Ο κατήφορος της θλίψης, η υποτέλεια

["Η φτώχεια δεν είναι ντροπή". Σύμφωνοι. Ωστόσο τον φτωχό τον ντροπιάζουν. Το κάνουν και τον παρηγορούν μ' αυτήν τη φρασούλα. Είναι από αυτές που κάποτε μπορούσε κανείς να τις παραδεχτεί, που όμως η ημερομηνία λήξης τους έχει φτάσει προ πολλού. Όπως κι εκείνο το χυδαίο "ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτο". Όταν υπήρχε δουλειά που έτρεφε τον άνθρωπο της, υπήρχε και φτώχεια που δεν τον ντρόπιαζε.
Αυτή η ανέχεια όμως μες στην οποία γεννιούνται εκατομμύρια, και μπλέκουν εκατοντάδες χιλιάδες που φτωχαίνουν ντροπιάζει.
Η βρόμα κι η αθλιότητα ορθώνονται γύρω τους σαν τείχη που τα χτίζουν αόρατα χέρια.
Κανείς δεν επιτρέπεται να συνάψει ειρήνη με την φτώχεια όταν πέφτει σαν ίσκιος τεράστιος πάνω στο σπίτι και το λαό του. Τότε πρέπει να διατηρήσει τις αισθήσεις του άγρυπνες για κάθε ταπείνωση που υφίσταται, και να τις κρατά σε πειθαρχία μέχρι που ο πόνος του να πάψει να παίρνει τον κατήφορο της θλίψης, και να διανοίξει ανηφορικά το δρόμο της εξέγερσης.
Όμως εδώ δεν υπάρχει ελπίδα καμιά, αφού και η πιο τρομερή, η πιο ζοφερή μοίρα κάθε μέρα, ακόμα και κάθε ώρα, όσο συζητιέται από τον τύπο και εξηγούνται διεξοδικά όλα τα ψευτοαίτια και τα ψευτοεπακόλουθά της, κανέναν δεν βοηθά ν' αναγνωρίσει τις σκοτεινές δυνάμεις στις οποίες έχει γίνει υποτελής]

---------------------------------
Ειδικότερα για το απαισιόδοξο τέλος της παραγράφου.....Αδύνατον!
Πως το "εδώ" του Βάλτερ Μπένγιαμιν το 1928, του οποίου την απαίσια συνέχεια γνωρίζουμε, είναι και το δικό μας "εδώ" το 2012?
(του οποίου την πιθανή απαίσια συνέχεια θα έπρεπε να προβλέπουμε και να διανοίγουμε ήδη ανηφορικά το δρόμο της εξέγερσης)

Arbeit macht frei ... μερικές δεκαετίες μετά

 

Στο κείμενό του Η θεωρία της περιπλάνησης, που δημοσιεύτηκε το 1958 στο 2o τεύχος της Internationale Situationniste, ο Γκυ Ντεμπόρ σημείωνε μεταξύ άλλων ότι …

 

«Στη μελέτη του για το Παρίσι, Paris et l’ agglomération parisienne (P.U.F., 1952), ο Chombart de Lauwe σημειώνει ότι “η συνοικία μιας πόλης δεν καθορίζεται μόνον από τους οικονομικούς και τους γεωγραφικούς παράγοντες, αλλά κι από την παράσταση που έχουν γι’ αυτήν οι κάτοικοί της και οι κάτοικοι άλλων συνοικιών”. Θέλοντας μάλιστα να δείξει, ότι “το πραγματικό Παρίσι, στο οποίο ζει κάθε άτομο, είναι τόσο περιορισμένο [ώστε αποτελεί] γεωγραφικά ένα πλαίσιο εξαιρετικά μικρής ακτίνας”, παρουσιάζει στο ίδιο βιβλίο ένα χάρτη με όλες τις διαδρομές που διένυσε μέσα σε ένα έτος μια φοιτήτρια του 16ou  διαμερίσματος: πρόκειται για ένα τρίγωνο μικρών διαστάσεων και χωρίς παρεκκλίσεις, που οι τρεις κορυφές του ορίζονται από τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, το σπίτι της φοιτήτριας και το σπίτι του καθηγητή της στο πιάνο.»

… σπεύδοντας να παρατηρήσει, πως τέτοιου είδους σχήματα μπορούν να ξεσηκώσουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις και συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά το σχήμα των μετακινήσεων εκείνης της ταλαίπωρης φοιτήτριας …

«την αγανάκτηση με τη σκέψη, πώς είναι δυνατόν να ζει κάποιος έτσι!».

Σήμερα, 

που δεν υπάρχουν πια συνοικίες και που ευρύτερες και κάπως απροσδιόριστες διαδρομές στην πόλη κόβουν κατά βάση οι πλανόδιοι οργανοπαίκτες, οι συλλέκτες παλιοσίδερων, οι ερευνητές των κάδων απορριμάτων, οι εποχούμενοι παλιατζήδες και οι μηχανοκίνητες ομάδες της αστυνομίας, 

η ολοκληρωτική πλέον Τεχνική φροντίζει να μετατρέπει το τρίγωνο της φοιτήτριας σε απλό ευθύγραμμο τμήμα: «Σπίτι-δουλειά, δουλειά-σπίτι»∙ 

και να πανηγυρίζει μάλιστα που καταφέρνει να κάνει το χώρο της δουλειάς, τόσο ολιστικό − ολοκληρωτικό − ώστε να μη χρειάζεται, ή ακόμα χειρότερα: να μην πολυθέλει, ο εργαζόμενος δούλος ούτε καν να βγει από εκεί μέσα. 

Πώς, διάολε, είναι δυνατόν να ζει κάποιος έτσι!

Προμήνυμα Κινδύνου

Κι ένα απόσπασμα από το "Μονόδρομο"* του Βάλτερ Μπένγιαμιν.
Τέσσερις παράγραφοι από τις δεκατέσσερις υπό τον τίτλο "Ταξίδι μες στον Γερμανικό πληθωρισμό" γραμμένες γύρω στα 1928. Προφητικές σημειώσεις τότε.
Και σήμερα!

Ένα προμήνυμα κινδύνου!



Ι.
Από το θησαυρό των λεκτικών εκφράσεων, που καθημερινά προδίδουν τον από βλακεία και δειλία ζυμωμένο τρόπο ζωής του Γερμανού αστού, αυτή που αναφέρεται στην επικείμενη καταστροφή -μια και υποτίθεται πως η κατάσταση "δεν μπορεί να πάει άλλο έτσι"- είναι ιδιαίτερα αξιοπρόσεχτη. Η αμήχανη καθήλωση στις περί ασφαλείας και ιδιοκτησίας παραστάσεις των περασμένων δεκαετιών εμποδίζει τον μέσο άνθρωπο ν' αντιληφθεί τις εντελώς νέου είδους εξαιρετικά αξιοσημείωτες ισορροπίες που πάνω τους στηρίζεται η σημερινή κατάσταση. Καθώς η σχετική σταθερότητα των προπολεμικών ετών τον ευνοούσε, θαρρεί πως κάθε κατάσταση που του στερεί τα κεκτημένα πρέπει να τη θεωρεί ασταθή. Όμως οι σταθερές καταστάσεις ουδέποτε είναι αναγκαστικά ευχάριστες, και πριν από τον πόλεμο υπήρχαν ήδη κοινωνικά στρώματα για τα οποία οι καταστάσεις σήμαιναν σταθεροποιημένη αθλιότητα. Η παρακμή δεν είναι διόλου πιο ασταθής, διόλου πιο παράδοξη από την άνοδο. Μόνον ένας υπολογισμός που αναγνωρίζει την παρακμή ως τη μόνη ratio της παρούσας κατάστασης θα μπορούσε, από απορία για τα όσα επαναλαμβάνονται καθημερινά, να φτάσει να μετρά τα φαινόμενα της παρακμής σαν το απόλυτα σταθερό, και μόνο να θεωρεί το σωτήριο σαν κάτι εξαιρετικό που αγγίζει το θαύμα και το ασύλληπτο. Οι κοινότητες των λαών της Κεντρικής Ευρώπης ζουν σαν τους κατοίκους πολιορκημένης πόλης που τους σώνονται τα τρόφιμα και τα πυρομαχικά, και που ελάχιστα πια μπορούν, σύμφωνα με την ανθρώπινη κρίση, να προσβλέπουν στη σωτηρία. Είναι μια περίπτωση όπου η συνθηκολόγηση, ίσως και άνευ όρων, θα 'πρεπε σοβαρότατα να σταθμιστεί. Όμως η βουβή και αόρατη δύναμη που νιώθει αντιμέτωπη της η Κεντρική Ευρώπη δεν παζαρεύει. Έτσι, άλλο τίποτε δεν απομένει παρά, στην αναμονή της τελικής εφόδου, να στρέφει το βλέμμα στο εξαιρετικό εκείνο γεγονός που μόνο αυτό μπορεί να φέρει τη σωτηρία. Όμως αυτή η απαιτούμενη κατάσταση εντονότατης αδιάλειπτης προσοχής θα μπορούσε πραγματικά, καθώς βρισκόμαστε σε μυστηριώδη επαφή με τις δυνάμεις που μας πολιορκούν, να επιφέρει το θαύμα. Ενώ, αντίθετα, αυτοί που προσδοκούν ότι "η κατάσταση δεν μπορεί να πάει άλλο" θα διδαχθούν μια μέρα πως για τον πόνο του μεμονωμένου ατόμου καθώς και των κοινοτήτων ένα μονάχα όριο υπάρχει πέρα απ' το οποίο δεν μπορεί να πάει: ο αφανισμός.

ΙΙΙ.
Όλες οι στενότερες ανθρώπινες σχέσεις πλήττονται από μιαν αφόρητη διαφάνεια, που μόλις αντέχεται. Γιατί καθώς από την μια, με τρόπο ισοπεδωτικό, στο κέντρο όλων των ζωτικών συμφερόντων είναι το χρήμα, κι απ΄την άλλη αυτό το ίδιο είναι φραγμός μπρος στον οποίο παραλύει σχεδόν κάθε ανθρώπινη σχέση, χάνεται τόσο στο φυσικό όσο και στο ηθικό πεδίο όλο και πιο πολύ η άδολη εμπιστοσύνη, η ηρεμία και η υγεία.

VII.
Η ελευθερία της συνομιλίας χάνεται. Αν παλιότερα κουβεντιάζοντας , ήταν αυτονόητο το ενδιαφέρον για τον συνομιλητή, τώρα το υποκαθιστά η ερώτηση για την τιμή των παπουτσιών ή της ομπρέλας του. Σε κάθε συντροφική κουβέντα χώνεται αναπόφευκτα το θέμα του βιοτικού επιπέδου, του χρήματος. Και δεν αφορά τόσο τις σκοτούρες και τα βάσανα του καθενός, όπου και θα μπορούσαν ίσως να αλληλοβοηθηθούν, αλλά τη θεώρηση της γενικής κατάστασης. Είναι σαν να βρίσκεσαι εγκλωβισμένος σ' ένα θέατρο και να πρέπει να παρακολουθείς το έργο στην σκηνή ξανά και ξανά, θες δε θες να το κάνεις αντικείμενο της σκέψης και την συνομιλίας.

 ΧΙΙΙ.
Μια κάποια ευγενική αδιαφορία για την σφαίρα του πλούτου και της φτώχειας έχει χαθεί εντελώς από τα πράγματα που κατασκευάζονται. Καθένα σταμπάρει τον ιδιοκτήτη του, που έχει ως μόνη επιλογή να φανεί φουκαράς ή κομπιναδόρος. Γιατί ενώ η γνήσια πολυτέλεια επιτρέπει από την φύση της στο πνεύμα και στην κοινωνικότητα να διεισδύσουν μέσα της και να την κάνουν να λησμονηθεί, αυτά που κομπάζουν εδώ σαν είδη πολυτελείας έχουν τόσο ξεδιάντροπα συμπαγή χαρακτήρα που πάνω τους θρυμματίζεται κάθε πνευματική ακτινοβολία.

-----

Σήμερα είναι ήδη φανερό -όπως τόσες και  τόσες φορές στην ιστορία- πως: η προσήλωση στην συνηθισμένη, από καιρό χαμένη ζωή, είναι τόσο άκαμπτη που ευτελίζει την κατεξοχήν ανθρώπινη χρήση της νόησης, την πρόβλεψη, ακόμη και μπροστά στον άμεσο κίνδυνο. Έτσι πραγματώνεται στην κοινωνία μας σήμερα αυτή η εικόνα της βλακείας:ανασφάλεια και μάλιστα διαστροφή των απαραίτητων για την ζωή ενστίκτων, ανικανότητα και παρακμή της νόησης. Αυτή είναι η νοοτροπία ολόκληρης της "μεσαίας" τάξης στην Ελλάδα.

Όποιος αποφεύγει ν' αντιληφθεί αυτή την παρακμή δεν θα αργήσει να επικαλεστεί κάποια ιδιαίτερη δικαιολογία για την παραμονή του, την δράση του, και την συμμετοχή του σε αυτό το χάος.


*κυκλοφορεί  σε μετάφραση Νέλλης Ανδρικοπούλου

Εγρήγορση ...

Το επαναστατικό εργατικό κίνημα του μεσοπολέμου εξοντώθηκε απ' τη συνδυασμένη δράση της σταλινικής γραφειοκρατίας και του φασιστικού ολοκληρωτισμού, που είχε δανειστεί την οργανωτική του μορφή απ' το ολοκληρωτικό κόμμα που είχε δοκιμαστεί μ' επιτυχία στη Ρωσία.

Ο φασισμός υπήρξε μια ακραία μορφή υπεράσπισης της αστικής οικονομίας που βρισκόταν κάτω απ' την απειλή της κρίσης και της προλεταριακής ανατροπής, η
κ α τ ά σ τ α σ η  π ο λ ι ο ρ κ ί α ς μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία, διαμέσου της οποίας διασώθηκε αυτή η κοινωνία κι επιδόθηκε σε μια πρώτη εσπευσμένη ορθολογικοποίηση με τη μαζική παρέμβαση του Κράτους στη διαχείρισή της.

Αλλά μια τέτοια ορθολογικοποίηση απειλείται, με τη σειρά της, απ' τον τεράστιο παραλογισμό του μέσου της. Παρόλο που ο φασισμός φέρεται να υπερασπίζει τα
κύρια στοιχεία της αστικής ιδεολογίας που έγινε συντηρητική (την οικογένεια, την ιδιοκτησία, την ηθική τάξη, το έθνος), συσπειρώνοντας τη μικροαστική τάξη και τους τρομοκρατημένους απ' την κρίση ή απογοητευμένους απ' την αδυναμία της σοσιαλιστικής επανάστασης ανέργους, δεν ειναι ο ιδιος, κατά βάθος, ιδεολογικός. 

Παρουσιάζεται σαν αυτό που είναι: μια βίαιη ανάσταση του μύθου, που απαιτεί τη συμμετοχή σε μια κοινότητα καθορισμένη από αρχαϊκές ψευδο-αξίες: τη φυλή, το αίμα, τον αρχηγό. 

Ο φασισμός είναι ο  τ ε χν ι κ ά  ε ξ ο π λ ι σ μ έ ν ο ς  α ρ χ α ϊ σ μ ό ς.

Το αποσυνθεμένο υποκατάστατο του μύθου του, αναβιώνει στις θεαματικές συνθήκες των πιο σύγχρονων μέσων υποβολής και ψευδαίσθησης. Αποτελεί, λοιπόν, έναν απ' τους
παράγοντες σχηματισμού του σύγχρονου θεαματικού, ενώ ταυτόχρονα η συμβολή του στην καταστροφή του παλιού εργατικού κινήματος τον κάνει μια απ' τις θεμέλιες δυνάμεις της σημερινής κοινωνίας" καθώς όμως ο φασισμός συμβαίνει να είναι, επίσης, η  π ι ο  δ α π α ν η ρ ή  μορφή συντήρησης της καπιταλιστικής τάξης, έπρεπε φυσιολογικά να εγκαταλείψει το προσκήνιο που επιφυλάσσεται για τους μεγάλους ρόλους των καπιταλιστικών κρατών, επισκιασμένος από ορθολογικότερες και ισχυρότερες μορφές αυτής της τάξης.

Από το βιβλίο του Γκυ Ντεμπόρ, Η κοινωνία του Θεάματος (μετ. Πάνος Τσαχαγέας και Νίκος Β. Αλεξίου)
109.

------------

Σημ. Izi. Να όμως που ξανά "σκάει μύτη". Επιστρατεύεται, και παρ' ότι κοστίζει, λεφτά υπάρχουν πάντα για κάτι τέτοιες απαισιότητες. Οι καιροί είναι δύσκολοι και οι μηχανισμοί-παγίδες των ιδεολογιών στήνονται στην αναμπουμπούλα για να στρατολογήσουν καινούρια θύματα και να παράξουν το μίσος και τον μηδενισμό που θα τροφοδοτήσει τις βρώμικες υποθέσεις τους. Τον πόλεμο, την βία,  την εκμετάλλευση, την καταπίεση, την γενική απαξίωση της ζωής που είναι και ο μεγάλος τους αντίπαλος.

Ψέμμα και Σκληρότητα | Μανιφέστα 14

«Δεν είναι αλήθεια ότι γίνεται κανείς ψεύτης ανεπίγνωστα. Ο ψεύτης ξέρει πάντα πως λέει ψέμματα και γι’ αυτό οι ψεύτες πάνε όλοι μαζί, πακέτο: για να καθησυχάζουν ο ένας τον άλλον πως η ώρα της έσχατης κρίσης δεν πρόκειται να σημάνει γι’ αυτούς. Έχουν ανάγκη ο ένας τον άλλο για να δίνουν δύναμη στο ψέμμα τους, για να το βαστάνε ζωντανό και να μπορούν να το συνεχίζουν. Τους ενώνει η σιωπηρή συμφωνία να μην αποκαλύπτουν ο ένας το μυστικό του άλλου, γιατί έχουν όλοι το ίδιο μυστικό. 

Γι’ αυτό το λόγο όλοι οι ψεύτες είναι σκληροί και σκέφτονται βρώμικα∙ για να το καταλάβετε, αρκεί να ακούσετε τα χυδαία αστεία τους, τα όσα τους διασκεδάζουν, δηλαδή όσα πιστεύουν αυτοί πως είναι αληθινά.»

James A. Baldwin, No name in the street (1971)

Σημ. HS. Αυτό το βιβλίο του Τζέημς Μπάλντουιν (1924-1987) είναι ένα απάνθισμα σκέψεών του γύρω από την κατάσταση των Μαύρων στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970, τους χίπις, τους «Μαύρους Πάνθηρες», τον Μάλκομ Χ, τον αμερικάνικο Νότο, τη ζωή του στο Παρίσι, τη σκληρή οικογενειακή ζωή της παιδικής ηλικίας του και την πολιτική. Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει τα βιβλία του Μια άλλη χώρα σε μετάφραση Κωστή Αρβανιτάκη (εκδ. ΠΑΤΑΚΗ), Φώναξέ το στα βουνά σε μετάφραση Μαρίας Κονδύλη και Το δωμάτιο του Τζιοβάνι σε μετάφραση Τερέζας Βεκιαρέλλη (εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ).

Το αδύνατο της περιπλάνησης

 [Αθήνα.Μάρτιος.2012]

Τα πεζά οικονομικά δεδομένα. Η παραγωγικότητα και ο ανταγωνισμός. Οι πολεοδομικοί περιορισμοί. Η βάναυση αδιαφορία, η απαθής απομόνωση κάθε ατόμου μέσα στα ιδιωτικά του συμφέροντα, η  ευχαρίστηση που νοιώθει κανείς χαμένος μέσα στο πλήθος, το αναπόδραστα δέσμιο στην κοινή του υπόθεση: την σκοτεινή ζωή της πελατείας που συνωστίζεται μπρος στην άδεια βιτρίνα.

Βρισκόμαστε στο τέλος μιας μακράς πτώσης;

Ή μήπως καθόδου;

"Σ' ένα όνειρο αποτρόπαιο η νύχτα με το πλήθος

Ερχόντουσαν πυκνώνοντας μαζί,

Και στις περιοχές ετούτες που το βλέμμα δεν μετρά

Όσο πλήθαιναν οι ανθρώποι τόσο βάθαινε η σκιά"

Ιστορική μνήμη και αμνησία | Μάρθα Γκέλχορν, Άννα Άρεντ

Βρήκα αυτά τά απόσπασματα στο βιβλίο του Χανς Μάνγκους Ενζενσμπέργκερ Πολιτική και Πολιτισμός, στο πρώτο δοκίμιο του με τίτλο Η Ερειπωμένη Ευρώπη. 

Κι άλλοι την έπαθαν, όπως όλοι σχεδόν οι Έλληνες, που είχαν γίνει "αντιχουντικοί" όταν έπεσε η δικτατορία - οι ίδιοι που τώρα βρίζουν κι αναθεματίζουν τη "γενιά του Πολυτεχνείου", και οι "βαλτοί" που ξεφύτρωσαν στις πλατείες των χωριών τους μοστράροντας φωτογραφίες του Παπαδόπουλου.  Ας προσέξουμε:

«Φτάνοντας στη Ρηνανία τον Απρίλιο του 1945, η Αμερικανίδα Martha Gellhorn εξοργίζεται, για να μην πω μένει εμβρόντητη, από τις κουβέντες των Γερμανών συνομιλητών της:

"Κανένας δεν είναι Ναζί. Κανένας δεν υπήρξε ποτέ κάτι τέτοιο. Ίσως υπήρξαν μερικοί ναζί στο πιο κάτω χωριό κι είναι αλήθεια ότι εκείνη η πόλη, είκοσι χιλιόμετρα μακριά, υπήρξε πραγματικό εκκολαπτήριο του εθνικοσοσιαλισμού. Για να είμαστε ειλικρινείς και εντελώς μεταξύ μας, εδώ, στο δικό μας χωριό, είμαστε ένα σωρό κομμουνιστές. Μια ζωή ήμασταν δακτυλοδεικτούμενοι ως κόκκινοι... Τι πράγμα; Εβραίοι; Χμ, για να λέμε την αλήθεια σε αυτά εδώ τα μέρη δεν υπήρχαν πολλοί Εβραίοι. Κάνας-δύο ίσως, μπορεί και έξι. Τούς έβγαλαν όμως από την μέση. Εγώ έκρυψα έναν Εβραίο για έξι εβδομάδες (Εγώ έκρυψα έναν Εβραίο, αυτός έκρυψε έναν Εβραίο, όλοι οι άνθρωποι του θεού έκρυψαν κι από έναν Εβραίο). Δεν έχουμε τίποτα εναντίων των Εβραίων, πάντοτε τα πηγαίναμε καλά μαζί τους. Οι ναζί είναι γουρούνια. Είχαμε απηυδήσει μ' αυτήν την κυβέρνηση. Αχ, πόσο υποφέραμε. Οι βόμβες. Ζήσαμε εβδομάδες στα υπόγεια. Οι Αμερικάνοι είναι καλοδεχούμενοι. Δεν τους φοβόμαστε, δεν έχουμε κανένα λόγο να φοβόμαστε. Δεν κάναμε τίποτα άδικο, δεν είμαστε ναζί".

Αυτό το παραμύθι θα 'πρεπε να μελοποιηθεί. Τότε οι Γερμανοί θα μπορούσαν να το τραγουδούν κιόλας σαν ρεφρέν και θα ταν ακόμη καλύτερο. Όλοι τους μιλάνε μ' αυτό τον τρόπο. Αναρωτιέται κανείς, πώς η απεχθής αυτή κυβέρνηση κατάφερε ν' αντέξει αυτό τον πόλεμο πεντέμισι χρόνια. Σύμφωνα με τα όσα λένε, δεν υπήρξε ποτέ στη Γερμανία άντρας, γυναίκα ή παιδί που να επιδοκίμασε αυτό τον πόλεμο. Στέκουμε εκεί με την σαστιμάρα και την περιφρόνηση ζωγραφισμένη στα πρόσωπά μας  κι ακούμε δίχως συγκατάνευση και οπωσδήποτε δίχως σεβασμό αυτή την ιστορία. Ένας ολόκληρος λαός που προσπαθεί να υπεκφύγει των ευθυνών του δεν αποτελεί εποικοδομητικό θέαμα.»

Είχαν περάσει πάνω από δύο χρόνια από τότε και μια άλλη παρατηρήτρια από το εξωτερικό, η Άννα Άρεντ, οδηγείται στα ίδια συμπεράσματα:

«Η νέα Γερμανία τα 'χει χαλάσει με τον κόσμο ολόκληρο ενώ ταυτόχρονα αισθάνεται μιαν ιδιότυπη αυτοϊκανοποίηση. Οι Γερμανοί, από την μια ξεσπάνε σε παράπονα για την πείνα, για τα σπίτια που χάθηκαν και για όλα τα δεινά, ενώ από την άλλη δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα δεινά και τις απώλειες που επέφεραν στους άλλους. Αντίθετα, προσδοκούν φιλανθρωπικές δωρεές από τις χώρες που οι ίδιοι ήθελαν να καταστρέψουν -  δωρεές μάλιστα που συνήθως γίνονται δεκτές μάλλον με μεμψιμοιρία παρά με ευγνωμοσύνη...

Στο Βερολίνο όλοι παπαγαλίζουν διαρκώς την ίδια κουβέντα: Τότε είχαμε πόλεμο, τώρα όμως έχουμε ειρήνη. Η αινιγματική αυτή φράση σημαίνει σε ελεύθερη μετάφραση, ότι οι άνθρωποι δεν αισθάνονται υπεύθυνοι για τον πόλεμο, τον οποίο αντιμετωπίζουν σαν μια  μακρινή ιστορία, ενώ αποδίδουν στους συμμάχους την ευθύνη για τις δυσχέρειες και τις ανωμαλίες της ειρήνης. Το όνομα Χίτλερ δεν αναφέρεται πλέον. Μόνο καμία φορά λένε αόριστα: Παλιότερα (που σημαίνει: υπό τον Χίτλερ) ήταν καλύτερα. Φαίνεται ότι λίγοι Γερμανοί θυμούνται το σύνθημα που διέδιδαν μερικοί εξυπνάκηδες, όταν άρχισαν οι επιθέσεις το 1940 κι έλεγε: "Απολαύστε τον πόλεμο! Η ειρήνη είναι φρικτή". Έτσι έχουν τα πράγματα. (...) »

Βιοεξουσία και Τεχνικό Σύστημα

Jeremy Bentham, Πανοπτικόν

Όπως ανέφερε χτες η εφημερίδα Le Monde, έπειτα από πολλούς μήνες συζητήσεων και διαξιφισμών, την περασμένη Τρίτη 6 Μαρτίου το απόγευμα η γαλλική Βουλή ψήφισε το νομοσχέδιο για την «Προστασία της Ταυτότητας». Την προστασία αυτή θα αναλάβει ένας μηχανισμός − τι άλλο; −, που θα θέσει σε εφαρμογή μια νέα μορφή αστυνομικής ταυτότητας, η οποία υποτίθεται πως θα είναι απαραβίαστη και δεν θα μπορεί να πλαστογραφηθεί. 

Πώς θα γίνεται αυτό; Πολύ απλά, όπως διαβάζουμε, η νέα ταυτότητα θα είναι βιομετρική, δηλαδή θα περιέχει ένα ηλεκτρονικό τσιπάκι στο οποίο θα καταγράφονται τα εξής στοιχεία του κατόχου της: όνομα, επώνυμο, φύλο, ηλικία και τόπος γέννησης, διεύθυνση κατοικίας, ύψος, χρώμα ματιών, δυο ηλεκτρονικά οφθαλμικά αποτυπώματα και μια φωτογραφία. Προαιρετικά, μπορεί να τοποθετηθεί κι ένα δεύτερο τσιπάκι χάρη στο οποίο ο κάτοχος της ταυτότητας θα μπορεί να τη χρησιμοποιεί, για να ταυτοποιείται, στις ηλεκτρονικές συναλλαγές του με το κράτος και στις ηλεκτρονικές αγορές του.

Φυσικά, ο μηχανισμός αυτός προβλέπει και τη δημιουργία μιας «κεντρικής τράπεζας δεδομένων» ονόματι TES (Titres Electroniques Sécurisés), στην οποία θα είναι αποθηκευμένα τα βιομετρικά δεδομένα όλων των νέων ταυτοτήτων, τουτέστιν των πολιτών.

Είναι σχεδόν ειρωνικό το ότι με μπροστάρη τη χώρα όπου μας συστήθηκε με τον πιο θορυβώδη και βίαιο τρόπο πριν μερικούς αιώνες, ολοκληρώνεται πλέον ολοένα και ταχύτερα ο κόσμος που συνέλαβε την κοινωνία ως ένα σύμφυρμα ατόμων, που αισθάνονται «δυσφορία για τον πολιτισμό» και που συνδέονται μεταξύ τους με το μέγιστο που μπορεί να επιτρέψει ένα τέτοιο συναίσθημα: μέσω «συμβολαίων», δηλαδή μέσω συστηματοποιημένων τεχνικών δεδομένων ενός εκάστου.

Είναι ξεκάθαρο πως ο αγώνας για μια καλύτερη κοινωνία οφείλει να σκεφτεί πάνω σε ριζικά άλλες βάσεις όχι απλώς τις σχέσεις μεταξύ ατόμου και συλλογικότητας, αλλά πρωτίστως την ανθρωπολογία, την περί ανθρώπου αντίληψη, με την οποία συνδέονται, νοηματοδοτούνται και νομιμοποιούνται οι σχέσεις αυτές.

Μηδενιστικός Ατομικισμός : ο Lewis Mumford για τον David Hume

Ντέιβιντ Χιούμ (1711-1776)

«Αν θέλουμε να ανακαλύψουμε τις βαθύτατες τάσεις ενός πολιτισμού, συχνά πρέπει να τις αναζητήσουμε στις πιο αφηρημένες εκδηλώσεις τους∙ στη φιλοσοφία και στην τέχνη. Αυτό ίσως να ισχύει ιδιαίτερα κατά τις περιόδους κοινωνικής αναστάτωσης και επανάστασης, όταν οι υπαρκτοί θεσμοί δεν είναι πια αντιπροσωπευτικοί. (...)

Εκεί που άρχισε η πραγματική Βασιλεία του Τρόμου [δεν ήταν στις αιμοσταγείς επιχειρήσεις της λαιμητόμου στα 1793, αλλά] ήταν στις φαινομενικά αθώες άρες μάρες του Ντέιβιντ Χιούμ, στις απαρχές ενός μηδενισμού που έφτασε στην πλήρη ανάπτυξή του μόνο στην εποχή μας. Στην Έρευνα πάνω στην Ανθρώπινη Νόηση, η επίθεση ενάντια στους ιστορικούς δεσμούς με το παρελθόν και ενάντια στον ανθρώπινο λόγο άγγιξε ένα επίπεδο ψύχραιμης καταστροφικότητας. Ο Χιούμ χρησιμοποίησε τις τεχνικές διαδικασίες του ορθού λόγου για να υποσκάψει τα ίδια του τα θεμέλια. (...)

Η βασική άποψη του Χιούμ ήταν η αυτονομία της ακατέργαστης ανθρώπινης παρόρμησης και ο απολυταρχισμός της ακατέργαστης αίσθησης. Αναλύοντας αίτιο και αιτιατό, έσπασε την έλλογη διασύνδεση μεταξύ ανθρώπινων συμβάντων σε μια γυμνή διαδοχή αφηρημένων αισθήσεων μέσα στο χρόνο.(...)

Ένα πάθος ήταν, γι’ αυτόν, μια πρωταρχική ύπαρξη∙ δεν πήγαζε από οποιαδήποτε εντύπωση των αισθήσεων, ούτε αντέγραφε κάποια άλλη ύπαρξη∙ οι παρορμήσεις ήταν πρωτογενείς, μ’ ένα τρόπο που δεν ίσχυε για καμιά άλλη απόκριση προς τον εξωτερικό κόσμο.

“Όταν είμαι θυμωμένος”, έγραφε ο Χιούμ, “είμαι πραγματικά κυριευμένος από ένα πάθος και, μέσα σε αυτό το συναίσθημα, δεν αναφέρομαι σε κανένα άλλο αντικείμενο περισσότερο απ’ ό,τι όταν είμαι διψασμένος, ή άρρωστος, ή πάνω από πέντε πόδια ύψος. Γι’ αυτό το λόγο, το πάθος αυτό είναι αδύνατο ν’ αντιφάσκει προς την αλήθεια ή το λόγο, κι είναι αδύνατον η αλήθεια ή ο λόγος ν’ αντιταχτούν σε αυτό (...)

Όταν ένα πάθος θοςδεν βαλσνναφκλυταρχισμδεν βασίζεται σε λάθος υποθέσεις, ούτε διαλέγει μέσα ανεπαρκή για το σκοπό, η νόηση δεν μπορεί ούτε να το εκθειάσει, ούτε να το καταδικάσει. Δεν είναι αντίθετο προς το λόγο το να προτιμήσω να καταστρέψω ολάκερο τον κόσμο από το να ξύσω το δάχτυλό μου”. 

Αν τραβήξουμε ως το τέλος τις συνέπειες αυτής της φιλοσοφίας, βλέπουμε πως ο φιλόσοφος αυτός, που δεν θορυβείται από καμιά άποψη, έχει φτάσει στον απόλυτο μηδενισμό. Ο Μπαζάρωφ στο Πατεράδες και Γιοί του Τουργκένιεφ είναι μπροστά του ένας απλός ερασιτέχνης της ηθικής ισοπέδωσης. Γιατί ο Χιούμ, όχι μόνο βεβαιώνει την απολυταρχία των αισθήσεων −παραβλέποντας τελείως τη διαμεσολάβησή τους από τα σύμβολα−, μα συμπληρώνει αυτό το έργο με την απολυταρχία της κτηνώδους παρόρμησης∙ συνενώνει το δεσποτισμό του εξωτερικού κόσμου με το δεσποτισμό του Εγώ, ή μάλλον του Id. Η ζωή, όπως την απεικόνισε, ήταν η ζωή σε ωμή κατάσταση − με μια ωμότητα που ο πιο πρωτόγονος άγριος δεν είχε δείξει ποτέ. Με τα δικά του ξεκάθαρα λόγια, τα πάθη που εξουσιάζουν τον άνθρωπο είναι πάνω από το λόγο και πέρα από το λόγο.

Η φιλοσοφία του Χιούμ αρνείται να δεχτεί την κοινωνική ερμηνεία των συμβάντων, ή τον κοινωνικό (συμβολικό) χαρακτήρα της ανάλυσής τους∙ γυρίζει την πλάτη στις κοινωνικές ευθύνες∙ παρουσιάζει τα ανθρώπινα όντα σαν να ζουν σε ένα στιγμή προς στιγμή συνεχές, όπου μόνον οι ορέξεις έχουν απεριόριστο δικαίωμα ύπαρξης κι όπου καμιά παρόρμηση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί καλή ή κακή, έλλογη ή άλογη. (...)

Το εσφαλμένο αυτό συμπέρασμα ισχύει αναγκαστικά για κάθε φιλοσοφία που αποκλείει τις αξίες από το θεμελιώδες υπόστρωμα κάθε ανθρώπινης εμπειρίας. (...)

 

Δεδομένου ότι η αξία ενυπάρχει στο ακέραιο σε κάθε ανθρώπινη εμπειρία, μια θεωρία που καταργεί την αξία ως πρωταρχικό συστατικό, μοιραία την μπάζει και πάλι από την πίσω πόρτα με το να καθιστά τις αισθήσεις ή τις παρορμήσεις, καθαυτές, έδρα της αξίας − ενώ στην πραγματικότητα η αξία γεννιέται από την πρωτογενή ανάγκη του ανθρώπου να κάνει διάκριση μεταξύ των διαδικασιών που διατηρούν και των διαδικασιών που καταστρέφουν τη ζωή, και να κατανείμει ανάλογα τα ενδιαφέροντα και την ενέργειά του. Εδώ βρίσκεται η κύρια λειτουργία του λόγου: να αναφέρει και να επιμερίζει τα δεδομένα της εμπειρίας σ’ ένα κατανοητό και βιώσιμο σύνολο.

Ο λόγος συνδέει μεταξύ τους συμβάντα, που ο Χιούμ, αναλύοντάς τα, τα χωρίζει και τα απομονώνει. (...) Το να συλλαμβάνουμε τη ζωή στο επίπεδο του Id, σημαίνει να ξεχνάμε πως το Idείναι οργανικά δεμένο με το Εγώ και το Υπερεγώ, και πως όταν πάψει η αλληλεπίδραση ανάμεσα σ’ αυτά τα μέρη της προσωπικότητας, μοιραία ακολουθεί ένας βαθύς αποπροσανατολισμός όλης της προσωπικότητα, η οποία τείνει προς την καταστροφική επιθετικότητα, ή προς την αυτοκτονία.(...)

Η αποστολή του Χιούμ ήταν απλώς να οδηγήσει τον τρέχοντα ατομισμό στο λογικό του συμπέρασμα. Ο κόσμος έγινε μια ασύνδετη ροή αισθήσεων και ο εαυτός ένα μάγμα παρορμήσεων (...)»

Λιούις Μάμφορντ, Χιούμ: Μηδενιστικός ατομισμός (1944),

από την ανθολογία κειμένων του με τίτλο Η προσωπικότητα στην ιστορία,

μετάφραση Κώστας Κουρεμένος, εκδ. ΥΨΙΛΟΝ (1988)

Οι Ουρανοί της Αναγέννησης

Α. Μπελεζίνης: Στο ποίημα σας "Σχέδια για δύο εικόνες" αποδίδετε στους δυτικούς ευθύνη για την νοσηρότητα που εμφανίζουν τα σύννεφα  "στο χρώμα και στα σχήματα", υποθέτω όχι μόνο στην ζωγραφική αλλά και στον τρόπο που τα βλέπαμε στην φύση. Στον τελευταίο στίχο ρωτάτε: "Δεν το βλέπετε το σκοτάδι των χειραψιών σας;" Θεωρείτε γενικά νοσηρή την αναγεννησιακή και ευρωπαϊκή ζωγραφική και "σκοτεινά" τα έργα των χεριών και της αφής (χειρ+άπτω) των Δυτικών ;

Ν. Καρούζος: Η αναγέννηση μου φέρνει πάντοτε πλήξη στα εικαστικά της φανερώματα, θυσιάστηκαν εκεί μεγαλοφυΐες. Ο Μεσαίωνας ήτανε διαδικαστικά σκοτεινός, είχε το ομόψυχο φως της κοινότητας, η Αναγέννηση υπήρξε ποιοτικό σκοτάδι. Δεν παραβλέπω την δημιουργική σημασία της, με την αστείρευτη βοήθεια της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, του "ήθους" και του "πνεύματός της" [...] Δεν παραβλέπω την ωθητική της αποτελεσματικότητα για ό,τι προέκυψε τους επόμενους αιώνες-φιλοσοφική λευτεριά, διαλάμπει το άτομο και η επιστημονική συνείδηση αναπτύσσεται σε αλλεπάλληλες εξελίξεις. Αλλά ακριβώς το άτομο τελικά συνιστά το κακό της. Κι αυτό το κακό κυριαρχεί στην τέχνη της και κυρίως στην ζωγραφική της που είναι ολότελα διαιρετική. Γιατί στην Αναγέννηση είναι αλλού η ζωή και είναι αλλού το "απείκασμα". Συνέπεια, η "φιλολογία" (μεγαλοφυών διαστάσεων). Εγκαινιάζοντας την υποκειμενικότητα η Αναγέννηση, έπληξε θανάσιμα το νόημα της θρησκείας, το νόημα του κοινοτικού είναι. Κι αυτά συνέβησαν επειδή ορφάνεψε από πίστη. Βέβαια ο Λούθηρος πήγε να ξεσκατώσει την κατάσταση , πρόταξε την αυθεντικότητα του βιώματος "πίστη", μα ωστόσο έχωσε την Ευρώπη πιο βαθιά μέσα στο βάλτο "άτομο" παρά τις αγνότατες -ίσον κοινοτικές-προθέσεις του. Η καλλιτεχνική πράξη με αφετηρία την αναγέννηση και μέχρι τις ημέρες μας είναι  subjective στον ευρωπαϊκό χώρο. Πρέπει τούτο να το ονομάσουμε αρρώστια. Εγώ τουλάχιστον αισθάνομαι άρρωστος. Δεν είναι μονάχα εικαστικό το ζήτημα.

-------------------------

Το απόσπασμα είναι από συνέντευξη του Νίκου Καρούζου στον Ανδρέα Μπελεζίνη, που δημοσιεύτηκε το 1981 στο περιοδικό Διαβάζω.

Μιας και πολλοί φίλοι μας επιμένουν ακόμη στη μαγική υπόθεση που λέει πως η ανθρώπινη ιστορία είναι μια αμετάκλητη μονόδρομη πορεία προς την βελτίωση, ας επιμείνουμε κι εμείς. Δεν είναι μονάχα εικαστικό το ζήτημα.

Γενοκτονίες, υπερπληθυσμός, καταστροφή του περιβάλλοντος, φρικωδίες και πόλεμοι.
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η προπαγάνδα, ο αμείλικτος περιορισμός, η προσφυγιά και το ξερίζωμα, ο συνολικός έλεγχος και η άσκηση της κυριαρχίας στο κάθε δευτερόλεπτο.
Το υπνωτισμένο πλήθος συνεχίζει να οικιοποιείται, τον "μεταπολεμικό" κόσμο της προόδου.

Βυθισμένο στην ιδιοτελή του ευπιστία δεν υπολογίζει τα  δισεκατομμύρια σκλάβων που υπάρχουν εδώ-τώρα!

Δεν "υπολογίζει" τους "μετά"-πολέμους στην Κορέα ('50-'53), στο Βιετνάμ ('55-'75), στο Ιραν και το Ιρακ ('80-'88), στην Σομαλία ('91-), στο Σουδάν('88-)  και στο Κονγκό ('98- ) και το Αφγανιστάν, και δεν υπολογίζει την "μεγάλη προσφορά" της ανάπτυξης και της προόδου στην ανθρωπότητα - το λιμό, που τον κατηγοριοποιεί ακόμη και σήμερα στις "φυσικές καταστροφές", στην ξηρασία, στις αρρώστιες και τις ακρίδες, ή κάποιους κακούς εξωγήινους.

Δεν υπολογίζει την πνευματική του ακύρωση και την ολοκληρωτική του υποταγή.

Ζούμε ανάμεσα στην απόλυτη αποξένωση και τον διχασμό (την ψευδή συνείδηση , την απροσμέτρητη άγνοια αυτού του "πάντα ενθουσιώδη πάντα απογοητευμένου ματαιόδοξου συρφετού" των δυτικών πόλεων που ζαβλακωμένος από το ειδησιογραφικό υπερθέαμα πιστεύει στην "ανάπτυξη" τον "ανταγωνισμό" την "τάξη" και την "νομιμότητα" την "εγκυρότητα" της επιστήμης  και την "αλήθεια" το "πείραμα" και τις "αποδείξεις") και στην μεθοδική και εξορθολογισμένη στο έπακρο, εξουσιομανή προοπτική του είδους. Προς την άβυσσο.

Χρωστάμε στον εαυτό μας  και χρωστάμε ο ένας στον άλλο, τον αναστοχασμό, την σύνοψη και τον εμπλουτισμό της κριτικής που έχει ήδη δεχτεί ο κόσμος μας. Έχουμε και τις λέξεις και τις ιδέες.

Το βαρύ φορτίο της θλίψης δεν μπορεί να κάμψει τις ελπίδες μας, ούτε τα σχέδια και τις επιθυμίες
μας. Το αντίθετο.

Δεν έχει τελειώσει τίποτα. Υπάρχει και το περιθώριο και το κουράγιο.


α. Οι πολεμικές συγκρούσεις από την ύστερη αναγέννηση μέχρι σήμερα στοίχισαν σε αριθμό ανθρώπινων ζωών περίπου τον συνολικό πληθυσμό που είχε ο πλανήτης μας το μεσαιωνικό 1100μΧ. τότε ήμασταν μόλις 300εκ. ενώ σήμερα είμαστε 7δις και σε τριάντα χρόνια λένε θα είμαστε 9. Φαινόμενο γνωστό και ως "Το στρίμωγμα της πενικιλίνης" (Penicillin squeez)

β. Να σημειώσουμε ότι η Ιερά Εξέταση είναι κατ' εξοχήν  παιδί της "Αναγέννησης" παρ' ότι συνδέεται από τους ιστορικούς της συμφοράς συστηματικά με τον "Μεσαίωνα".


Βιβλία
Νικος Καρούζος Πρώτη Εποχή
Νικος Καρούζος Συνεντέυξεις
George Steiner Στον Πύργο του Κυανοπώγονα
W.G.Sebald Η Φυσική Ιστορία της Καταστροφής

Συνδεσμοι
Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας
Κανουμε κυκλους μεσα στη νυχτα
Νεολιθική Νυχτωδία στην Κροστάνδη

Περί της κοινωνικής ανέλιξης στο Μπούχενβαλντ (και παντού) | Μανιφέστα 13

Το Ταξίδι

«Μας πήγαν με τους άλλους κρατούμενους, που θα έφευγαν με το ίδιο τρένο. Είναι κι αυτοί παραταγμένοι σε φάλαγγες κατά πέντε. Οι περισσότεροι είναι Γάλλοι, μερικοί Βέλγοι, Ρώσοι και κάποιοι Γερμανοί. Οι πέντε Γερμανοί συγκρατούμενοί μας αστειεύονται μεταξύ τους. Αυτοί θα είναι οι κάπο μας στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Από την πρώτη στιγμή ήξεραν πως θα είναι οι αρχηγοί μας. Θα είναι αρχηγοί μας και τώρα, κατά τη μεταφορά μας. Βαστούν από τώρα αποστάσεις από εμάς. Προς το παρόν είναι κάπο υπό δοκιμή. (...)

Ο φρουρός του βαγονιού καπνίζει μια μεγάλη πίπα, που ακουμπάει στο πηγούνι του. Είναι μόνος, είναι νύχτα, είναι γέρος, μόλις πρόσφατα τον πήραν από το χωράφι του και  επιστράτευσαν. Δεν γίνεσαι SS από τη μια μέρα στην άλλη. Οι δόκιμοι κάπο μας μιλάνε την ίδια γλώσσα με αυτόν. Ένας από αυτούς, ένας χοντρός ονόματι Ερνστ, σηκώνεται και πηγαίνει προς την πόρτα του φρουρού. Είναι μισάνοιχτη. Ο φρουρός τον αφήνει να πλησιάσει. (...) 

Ο χοντρός θέλει να του πιάσει κουβέντα, αλλά ο γέρο-φρουρός δεν είναι σίγουρος αν αυτό είναι σωστό. Τ’ ότι μιλάνε και οι δυο γερμανικά τον καθησυχάζει, αλλά στην τελική ο άλλος είναι κρατούμενος. Οι υπόλοιποι Γερμανοί κρατούμενοι σιγοντάρουν τις προσπάθειες του χοντρού, ο οποίος πασχίζει να δείξει στον φρουρό την ιεραρχία του βαγονιού: πρώτος είναι αυτός, ο φρουρός, έπειτα εκείνοι, οι Γερμανοί κάπο, και στον πάτο εμείς. (...) 

Το τρένο έχει ξεκινήσει από ώρα. Ησυχία. Η θέση των κάπο έχει παγιωθεί: είναι όρθιοι γύρω από τον φρουρό. (...)

Το Στρατόπεδο

Οι υπό δοκιμή κάπο μας κοιτάζουν τους δυο SS. Επιζητούν το βλέμμα τους. Είναι έτοιμοι να τους χαμογελάσουν μόλις οι SS τους ρίξουν καμιά ματιά. Μιλάνε τώρα με πιο δυνατή φωνή. Παρατηρώ τη γλοιώδη γυμναστική των ματιών τους, αυτούς τους δουλικούς μορφασμούς τους προσώπου τους, τον επιδεικτικό τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν τα γερμανικά για να δείξουν στους SS ότι μιλάνε την ίδια γλώσσα. Παρολαυτά, είναι κι αυτοί κρατούμενοι όπως εμείς. Οι SS τους βαστούν σε κάποια απόσταση. Λίγα μόνο μέτρα. (...) 

Οι δόκιμοι κάπο λένε κάποια αστεία μεταξύ τους με δυνατή φωνή. Κάνουν πλάκες και με την άκρη του ματιού τους κοιτάνε πώς το βλέπει ο νεαρός SS. Τους ρίχνει μισό χαμόγελο. Καλοδεχούμενο γι’ αυτούς. (...)

Βγαίνοντας από την αποθήκη, ο φρουρός μάς μετράει ξανά. Ένας από εμάς δεν είναι στη θέση του. Ο πιτσιρικάς SS γίνεται κατακόκκινος. Αμέσως σπεύδει ένας από τους υπό δοκιμή κάπο, αρπάζει τον συγκρατούμενό μας και τον βάζει με σπρωξιές στη θέση του. Ο σύντροφός μας σηκώνει το χέρι του να προφυλαχτεί. Ο δόκιμος κάπο κοιτάζει τον πιτσιρίκο SS. Οι υπόλοιποι δόκιμοι κάπο κοιτάζουν ακίνητοι, γεμάτοι ένταση. Η κατάσταση είναι κρίσιμη. Ο SS αρχίζει να γρονθοκοπάει βίαια το σύντροφό μας. Ο κύβος ερρίφθη. Ο υπό δοκιμή κάπο πέρασε τη δοκιμασία: είναι πλέον κανονικός κάπο. (...)

Οι κάπο μπαίνουν βιαστικά στην κουζίνα και στρογγυλοκάθονται. Από την πρώτη στιγμή πήραν την εξουσία εκεί που υπάρχει το φαγητό.(...)

Ήταν εθιμικός κανόνας στο στρατόπεδο ν’ αποκαλούμε τους κάπο μόνο με το μικρό τους όνομα. Άλλωστε δεν ξέραμε τα επίθετά τους. Ποτέ δεν ξεπέρασα τη ντροπή που μου προκαλούσε η υποχρέωση ν’ απευθύνομαι σε τέτοιους τύπους με το μικρό τους όνομα. Με έκανε να αισθάνομαι γλοιώδης, σαν να επιζητούσα τη συμπάθειά τους, σαν να ήθελα και μάλιστα να έπρεπε οπωσδήποτε να νιώσω αδερφικά μαζί τους. Το να φωνάζουμε με τα μικρά τους ονόματα ανθρώπους, που ο ρόλος τους ήταν να μας εξευτελίζουν και αργότερα να μας σκοτώνουν, συμβόλιζε την υπέρτατη υποκρισία των σχέσεων που υπήρχαν ανάμεσα στους κάπο κι εμάς. “Είμαστε όλοι παρέα”, έλεγαν οι κάπο. “Κρατούμενοι εμείς, κρατούμενοι κι εσείς, έτσι δεν είναι;”. Με αυτόν που σε εξευτελίζει και σε σκοτώνει, είσαστε, λέει, όλοι μια παρέα. (...)

Το Τέλος

Κάποιοι άνθρωποι εισέβαλαν στον κοιτώνα ουρλιάζοντας και βαστώντας ντουφέκια και πολυβόλα. Ήταν οι κάπο μας. Ο Φριτς, ο Ερνστ, ο “werkkontroll” και άλλοι, ντυμένοι με στολή εργασίας. Οι SS τους είχαν όλους οπλίσει και δώσει στολές. (...) 

Όταν είχαν έρθει στο Μπούχενβαλντ, φορούσαν τα ριγέ όπως όλοι μας. Αργότερα τους έδωσαν το δικαίωμα να φορούν πολιτικά, στην αρχή μ’ ένα μικρό σταυρό στην πλάτη και με το τρίγωνο στο περιβραχιόνιο, κι ύστερα χωρίς σταυρό ούτε τρίγωνο. Τώρα φορούσαν κανονική στολή και βαστούσαν όπλο. Ξεκινώντας από κρατούμενοι, είχαν κατορθώσει ν’ αλλάξουν στρατόπεδο και τώρα ένιωθαν παντοδύναμοι μέσα στις στολές τους. Τους πήρε χρόνο, δεν ήταν εύκολη δουλειά, μα στο τέλος τα κατάφεραν. (...)

Μας πήγαιναν σε φάλαγγα. Σε μια στιγμή ο Γερμανός ευαγγελιστής σταμάτησε στην άκρη του δρόμου. Έχει δυο βαθιές ρυτίδες σαν σχισμές στα μάγουλά του. Μου έκανε νόημα. Κάθεται στην άκρη με τα χέρια κρεμασμένα. Δεν σαλεύει. Κοιτάζει μόνο ένα γύρω τα βουνά και πέρα την κοιλάδα. Είναι γεροντάκι. Το βλέμμα του είναι χαμένο κι αποφασισμένο ταυτόχρονα. Δεν πρόκειται να κάνει ούτε ένα βήμα από εκεί. Το έχει πάρει απόφαση. Κανείς δεν του μιλάει. Μόλις πήγαινε να του πει κάτι κανείς, τα μάτια του έλαμπαν και απαντούσε με αργή φωνή: “Gott ist über alles” (Ο Θεός είναι πάνω απ' όλα). Τον κοίταξα στα μάτια και είδα ξανά το βιολετί περιβραχιόνιό του. Ήταν “αντιρρησίας συνείδησης”. Ο κάπο Φριτς πήγε κοντά του∙ όταν τον είχαν πρωτοφέρει, ήταν κι αυτός αντιρρησίας συνείδησης. Μας διέταξαν και συνεχίσαμε να περπατάμε. (...) 

Ένας Ιταλός είδε το γέρο ευαγγελιστή να σταματάει ξανά. Είδε τον Φριτς να τον ξαναπλησιάζει και να τον διατάζει να πάει λίγα βήματα παραπέρα. Έπειτα ο δρόμος έστριψε κι ο Ιταλός δεν μπορούσε να δει. Ακούστηκαν δυο πυροβολισμοί. Ο Φριτς τον είχε καθαρίσει τον ευαγγελιστή! Κανένας δεν γύρισε το κεφάλι του να δει. 

Ο Φριτς ξαναγυρνάει στη φάλαγγα βαδίζοντας χαλαρά με το πολυβόλο του επ’ ώμου∙ οσμίζεται τον αέρα. Ο γέρο-Γερμανός ήταν ο πρώτος που σκότωσαν από τη στιγμή που φύγαμε από το Γκαντερσχάιμ.»

Robert Antelme, L’ Espèce Humaine 

(Το Ανθρώπινο Είδος), 1946-47
α' έκδοση 1957

Σημ HS. Ο Ρομπέρ Αντέλμ (1917-1990), σύζυγος της Μαργκερίτ Ντυράς όταν ξέσπασε ο Πόλεμος, έγινε από το 1943 μέλος της γαλλικής Αντίστασης. Συνελήφθη από τους Ναζί τον Ιούνιο του 1944 και μεταφέρθηκε στο Μπούχενβαλντ όπου κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γκαντερσχάιμ.  Όταν γύρισε στη Γαλλία μετά την απελευθέρωση, το 1945, ζύγισε 40 κιλά. Μεταξύ 1946 και 1947 έγραψε αυτό το βιβλίο, όπου κατέγραψε όλη αυτή την εμπειρία του. Οι κάπο ήταν κρατούμενοι, που ορίζονταν από τα SS ως επιτηρητές-επιστάτες των συγκρατουμένων τους.  Χρωστώ αυτή την ανάρτηση στα Artichauts de Bruxelles (τχ 68, 2002) του φίλου μου Υβ Λε Μανάκ.

Φιλελεύθεροι Ήρωες (liberalate me!)

Εκτός από τον υπαρκτό σοσιαλισμό, που υπήρξε και πια δεν υπάρχει, υπάρχει και ο υπαρκτός φιλελευθερισμός, κι αυτός υπάρχει όταν το αόρατο χέρι της αγοράς κρατάει ένα Tommy Gun. Τότε και έτσι είναι που τα πράγματα "διευθετούνται".

Αμερικάνος πατριώτης, ήρωας και θεμελιωτής του υπαρκτού φιλελευθερισμού, ο μέγιστος των ηγετών της υπαρκτής φιλελεύθερης οικονομίας, Lucky Luciano, πέθανε  εξόριστος στην Νάπολη αλλά σύμφωνα με την επιθυμία του ετάφη στην Νέα Υόρκη. Στο Queens.

Συνιδρυτής της "Επιτροπής" μαζί με τον άλλο μεγάλο, τον Meyer Lansky, κατάφερε μέσα σε μια δεκαετία να απενοχοποιήσει όσο κανείς το χρήμα και την απληστία, επέβαλε την προτεραιότητα του κέρδους βάζοντας σε "δεύτερη μοίρα" κάθε άλλη αξία, και αποδυνάμωσε όσο κανείς άλλος φιλελεύθερος ριζοσπάστης τις αφελείς και αντιπαραγωγικές ιδέες της δημοκρατίας και της αλληλοβοήθειας.

Απειλώντας, εκβιάζοντας, δολοφονώντας εμβολίαζε με το ριζοσπαστικό λεξιλόγιο της κερδοσκοπίας κάθε κοινωνικό δεσμό και κάθε ηθική παράδοση, αφομοιώνοντας τους θεσμούς και μετασχηματίζοντάς τους σε εκτελεστικά όργανα "οικογενειών" προς την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους. 

Αυτό που ο φιλελεύθερος κόσμος οφείλει στους Luciano και Lansky είναι, όχι μόνον ο πρακτικός οδηγός, αλλά και η πραγμάτωση της θεωρίας του.

Κανείς δεν αντιστάθηκε. Από την τελευταία μπανανία ως τα σύγχρονα συγκροτημένα κράτη, όλοι αφομοιώθηκαν μέσα στον πυρετό του κέρδους, της ανάπτυξης, του ανταγωνισμού, της υπερπαραγωγής και των "στρατηγικών πλεονεκτημάτων". Τα Τομιγκαν έγιναν G3, Μ16, Napalm, Leopard κτλ.

Η γενική ιδέα ήταν η μετωπική σύγκρουση με κάθε ηθικό-εθιμικό δίκαιο και η ταυτόχρονη ρευστοποίηση του "κράτους δικαίου" (του δικαίου της "οικογένειας").

Το "ευέλικτο" κράτος, που τελικά από την μεγάλη ευελιξία κυνηγάει την ουρά του αφήνοντας το πεδίο ανοικτό στις οικογενειακές υποθέσεις της φιλελεύθερης "επανάστασης", της αυξημένης παραγωγικότητας και του αποτελέσματος.

Το επίτευγμά τους είναι ο ριζικός μετασχηματισμός της πολιτικής δράσης σε δράση ιδιωτική (cosa nostra), η απονοηματοδότηση κι ο ευτελισμός της δημοκρατίας, και η μετατροπή του δημόσιου χώρου σε χώρο εκδίπλωσης των ιδιωτικών "πρωτοβουλιών" με τη μορφή διαταγμάτων, έκτακτων τροπολογιών και κατεπείγοντων νομοθετημάτων, τα οποία συνήθως αποφασίζονταν και επικυρώνονταν από  πολιτικούς-μαριονέτες περασμένα μεσάνυχτα και υπό την επίβλεψη των κονσιλιέρε της οικογένειας, που λέγονταν πλέον "διοικητές".

Τα πρόσωπα των δύο αυτών ηρώων "προσκύνησαν" διάφορες ετερόκλητες και ολωσδιόλου γελοίες περιπτώσεις της παγκόσμιας πολιτικής, οι οποίες τώρα μεταγράφονται, όπως άλλωστε τους αξίζει, σε χαρακτήρες  (πόσο;!) βλακωδών χολιγουντιανών παραγωγών που αναπαράγουν την ούτως ή άλλως θεαματική τους παρουσία.

Δισεκατομύρια ανθρώπων, χιλιαπλάσια πτηνά, θηλαστικά και ψάρια, αλλά και η ίδια η γη, το έδαφος, το υπέδαφος, τα βουνά, τα δάση, η έρημος κι η στέπα, τα πελάγη, ο ωκεανός, κάθε γωνιά και κάθε ζωή έχει νοιώσει σήμερα το μαγικό άγγιγμα του υπαρκτού φιλελευθερισμού των Λουτσιάνο και Λάνσκι, το μότο των οποίων επικράτησε σε ένα απίστευτα σύντομο χρονικό διάστημα και παντού:

Δεν υπάρχει "καλό" και "κακό" χρήμα. Υπάρχει μόνο  χρήμα. Και αφού όλα "είναι χρήμα" δεν υπάρχει "καλό" και "κακό". Τέλος!

Με το δάκτυλο στη σκανδάλη, η αόρατη χείρα (ενίοτε και "μαύρη") κανόνισε και κανονίζει "την κατάσταση" σε όλα τα μήκη και τα πλάτη για λογαριασμό της "οικογένειας".

Στη Σομαλία, στο Τσαντ, στο Κονγκό, στη Λιβερία, στο Σουδάν, στη Ζιμπάμπουε, στην Αλγερία και την Αίγυπτο.
Στη Βοσνία, την Ελλάδα, τη Ρουμανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γεωργία, τη Ρωσία και την Βρετανία
Στις Η.Π.Α, στον Καναδά, στην Βολιβία, τη Χιλή, το Περού, την Ονδούρα, την Αϊτή, τον Ισημερινό, την Κολομβία και τον Παναμά.
Στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στο Πακιστάν, στο Αζερμπαϊτζάν, στο Ουζμπεκιστάν, στις Φιλιππίνες και στο Μπαγκλαντές.
Ενώ είναι παντού, υποτίθεται ότι δεν είναι πουθενά...

Θα μπορούσε σήμερα να υπάρξει ένας συνοπτικός ισχυρισμός (θέση) που να κάνει ορατή πέρα από κάθε αμφιβολία την μορφή της κυριαρχίας που επιβάλεται στο σύνολο της ζωής; Θα ήταν ένας ισχυρισμός που θα αντέτασσε την δυνατότητα μιας δικαιης ανακατανομής του "πλούτου", ή ένας ισχυρισμός που θα φανέρωνε την απάτη και την σχετικότητα της; Δηλαδή θα περιελάμβανε ή θα απέκλειε εξ αρχής την "ιδέα" του χρήματος;Μπορούμε και, αν ναι,θα άξιζε τον κόπο να επανακωδικοποιήσουμε κατά τόπους μια στέρεη κοινωνική δομή;

1.The wisdom of the Real Liberalism 2.Commission  3.Lucky 4.Meyer 5.Lyndon 6.Vito 7.Richard 8.Carlo