Η ριζική αντεπανάσταση: η θανάτωση του Λόγου

Ε. Κασίρερ (1874-1945)

«19 καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ καὶ πάντα τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἤγαγεν αὐτὰ πρὸς τὸν ᾿Αδάμ, ἰδεῖν τί καλέσει αὐτά. καὶ πᾶν ὃ ἐὰν ἐκάλεσεν αὐτὸ ᾿Αδὰμ ψυχὴν ζῶσαν, τοῦτο ὄνομα αὐτῷ. 20 καὶ ἐκάλεσεν ᾿Αδὰμ ὀνόματα πᾶσι τοῖς κτήνεσι καὶ πᾶσι τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ καὶ πᾶσι τοῖς θηρίοις τοῦ ἀγροῦ»

 

 Γένεσις, 2: 19,20

 

Είναι απολύτο αναγκαίο να αποκτήσουμε μια καλή εικόνα για τη ριζική αντεπανάσταση, που συντελείται σχεδόν αθόρυβα στον καιρό μας. Να δούμε καθαρά, δηλαδή, τι είναι αυτό που προσπαθούν να πλήξουν οι καλπάζουσες, εδώ και δεκαετίες, επιθέσεις οι οποίες:

1. ξεκινούν από τη συστηματική αποπομπή του Λόγου, τη «φιλοσοφική» υποτίμηση των διακριτικών ιδιοτήτων του ανθρώπου και τη δοξολογία του «ανθρώπινου κτήνους», για να 
2. περάσουν στην αντικατάσταση των σημασιών από κώδικες και των συμβόλων από σήματα, στην εκτεχνίκευση της επικοινωνίας, την «ελαστικοποίηση» των ονομάτων και το θόλωμα των εννοιών,
3. φτάνοντας έως την από καθέδρας εκφορά ενός λόγου  περισσότερο ή λιγότερο επιτηδευμένα δυσνόητου και  τον πυροβολισμό των υπηκόων με ένα γενικευμένα αφασικό πολιτικό λόγο (π.χ. όπως αυτόν που καταγγέλλει ο Ευγένιος Αρανίτσης στο Βαθμό Μηδέν της Ρητορικής.) 

Σε αυτή την προσπάθεια μπορούν να μας βοηθήσουν σκέψεις σπουδαίων φιλοσόφων, όπως αυτές εδώ του Ερνστ Κασίρερ.-Σημ. H.S

 

 *

 

«Σε τι λοιπόν συνίσταται η διαφορά ανάμεσα στην ψυχοδιανοητική στάση που μπορούμε ν’ αποδώσουμε σ’ ένα αμίλητο πλάσμα − σ’ ‘ένα ανθρώπινο ον προτού μπορέσει να μιλήσει ή σ’ ένα ζώο − και στην άλλη εκείνη νοοτροπία που χαρακτηρίζει έναν ενήλικο που κατέχει πλήρως τη μητρική του γλώσσα;

Κατά τρόπο αρκετά περίεργο, είναι ευκολότερο ν’ απαντήσουμε σ’ αυτό το ερώτημα στηριζόμενοι στις μη-κανονικές περιπτώσεις της εξέλιξης της ομιλίας. Η από μέρους μας εξέταση των περιπτώσεων της Έλεν Κέλλερ και της Λώρα Μπριτζμαν ξεκαθάρισε το γεγονός, ότι μια πραγματική επανάσταση συμβαίνει στη ζωή του παιδιού μόλις πρωτοκαταλάβει το συμβολισμό της ομιλίας. Από τότε και στο εξής η προσωπική και πνευματική του ζωή παίρνει καινούργια όψη. Χοντρικά, τούτη η αλλαγή μπορεί να χαρακτηριστεί αν πούμε ότι το παιδί περνάει από μια πιο υποκειμενική κατάσταση σε μια κατάσταση αντικειμενική, από μια στάση καθαρά συγκινησιακή σε μια στάση θεωρητική. […]

Το ίδιο το παιδί αισθάνεται ξεκάθαρα τη σημασία του καινούργιου οργάνου για την ψυχοδιανοητική του ανάπτυξη. Δεν ικανοποιείται με το να διδάσκεται κατά τρόπο καθαρά υποδεικτικό, αλλά παίρνει ενεργό μέρος στο προτσέσο της ομιλίας, που συνάμα είναι και προτσέσο προοδευτικής εξαντικειμενίκευσης. Οι δασκάλες της Κέλλερ και της Μπρίτζμαν μάς ιστόρησαν με πόσο ζήλο και πόσην ανυπομονησία και τα δυο παιδιά, μόλις κατάλαβαν τη χρήση των ονομάτων, συνέχισαν να ρωτούν το ιδιαίτερο όνομα όλων των αντικειμένων του περιβάλλοντός τους. Κι αυτό επίσης είναι γενικό γνώρισμα της ομαλής ανάπτυξης της ομιλίας. […]

Μια τέτοια στάση θα ήταν ακατανόητη, αν δεν ήταν στη μέση το γεγονός ότι το όνομα, μέσα στην ψυχοδιανοητική ανάπτυξη του παιδιού, έχει να επιτελέσει λειτουργία πρωταρχικής σημασίας. […] Οι αόριστες, αβέβαιες, κυμαινόμενες αντιλήψεις του και τα θολά του αισθήματα αρχίζουν να παίρνουν καινούργιαν όψη. Μπορεί να ειπωθεί, ότι κρυσταλλώνονται γύρω από το όνομα όπως σ’ ένα σταθερό κέντρο, μιαν εστία σκέψης. Χωρίς τη βοήθεια του ονόματος, κάθε καινούργια πρόοδος που γίνεται στο προτσέσο της εξαντικειμενίκευσης, θα διέτρεχε πάντα τον κίνδυνο να χαθεί ξανά την άλλη στιγμή. […]

Η γλώσσα, παρμένη σαν σύνολο, γίνεται είσοδος σ’ ένα καινούργιο κόσμο. Εδώ, η κάθε πρόοδος ανοίγει καινούργια προοπτική, διευρύνει και πλουτίζει τη συγκεκριμένα μας εμπειρία. Ο ζήλος κι ο ενθουσιασμός για συνομιλία δεν πηγάζουν από την απλή επιθυμία μάθησης ή χρήσης ονομάτων∙ σημαδεύουν την επιθυμία ανακάλυψης και κατάκτησης ενός αντικειμενικού κόσμου».

Ερνστ Κασσίρερ, Δοκίμιο για τον άνθρωπο (1944),

μετάφραση Τάκης Κονδύλης, εκδόσεις ΚΑΛΒΟΣ (1985)

Κλειστοί καιροί, περίκλειστοι...

 1.

Σοφία

Εφθάσαμε έτσι λίγο λίγο στην γυμνότητα,
ένα ένα αποδυθήκαμε τα περίφημα προβλήματα,
τα πολύχρωμα, τα βύσσινα, τα πορφυρά των γοητειών,
και μόνον τώρα, μολονότι κάποιος φόβος κι από πριν,
κάποιο προμήνυμα, μας έλεγαν τι μας προσμένει,
όμως, μονάχα τώρα, οι γυμνωμένοι
είδαμεν, ότι χους εσμέν. Άθλιας επίγνωση
σοφίας. Ένδεια σημερινή. Βραδύνοια της χθες.
Δουλειά μας τώρα να την αναγάγομε σε θρίαμβο.

Τάκης Παπατσώνης, Εκλογή Β´. [Ίκαρος, 1962]
 2.
 

Αν αφαιρέσετε από τις επιμέρους βουλήσεις 
τα συν και τα πλην που αλληλοεξουδετερώνονται,
θα απομείνει ως υπόλοιπο η γενική βούληση.


Ζ.Ζ Ρουσώ, Το Κοινωνικό Συμβόλαιο

Επιστήμη, Συντήρηση, Επανάσταση | Μανιφέστα 10

1

 

Ο Max Eastman [στο βιβλίο του Marxism: Is it Science? (1940)] νομίζει πως, αν ο Μαρξισμός θέλει να βοηθήσει την επανάσταση, θα πρέπει να γίνει περισσότερο επιστημονικός. 

Αυτό είναι παρανόηση. Στην πραγματικότητα,  τίποτα δεν είναι πιο συντηρητικό από την επιστήμη. Η επιστήμη τοποθετεί τις σιδηροδρομικές γραμμές. Και για τους επιστήμονες είναι πρώτιστης σημασίας, ότι το έργο τους θα πρέπει ν' ακολουθεί αυτές τις γραμμές.

L. Wittgenstein, Αφορισμοί και Εξομολογήσεις 

(Επιλογή, εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις, επιμέλεια Κωστή Μ. Κωβαίου, εκδ. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, 1993)

 

 

2.

 

Η επιστήμη και η βιομηχανία, και η πρόοδός τους, μπορεί νάναι το ανθεκτικότερο πράγμα αυτού του κόσμου. Οποιαδήποτε εικασία για μια επερχόμενη κατάρρευση της επιστήμης και της βιομηχανίας είναι για την ώρα, και για πολλά χρόνια ακόμη, ένα σκέτο όνειρο. Ίσως η επιστήμη και η βιομηχανία, μετά και μέσα από ατέλειωτες συμφορές, να ενώσουν ξανά τον κόσμο, να τον συνοψίσουν, με άλλα λόγια, σε ένα ενιαίο όλον, στο οποίο βέβαια η ειρήνη θάναι το τελευταίο πράγμα που θα μπορεί να βρει μια στέγη.

Γιατί είναι η επιστήμη και η βιομηχανία που αποφασίζουν τους πολέμους - έτσι τουλάχιστον φαίνεται.

Ludwig Wittgenstein (1947)

Σημάδια του τέλους μιας εποχής | Μανιφέστα 09

Γιόχαν Χουιζίνγκα
 (1872-1945)

«Ένα από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του παρακμάζοντος μεσαιωνικού πνεύματος, είναι η πρωτοκαθεδρία της όρασης, η οποία μοιάζει να σχετίζεται στενά με την ατροφία της σκέψης. 

Οι άνθρωποι σκέφτονταν και εκφράζονταν με οπτικές εικόνες. Και επειδή το πνεύμα εκείνης της εποχής αρκούνταν στην οπτική έννοια, γι’ αυτό έβρισκε ικανοποίηση στην πλαδαρότητα της πρόζας. Για τον ίδιο λόγο άλλωστε αποθέωνε τη ζωγραφική. Η ζωγραφική έκφραση ήταν περισσότερο σύμφωνη με την πνευματική έκφραση εκείνων των καιρών. Γι’ αυτό, τέλος, η ποιότητα της πρόζας το 15^ο αιώνα ήταν γενικά ανώτερη από της ποίησης. Η πρόζα, όπως και η ζωγραφική, μπορούσαν να εκφράσουν καλύτερα έναν άμεσο ρεαλισμό, που απαγόρευε στην ποίηση να ανθίσει. (...)

Η ποίηση του 15^ου αιώνα δίνει συχνά την εντύπωση, ότι στερείται τελείως νέων ιδεών. Η αδυναμία να βρεθούν καινούργιες εμπνεύσεις είναι γενική. Το μόνο που κάνουν, είναι να ξαναδουλεύουν, να στολίζουν ή να εκσυγχρονίζουν παλιά θέματα. Υπάρχει κάτι σαν νέκρωση της σκέψης. Θα έλεγε κανείς, ότι το πνεύμα ολοκλήρωσε το μεσαιωνικό οικοδόμημα και εξαντλήθηκε, πέφτοντας σε κάποιου είδους νάρκη. Υπάρχει κενό και ξηρασία. Αμφιβολία για τον κόσμο. Γενικευμένη παρακμή. Δυσφορία βασιλεύει παντού. (...)»

Johan Huizinga, Το φθινόπωρο του Μεσαίωνα (1919)

μετάφραση από τη γαλλική έκδοση Payot

Σημ. HS. Ας μάθουμε να διαβάζουμε τα σημάδια! Οι ομοιότητες με την εποχή μας δεν είναι καθόλου τυχαίες. Το κλασσικό αυτό έργο του Χουιζίνγκα δεν έχει ακόμα κυκλοφορήσει στα ελληνικά. Υπάρχει όμως ένα άλλο περίφημο βιβλίο του, το Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Homo Ludens) από την εκδόσεις ΓΝΩΣΗ.

Είναι νεκροί ή μπας κι αγαπηθήκανε;

We must either love each other or we must die!*
 (Lyndon B. Johnson', USA 1964)

το μικρό αυτό φιλμάκι - εξαιρετικό από πολλές απόψεις - προβλήθηκε μια και μοναδική φορά στην διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του Lyndon B. Johnson to 1964 και παραμένει ως σήμερα μια πολυσυζητημένη περίπτωση επιθετικής καμπάνιας >>>>


* η φράση του Johnson είναι προσαρμιογή από το ποίημα του W. H. Auden με τίτλο  September 1, 1939

Είμαι υποχρεωμένος να παραδεχτώ ότι όλα συνεχίζονται

...να αναιρεθούν οι στερεοποιημένες αντιθέσεις

Η μεταμορφωτική δύναμη της θλίψης

Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900)

«Ζούσα άλλοτε ολοκληρωτικά για την απόλαυση. Απόφευγα κάθε λογής πόνο και θλίψη. Τα μισούσα και τα δυο. Είχα αποφασίσει να τ’ αγνοήσω, όσο μου ήταν δυνατόν, δηλαδή να φερθώ απέναντί τους σαν να ήταν μορφές της ατέλειας. Δεν αποτελούσαν μέρος του σχεδίου μου για τη ζωή. Δεν είχαν καμμιά θέση στη φιλοσοφία μου. […]

Ιδέα δεν είχα πως αυτό ήταν ένα από τα ιδιαίτερα πράγματα, που φύλαγαν για μένα οι Μοίρες. Πως αληθινά, έναν ολόκληρο χρόνο απ’ τη ζωή μου, σχεδόν τίποτε άλλο δεν θα έκανα. Και τους τελευταίους μήνες, ύστερ’ από τρομερές δυσκολίες κι αγώνες, στάθηκα ικανός να καταλάβω μερικά απ’ τα μαθήματα που κρύβονται στην καρδιά του πόνου. Κληρικοί και άνθρωποι που μεταχειρίζονται φράσεις χωρίς γνώση, μιλάνε κάποτε κάποτε για τον πόνο σαν για κάποιο μυστήριο. Πραγματικά είναι αποκάλυψη. Διακρίνει κανείς πράγματα, που ποτέ πριν δεν τα διέκρινε. Πλησιάζει κανείς όλη την ιστορία από διαφορετική άποψη. […]

Άλλα πράγματα μπορεί να είναι ξεγελάσματα για το μάτι, ή για την όρεξη, καμωμένα για να τυφλώνουν το ένα και να χορταίνουν την άλλη∙ από θλίψη όμως πλάστηκαν οι κόσμοι, και στη γέννηση παιδιού ή άστρου υπάρχει πόνος. Κάτι περισσότερο: υπάρχει στη θλίψη μια έντονη, ασυνήθιστη πραγματικότητα. […]

 

Τώρα μου φαίνεται πως κάποιας λογής αγάπη είναι η μόνη δυνατή εξήγηση για την εξαιρετική ποσότητα πόνου που υπάρχει στον κόσμο […] γιατί με κανέναν άλλο τρόπο η ψυχή του ανθρώπου δεν θα μπορούσε να φτάσει στο ακέριο ανάστημα της τελειότητάς της. […]

Θυμάμαι, τον καιρό που ήμουν στην Οξφόρδη, ένα χρόνο πριν πάρω το δίπλωμά μου, πως έλεγα σε κάποιο φίλο μου καθώς περπατούσαμε άσκοπα ένα πρωΐ στα στενά γεμάτα πουλιά, δρομάκια του Μάγκνταλεν, ότι επιθυμούσα να δοκιμάσω τον καρπό απ’ όλα τα δέντρα που βρίσκονται στον κήπο του κόσμου κι ότι θα ’βγαινα στον κόσμο μ’ αυτό το πάθος στην ψυχή μου. Κι έτσι πραγματικά βγήκα κι έτσι έζησα. Το μόνο μου λάθος ήταν πως περιορίστηκα τόσο αποκλειστικά στα δέντρα εκείνου του κομματιού του κήπου που μου φαινόταν ηλιοφώτιστο, κι απόφυγα το άλλο κομμάτι για τον ίσκιο και τη σκοτεινιά του. […]

Δεν μετανιώνω ούτε μια στιγμή που έζησα για την απόλαυση. Το έκαμα στα γεμάτα, όπως θα ’πρεπε κανείς να κάνει το κάθε τι που κάνει. […] Αλλά να εξακολουθήσω την ίδια ζωή δεν θα ήταν σωστό, γιατί θα ήταν περιοριστικό. Έπρεπε να προχωρήσω. Και το άλλο μισό του κήπου είχε μυστικά για μένα. 

Όσκαρ Ουάιλντ, De Profundis∙ Τέσσερα γράμματα από τη φυλακή του Ραίντινγκ (1896),
μετάφραση-εισαγωγή Στάθης Σπηλιωτόπουλος, εκδ. «Κλασσικά» Παπύρου (δρχ. 14).

 

Σημ.HS. Δεν θυμάμαι τη χρονολογία αυτής της ελληνικής έκδοσης. Η τιμή όμως, μπορεί να μας βοηθήσει να την εντοπίσουμε με σχετική ακρίβεια. Ήταν τότε που μια έκδοση τσέπης 200 σελίδων κόστιζε 4 (τέσσερα) λεπτά του ευρώ!!! Υπήρξε ποτέ τέτοια εποχή; 

 

Η διάρκεια και η ευρυχωρία των εικόνων της ανασύνταξης

-« Σύντροφε διαβάτη!

Αυτή εδώ είν’ η οδός Ζουκόβσκι;»

Με κοιτάζει,

σαν ένα παιδί που βλέπει έναν βρικόλακα,

τα μάτια ορθάνοιχτα,

ζητά να με αποφύγει:

-«Όχι σύντροφε, αυτή είναι η οδός Μαγιακόφσκι

χιλιάδες χρόνια τώρα.

Δεν είν’ εδώ, στο κατώφλι της αγαπημένης,

που αυτοχειριάστηκε;»

Τι έκανε λέει;

Πώς;... Εγώ!... Αυτοκτόνησα;...

(μετάφραση: Νίκος Εγγονόπουλος)

Οπτικός Λώρος

Νίκος Καρούζος (1926-1990)

Ενάντια στη βρώση και στην πόση
-βαρέθηκα!-
Ενάντια στην παχυλή ρητορεία των πραγμάτων
ορνιθεύομαι όνειρα πάνω στ' αβγά του Μέλλοντος.
Δεν τρώω χώμα ωσάν τα λαϊκά παιδιά στο Δημοτικό
       που τα 'βλεπα και ένιωθα έκπληξη.

Είμαι θεόθεν αριστοκράτης

Ανοιχτή επιστολή στον Μπέρτολντ Μπρεχτ

Μπέρτολντ Μπρεχτ (1898-1956)

«You gentlemen who think you have a mission
To purge us of the seven deadly sins
Should first sort out the basic food position
Then start your preaching, that’s where it begins

You lot who preach restraint and watch your waist as well
Should learn, for once, the way the world is run
However much you twist or whatever lies that you tell
Food is the first thing, morals follow on»

Πολύ αγαπητέ μου Μπέρτολντ,

 

με όλη την εκτίμηση που σου έχω, επειδή ακριβώς στη ζωή σου έδειξες ήθος παίρνοντας το μέρος των αδικημένων, των αδύναμων, των πεινασμένων και των καταπιεζόμενων, οφείλω να σου τραβήξω το αφτί και τις φαβορίτες μαζί.

Διότι τα παραπάνω λόγια σου δεν αποδεικνύουν, δυστυχώς, παρά πως το κυρίαρχο αστικό πνεύμα έχει ποτίσει −με το αναγκοκρατικό κήρυγμά του− ακόμα και ανήσυχα, ή τελοσπάντων όχι τόσο καθωσπρέπει, μυαλά όπως το δικό σου. Γιατί αυτό το πνεύμα είναι εκείνο που προχωράει με σημαία του τις «ανάγκες» και διακηρύσσει «ταΐστε πρώτα τον κόσμο κι έπειτα έρχεται το ήθος». Το κυρίαρχο πνεύμα των καιρών.

Μπέρτολντ,

το αναγκοκρατικό κήρυγμα −και όλα τα παρόμοια κηρύγματα του «πρακτικού λόγου» με τον ένα ή τον άλλο τρόπο− αναποδογυρίζει την πραγματικότητα.

Η πραγματικότητα είναι η εξής: Όλοι οι έμβιοι οργανισμοί τρώνε για να ζήσουν. Ο άνθρωπος, όμως, για να φάει πρέπει να συνεργαστεί, δηλαδή να συμπορευτεί στη ζωή με άλλους ανθρώπους. Βέβαια και άλλοι έμβιοι οργανισμοί πρέπει, περισσότερο ή λιγότερο να το κάνουν αυτό. Πολλά ζώα ζουν σε αγέλες και συμπορεύονται μέσα από διάφορα, θαυμαστά, συστήματα κωδίκων. Όμως ο άνθρωπος δεν μπορεί να συμπορευτεί με άλλους ανθρώπους στη βάση απλώς ενός συστήματος κωδίκων, όπως αυτά. Ο άνθρωπος συμπορεύεται με άλλους ανθρώπους μέσα από κόσμους σημασιών, οι οποίοι δεν είναι απλά συστήματα κωδίκων, και τους οποίους οφείλει να επινοεί. 

• Επομένως: Για να φάει, ο άνθρωπος πρέπει να συν-επινοεί κοινωνικά κόσμους σημασιών.

Δεδομένου, τώρα, ότι σημασία είναι κάτι που προσδιορίζει το σημαντικό, άρα και το λιγότερο σημαντικό έως το τελείως ασήμαντο, εύκολα συμπεραίνεται πως σημασία είναι διάπλαση κοινού Λόγου, κοινού νοήματος. Δηλαδή προσανατολισμού, φοράς, κατεύθυνσης. Αλλά στον κόσμο των σημασιών, η διάπλαση νοήματος, ήτοι φοράς, κατεύθυνσης, δεν έχει την τεχνική χροιά «μπρος-πίσω», «πάνω-κάτω», «αριστερά-δεξιά». Διάπλαση νοήματος στον κόσμο των σημασιών είναι, αξεδιάλυτα, διάπλαση ήθους: «γνήσιο-κάλπικο», «ουσιώδες-ευτελές», «καλό-κακό».

• Επομένως: Για να φάει, ο άνθρωπος πρέπει να συμπορευτεί με άλλους ανθρώπους, δηλαδή να συν-επινοεί κόσμους σημασιών, δηλαδή να συν-τάσσει κόσμους νοημάτων, ήτοι να διαπλάθει ήθος. Όταν δεν το κατορθώνει αυτό, τότε κινδυνεύει άμεσα να πεθάνει από την πείνα.

Το βλέπουμε πια ξεκάθαρα: Ο κόσμος δεν πεινάει, ούτε κινδυνεύει άμεσα να πεθάνει από την πείνα σήμερα επειδή δεν υπάρχει φαΐ.  Πεινάει και κινδυνεύει να πεθάνει από την πείνα επειδή ο κυρίαρχος τρόπος συμπόρευσης, ο κυρίαρχος κόσμος σημασιών, τα κυρίαρχα σχήματα νοημάτων, η κυρίαρχη διάπλαση ήθους … διέρχονται κρίση∙ και επειδή ο κόσμος δεν έχει βρει ακόμα άλλες σημασίες/νοήματα/ήθη συμπόρευσης. 

Γι’ αυτό −και μόνο με αυτή την έννοια− χτυπιόμαστε, όσοι χτυπιόμαστε εδώ κι αλλού, να λέμε πως η κρίση δεν είναι οικονομική, αλλά, πριν και πάνω από όλα, πολιτισμική, πνευματική, κρίση νοήματος και ήθους. 

Μπέρτολντ,

καταλαβαίνεις τώρα γιατί πονάει το αφτί και οι φαβορίτες σου, έτσι δεν είναι; Πρόσεξε, τέλος κι επιτέλους, κάτι ακόμα: την κρίσιμη διαφορά μεταξύ των δυο κηρυγμάτων, εκείνου δηλαδή που ειρωνεύεσαι κι εκείνου που, δυστυχώς, υιοθετείς.

Ένα κήρυγμα ήθους μπορεί να λέει σαχλαμάρες, ψεύδη, κακίες, να προτείνει παράλογα αυταρχικές σημασίες, κ.λπ. Όμως δεν αναποδογυρίζει την πραγματικότητα, δεν υποκαθιστά τις σημασίες από κάτι έξω από αυτές.

Απεναντίας, το αναγκοκρατικό κήρυγμα (και τα ανάλογα του «πρακτικού λόγου» κηρύγματα) αναποδογυρίζει την πραγματικότητα, ανάγει τις σημασίες σε κάτι έξω από αυτές (μάσα-μάσα) και, έτσι, εργάζεται για την υποκατάσταση των σημασιών από κάτι έξω από αυτές (μάσα-μάσα)∙ Εργάζεται δηλαδή για την υποκατάσταση του ανθρώπου από το «ζώο».

Τούτη η αντίληψη/υποκατάσταση είναι βέβαια η αντίληψη που είχαν ιστορικά και εξακολουθούν να έχουν οι αφέντες για τους σκλάβους. Είναι η αντίληψη εκείνων που θέλουν τους άλλους δούλους. Γι’ αυτό λοιπόν, αγαπητέ μου, τα αναγκοκρατικά κηρύγματα είναι τα δικά τους (εκείνων που θέλουν τους άλλους δούλους) κηρύγματα και τη δική τους τάξη πραγμάτων υπηρετούν.

Αυτά και σε αφήνω να τα κουβεντιάσετε με τον Καρλ. Και κοίτα, πες του από εμάς: Ο ωφελιμισμός είναι μηδενισμός.

Με εκτίμηση,

  HollowSky

Υ.Γ. Φαντάζομαι ότι εκεί που είσαι, θα έχεις καταφέρει πλέον να επινοήσεις το ειδικό σκάκι που έλεγες, όπου οι κανόνες θα αλλάζουν ακολουθώντας τις «αλλαγές των συνθηκών», και θα το απολαμβάνετε μαζί με τον Κορς! Τι κρίμα να μην ξέρω σκάκι...

---

Update Ιανουάριος 2012 Για να διασκεδάσετε, μπορείτε να δείτε πώς υποδέχτηκε τη ανάρτησή μας αυτή ένα ιστολόγιο που υπεραμύνεται, λέει, του διαλεκτικού υλισμού -όμως με προσοχή: με το κόλλημα που έφαγαν εκεί με την αναφορά μας στις ... φαβορίτες του Μπρεχτ, μπορεί να σας φύγουν οι μασέλες! Τα όψιμα σταλινόπουλα δεν παίζονται! Κάθισε ο δικός μας κι έψαχνε αν ο Μπρεχτ είχε φαβορίτες ή όχι για να μας κατακεραυνώσει αναλόγως!

What Keeps Mankind Alive?

You gentlemen who think you have a mission
To purge us of the seven deadly sins
Should first sort out the basic food position
Then start your preaching, that’s where it begins

You lot who preach restraint and watch your waist as well
Should learn, for once, the way the world is run
However much you twist or whatever lies that you tell
Food is the first thing, morals follow on

So first make sure that those who are now starving
Get proper helpings when we all start carving
What keeps mankind alive?

What keeps mankind alive?
The fact that millions are daily tortured
Stifled, punished, silenced and oppressed
Mankind can keep alive thanks to its brilliance
In keeping its humanity repressed
And for once you must try not to shriek the facts
Mankind is kept alive by bestial acts

Η μεταμορφωτική δύναμη της υπομονής

Υπομονή δεν σημαίνει παθητικότητα...

(...) Υπομονή. Ακούγεται συνήθως ως ενός άλλου είδους ηρεμιστικό. Ως υποχρεωτική αποδοχή μιας κατάστασης που δεν μπορεί ν’ αλλάξει. Ως έκφραση που αντιστοιχεί να λέγεται σε καταστάσεις αποτυχίας, έντασης, πένθους.

Η υπομονή γίνεται τότε παθητική, απωθητική στάση παραίτησης, που αντιστοιχεί σε αδύναμους, ανήμπορους και ηττοπαθείς. Αντιπροσωπεύει μια γεροντική στάση απόσυρσης σε περίοδο προχωρημένης ανημπόριας. Στην καλύτερη περίπτωση, αντιστοιχεί σε μια αίθουσα αναμονής που ο χρόνος γίνεται βασανιστικός. (...)

Η διαστρέβλωση της υπομονής σε ανοχή, σε παθητικότητα, σε απουσία δράσης, σε παράδοση στο μοιραίο, αφαιρεί τη δύναμή της και την καθιστά μια σχηματική νεκρή έκφραση κάποιου που δεν αντέχει να ακούει δυσάρεστα γεγονότα.

... αλλά επεξεργασία των δεδομένων ...

Όμως η υπομονή είναι ο ευλογημένος χρόνος κατά τη διάρκεια του οποίου δεν υφίσταται αντίδραση, αφού συντελείται επεξεργασία των δεδομένων. Γίνεται αναζήτηση, κάτω από την ταραγμένη επιφάνεια, των βαθύτερων στοιχείων που θα προσφέρουν την κατανόηση όλων όσα έμοιαζαν ανεξήγητα.

Είναι ο ευλογημένος χρόνος που απαιτείται για την αποφυγή της παρορμητικής αντίδρασης, η οποία συνεπάγεται μια μίζερη επανάληψη ατελέσφορων συμπεριφορών. Είναι ο ευλογημένος χρόνος που αρνείται να καταναλωθεί από την αδηφάγο ανάγκη, γιατί αναζητά την ελευθερία της υπέρβασης.

Υπομονή είναι το χειμερινό τοπίο του κάμπου, όπου δε φαίνεται τίποτα να συμβαίνει. Κάτω από την επιφάνεια όμως, μέσα στη γη, συντελείται η μαγική μετάλλαξη του σπόρου σε φυτό.(...)

... ώστε να απαντήσουμε στο πρόβλημα δημιουργικά και όχι αντιδραστικά.

Επομένως η υπομονή δεν σημαίνει τη μη-αντίδραση, αλλά την επεξεργασμένη στάση, που αποφεύγει την παρορμητική αντίδραση. (...)

Η άσκηση της υπομονής, συνεπώς, δεν αναφέρεται σε ένα απλό ξεπέρασμα της δύσκολης στιγμής, αλλά σε μια δυναμική άσκησης, ενδυνάμωσης και ελευθερίας. Η υπομονή δηλαδή αναπαριστάται με την κοπιαστική άνοδο σε μια κορυφή, που προσφέρει μια πανοραμική θέαση.

Υπομονή δεν σημαίνει την αποδοχή του κλουβιού που αφαιρεί την ελευθερία του πετάγματος, αλλά τη μακρόχρονη και απαιτητική επεξεργασία των όρων που επιτρέπουν την πτήση. […]

Η υπομονή είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των ανθρώπων που είναι σίγουροι για τις επιλογές τους. Που δεν παρασύρονται από εύκολους ενθουσιασμούς και γι’ αυτό δεν απογοητεύονται και εύκολα. 

Η υπομονή δηλαδή είναι η σιγουριά που επιτρέπει τη διάρκεια και την αποτελεσματικότητα, την στιγμή που οι ανυπόμονοι θα έχουν χάσει τον ενθουσιασμό τους και θα έχουν εγκαταλείψει τον αγώνα.

 Η δυναμική της υπέρβασης του μοιραίου,

από το βιβλίο του Δημήτρη Φ. Καραγιάννη Ρωγμές και Αγγίγματα (2005)

15 Νοέμβρη : σαν σήμερα...

"Σαν σήμερα, στις 15 Νοεμβρίου ο πρόεδρος του έκτακτου στρατοδικείου Αντισυνταγματάρχης Ανδρέας Σταυρόπουλος ανακοινώνει την ετυμηγορία, πλαισιωμένος από τους στρατοδίκες Γεώργιο Παπαδόπουλο (τον μετέπειτα δικτάτορα), Ν. Κομιάνο, Γ. Κοράκη, και Θ. Κυριακόπουλο. Ο Νίκος Μπελογιάννης είναι μεταξύ των καταδικασθέντων σε θάνατο. Η απόφαση προκαλεί διεθνή κατακραυγή, ενώ στο εσωτερικό της χώρας το πολιτικό κλίμα φορτίζεται και πάλι επικίνδυνα.

Τρεις μήνες μετά, στις 15 Φεβρουαρίου 1952, η δίκη επαναλαμβάνεται. Δεσπόζουσα μορφή, ο 37χρονος Μπελογιάννης, ο οποίος παρακολουθεί την όλη διαδικασία μ' ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο χέρι, άψογα ντυμένος και με περισσή ευπρέπεια και ψυχραιμία. Την 1η Μαρτίου ο πρόεδρος του Στρατοδικείου Σίμος ανακοινώνει την ετυμηγορία... Εις θάνατον καταδικάζονται ο Νίκος Μπελογιάννης και επτά ακόμη κατηγορούμενοι.

Τα ξημερώματα της Κυριακής 30 Μαρτίου, ο βασιλικός επίτροπος συνταγματάρχης Αθανασούλας ανακοινώνει στους Μπελογιάννη, Καλούμενο, Αργυριάδη και Μπάτση ότι η αίτηση χάριτος που υπέβαλαν απορρίφθηκε. Λίγο αργότερα οδηγούνται στο Γουδί, όπου και εκτελούνται δια τουφεκισμού στις 4:12 π.μ. Στο άκουσμα των πυροβολισμών, ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας κυριολεκτικά καταρρέει. Όλη η κινητοποίηση εντός και εκτός Ελλάδας δεν κατάφερε να αποτρέψει το γεγονός"

Πού να το 'ξερε...

Θαύμα, Mυστήριο, Kύρος

[Ο Μέγας Ιεροεξεταστής απευθύνεται στον αιχμάλωτο Χριστό, που είχε το ... θράσος να ξανακατέβει στη γη]

«Δες τώρα μόνος Σου, ποιός είχε δίκιο: Εσύ ή εκείνος που σε ρωτούσε τότε [στην έρημο]; Θυμήσου το πρώτο ερώτημα. 

Αν και δεν σ’ το λέω κατά λέξη, μα το νόημά του ήταν τούτο:  

“Θέλεις να πας στον κόσμο και πηγαίνεις μ’ αδειανά χέρια, με κάποια υπόσχεση ελευθερίας που οι άνθρωποι με την ηλιθιότητά τους και με την έμφυτή τους διαφθορά δεν μπορούν ούτε καν να την κατανοήσουν, που τη φοβούνται και τη σκιάζονται γιατί τίποτα και ποτέ δεν υπήρξε για τον άνθρωπο και την ανθρώπινη κοινωνία πιο αφόρητο από την ελευθερία! Εσύ βλέπεις αυτές τις πέτρες μέσα σε τούτη τη γυμνή πυραχτωμένη έρημο; Κάνε τες ψωμιά και η ανθρωπότητα θα τρέξει από πίσω Σου σαν κοπάδι, γεμάτη ευγνωμοσύνη και υπακοή, αν και πάντα θα τρέμει από φόβο πως θα μπορούσε ν’ αποτραβήξεις το χέρι Σου και να πάψεις να τής δίνεις τα ψωμιά Σου”. 

Μα Συ δε θέλησες να στερήσεις απ’ τον άνθρωπο την ελευθερία κι απόρριψες την προσφορά γιατί σκέφτηκες: “Τι ελευθερία θα ’ναι αυτή όταν η υπακοή θα εξαγοραστεί με ψωμιά;” Πρόβαλες την αντίρρηση πως ο άνθρωπος “ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται”, μα το ξέρεις πως εν ονόματι αυτού του ίδιου του γήινου άρτου θα ξεσηκωθεί εναντίον Σου το πνεύμα της γης, θα Σε πολεμήσει και θα Σε νικήσει κι όλοι θα το ακολουθήσουν φωνάζοντας: “Κανείς δε μοιάζει μ’ αυτό το θηρίο που μάς έδωσε τη φωτιά τ’ ουρανού!”. 

Το ξέρεις πως θα περάσουν αιώνες κι αιώνες, και η ανθρωπότητα θα διακηρύξει με το στόμα της Σοφίας και της Επιστήμης πως έγκλημα δεν υπάρχει, και πως συνεπώς δεν υπάρχει αμαρτία και πως υπάρχουν μονάχα πεινασμένοι: “Χόρτασέ τους και τότε μονάχα να τούς ζητάς αρετή!”. Να τι θα γράψουν στη σημαία που θα σηκώσουν εναντίον Σου και που μ’ αυτήν θα γκρεμίσουν το ναό Σου.(...)

Ω, ποτέ, ποτέ δεν θα χορτάσουν χωρίς εμάς. Καμιά επιστήμη δε θα τους δώσει ψωμί όσο θα μένουν ελεύθεροι∙ μα στο τέλος θα ’ρθουν να καταθέσουν την ελευθερία τους στα πόδια μας και θα μας πουν: “Κάντε μας σκλάβους, μα χορτάστε μας”. (...)

Αν αποδεχόσουν τους “άρτους”, τότε θ’ απαντούσες στη συμπαντική και προαιώνια ανθρώπινη λαχτάρα τόσο του ατόμου όσο και τού συνόλου, δηλαδή στο: “Ποιόν θα προσκυνήσω;”. Γιατί δεν υπάρχει πιο ακατάπαυστη και πιο βασανιστική φροντίδα για τον άνθρωπο, όταν μένει ελεύθερος, παρά πώς να βρει όσο γίνεται γρηγορότερα κάποιον να προσκυνάει. Γι’ αυτή τη γενική λατρεία εξολοθρεύουν ο ένας τον άλλον με το σπαθί. (...)

Υπάρχουν τρεις δυνάμεις στον κόσμο που θα μπορούσαν να νικήσουν και να υποτάξουν για πάντα τη συνείδηση αυτών των αδύναμων στασιαστών, κι αυτό για τη δική τους ευτυχία. 

Αυτές οι δυνάμεις είναι: το θαύμα, το μυστήριο και το κύρος. 

Εσύ απόρριψες και το ’να, και το άλλο, και το τρίτο∙ κι έδωσες μονάχος σου τα παράδειγμα για να κάνουν όλοι το ίδιο.(...)

Αυτό κάναμε λοιπόν. Διορθώσαμε το έργο Σου και το θεμελιώσαμε στο θαύμα, στο μυστήριο και στο κύρος. Και οι άνθρωποι χάρηκαν που τους οδήγησαν και πάλι σαν αγέλη και που πέταξαν επιτέλους απ’ τις καρδιές τους το τόσο τρομερό δώρο τής ελευθερίας, που τους έφερνε βάσανα».

 

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Αδελφοί Καραμάζοφ (1879-1880)

μετάφραση Άρης Αλεξάνδρου

Ρασιοναλισμός και μυστικοπάθεια

Τζον Ράλστον Σάουλ

«Ο ρασιοναλισμός προώθησε την ιδέα, ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον που κρύβεται μάλλον παρά φανερώνεται. Όπως συνήθως, σκαπανέας στην ανάπτυξη της ρασιοναλιστικής σκέψης ήταν ο Μακιαβέλι. Αυτός ο αυλικός, ο μάστορας της χειραγώγησης, ο ιντριγκαδόρος τών διαδρόμων, υποστήριζε πως ο άνθρωπος οφείλει να κρύβει πολλά πράγματα αν θέλει να κατατροπώσει τούς αντιπάλους του. Μετά τον Μακιαβέλι ήρθε ο καλοπροαίρετος Έρασμος, που έγινε ο διανοούμενος και ο ουμανιστής με τη μεγαλύτερη επιρροή κατά την Αναγέννηση στην Βόρεια Ευρώπη. 

[…] Ο Έρασμος εγκωμίαζε την αρετή της διακριτικότητας, η οποία υποτίθεται ότι θα χαλιναγωγούσε τον αναιδή κάνοντας μετριοπαθέστερη τη δημόσια συμπεριφορά τού ατόμου : “Είναι ανθυγιεινό να συγκρατείς τα ούρα σου, αλλά ορθό το να ουρείς κρυφά. Ορισμένοι συνιστούν στους νέους να συγκρατούν τα αέριά τους σφίγγοντας τον πισινό τους. Λοιπόν! Δεν είναι σωστό ν’ αρρωστήσει κανείς μόνο και μόνο για να είναι ευγενικός. Αν μπορείς να βγεις από το δωμάτιο, βγες έξω για να κλάσεις. Αν δεν μπορείς, τότε πρέπει ν’ ακολουθήσεις την παλιά συμβουλή: κρύψε το θόρυβο μ’ ένα βήχα”, De Civilitate Morum Puerilum (1530).

Κάνε ένα θόρυβο για να κρύψεις έναν άλλον: αυτή η πρακτική επρόκειτο να γίνει το σήμα κατατεθέν του σύγχρονου καλλιεργημένου ανθρώπου. […]

Ο Μακιαβέλι και ο Έρασμος είχαν παραπλήσια άποψη για τον άνθρωπο. Στην καινούργια συμπεριφορά που διακήρυσσαν, ανιχνεύουμε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε διακριτικότητα ή μυστικοπάθεια, είτε όταν θέλεις ν’ ανακουφίσεις τα σπλάχνα σου, είτε προκειμένου να χειραγωγήσεις κυβερνήσεις. Το μυστικό συνόδευσε όλη την εξέλιξη του Ορθού λόγου. Σύμφωνα με αυτό που οι φιλόσοφοι άφηναν να εννοηθεί, η Ιερά Εξέταση βρήκε να επιβεβαιώνεται εδώ η παλιά πεποίθησή της κατά την οποία “όλοι οι άνθρωποι έχουν κάτι να κρύψουν”. Οι ιεροεξεταστές συμπέραιναν, με άκρο ορθολογισμό, ότι αρκεί να θέσεις τις σωστές ερωτήσεις για ν’ αποκαλυφθεί η αλήθεια. Φυσικά μπορούσαν μια χαρά να ανακρίνουν κάποιον χωρίς να τον βασανίσουν. Αλλά τα βασανιστήρια εξασφάλιζαν, ότι ο ανακρινόμενος θα έδινε απαντήσεις. […]

Ας μην ξεχνάμε, πως ο ρασιοναλισμός διακηρύσσει, όπως και η Ιερά Εξέταση, πως για κάθε ερώτηση υπάρχει μία και μόνον απάντηση, μία και μόνον αληθινή απάντηση. […]

Ο Λογιόλα, συμβαδίζοντας με τον Μακιαβέλι, ενδιαφερόταν κυρίως για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να δομηθούν οι ερωτήσεις προκειμένου να πάρει κανείς την κατάλληλη απάντηση. Μάστορας στην τεχνική της διακριτικότητας, ή μάλλον ένας μαέστρος γητευτής στην υπηρεσία τού Θεού, βάλθηκε να την κάνει αληθινή τέχνη στο πεδίο της οργάνωσης και της επιχειρηματολογίας. […]

Ο Ρισελιέ υιοθέτησε αυτές τις ιδέες και τις ανέπτυξε στην υπηρεσία του έθνους-κράτος. Γι’ αυτόν, η απόκτηση γνώσεων ήταν το πολυτιμότερο όπλο: γνώσεις που έπαιρνε πριν από τους άλλους∙ γνώσεις που υφάρπαζε εν αγνοία των αποστολέων τους ή των παραληπτών τους∙ γνώσεις που έκρυβε ίσως και για πάντα ή για να τις χρησιμοποιήσει αργότερα∙ γνώσεις που χρησιμοποιούσε κατά περίσταση προκειμένου να κατατροπώσει κάποιον ή να πείσει τον βασιλιά∙ ακόμα και πλαστές γνώσεις, γεγονότα κατασκευασμένα από το τίποτα, παραθέσεις αποσπασμάτων που τα εφεύρισκε ο ίδιος, συκοφαντίες, καλές ειδήσεις που τις προπαγάνδιζε για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του […].

Σε τελική ανάλυση, το μυστικό, συνδεδεμένο με τον πρωτεύοντα ρόλο που έπαιζε ο αυλικός, αντικαθιστούσε την ευφυΐα με την πανουργία, μια ιδιότητα απαραίτητη για όποιον έτρεφε την ελπίδα να κερδίσει εξουσία μέσα στις δημόσιες υποθέσεις.»

John Ralston Saul, Voltaire’s bastards. The dictatorship of reason in the West,

[κλικ και το διαβάζετε - thanx για το link Ράκος Κουρελάριος!]
Free Press, Nέα Υόρκη (1991)

Σημ. HS. Στα ελληνικά κυκλοφορεί ένα άλλο, πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Saul, Πολιτισμός χωρίς συνείδηση, εκδ. ΡΟΕΣ (2002). Το είχαμε παρουσιάσει στην ιστοσελίδα μας των HappyFew και μπορείτε να το βρείτε και εδώ. Εκεί, δείχνει πολύ καλά την επικράτηση του κορπορατισμού (συντεχνίες και λόμπι) στη σύγχρονη μεταπολεμική κοινωνία - χαρακτηριστικά, ο υπότιτλος που ήθελε να βάλει σε αυτό το βιβλίο ήταν Πώς ο Μουσολίνι κέρδισε τον πόλεμο ... σκέψη που, από μια διαφορετική μεριά συναντάει τα παρόμοια συμπεράσματα στοχαστών όπως π.χ. ο Καρλ Κορς, ο Ζακ Ελλύλ, ή ο Γκύντερ Άντερς.