Ιερή Πείνα

Η Ιερή Πείνα του Μπάρυ Ανστγουωρθ (μετ. Γιάννης Σκαρπέλος).

Ένα πολύ καλό μυθιστόρημα για αυτό το καλοκαίρι των ολυμπιακών αγώνων.

Πολλές οι αντιστοιχίες με το παρόν μας.

Αυτό είναι, φανερά, μια από τις στοχεύσεις του συγγραφέα.

Ένας παραλληλισμός, κάποιες μεταφορές, η κοινωνία ως δουλεμπορικό πλοίο, το σύστημα της εξουσίας κτλ.

Ο μονόλογος λαμβάνει χώρα το 1753 σε ένα εμπορικό οχυρό στην δυτική Αφρική. Ακροατής είναι ο Μάθιου Πάρις γιατρός σε  δουλεμπορικό, τον "Έμπορο του Λίβερπουλ" και ομιλητής ο καλλιτέχνης πορτρέτων Ντελμπλάνκ, στο δωμάτιο του τελευταίου μπροστά από το, καλυμμένο με ένα ύφασμα, πορτραίτο του διοικητή του οχυρού.

"...εδώ φυσάει ένας άρρωστος άνεμος που δεν είναι για καλό. Ο αιδεσιμότατος Καλαμπάντα έχει πολλή δουλειά με τις κηδείες, για τις οποίες παίρνει κάποιο επίδομα από την εταιρεία". Η κούραση στο πρόσωπο του Ντελμπλάνκ υποχώρησε και τη θέση της πήρε ξαφνικά ένα χαμόγελο. "Να ο άνθρωπος για σένα. Είδες πως μιλούσε για τα κηρύγματα στους ελεύθερους αδελφούς του. Οι ελεύθεροι αδελφοί του είναι αναγκασμένοι να ακούνε τα κηρύγματα του, είτε το θέλουν είτε όχι. Όλοι χρωστάνε στην Εταιρεία, που έχει καθιερώσει να τους δίνει ποτό και άλλα εμπορεύματα επί πιστώσει. Η Εταιρεία μπορεί αύριο να τους πουλήσει για να ξοφλήσουν τα χρέη τους. Και το ξέρουν".
 "Σαν τον Τάκερ", είπε ο Πάρις.
" Ποιος είναι αυτός;"
 "Α, ένας μιγάς έμπορος στον ποταμό Σερμπρο, όπου βρισκόμασταν πριν τρεις μέρες. Έχει μεγάλο εμπορικό κόμβο και είναι ο μεγιστάνας της περιοχής. Πιστώνοντας, κάνει τους πάντες να τον φοβούνται κι έτσι τους έχει όλους στη δούλεψή του".
  "Μα είναι κοινή πρακτική", είπε ο Ντελμπλάνκ, "κι όχι μόνον στην Αφρική. Βέβαια εδώ αποκαλύπτεται στην καθαρότερη μορφή της, χωρίς υποκριτικά μασκαρέματα. Βλέπουμε την ιερότητα του χρήματος". [....]
 "Όπως όλοι γνωρίζουμε, το χρήμα είναι ιερό", είπε. "Το ίδιο ιερή λοιπόν πρέπει να είναι και η πείνα που νοιώθουμε για το χρήμα, αλλά και για τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να το αποκτήσουμε. Όταν κάποιος άνθρωπος χρωστά, μετατρέπεται σε χρήμα με σάρκα και αίμα, σε επένδυση με ποδαράκια. Μπορείς να τον κάνεις ότι θέλεις, μπορείς να τον βάλεις να δουλέψει μέχρι θανάτου ή να τον πουλήσεις. Δεν μπορούμε να ονομάσουμε αυτή την συμπεριφορά βάρβαρη ή άπληστη, αφού προσπαθούμε απλά και μόνο να πάρουμε πίσω τα χρήματα που επενδύσαμε, και το καθήκον αυτό είναι ιερό. Και από αυτή την άποψη οι νέγροι δεν βρίσκονται σε πολύ χειρότερη θέση από τους λευκούς αν κρίνω από όσα μου λέει ο Σώντερς. Είναι ένας πράκτορας"
 "Ναι, τον γνωρίσαμε το απόγευμα. Μας πήγε να δούμε τους σκλάβους. Δεν μου φάνηκε και πολύ υγιής"
 "Θα πεθάνει αν δεν φύγει. Θα έφευγε αν μπορούσε , όσο υπάρχει ακόμη η πιθανότητα να γίνει καλά, αλλά δεν μπορεί - η Εταιρεία τον κρατά τόσο γερά σαν να τον έχει αλυσοδεμένο.
Εβδομήντα πέντε λίρες το χρόνο φαίνονται αρκετές στην Λήντενχωλ Στρήτ. Όταν έφτασε εδώ όμως, έμαθε πως πληρώνετε σε κράκα".
  "Τι είναι αυτό;"
"Ένα είδος ψευδονομίσματος που χρησιμοποιείται στις αποθήκες της Εταιρείας, - με τιμές που καθορίζει η Εταιρεία. Το μόνο που μπορεί να αγοράσει ο Σώντερς είναι τενεκεδάκια και χουρμαδέλαιο, και λίγο ψάρι για να κρατηθεί στη ζωή. Για τα υπόλοιπα αναγκάζεται να χρεώνεται. Και όλοι οι υπόλοιποι βρίσκονται στην ίδια κατάσταση.Δηλαδή είναι όλοι τους ένα μπουλούκι λευκών νέγρων και το ίδιο γίνεται σε όλα τα εμπορικά οχυρά που πήγα.Οι μόνοι που καλοπερνάνε είναι οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Εταιρείας"
Ξανακοίταξε, άθελά του την σκεπασμένη προσωπογραφία.
 "Αν ζήσουν αρκετά βέβαια"

---------------------------------------------------

Υ.Γ. Το δουλεμπόριο σήμερα είναι παράνομο αλλά οι πρακτικές του ασκούνται ανά τον κόσμο. Στην Βρεττανική αυτοκρατορία καταργήθηκε το 1833 (Slavery Abolition Act 1833), με κάποιες εξαιρέσεις, που κι αυτές ως το 1870 είχαν συμπεριληφθεί στο σχετικό νόμο.
 Οι  ιστορικοί διαφωνούν στα νούμερα, αλλά σίγουρο είναι πως τουλάχιστον είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι απάχθηκαν από την Αφρική, οι μισοί εκ των οποίων πετάχθηκαν νεκροί -και κάποιοι ζωντανοί ακόμη- στην θάλασσα κατά την μεταφορά τους στην Αμερική.

Πορτογάλοι, Δανοί, Αγγλοι, Γάλλοι και Ολλανδοί δουλεμποροι αλώνιζαν τις θάλασσες. Χιλιάδες πλοία ναυπηγήθηκαν και αμέτρητοι άντρες ναυτολογήθηκαν (οι περισσότεροι με τη βία) για να φέρουν σε πέρας το επαίσχυντο εμπόριό της διαφωτισμένης Ευρώπης !

Σαράντα τρία χρόνια μετά την κατάργηση της δουλείας, το 1876, ιδρύθηκε στις Βρυξέλλες η μη κυβερνητική "Διεθνής Αφρικανική Εταιρία για την εξερεύνηση και τον εκπολιτισμό της Αφρικής".
Η δράση της εταιρίας κόστισε, σε μόλις μια δεκαετία, την ζωή  πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων που άφησαν την τελευταία τους πνοή από τις κακουχίες της καταναγκαστικής εργασίας στο "Ελεύθερο κράτος του Κονγκό", αριστερά και δεξιά της γραμμής που θα τους εκπολίτιζε.
Μέσα στη ζούγκλα που θα διαφώτιζε ο Λεοπόλδος και οι Ευρωπαίοι ανθρωπιστές-μέτοχοι της εταιρίας σιδηροδρόμων.

Το χρήμα μεταξύ βίας και εμπιστοσύνης | Αξία, Χρήμα, Μαγεία -2

Υποστηρίξαμε ήδη ότι το χρήμα είναι θεσμός και όχι μέσον ή εργαλείο, και πρέπει να δούμε τι ακριβώς σημαίνει, για εμάς, αυτή η θέση και πού βρίσκεται η αντιπαλότητά της με την εργαλειακή θεώρηση του χρήματος. Για το σκοπό αυτό επιλέξαμε και παραθέτουμε εδώ αποσπάσματα από ένα σημαντικό σχετικό βιβλίο των Αντρέ Ορλεάν και Μισέλ Αλιετά για το χρήμα.

 

Η μετάφραση είναι δική μας καθώς και, για λόγους καθαρά ευκολίας ανάγνωσης εδώ, η διαίρεση με υπότιτλους. Να σημειώσουμε ότι οι εκδόσεις ΠΟΛΙΣ έχουν κυκλοφορήσει ένα βιβλίο του Αλιετά, το «Η οικονομική κρίση», το 2009, σε μετάφραση Α.Δ. Παπαγιαννίδη. -Σημ. HS.

*

  

Η εμπορευματική σχέση ως ριζική αποξένωση

«(…) Πρέπει να υπογραμμίσουμε τη σημασία που παίζουν οι ατομιστικές αξίες στην ίδια τη συγκρότηση της εμπορευματικής κοινωνιας. Η εμπορευματική σχέση είναι μια παράδοξη κοινωνική σχέση∙ παράδοξη με την έννοια ότι τελικός σκοπός της είναι ο χωρισμός των ατόμων. Αυτό προκύπτει αναγκαστικά εξαιτίας της προτεραιότητας που έχουν, σε αυτήν, οι σχέσεις με τα πράγματα έναντι των σχέσεων μεταξύ των ατόμων. (...)

Η αλλεργία προς τους άλλους αποτελεί το διακριτικό χαρακτηριστικό της εμπορευματικής σχέσης. Η αυτονομία, η ανεξαρτησία και η ελευθερία κερδίζονται εδώ εναντίον των άλλων και προτιμάται η επαφή με τα εμπορεύματα από την επαφή με τους άλλους. Αυτή η θεσμική μορφή αντιλαμβάνεται την κοινωνική ζωή και την αλληλεγγύη σαν εμπόδια ή αρχαϊσμούς. (…)

Ο εμπορευματικός χωρισμός υποτάσσει βίαια τα μέλη της κοινωνίας στο νόμο της σπάνης χωρίς να παρέχει κανένα δίχτυ προστασίας όταν τα πράγματα δεν τους πηγαίνουν κατ’ ευχήν. Γι’ αυτό, κάνει εξαιρετικά εύθραυστες και επισφαλείς τις ατομικές καταστάσεις. Η ανασφάλεια είναι η μόνιμη ψυχική κατάσταση του “ελεύθερου” και “ανεξάρτητου” ατόμου της εμπορευματικής κοινωνίας. (…)»

Η κοινωνική σπάνη και η ανάγκη για πλούτο

Οι επιπτώσεις αυτής της ανασφάλειας είναι ακόμα πιο ολέθριες επειδή η εμπορευματική κοινωνία δεν διαθέτει μηχανισμούς προστασίας από τους κινδύνους − μηχανισμούς όπως λ.χ. οι σχέσεις αλληλεγγύης μεταξύ οικογενειών, γειτόνων ή κοντινών προσώπων, χάρη στους οποίους, μέσα στις παραδοσιακές κοινωνίες, ο καθένας κινητοποιούσε τη συμπαράσταση των άλλων σε περίπτωση που τα πράγματα τού πήγαιναν στραβά. Απεναντίας, η εμπορευματική σχέση είναι μια σχέση εξαιρετικής σκληρότητας. Η ανασφάλεια κυριαρχεί, διότι κανείς δεν μπορεί να περιμένει τίποτα από τους άλλους στις δύσκολες ώρες του. Σε αυτή την κοινωνία τα αντικείμενα επιβάλλουν το νόμο τους στα άτομα και αυτός ο νόμος είναι η σπάνη. (...)

Πρέπει να καταλάβουμε καλά αυτό που έχει περιγράψει εξαιρετικά ο Μάρσαλ Σάλινς στις μελέτες του των αρχαιότερων κοινωνιών, όπου κατέδειξε πως εκείνες οι κοινωνίες δεν γνώριζαν τη σπάνη αλλά την αφθονία καθώς, όντας οργανωμένες κοινοτικά, φρόντιζαν διαρκώς να περιορίζουν την ιδιωτική ιδιοκτησία αγαθών όταν αυτή κινδύνευε να αποβεί σε βάρος του συνόλου.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι η σπάνη δεν αποτελεί κατά κανένα τρόπο κάποιο φυσικό δεδομένο, το οποίο υποτίθεται ότι θα μπορούσαμε να μετρήσουμε με τη βοήθεια αντικειμενικών παραμέτρων όπως π.χ. το “μέσο επίπεδο διαβίωσης” του πληθυσμού.

Να καταλάβουμε επίσης ότι είναι εντελώς λάθος να πιστεύουμε πως όσο μια κοινωνία αναπτύσσεται και ακμάζει, τόσο περισσότερο αποβάλλει από μέσα της την σπάνη∙ διότι στην πραγματικότητα συμβαίνει το εντελώς αντίθετο! Να καταλάβουμε δηλαδή ότι η σπάνη προσδιορίζει τον ιδιαίτερο εκείνο τρόπο κοινωνικής οργάνωσης, τον οποίο θεσμίζει η αγορά και στον οποίον, σε διαστάσεις άγνωστες σε άλλου τύπου κοινωνίες, η ύπαρξη καθενός εξαρτάται αποκλειστικά και μόνον από την ικανότητά του να αποκτά αντικείμενα χωρίς να περιμένει βοήθεια από κανέναν. 

Ο όλεθρος και ο αφανισμός κρέμονται διαρκώς πάνω από τα κεφάλια των ατόμων της εμπορευματικής σχέσης εξαιτίας του θεμελιώδους χωρισμού τους∙ και δεν καταπραΰνονται οριστικά με τίποτε και με κανένα τρόπο. Εξαιτίας του διαχωρισμού, ο τρόπος με τον οποίον ο καθένας εξαρτάται από τους άλλους κι από το κοινωνικό σύνολο είναι εκ των πραγμάτων εντελώς αδιαφανής, με αποτέλεσμα το κοινωνικό να έρχεται πάντοτε εκ των υστέρων και με τρόπο βίαιο κι απρόσμενο. Μέσα στην εμπορευματική κοινωνική σχέση κανείς δεν ξέρει τι θα του ξημερώσει, ούτε έστω κατά προσέγγιση και πιθανολογικά.

Αυτό το εντελώς χαρακτηριστικό της νεωτερικής κοινωνίας αίσθημα μιας βαθιάς ανασφάλειας, το οποίο επιβάλλεται από τη δικτατορία της σπάνης, γεννά μια εντελώς ιδιαίτερη ανάγκη για προστασία ή ασφάλεια: την “ανάγκη για πλούτο”. Διότι, εδώ, “πλούτος” είναι αυτό που επιτρέπει στο άτομο να προστατεύεται από την αβεβαιότητα και ανασφάλεια της ζωής στην εμπορευματική κοινωνία. […]»

Πλούτος και Ισχύς

Με άλλα λόγια, ο πλούτος δεν σχετίζεται απλώς με την απληστία, αλλά με μια πολύ ισχυρότερη ζωτική ανάγκη. Γι’ αυτό το λόγο η ελευθερία και η ανεξαρτησία σε σχέση με τους άλλους, τις οποίες τόσο ισχυρά θεσμίζει ο εμπορευματικός χωρισμός των ανθρώπων, μπορούν να πάρουν τη μορφή της ακραίας μοναξιάς και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Το γεγονός ότι σε αυτές τις κοινωνίες κάποιοι ζουν μέσα στη φτώχεια, την ανέχεια και την πείνα ενώ άλλοι διαθέτουν πολλά περισσότερα απ’ όσα χρειάζονται, δεν είναι μυστήριο αλλά συνέπεια κοινωνικών ρυθμίσεων, οι οποίες καλύπτονται πλήρως από το νόμο. (...)

Αυτό συμβαίνει επειδή ο πλούτος δεν αποτελεί απλώς και μόνο έκφραση μιας ανάγκης για προστασία και ασφάλεια, που είναι κοινή σε όλα τα μέλη της εμπορευματικής κοινωνίας. Διότι, παρ’ όλο που μέσα από αυτή την ανάγκη εισάγεται ο πλούτος, άπαξ και αυτός πραγματωθεί, επιτρέπει μια σημαντική αναδίπλωση του ατόμου στον εαυτό του και ένα ισχυρότατο βαθμό αυτονομίας του έναντι των κινδύνων της εμπορευματικής οικονομίας. Κατ’ αυτό τον τρόπο, του δίνει τη δυνατότητα να “παγώσει το παιχνίδι” μονόπλευρα, απειλώντας σοβαρά ολόκληρη την εμπορευματική ομάδα με διάρρηξη των οικονομικών της δοσοληψιών.

Αυτή η απειλή γίνεται ακόμα περισσότερο πειστική στο βαθμό που ο κάτοχος του πλούτου είναι σε θέση να τον χρησιμοποιήσει για να συγκροτήσει νέες συμμαχίες και να επιβάλλει διαφορετικούς τρόπους ανταλλαγής και παραγωγής. Αυτό συμβαίνει π.χ. όταν επενδύει τον πλούτο του σε καινούργιες τεχνικές, που ξεπερνούν τις προηγούμενες μορφές παραγωγής με τέτοιον τρόπο ώστε να μεταλλάσσονται οι εμπορευματικοί δεσμοί βάζοντας σε θανάσιμο κίνδυνο τα έως τότε κεκτημένα. (…)

Κατ’ αυτό τον τρόπο ο πλούτος δεν ενσαρκώνει απλώς την ικανοποίηση μιας ζωτικής ανάγκης για ασφάλεια και προστασία μέσα στην εμπορευματική αποξένωση, αλλά παρουσιάζεται επιπλέον ως το κατεξοχήν εργαλείο, με τη βοήθεια του οποίου μπορεί κανείς να επιβληθεί πάνω στην κοινωνία και στους άλλους. (…)

Η δημιουργία του χρήματος

Για να αντιληφθούμε το όλο ζήτημα, πρέπει να δούμε πως εκείνο που διακυβεύεται με τον πλούτο μέσα στην εμπορευματική σχέση, είναι το να υπάρξει − να τεθεί − ένα “πράγμα”, το οποίο θα επιτρέπει την απόκτηση όλων των αγαθών και των υπηρεσιών που θεωρεί χρήσιμες εκείνος που το κατέχει και το προτείνει. Δηλαδή ένα “πράγμα”, το οποίο οι κάτοχοι αυτών των αγαθών και υπηρεσιών, όποιοι κι αν είναι, θα αποδέχονται ως αντάλλαγμα για αυτά. Υπ’ αυτή την έννοια, ο πλούτος μέσα στην εμπορευματική τάξη πραγμάτων δεν είναι παρά το όνομα που δίνεται στο απολύτως επιθυμητό, σε εκείνο δηλαδή το  “πράγμα” που, για την απόκτησή του, κάθε μέρος της ομάδας είναι διατεθειμένο να παραδώσει αυτά που κατέχει. Πρόκειται λοιπόν για ένα εμπόρευμα εντελώς ιδιαίτερου τύπου, δεδομένου ότι αντλεί τη δύναμή του από την ικανότητά του να γίνεται αποδεκτό και επιθυμητό από όλα τα μέλη της ομάδας.

Για να ορίσουμε αυτή τη συστατική ιδιότητα του εμπορευματικού πλούτου, χρησιμοποιούμε τον όρο “ρευστότητα”. Η ρευστότητα του πλούτου τον κάνει ένας είδος φυλαχτού, που προστατεύτει τον κάτοχό του από τις αναποδιές και τα βάσανα που επιφυλάσσει η εμπορευματική ανασφάλεια. Με αυτή την έννοια λοιπόν, ο πλούτος βγαίνει έξω από το καθαρά ωφελιμιστικό πλαίσιο. Διότι η χρησιμότητά του δεν προέρχεται από την καταπρόσωπο σχέση μεταξύ του αντικειμένου και του ατόμου, αλλά από την ικανότητα του πλούτου να επικεντρώνει πάνω του την ομόθυμη επιθυμία όλης της ομάδας. Πρόκειται για μια νέα και εντελώς ιδιαίτερη πραγματικότητα. Αυτός ο πλούτος, που είναι απολύτως ρευστός επειδή είναι απολύτως επιθυμητός από όλα τα μέλη της εμπορευματικής σχέσης, βρίσκεται στα θεμέλια του νομίσματος. Το νόμισμα είναι ένας κοινωνικά αναγνωρισμένος και νομιμοποιημένος πλούτος. (…)

Πρέπει λοιπόν ν' απομακρυνθούμε από τις περί πλούτου αντιλήψεις, που προέρχονται από τις θεωρίες της αξίας και οι οποίες υιοθετούν την ιδέα ότι ο πλούτος είναι μια ωφελιμιστική “ουσία”, μια “αξία χρήσης” πέραν των κοινωνικών συμβάσεων. Ο πλούτος είναι ουσιαστικά ζήτημα κοινωνικής σύμβασης. Πλούτος δεν είναι παρά αυτό που επιθυμούν όλα τα μέλη μιας ομάδας. (…)

Στο σημείο αυτό, η θεωρία του Ρενέ Ζιράρ για τη μιμητικότητα μάς βοηθάει να βρούμε ένα κατάλληλο πλαίσιο ανάλυσης για να εξειδικεύσουμε τους ορισμούς μας. Εφόσον όταν κανείς επιθυμεί τον πλούτο, ουσιαστικά επιθυμεί αυτό που επιθυμούν οι άλλοι, ο κοινωνικός μιμητισμός επιβάλλεται σαν η μόνη ορθολογική συμπεριφορά που αρμόζει σε αυτή την κατάσταση σχέσεων, δηλαδή στις εμπορευματικές σχέσεις.

Λαμβάνοντας υπόψη τον κατά Ρενέ Ζιράρ μιμητικό ανταγωνισμό, αντιλαμβανόμαστε ότι η μιμητική επιδίωξη του πλούτου από όλα τα μέλη του εμπορευματικού κοινωνικού σχηματισμού απολήγει αναγκαστικά στην εστίαση όλων των επιθυμιών πλούτου σε ένα αγαθό. Όλοι καταλήγουν να επιθυμούν το ίδιο αγαθό ως υπέρτατη ενσάρκωση του πλούτου. Αυτή η ομόθυμη πόλωση έχει ως αποτέλεσμα το ριζικό μετασχηματισμό της φύσης αυτού του εκλεκτού αγαθού. Συγκεκριμένα, για να μην οδηγήσει ο γενικευμένος μιμητικός ανταγωνισμός περί αυτού σε διάλυση της κοινωνίας, το αγαθό αυτό τοποθετείται πέραν και υπεράνω των ατόμων. Ενώ προηγουμένως αποτελούσε μια ιδιωτική και δοκιμαστική μορφή του πλούτου − μια απλή “πρόταση” πλούτου εκ μέρους κάποιου ατόμου ή ομάδας, όπως κάθε άλλο εμπορευματικό αγαθό −, στο εξής αποκτά κοινωνικής εμβέλειας νομιμοποίηση και οι ιδιότητές του παγιώνονται σε “νόμο”. Γίνεται, δηλαδή, νόμισμα.

Κατ’ αυτό τον τρόπο, στο τέλος όλης αυτής της πορείας μιμητικών ανταγωνισμών, αναδύεται το νόμισμα, το οποίο δίνει μορφή στον εμπορευματικό διαχωρισμό. Πολύ μακρυά από την ιδέα ότι αποτελεί κάποιο είδους “γενικό ισοδύναμο” ανταλλαγής “αξιών χρήσης”, το νόμισμα είναι νόμισμα χάρη στη γενικευμένη μιμητική πολωση. (…)

Έτσι είναι σαφές, ότι κάθε εμπορευματική σχέση, ακόμα και στην πιο στοιχειώδη μορφή της, συνυφαίνεται με την ύπαρξη νομίσματος. Για να το πούμε ευθέως, με δυο λόγια: η εμπορευματική σχέση είναι πάντοτε μια χρηματική-νομισματική σχέση. (…)

Μεταξύ εμπιστοσύνης και βίας: ο δανεισμός

Το χρήμα, ως ένας κοινωνικά αναγνωρισμένος και νομιμοποιημένος πλούτος, είναι ένα πολιτισμικό γεγονός, το οποίο μας έρχεται από τα βάθη του χρόνου. Πολύ πριν από την επινόηση λεπτομερειακά σκαλισμένων νομισμάτων στις ελληνικές πόλεις του Αιγαίου πελάγους κατά τον 5ο π.Χ αιώνα, συναντάμε σχετικά τεκμήρια από την εποχή των Σουμερίων της 3ης χιλιετίας π.Χ. Πρόκειται για νομίσματα όπου είναι σκαλισμένο το κεφάλι της Αστάρτης, μιας μητρικής θεότητας που συμβόλιζε τόσο τη γέννηση όσο και το θάνατο. Τούτο υποδεικνύει τον αμφίπλευρο χαρακτήρα του νομίσματος ήδη από τις καταβολές του: μέσον κοινωνικής συνοχής, μέσον ειρήνευσης μέσα στην κοινότητα, αλλά και διακύβευμα αγώνα για την ισχύ και πηγή θανάσιμης βίας. (…)

Πράγματι, το χρήμα δεν καταργεί τις ενδογενείς αντιφάσεις της επιθυμίας για πλούτο. Τους δίνει όμως μορφές, μέσα στις οποίες μπορούν να κινούνται μετασχηματίζοντας τη βία σε κοινωνική δυναμική. Οι μορφές αυτές είναι αυτές των νομισμάτων που σχετίζονται με το δανεισμό. Αυτά τα νομίσματα μετασχηματίζουν την εμπορευματική αντιπαλότητα σε μια αντιφατική σχέση μεταξύ δανειστών και δανειζομένων. 

Από αυτή τη σχέση γεννήθηκε ο καπιταλισμός. Πρόκειται για μια ειδική σχέση, η οποία ρυθμίζεται από το νόμισμα και με τη σειρά της ρυθμίζει τους κανόνες της κυριαρχίας του. (…)

Εδώ το νόμισμα συνδέεται άρρηκτα με την πίστωση και η πίστωση στηρίζεται σε μια εμπιστοσύνη, η οποία εκφράζεται στην πίστη σε ένα αξιακό απόθεμα. Συνεπώς στον καπιταλισμό οι κανόνες κυριαρχίας ρυθμίζονται από το χρηματοπιστωτικό σύστημα, μέσω του οποίου επιβάλλονται στο σύνολο της οικονομίας. (…)».

Michel Aglietta και André Orléan, La Monnaie entre Violence et Confiance

[Το χρήμα-νόμισμα μεταξύ βίας και εμπιστοσύνης], εκδ. Odile Jacob, 2002.

 

επόμενο >>

 

 

Η έκρηξη της απανθρωπιάς | Νεμπράσκα

They wanted to know why I did what I did

Well sir I guess there's just a meanness in this world

Την ώρα που κάποιοι ειδήμονες αναζητούν τη μεγάλη έκρηξη στην αρχή του Χρόνου, εμείς οι ερασιτέχνες ας αφιερώσουμε ένα λεπτό σιγής στην επερχόμενη έκρηξη απανθρωπιάς και στα δικά της ... μποζόνια.

Από το τέλος του 20ού αιώνα, με πρώτο το συντηρητικό Τέξας (1999), οι πολιτείες των ΗΠΑ άρχισαν να υιοθετούν η μια μετά την άλλη έναν ιδιαίτερο νόμο, το νόμο “ασφαλούς καταφυγίου”, ή “προστασίας του βρέφους Μωυσή” όπως τον αποκάλεσαν, χάρη στον οποίον αποποινικοποίησαν την εγκατάλειψη παιδιού, αρκεί αυτή να γίνεται σε κάποιο δημόσιο νοσοκομείο, αστυνομικό τμήμα, πυροσβεστικό σταθμό και γενικά σε χώρους που επιτρέπουν στο κράτος να θέσει άμεσα το παιδί υπό την κηδεμονία του.

Πριν από τέσσερα ακριβώς χρόνια λοιπόν, στις 18 Ιουλίου του 2008, η Νεμπράσκα έγινε η τελευταία Πολιτεία των ΗΠΑ που υιοθέτησε ένα τέτοιο νόμο∙ με την εξής επιπλέον … πρωτοτυπία: ενώ στις άλλες πολιτείες ο νόμος αναφερόταν ρητά στα νεογέννητα και στα βρέφη, οι νομοθέτες της Νεμπράσκα δεν προσδιόρισαν τα ηλικιακά όρια της έννοιας «παιδί». Δεν τα προσδιόρισαν, όχι επειδή τους διέφυγε αλλά επειδή δεν κατέληξαν σε κάποια απόφαση πάνω σε αυτό.

Έτσι, μέσα στον επόμενο μήνα 35 παιδιά εγκαταλείφθηκαν στη Νεμπράσκα μιας και γονείς ακόμη και από άλλες Πολιτείες βρήκαν το «παράθυρο» για να παρατάνε τα διαφόρων ηλικιών (ακόμα και στην εφηβεία) παιδιά τους σε κάποιο νοσοκομείο της Νεμπράσκα − λέγοντάς τους π.χ. ότι πρέπει να πάνε εκεί για εξετάσεις.

Φυσικά, η κοινωνία αντέδρασε και λίγο αργότερα ο νόμος άλλαξε, προσδιορίζοντας και εκεί ότι αφορά αποκλειστικά στην εγκατάλειψη νεογέννητων και βρεφών.

Τέλος καλό, όλα καλά; Όχι ακριβώς! Το ότι στη ναυαρχίδα, ατμομηχανή και οδηγητικό πρότυπο του σύγχρονου κόσμου, τις ΗΠΑ, εκεί που τείνει πλέον να μονιμοποιηθεί η φονική εισβολή τρελαμένων ενόπλων σε σχολεία και νηπιαγωγεία, έφτασαν να δέχονται ότι είναι καλύτερο ν’ αποποινικοποιηθεί η εγκατάλειψη παιδιών επειδή − αυτό είναι το κύριο επιχείρημα των υποστηρικτών της − διαφορετικά οι γονείς αυτοί θα προτιμούσαν να τα πουλάνε στον οποιονδήποτε, να τα ρημάζουν, ακόμα και να τα σκοτώνουν, δεν είναι για να κοιμάται κανείς ήσυχος. Θα πρέπει, απεναντίας, να συλλογιστεί σοβαρά πάνω σε όλα όσα «γκρέμισαν τους λόφους» κι «εποίησαν ευθεία» την οδό μιας τόσο εκτεταμμένης αποστροφής προς τα παιδιά.

Μεγάλα, ελεύθερα, δημοκρατικά!

"Στην Μινεάπολη της πολιτείας Μινεσότα, τον Νοέμβριο 1967, πρωτοφερμένος στην Αμερική, σε μια συζήτηση με Αμερικάνους διανοούμενους διατύπωσα την παρατήρησή μου ότι η στάση του Στέητ Ντηπάρτμεντ και του Πενταγώνου στο θέμα της Ελλάδας είναι αντίθετη με το παραδοσιακό πνεύμα της αμερικάνικης δημοκρατίας. 'Μα δεν πολεμήσαμε όλοι μαζί, πλάι πλάι, στην Ευρώπη κατά του ολοκληρωτισμού;' ρώτησα, ομολογώ με κάποια αφέλεια. Πήρα την εξής απάντηση: 'Δημοκρατία και ελευθερία μπορούν να έχουν μόνο τα πολύ μεγάλα κράτη και οι πλούσιες κοινωνίες. Τα άλλα κράτη είναι καταδικασμένα να έχουν ή ωμή ολιγαρχία ή προθήκη δημοκρατίας'."

Από το βιβλίο του Γιάννη Κάτρη με τίτλο Η Γέννηση του Νεοφασισμού στην Ελλάδα

Δυο λόγια μόνο σχετικά με τη θέση των συγκεκριμένων Αμερικάνων διανοούμενων, που μιλώντας για "δημοκρατία" και "ελευθερία" στα "μεγάλα κράτη" και τις πλούσιες "κοινωνίες", εννοούσαν πρωτίστως αυτή την ίδια την αμερικάνικη μαζική δημοκρατία που οι ίδιοι ζούσαν το 1967.

Είναι περίεργο, αν σκεφτεί κανείς πως την ίδια χρόνια και μόλις τέσσερις μήνες πριν λάβει χώρα η συζήτηση του Κάτρη μαζί τους, ο στρατός των ΗΠΑ, όσος είχε μείνει στην χώρα, επενέβη μαζί με την εθνοφυλακή στο εξεγερμένο Ντιτρόιτ αφήνοντας πίσω του  43 νεκρούς,  πάνω από  500 τραυματίες και περισσότερους από 7000, συλληφθέντες - αλλά και στην ίδια την πόλη της Μινεάπολις, το ίδιο αυτό καλοκαίρι είχαν ξεσπάσει σφοδρές ταραχές.

Συμπεραίνω εύκολα πως οι συγκεκριμένοι διανοούμενοι της Αμερικής του '67 είχαν μια εξαιρετικά ιδιοσυγκρασιακή αντίληψη για τη δημοκρατία και την ελευθερία, που προφανώς ήταν σε αντίθεση με αυτή που είχαν αντιληφθεί εγκαίρως για παράδειγμα ο Frank Zappa, ή ακόμη  και οι άλλοι "αλητήριοι", που μετά τα βεβιασμένα tv shows της εποχής, σήμερα η "καλλιτεχνική διεύθυνση" τούς μοστράρει σε γραμματόσημα.

Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτη η αντίληψη και αυτή η θέση;

Και σήμερα ακόμη στην αμερικάνικη "ισχυρή" "δημοκρατία" εκτελούν μετά από δικαστικές αποφάσεις καμιά εξηνταριά ανθρώπους το χρόνο με ηλεκτρικές καρέκλες, δηλητηριώδεις ενέσεις και αέρια. Κανονικά και με το Νόμο!

Καλοκαίρι του 2012 στο Λονδίνο!

***

Μια επίσκεψη στο ολυμπιακό Λονδίνο του φετινού καλοκαιριού ήταν οπωσδήποτε αποκαλυπτική εκ νέου.
Το Λονδίνο εκτός από το "πορτοφόλι", είναι και το παρηκμασμένο πάρκο του σκότους, η καρδιά του οποίου συνεχίζει να χτυπά κουρασμένα στο Κονγκό (και αλλού).


***
Τι γυρεύουν όλοι αυτοί εδώ; μπορεί να αναρωτηθείς , αναφερόμενος στους  καλλιτέχνες που συγκεντρώνει η μεγαλούπολη της ευτυχισμένης γνώσης, συγκροτώντας ένα από τα κέντρα της "δημιουργικής τάξης".

Την γαλήνη που επικρατεί στο μάτι του κυκλώνα;
Τα χρήματα και την διασημότητα ;

Την κάθαρση μέσω της αυτογελοιοποίησης;

Τον θόρυβο και την παραζάλη των επιλογών;
Το ..."κέντρο των εξελίξεων";
Τον χαρούμενο μηδενισμό της μαζικότητας;
Την εξαφάνιση και την παραλλαγή μέσα στο πλήθος;
Ή μήπως την καλλιτεχνική διεύθυνση του δυστοπικού πάρκου;

***
Στο πάρκο υπάρχουν πίστες όπως στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Υπάρχουν πίστες για βάνδαλους "street artists" που κάνουν εξαιρετικά γκραφίτι!
Υπάρχουν πίστες για παρκούρ και σκειτμπορντ όπου οι έφηβοι αυτοδαμάζονται σπάζοντας κόκαλα.
Πίστες για "city hackers",για επαναστατημένους αρχιτέκτονες, για πανκ φιλάνθρωπους αλλά και για ανατρεπτικούς χορτοφάγους διανοούμενους, για φεμινίστριες χορεύτριες του στριπτιζ και ομοφυλόφιλους παίκτες του ράγκμπι.
Πίστες για φιλότεχνους, για πότες αλλά και για πλάνητες αλήτες.
Πίστες για τα πάντα, σε ένα τελικό συνονθύλευμα ολοένα και πιο δυσδιάκριτων πεδίων δραστηριότητας.
.

***
Κάθε ένας μας μπορεί να χει το "cause" του στην δική του πίστα.
Και o καθένας καταλήγει cause του εαυτού του.

***
Στο πάρκο ζούνε τα έμμισθα κατοικίδια περιορισμένα από ένα σύστημα που τα ταΐζει με καριέρες, τα ζαλίζει με κενή δημοσιότητα, ενώ φροντίζει να μην τους γίνει ποτέ αντιληπτός ο περιορισμός τους.
Η δυστυχία, μονίμως προ των πυλών, παραβιάζει το άσυλο του πάρκου σε κάθε ευκαιρία μπουκάροντας ως ταύρος μαινόμενος.
Το αλκοόλ και η αντικαταθλιπτικές αγωγές δεν αρκούν. Οι γελωτοποιοί και οι παλιάτσοι του πάρκου αναλαμβάνουν άμεσα δράση!

Αμφισβήτηση και επαναστατικά καρναβάλια. Σκληρή Κριτική. Νεανικά κινήματα, φοιτητές. Νησίδες ελευθερίας. Πλήθος εν δράσει.

Επιτέλους Δημοκρατία...
Το παιχνίδι αποκτά ενδιαφέρον εκ νέου.

Το έμμισθο πλήθος αρχικά συμμετέχει, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες αλλά τα χάνει και πάλι, θέλει να "μπουν τα πράγματα στην θέση τους", δεν αντέχει το "χάος" και λίγα μέτρα μετά την είσοδό του στο τούνελ της ανακατωσούρας πανικοβάλλεται και οπισθοχωρεί.
Το κόλπο πιάνει ξανά και ξανά. Νέα προϊόντα. Νέες ανάγκες. Αποκατάσταση.

Αν η βία και η αδικία μπορούσαν να εξαλειφθούν από την κοινωνία μας με σκληρή θεωρητική έρευνα και ιδεολογικές αναλύσεις, με ψύχραιμη ρητορεία και με νηφάλια συλλαλητήρια στους δρόμους, με οργάνωση μεγαλύτερων συνδικάτων και ομάδων πιέσεως, ή περίπλοκων συνασπισμών, με οδοφράγματα βόμβες και σφαίρες....τότε θα ζούσαμε από καιρό στην Νέα Ιερουσαλήμ!

***
Στο κέντρο αυτής της πόλης άσυλο, αναπτύσσεται, με τον επιθετικότερο τρόπο, μαζί με την χυδαία ηθικιστική της τάξη, αυτό που λέγεται "αγορά" .
Ο ατομισμός θριαμβεύει υπέρ μιας σκληροπυρηνικής τεχνοκρατίας και στηλιτεύει κάθε ανθρώπινο δεσμό στηρίζοντας τον αδιάλλακτο μηδενισμό της.
Ο μεσοαστικός κοσμικός ουμανισμός προσφέρει ανακουφιστικές βεβαιότητες στο κάθε μας βήμα.
Η διοίκηση είναι "το μη χείρον", και πάνω από όλα είναι ειδικευμένη. Αυτή ξέρει πως θα πάμε μπροστά, πως θα προοδεύσουμε.
Οι "τοποθετήσεις"  της "διανόησης" δίνουν και παίρνουν επ' αυτού (τι γνωρίζει το "κατεστημένο"?) βομβαρδίζοντάς το ναρκωμένο κατοικίδιο με εκατοντάδες λεπτομέρειες σχετικά με την διαχείριση του πάρκου τις δυνατότητες και την βελτίωση του.
Αυτό όμως που δεν υπάρχει στο (κάθε) Λονδίνο, είναι η σημασία όλων των παραπάνω.
Τίποτα από αυτά δεν έχει σημασία και τίποτα δεν μπορεί να σημασιοδοτηθεί κατά την διάρκεια μιας εν ευδαιμονία πτώσης προς το, φτιαγμένο από χάλυβα γυαλί και megabytes, κράσπεδο της απάθειας.

***
Το υποκείμενο της μητρόπολης διαχωρίζεται δια παντός από το γεγονός της.
Γίνεται ένα πιστωτικό δεδομένο.
Ignorance is bliss!

***
Σε ένα κόσμο που τα πάντα αναπτύσσονται και προχωρούν, αυτό που πτωχεύει και ερημώνεται είναι η ίδια η ύπαρξη.
Οι αισθήσεις παραδίδονται στην ψυχρότητα του ανταγωνισμού και οδηγούνται από την οδό της ανταγωνιστικότητας στην στρέβλωση και την ακύρωση τους. Η λογική και η συναίσθηση βυθίζονται στο βούρκο του ασθμαίνοντος ωφελιμισμού.
Παραδομένο στην υπνωτική δύναμη της οικονομικής φρίκης το, δήθεν ανεξάρτητο, άτομο επιχειρεί, αναγνωρίζεται, δημιουργεί, αυτοπροσδιορίζεται και τελικά αφανίζεται σε μια αέναη επανάληψη την δίνη της οποίας δεν είναι σε θέση να κατανοήσει.

Τα επίπεδα των σημασιών συγχωνεύονται στο ελάχιστο γύρω από ανόητες επιτεύξεις, σκοπούς, διαγωνιστικές πράξεις και επικοινωνιακές τακτικές. Αυτό που παραμένει άγρυπνο δίπλα μας είναι ένας καλόβολος εαυτός που μας χαϊδεύει τρυφερά και μας καθησυχάζει χτυπώντας μας στην πλάτη, ψιθυρίζοντας μας πως την κουρτίνα την κούνησε ο αέρας, και πως η σκιά που πήρε το μάτι μας ήταν ...απλά η ιδέα μας.
Η μαύρη τρύπα που θα μας ξεβράζει, έξω από την μητρόπολη, στην κενή απεραντοσύνη του μη-νοήματος και τον εφιάλτη μιας τυπικής γλώσσας συστήνεται τώρα και πάλι.

Το καλοκαίρι του 2012 στο Λονδίνο!