείμενο για την προπαγάνδα, που, όπως και του  Βανς Πάκαρντ, μάς έρχεται από την Αμερική του 1956. Κάτι συνέβαινε στις συνειδήσεις μέσα στη μεταπολεμική ευφορία αν σκεφτούμε ότι την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και το εξαιρετικό σχετικό βιβλίο του Γκύντερ Άντερς!  Στα ελληνικά κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του Μιλλς Η κοινωνιολογική φαντασία (1959) από τις εκδόσεις «Παπαζήση» (1985), Οι χαρτογιακάδες (1951) από τις εκδόσεις «Κάλβος» (χχ). Στην αυτοβιογραφία του έγραψε: 

«Με ρωτάς ποιος θα έλεγα πως είμαι. Σου απαντώ: Είμαι ένας Wobbly. Πνευματικά και πολιτικά. Και με αυτό δεν εννοώ τόσο ένα πολιτικό προσανατολισμό όσο ένα συγκεκριμένο πολιτικό ήθος.»

Πραγματικά ωραίος τύπος! Ρίξτε μια ματιά και στο πολύ σχετικό, και χρονολογικά κοντινό του, κείμενο του Μαρσέλ Μαριέν για την Επιστήμη των Δηλητηρίων.

Πώς θα σταματούσαμε τον πόλεμο!

Robert Hass  

Ο Πασχαλινός Αμνός

Λοιπόν, είπε ο Ντέιβιντ, – έξω χιόνιζε κι η φωνή του έφερε ποικίλες αποχρώσεις θυμού,

αηδίας και πληγωμένου αισθήματος περί δικαίου, πρόκειται για τρέλα. Δεν θα γίνω πρό-

βατο επί σφαγή.

Μερικές φορές στην Ελλάδα, μού έλεγε μια φίλη, όταν περπατούσε ψηλά στο δρόμο πάνω

από τη θάλασσα, επιστρέφοντας από το χωριό στο σπίτι της μες στο σκοτάδι και ο ουρανός

έμοιαζε απέραντος, το φεγγάρι τρομερά φωτεινό, αναρωτιόταν αν θα άξιζε τον κόπο να

αφιερώσει κάπου τη ζωή της.

Και είναι κι αυτή η φτωχή δαμάλα στο ποίημα του Κητς, καταστόλιστη με κορδέλες και

λουλούδια, χωρίς τρόμο στα μάτια, ούτε βλέννες να τρέχουν απ’ τη μουσούδα ανεξέλε-

γκτα, αφού δεν καταλάβαινε τι είδους γιορτή ήταν αυτή.

Και μετά από χρόνια, αφού ο Ντέιβιντ εγκατέλειψε την ακαδημαϊκή ζωή, αγόρασε ένα ράντσο στο Κεντάκι, κοντά σε μια πόλη με το όνομα Πλέζουρβιλ, και άρχισε να εκτρέφει πρόβατα.

Όταν τον επισκεφθήκαμε εκείνο το καλοκαίρι με τις νύχτες στριγκές από τους ήχους των

γρύλων και την επίμονη ζέστη, ανταλλάσσαμε ιστορίες μετά το δείπνο και μας διηγήθηκε

ξανά την ιστορία για εκείνη την πρώτη του θέση διδασκαλίας και τον αντιπρόεδρο.

Όταν αγόρασε το ράντσο, συνέχισε τις συνδρομές στην Guardian και τo Worker’s Vanguard, τα οποία στοιβάζονταν σε μια γωνιά αδιάβαστα. Τώρα έπρεπε να ξεπληρώσει την υποθήκη.

Δεν είχε ιδέα από εκτροφή ζώων προς σφαγή, κι έτσι διάβαζε το American Sheepman με

προσήλωση πολύ πιο μεγάλη από αυτήν που είχε ποτέ αφιερώσει στη μελέτη της πολιτικής

θεωρίας για τα προφορικά του διδακτορικού του.

Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, αφού συμπλήρωσε τη θητεία του για ένα εξάμηνο στο πολιτικό

γραφείο, δέχτηκε μια θέση λέκτορα πολιτικής επιστήμης σ’ ένα μικρό κολέγιο στη γενέθλια

πόλη του, όπου ο Ντέιβιντ είχε μόλις αναλάβει την πρώτη του δουλειά. Ο κοσμήτορας ξε-

νάγησε τον Χιούμπερτ Χάμφρεϊ και του σύστησε το προσωπικό. Όταν έφτασαν στο γραφείο

του Ντέιβιντ, ο αντιπρόεδρος, ακριβά ντυμένος, απέραντα εγκάρδιος, άπλωσε το χέρι, και

ο Ντέιβιντ δεν μπόρεσε να το σφίξει στο δικό του γιατί πίστευε πως ο τύπος ήταν εγκλη-

ματίας πολέμου, κι επειδή δεν ήξερε πώς να ξεπεράσει την αμηχανία που προκάλεσε, του

το είπε, και αυτό ήταν η αφορμή για να χάσει τη δουλειά του στο κολέγιο.

Αλλά γι’ αυτό ήταν υπεύθυνος ο κοσμήτορας. Ο αντιπρόεδρος έβαλε τα κλάματα. Είχε το

πληγωμένο βλέμμα, είπε ο Ντέιβιντ, ενός σκύλου με μακρά και αψεγάδιαστη προϊστορία

πίστης και αγάπης, που τον έχει μόλις κλωτσήσει αυτός που είχε δημόσια υποστηρίξει,

είχε επικροτήσει , τους τρομοκρατικού χαρακτήρα βομβαρδισμούς σε χωριά με άμαχους

χωρικούς. Του Ντέιβιντ τού φάνηκε αδιανόητα κούφιος από εσωτερική ζωή αφού μπορούσε

να αισθάνεται πληγωμένος παρά προσβεβλημένος από εκείνο τον άγουρο νέο που προέβη

σε αυτή την αλαζονικά ηθικοπλαστική χειρονομία μπροστά σε δυο άντρες που είχαν την

ηλικία του πατέρα του. Ο Ντέιβιντ είπε πως ποτέ του δεν του είχε τύχει να κοιτάξει ένα

άλλο ανθρώπινο πλάσμα με τέτοια παγωμένη και αποστασιοποιημένη απορία και ότι δεν

του άρεσε η αίσθηση.

Κι έτσι μέσα στην ψηλοτάβανη κουζίνα, μέσα στους διαπεραστικούς ήχους των γρύλων και

την ποτισμένη από τη μυρωδιά του τριφυλλιού ατμόσφαιρα, θυμηθήκαμε τον Βικ Ντιόνο

στο Μπάφαλο μέσα στο χιόνι, εκείνες τις μέρες που ο πόλεμος συνεχιζόταν ακατάπαυστα

σαν εφιάλτης που δεν τέλειωνε ούτε όταν ξύπναγες.

Ο Βικ είχε έρθει στη δουλειά αναψοκοκκινισμένος από τον ενθουσιασμό εξαιτίας μιας ιδέας

που του κατέβηκε μέσα στη νύχτα. Είχε ανακαλύψει πώς θα σταματούσε τον πόλεμο. Ήταν

ένα απλό σχέδιο. Όλοι όσοι ήταν αντίθετοι στον πόλεμο στη χώρα-στον κόσμο, σίγουρα

πολλοί Σουηδοί και Άγγλοι φοιτητές θα συμφωνούσαν-θα έπρεπε απλά να κόψουν το μικρό

δάχτυλο του αριστερού τους χεριού και να το στείλουν στον πρόεδρο. Φανταστείτε το! Θα

έφταναν αραιά στην αρχή, ενέργειες λιγοστών παρανοϊκών, αλλά τα νέα θα ξέσπαγαν στις

εφημερίδες και την άλλη μέρα θα έφταναν λίγα ακόμα. Και την επομένη κι άλλα. Και την

τέταρτη μέρα θα ήταν χιλιάδες. Και την πέμπτη μέρα θα στήνονταν κλινικές-οργανωμένες

από φοιτητές ιατρικής στο Μάντισον, το Σαν Φρανσίσκο, τη Στοκχόλμη, το Παρίσι-για να

εκτελέσουν τη χειρουργική επέμβαση με ασφάλεια και σε μαζική κλίμακα. Και την έκτη

μέρα ο πόλεμος θα τελείωνε. Θα τελείωνε. Τα ελικόπτερα στη Bienhoa θα καθηλώνονταν

στα αεροδρόμια, σιωπηλά σαν σμήνη πειθαρχημένων κουνουπιών. Οι χωρικοί, ανήσυχοι και

περίεργοι, γιατί οι χωρικοί είναι πάντα ανήσυχοι και περίεργοι, θα κοίταζαν ψηλά με απορία

στον απρόσμενα γαλήνιο γαλάζιο ουρανό που τον παράσερναν μικρά άσπρα σύννεφα. Και

χρόνια αργότερα θα αναγνωρίζαμε ο ένας τον άλλον από αυτά τα απολεσθέντα δάχτυλα.

Ένας ηλικιωμένος Ιάπωνας επιχειρηματίας μείον ένα μικρό δάχτυλο στο αριστερό του χέρι

θα παρατηρήσει το παρομοίως ακρωτηριασμένο χέρι του ταξιτζή του στο Σικάγο και θα

ανταλλάξουν ένα φευγαλέο βλέμμα άρρητης συντροφικότητας.

Και θα συνέβαινε. Το μόνο που έπρεπε να κάνουμε για να συμβεί – είπε ο Βικ, ενώ το νερό

στην τσαγιέρα σφύριξε πάνω στο ηλεκτρικό μάτι στο παγωμένο γραφείο του Ντέιβιντ και

το χιόνι έπεφτε παχύ σα βαμβάκι, ήταν να κόψουμε τα μικρά μας δάχτυλα τώρα αμέσως,

να τα πάμε κάτω στη γραμματέα του τμήματος και να της πούμε να τα ταχυδρομήσει.

από την συλλογή Human Wishes, 1989 
στα ελληνικά σε μετάφραση της  Κατερίνας Ηλιοπούλου στο τρίτο τεύχος του [ΦΡΜΚ] 

ΥΓ Izi.  Eδώ ο Αμερικάνος ποιητής και δάσκαλος προσπαθεί, συνεπής στην ποιητική και διδασκαλική άποψη πως ο λόγος κάνει θαύματα, να συνεννοηθεί με το αμερικάνικο μπασκιναριό που αποδεικνύοντας ακριβώς το αντίθετο τον έχει περιποιηθεί αναλόγως κατ΄ επανάληψη !

*Με ποίημα του Robert Hass οκτώ χρόνια πρiν είχαμε κάνει την πρώτη μας ανάρτηση!

Η ευρύχωρη, ηρωική και ρέμπελη βρωμοψυχή των ανθρώπων!

Κάποιο απομεσήμερο του 1912, ο επιπόλαιος, νεαρός ακόμη, ήρωας ξεκινά από την Πλατεία Κλισύ στο Παρίσι το πολύχρονο ταξίδι του μέσα στην νύχτα.

Ο Μπαρναμπού κατατάσσεται στο στρατό για πλάκα ακολουθώντας με ενθουσιασμό ένα σύνταγμα που πέρασε μπρος από το καφενείο όπου έπινε τον καφέ του με ένα μπουμπούνα φίλο του, πιάνεται όμως "στην φάκα σαν τα ποντίκια" και όχι μόνο αυτό αλλά λίγο μετά τον προλαβαίνει και ο πόλεμος.

"Ο πόλεμος ήταν όλα όσα δεν καταλαβαίναμε" σκέφτεται πίσω από ένα δέντρο ενώ τα πρώτα βόλια των απέναντι ήδη περνούν ξυστά δίπλα του. Ήταν είκοσι ετών!

"Ο συνταγματάρχης μας η αλήθεια να λέγεται, έδειχνε αποστομωτική παλικαριά . Έκοβε βόλτες καταμεσής στο λιθόστρωτο κι έπειτα πέρα δώθε ανάμεσα στα διασταυρούμενα πυρά, άνετος λες και περίμενε κάνα φίλο".

Ήταν λοιπόν τέρας αυτός ο συνταγματάρχης! Τώρα πια ήμουν βέβαιος, χειρότερος κι από σκυλί, δεν τον φαντάζονταν τον θάνατό του! Αντιλήφθηκα ταυτόχρονα ότι θα 'ταν κάμποσοι σαν και δαύτον στον στρατό μας, λεβέντες, κι έπειτα άλλοι τόσοι σίγουρα στον αντίκρυ στρατό. Ποιος ξέρει πόσοι; Ένα, δύο, ίσως πολλά εκατομμύρια συνολικά. Απ' την ώρα εκείνη η τρομάρα μου έγινε πανικός.

Με τέτοια υποκείμενα αυτή η σατανική βλακεία μπορούσε να βαστάξει επ' αόριστον... Γιατί να σταματήσουν; Ποτέ δεν μου φάνηκε πιο αδυσώπητη η ετυμηγορία των ανθρώπων και των πραγμάτων.

"Μην ήμουν λοιπόν ο μόνος δειλός επί γης;" συλλογιόμουνα.

 

Και με τι τρομάρα!...Χαμένος ανάμεσα σε δύο εκατομμύρια παλαβούς, ηρωικούς και ξέφρενους κι αρματωμένους ίσαμε τα μαλλιά; Με κράνη, δίχως κράνη, δίχως άλογα, με μοτοσυκλέτες, ουρλιάζοντας, μ' αμάξια, σφυρίζοντας, ακροβολιστές, συνωμότες, πετούμενοι, γονατιστοί, σκάβοντας λάκκους, κόβοντας λάσπη, κουτρουβαλώντας στα μονοπάτια, κροτώντας, θαμμένοι στο χώμα σάμπως σε καλύβι, για να τα αφανίσουν όλα, Γερμανία, Γαλλία και ηπείρους, ό,τι ανασαίνει, να τ΄αφανίσουν, πιο λυσσασμένοι κι από σκυλιά, λατρεύοντας τη λύσσα τους (κάτι που δεν το κάνουν τα σκυλιά), εκατό, χίλιες φορές πιο λυσσασμένοι από χίλια σκυλιά και πόσο πιο ανώμαλοι!

 

Ωραίοι ήμασταν! Μα την αλήθεια το μυριζόμουνα, είχα μπλεχτεί σε μια σταυροφορία της Αποκάλυψης.

 

Μας τσακώνει παρθένους η φρίκη όπως και η λαγνεία. Που να την φανταστώ εγώ τέτοια φρίκη αφήνοντας την πλατεία Κλισύ; Ποιος μπορούσε να προβλέψει πριν μπει πραγματικά στον πόλεμο όλα όσα χωρούσε η ηρωική και ρέμπελη βρωμοψυχή των ανθρώπων; Ήμουνα τώρα παγιδευμένος σ' αυτή την μαζική φυγή, προς τον ομαδικό φόνο, προς τη φωτιά...Έρχονταν από τα έγκατα κι ήταν πια εδώ."

Του Σελίν, Ταξίδι στην άκρη της νύχτας  

στην πραγματικά απολαυστική μετάφραση-απόδοση της Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλου.
Στην σελίδα 25...
Ακολουθούν άλλες 575 σελίδες.

ΥΓ Izi Οι καιροί είναι μυστήριοι, με την έννοια του ότι οι βρωμόψυχοι, μοβόροι και μνησίκακοι βλάκες κι από κοντά κι οι φρενιασμένες μανάδες τους- κι αυτές αιώνια φρούτα-ξεπετιούνται από παντού, από κει, κυρίως, που δεν το περιμένεις... Όπως συνηθίζουμε χτυπάμε ακόμη ένα καμπανάκι κινδύνου και συστήνουμε αυτές τις σελίδες ως όπλα εναντίον τους.

Ίσες αποστάσεις ποτέ! Το έχουμε ξαναπεί. Κρατάμε μια και μόνη απόσταση που είναι αυτή του βεληνεκούς της ρητής μας περιφρόνησης, και αν αυτή δεν φανεί αρκετή εδώ είμαστε πάλι να βρούμε τον τρόπο.

Περιφρονούμε λοιπόν εκτός από το κάθε παραπλανημένο κουρέλι (πριν από όλα), και τους επαγγελματίες "συμπαραστάτες λαών", τους αγωνιστές της βιτρίνας και τους κυνικούς "διοργανωτές", τους ενοικιαστές μικροφωνικών, τους τυπογράφους των άθλιων μπροσούρων και τους συγγραφείς τους, τους μεταφορείς υλικού, τους πραγματικά απίθανους "γραφίστες" (αυτές τις ταλεντάρες :-), τους καριερίστες (και μελλοντικούς υποψήφιους ή μελλοντικούς διπλοθεσίτες) εθελοντές που κάνουν τα θελήματα στους παραπάνω και όλο τον έμμισθο συρφετό. 

 
Όσο για τους υπόλοιπους που θα βρεθούμε σε συλλαλητήρια ενάντια στην σημερινή πολεμική θηριωδία και την απανθρωπιά ας έχουμε το νού μας να κρατήσουμε κι εκεί αποστάσεις.
Παπαδαριό, εθνοφασίστες, διεθνιστές πατριώτες, ριζοσπάστες-τριες του δημοσίου, μαφιόζοι, σεμνοί ακαδημαϊκοί-ες καριέρας, μικηθοδωρακικα ζόμπι, λεχρίτες αυτόνομοι κούροι, επίκουροι ασφαλιστές αυτοκινήτων, ρουφιάνοι-ες κάθε είδους  κτλ. τρελούτσικα της αντισημιτικής κατάντιας.

 
Μακρυά, η σάλτσα λερώνει!
Προβληματιζόμαστε επιτοπίως.
Έχουμε το νου μας, κόβουμε κίνηση και διερωτόμαστε.

Tintinnabuli ... εν μέσω ορυμαγδών | Μανιφέστα 34

Arvo Pärt, Für Alina 

«Ο χρόνος και το άχρονο συνδέονται μεταξύ τους. Η στιγμή και η αιωνιότητα παλεύουν μέσα μας. Εδώ είναι η πηγή όλων των αντιφάσεών μας, της ισχυρογνωμοσύνης μας, της στενομυαλιάς μας, της πίστης μας και της οδύνης μας.

Η αιωνιότητα σημαίνει ότι τα πάντα αρχίζουν αδιάκοπα από την αρχή, ότι η αρχή υπάρχει αιωνίως. Το θαύμα της δημιουργίας βρίσκεται στο ότι δεν τελειώνει ποτέ, δεν σταματά να γεννιέται ξανά και πάλι ξανά. Η αρχή είναι παντοτινή.

Είμαι σίγουρος: η αλήθεια είναι απλή και ευθεία η οδός που οδηγεί σε αυτήν. Στη μουσική, αυτό σαρκώνεται με τον πιο φυσικό τρόπο στη σταθερότητα των μέσων έκφρασης.

Οφείλω να μελετώ αδιάκοπα τον εαυτό μου. Είναι μια αναζήτηση αυτού που μπορεί να με θρέψει∙ μια αναζήτηση συχνά οδυνηρή, γιατί η οδός είναι πολύ στενή. Πραγματικά, πρέπει να «κλαδεύουμε» ο,τιδήποτε είναι περιττό τόσο μέσα στον εαυτό μας όσο κι έξω από αυτόν. Και αυτό είναι κάτι που αντανακλάται στη μουσική. Όταν δεν ξέρω τίποτα για κάποιο πράγμα, τότε πρέπει να σιωπώ. Όταν όμως μαθαίνω κάτι, ακόμα κι ελάχιστο, τότε μπορώ να μιλήσω γι’ αυτό −αλλά χωρίς πολυλογίες, με όσο πιο άμεσο και συμπυκνωμένο τρόπο μπορώ, με τρόπο δηλαδή που αρμόζει στη συγκέντρωση στην οποία βρίσκομαι. Με αυτή την έννοια οι νότες μου μοιάζουν ίσως με λέξεις-κλειδιά.

Η αλήθεια συνίσταται στο να κατεβαίνεις ίσαμε το απείρως μικρό. Είναι σαν το σκάψιμο σε ένα ορυχείο. Προχωράς περιτριγυρίζοντας την φλέβα και ο κύκλος γίνεται ολοένα και πιο στενός. Πρέπει όμως να κινείσαι με σύνεση και μυαλωμένα.

Πώς να γεμίσεις τη σιωπή η οποία έρχεται μετά από νότες που στάθηκαν άξιες της σιωπής που τους προηγήθηκε;

Η καρδιά πρέπει να μεταμορφωθεί σε αυτί και η ακοή να κατέβει στην καρδιά.

Η καθαρή καρδιά τραγουδά.

Η σιωπή δεν μας δόθηκε άνευ λόγου, αλλά για να μας θρέφει. Αυτή η τροφή μάς είναι εξίσου πολύτιμη με τον αέρα.

Πριν αναστηθείς πρέπει να πεθάνεις. Πριν μιλήσεις θα έπρεπε ίσως να σιωπάς.

Είναι σαν την εισπνοή και την εκπνοή. Δεν μπορείς μόνο να εισπνέεις∙ πρέπει κιόλας να εκπνέεις.

Το Tintinnabuli είναι ένας χώρος στον οποίο βυθίζομαι όποτε αναζητώ απαντήσεις στη ζωή μου, στη μουσική μου, στη δουλειά μου. Στις δύσκολες περιόδους, έχω έντονα την αίσθηση ότι τα πάντα γύρω μου είναι χωρίς κανένα νόημα. Η αφθονία και η πολλαπλότητα μού προξενούν σύγχυση και πρέπει να βρω την απλότητα. Ποια είναι αυτή και πώς μπορώ να την κατακτήσω; Ανακάλυψα ότι αρκεί ένας και μόνον ήχος, αν είναι καίριος. Το Tintinnabuli είναι μια εκπληκτική κίνηση, μια φυγή προς την εκούσια πενία.»

Arvo Pärt, Αφορισμοί

[αποσπάσματα]

Σημ. HS. Tintinnabuli, που στα λατινικά σημαίνει καμπάνες, είναι ένα στυλ μουσικής σύνθεσης που επινόησε ο Pärt και παρουσίασε για πρώτη φορά στο Ταλίν με το Für Alina (1976). Αξίζει να ακούσετε και τη συνέντευξή του στην Bjork, από εδώ.

Η Οικονομία ως ταχυδακτυλουργία

Λεόν Βαλράς (1834-1910)

Ένα από τα καλά της κρίσης είναι ότι έβγαλε την Οικονομία από τα παρασκήνια στο προσκήνιο, προκειμένου να αναλάβει με τη «λογική των αριθμών» τον προσεταιρισμό των μαζών, που στη συντριπτική πλειοψηφία τους έχουν πάψει να εμπιστεύονται τις κλασικές ιδεολογίες. 

 

Έτσι, αποκαλύφθηκε σε αναρίθμητες ευκαιρίες το γεγονός ότι η περίφημη αυτή «επιστήμη» δεν είναι στην πραγματικότητα παρά μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, μια ταχυδακτυλουργία. 

Αυτό είναι πλέον εντελώς προφανές λ.χ. από τη αυξανόμενη συχνότητα με την οποία τα οικονομικά ιερατεία και τα φερέφωνά τους χρησιμοποιούν τη λέξη «στρεβλώσεις» για να πείσουν πως, όχι, δεν αρμενίζουν στραβά, παρά είναι στραβός ο γιαλός: Ο ανταγωνισμός δεν ρίχνει τις τιμές; Φταίνε, λέει, στρεβλώσεις της αγοράς. Η αγορά δεν οδηγεί σε βέλτιστη κατανομή του πλούτου; Φταίνε στρεβλώσεις στην ολοκλήρωση του μοντέλου της ελεύθερης οικονομίας … και πάει λέγοντας.

Η αλήθεια είναι ότι στρεβλώσεις υπάρχουν∙ μόνο που πρόκειται για στρεβλώσεις των ίδιων των εννοιών πάνω στις οποίες η Οικονομία θεμελίωσε το λόγο της, προκειμένου να παρουσιαστεί ηγεμονικά σαν «επιστήμη» και μάλιστα σαν η κατεξοχήν «επιστήμη της υλικής βάσης των ανθρώπινων κοινωνιών». Αρκεί να συμβουλευτεί κανείς τους κλασικούς «πατέρες» της για να το αντιληφθεί. 

Για παράδειγμα, τον  Leon Walras (1834-1910), ο οποίος έγραφε στο βιβλίο του Στοιχεία Καθαρής Οικονομίας (1874), κεφάλαιο 5 με τίτλο Περί του κοινωνικού πλούτου:

«Ονομάζω κοινωνικό πλούτο το σύνολο των υλικών ή άϋλων πραγμάτων (δεν έχει εν προκειμένω καμιά σημασία αν κάτι είναι υλικό ή άϋλο), τα οποία είναι σε σπάνη, δηλαδή των πραγμάτων που από τη μια μεριά μάς είναι χρήσιμα και από την άλλη υπάρχουν σε περιορισμένη ποσότητα. 

Αυτός ο ορισμός είναι πολύ σημαντικός. Ας εξηγήσω εδώ τους όρους του. 

Ορίζω ως χρήσιμο ένα πράγμα από τη στιγμή που μπορεί να χρησιμεύσει με οποιονδήποτε τρόπο, δηλαδή από τη στιγμή που ανταποκρίνεται σε κάποια ανάγκη, όποια κι αν είναι αυτή, και την ικανοποιεί. Επομένως, δεν μας ενδιαφέρουν καθόλου οι διάφορες αποχρώσεις του όρου χρησιμότητα, τις οποίες συναντάμε στην καθημερινή γλώσσα και βάσει των οποίων ως χρήσιμο ορίζεται συνήθως κάτι το ευχάριστο ανάμεσα στο αναγκαίο και το περιττό. Αναγκαίο, χρήσιμο, ευχάριστο και περιττό, όλα αυτά για εμάς [τους οικονομολόγους] παραπέμπουν απλώς στο περισσότερο ή λιγότερο χρήσιμο και τίποτε παραπάνω.  

Επίσης, [εμείς οι οικονομολόγοι] δεν έχουμε κανένα λόγο να παίρνουμε υπόψη μας το κατά πόσον είναι ηθική ή ανήθικη η ανάγκη στην οποία ανταποκρίνεται και την οποία ικανοποιεί το χρήσιμο πράγμα. Το ότι μια ουσία την αναζητάει ένα γιατρός για να θεραπεύσει τον ασθενή του, ή ένας δολοφόνος για να δηλητηριάσει την οικογένειά του, αυτό μπορεί να είναι σημαντικό από διάφορες άλλες απόψεις, αλλά για εμάς είναι εντελώς αδιάφορο. Για εμάς, αυτή η ουσία είναι χρήσιμη και στις δυο περιπτώσεις, ίσως μάλιστα περισσότερο στη δεύτερη παρά στην πρώτη.»

Είναι πραγματικά καταπληκτικό το γεγονός ότι, προκειμένου να μιλήσει για τον κοινωνικό πλούτο, ο σοφός αυτός οικονομολόγος κατέφυγε ευθύς αμέσως σε μια καθαρώς ιδιωτική αντίληψη της έννοιας της χρησιμότητας. Χρήσιμο και αναγκαίο, λέει, είναι ό,τι επιθυμεί ο καθένας, όπως κι αν το επιθυμεί και για όποιο σκοπό κι αν το επιθυμεί.

Αυτό το ολίσθημα  γίνεται εντελώς ξεκάθαρο με το γεγονός ότι, στο αμέσως επόμενο βήμα του συλλογισμού του, ο Βαλράς σπεύδει να απογυμνώσει την έννοια του χρήσιμου και του αναγκαίου από κάθε ηθική διάσταση. Βέβαια, το ότι πρόκειται για ταχυδακτυλουργία (πολύ δε περισσότερο ο σκοπός της) είναι πολύ δύσκολο να γίνει αντιληπτό από το σύγχρονο αναγνώστη, που έχει πλέον εθιστεί στην ιδέα ότι η ηθική διάσταση αφορά αποκλειστικά στην ιδιωτική σφαίρα και δεν αφορά, ίσως, παρά κάποιους παρωχημένους φανατικούς. 

Οπότε, ας το ξεκαθαρίσουμε μια και καλή.

Η απογύμνωση των εννοιών της χρησιμότητας και του αναγκαίου από την ηθική διάσταση είναι στην πραγματικότητα απογύμνωσή τους από την κοινωνική διάσταση και μάλιστα απογύμνωσή τους από την πεμπτουσία του κοινωνικού, δηλαδή τη σφαίρα της απόφασης σχετικά με το δίκαιο ή το άδικο, το ανθρώπινο ή το απάνθρωπο, γύρω από την οποία υφαίνεται η συλλογική θέσμιση ως θέσμιση πολιτική.  Διότι το νόημα της έννοιας «ηθική», σε τούτην τη σφαίρα αναφέρεται και από αυτήν οριοθετείται.     

Με αυτό δεδομένο, μπορούμε τώρα να αντιληφθούμε την ταχυδακτυλουργία πάνω στην οποία στήριξε τον περί «κοινωνικού πλούτου» λόγο του ο Βαλράς, μια ταχυδακτυλουργία που −ας το υπενθυμίσουμε− υπέστη, προς δόξαν της οικονομικής «επιστήμης», και η έννοια της αξίας. Πίσω από τη νοηματική απογύμνωση που περιγράψαμε, κρύβεται το πραγματικό αντικείμενο της μέριμνας της «επιστήμης» του, το οποίο δεν είναι ο κοινωνικός αλλά ο ιδιωτικός πλούτος −για την ακρίβεια, η υπαγωγή του κοινωνικού στο χρήμα.  

Υ.Γ. Δείτε οπωσδήποτε εδώ, για μια καλή εικόνα του όρου Οικονομία στο διάβα των αιώνων. Με την ευκαιρία, για να προλάβω την ένσταση εκ μέρους των οπαδών του  οικονομικού νεοφιλελευθερισμού, ότι το δικό τους δόγμα ιδρύθηκε σε κριτική απόσταση από τον νεοκλασικισμό του Βαλράς, να επισημάνω ότι η απόσταση αυτή προσδιορίζει το πολύ-πολύ μια τεχνική απόκλιση, αλλά πάνω στη βάση μιας πλήρους συμφωνίας με τις νοηματικές του ταχυδακτυλουργίες.