Ομιλία του HS στη Στρούγκα για το "Μπολσεβίκικο μύθο"

 

«Γκρίζες είναι οι μέρες που περνούν. Μια-μια έσβησαν κι οι τελευταίες αναλαμπές ελπίδας. Ο τρόμος κι ο δεσποτισμός συνέτριψαν τη ζωή που γεννήθηκε τον Οκτώβρη. Τα συνθήματα της Επανάστασης εγκαταλείφθηκαν και τα ιδεώδη της πνίγηκαν στο αίμα του λαού. Η ανάσα του Χτες καταδικάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε θάνατο κι η σκιά του Σήμερα σκεπάζει τη χώρα σαν πέπλο βαρύ. Η Δικτατορία ποδοπάτησε τις μάζες. Η Επανάσταση πέθανε. Το πνεύμα της κατέληξε φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Είναι πια καιρός να ειπωθεί η αλήθεια για τους Μπολσεβίκους. Οι λευκές ταφόπλακες πρέπει ν’ ανοίξουν, η πραγματικότητα να βγει στο φως και να φανούν τα πήλινα πόδια του Φετίχ που έχει μαγέψει το διεθνές προλεταριάτο. Ο Μπολσεβίκικος μύθος πρέπει να καταστραφεί.»

1.

Μ’ αυτά τα πικρά λόγια κλείνει το βιβλίο του  Αλεξάντερ Μπέρκμαν Ο μπολσεβίκικος μύθος, που παρουσιάζουμε σήμερα χάρη στη φιλοξενία της «Στρούγκας». Ποιος είναι ο μπολσεβίκικος μύθος που «πρέπει να καταστραφεί»; Σε αυτή την όψη του βιβλίου θα εστιάσω εδώ, αφήνοντας στην άκρη την πολύ πλούσια καταγραφή του για ένα πλήθος άλλων όψεων της ζωής ─όπως τα πογκρόμ που υφίσταντο από τους Λευκούς οι εβραϊκές μειονότητες, τις αφηγήσεις για τον Νέστορα Μαχνό, τις συζητήσεις μέσα στους κόλπους των αναρχικών και άλλων επαναστατών στις
οποίες πήρε μέρος, τις πάμπολλες ολοζώντανες εικόνες από τη σκληρή καθημερινή ζωή, τις εξαιρετικές περιγραφές χαρακτήρων και προσώπων, κ.λπ.

Ποιος είναι λοιπόν ο μπολσεβίκικος μύθος που «πρέπει να καταστραφεί»; Είναι ο μύθος ότι το μπολσεβίκικο κόμμα, δηλαδή αυτό που λέμε «μαρξισμός-λενινισμός», οδήγησε τη ρώσικη επανάσταση προς μια σοσιαλιστική κατεύθυνση με στόχο την κομμουνιστική-αταξική κοινωνία και ότι, επομένως, μπορεί να εμπιστευτεί τον μπολσεβικισμό σαν «οδηγό» εάν στόχος του είναι ο αγώνας για μια τέτοια κοινωνία.

Καλώς. Μπορούμε όμως να εμπιστευτούμε (ποτέ τυφλά, εννοείται!) αυτόν που έκανε τούτη την καταγγελία, τον Αλεξάντερ Μπέρκμαν; Ποιος τελοσπάντων ήταν αυτός, με ποιο τρόπο και από ποια θέση, όχι μόνο ιδεολογική αλλά και πρακτική, κατήγγειλε τον «μπολσεβίκικο μύθο»;

2.

Ας ξεκινήσω από το μέσο, με το οποίο έκανε αυτή την καταγγελία. Ο μπολσεβίκικος μύθος δεν είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε κατόπιν εορτής και από μια χρονική, διανοητική ή ψυχική απόσταση από τη ρώσικη επανάσταση. Ούτε είναι καρπός μιας θεωρητικής επεξεργασίας. Είναι το περιπετειώδες ημερολόγιο που βάστηξε ο Μπέρκμαν στα δυο χρόνια της συμμετοχής του σε αυτήν. Σημειώνει στον Πρόλογό του:

«Η επανάσταση δεν είναι μια απλή εξωτερική αλλαγή. Είναι η πλήρης ανατροπή της ζωής, το γκρέμισμα των κυρίαρχων παραδόσεων, ο εκμηδενισμός των κατεστημένων προτύπων. Ο συνηθισμένος, μετρημένος ρυθμός ζωής διακόπτεται, τα κατεστημένα κριτήρια θεωρούνται πια δυσλειτουργικά, οι παλιές συνήθειες ακυρώνονται. Η ύπαρξη μπαίνει σε νέες, αχαρτογράφητες περιοχές. Κάθε πράξη πρέπει να στηριχτεί στα δικά της πόδια. Ακόμα κι οι λεπτομέρειες απαιτούν καινούργιες, πρωτότυπες αποφάσεις. Το τυπικό, το οικείο, εξαφανίζονται∙ διαλύεται η συνοχή κι η αλληλεξάρτηση των μερών, που έως τότε αποτελούσαν ένα όλον. Νέες αξίες αρχίζουν να δημιουργούνται.

«Η εσωτερική ζωή της επανάστασης, στην οποία βρίσκεται και το μοναδικό της νόημα, είναι κάτι που αγνόησαν όλοι όσοι έγραψαν για τη Ρώσικη Επανάσταση. Πολλά βιβλία δημοσιεύτηκαν με θέμα αυτό το συγκλονιστικό κοινωνικό ξεσηκωμό, όμως ελάχιστα πιάνουν τον αληθινό σφυγμό του, διότι πραγματεύονται την πτώση και την άνοδο των θεσμών, του νέου Κράτους με τη δική του δομή, του Συντάγματος και των νόμων, δηλαδή αποκλειστικά και μόνο τις εξωτερικές εκδηλώσεις αυτής της επανάστασης, και σε κάνουν να ξεχάσεις σχεδόν την ύπαρξη των εκατομμυρίων ανθρώπων που εξακολουθούν να ζουν και να υπάρχουν πίσω από όλες αυτές τις ανατρεπτικές συνθήκες.

«Πολύ σωστά ο Ταιν είπε ότι, μελετώντας τη Γαλλική Επανάσταση, βρήκε μεν ένα σωρό στατιστικά στοιχεία, επίσημα ντοκουμέντα και διατάγματα που διαφωτίζουν σημαντικά τον πραγματικό χαρακτήρα εκείνης της εποχής, αλλά ότι την αυθεντική της έκφραση, το βαθύτερο νόημά της, το ανακάλυψε στη ζωή, στις σκέψεις και τα συναισθήματα του λαού, στις προσωπικές αντιδράσεις των ανθρώπων όπως τις κατέγραψαν στα απομνημονεύματα, τα ημερολόγια και τις επιστολές τους.»

Έχουμε να κάνουμε λοιπόν με το ημερολόγιο ενός επαναστάτη, δηλαδή με μια βιωματική καταγραφή, που δεν ξεκινάει ούτε «απέναντι», ούτε από κάποια προκατάληψη, αλλά τουναντίον από μια βαθιά θετική στάση απέναντι στο γεγονός, στο οποίο συμμετείχε.

3.

Ενός επαναστάτη μεν, αλλά αναρχικού θα πει κανείς, άρα εξ ορισμού «αντι-μπολσεβίκο». Πράγματι, ο Μπέρκμαν ήταν πασίγνωστος αναρχικός. Δεν θα επιμείνω στα «βιογραφικά» του. Γεννήθηκε το 1870 στο Βίλνο της σημερινής Λιθουανίας. Το 1888 μεταναστεύει στις ΗΠΑ και εμπλέκεται ως αναρχικός με το εκεί εργατικό κίνημα, που ήδη μετρούσε πολλούς νεκρούς ─μιλάμε για εποχές όπου οι απεργίες αντιμετωπίζονταν με κανόνια. Το 1892 πυροβολεί, χωρίς να σκοτώσει, το διευθυντή ενός εργοστασίου που θεωρήθηκε υπεύθυνος για το θάνατο 11 απεργών από τα πυρά της Πολιτοφυλακής. Κάνει 14 χρόνια φυλακή. Βγαίνοντας, βοηθάει στην ίδρυση του ελευθεριακού «σχολείου Φερέρ», που ιδρύθηκε το 1911 στη Νέα Υόρκη και λειτούργησε μέχρι το 1953. (Πήρε το όνομά του από τον Φρανσίσκο Φερέρ ι Γκουάρντια, αναρχικό δάσκαλο και ιδρυτή του κινήματος «Μοντέρνο Σχολείο» στην Ισπανία.) Το 1914, μαζί με τη συντρόφισσά του Έμμα Γκόλντμαν, ιδρύει μια Αντιπολεμική Λίγκα, το 1917 συλλαμβάνεται και μένει φυλακή ώσπου το Δεκέμβρη του 1919 τον φορτώνουν, μαζί με άλλους 250 στο μεταγωγικό Buford με προορισμό την επαναστατημένη Ρωσία.

Αναρχικός λοιπόν ο Μπέρκμαν. Προκατειλημμένος όμως κατά των μπολσεβίκων, με τίποτα!

4.

Πράγματι, ευθύς εξαρχής (και δεν ήταν ο μόνος αναρχικός τότε: θα δείτε π.χ. για τους Ουνιβερσαλιστές αναρχικούς, που άλλοι αναρχικοί τους αποκαλούσαν ειρωνικά «αναρχομπολσεβίκους») ο Μπέρκμαν συνεργάστηκε στενά με τους μπολσεβίκους, οι οποίοι άλλωστε τον σέβονταν, θεωρώντας τους, παρά τις βαθιές διαφωνίες του μαζί τους, γνήσιους επαναστάτες. Χαρακτηριστική είναι η αντίδρασή του όταν τη μέρα που πάτησαν το πόδι τους στο σοβιετικό έδαφος, ένας άλλος αναρχικός απευθύνθηκε στους μπολσεβίκους, λέγοντάς τους: «[Σ]ας προειδοποιώ. Δεν ανεχόμαστε καμιά καταπίεση. Αν προσπαθήσετε κάτι τέτοιο, θα υπάρξει πόλεμος αναμεταξύ μας». «Άκουγα εμβρόντητος τα λόγια του και δυσκολευόμουν να χωνέψω τι έλεγε», σημειώνει ο Μπέρκμαν και συνεχίζει:

Πήδησα πάνω στο βήμα. «Ας μην απαξιώσουμε τούτη τη μεγάλη ώρα με σκέψεις ανάξιές της», φώναξα. «Από εδώ και στο εξής είμαστε όλοι ένα. Ένα στο ιερό έργο της Επανάστασης, ένα στην υπεράσπισή της, ένα στον κοινό στόχο της ελευθερίας και της ευημερίας του λαού. Σοσιαλιστές και Αναρχικοί αφήνουμε πίσω τις θεωρητικές διαφορές μας. Είμαστε όλοι επαναστάτες τώρα και θα σταθούμε ακουμπώντας ο ένα πάνω στον άλλο. Μαζί θα πολεμήσουμε και θα δουλέψουμε για την Επανάσταση. Σύντροφοι, ήρωες των μεγάλων επαναστατικών αγώνων της Ρωσίας, σας χαιρετίζω στο όνομα των Αμερικανών πολιτικών εξόριστων και σας λέω στο όνομά τους: Ήρθαμε για να διδαχτούμε, όχι για να διδάξουμε. Να διδαχτούμε και να βοηθήσουμε!»

Σε αυτή τη στάση του, ο Μπέρκμαν έμεινε σταθερά συνεπής. Δούλεψε μαζί με τους μπολσεβίκους σε μια σειρά από σχέδια, όπως η κατασκευή ενός θέρετρου για τους εργάτες της Πετρούπολης, ή το «Μουσείο της Επανάστασης», που είχε στόχο να συλλέξει ιστορικό υλικό του επαναστατικού κινήματος στη Ρωσία από το ξεκίνημά του, εδώ κι εκατό σχεδόν χρόνια. Διότι δεν έπαυε να τους θεωρεί επαναστάτες. Για παράδειγμα, ακόμα και για έναν αρχηγό των «ειδικών δυνάμεων» της Τσεκά, της διαβόητης υπηρεσίας ασφάλειας των μπολσεβίκων, ο Μπέρκμαν σημειώνει:

Η απλότητα κι η ειλικρίνειά του είχαν αρχίσει να μου αρέσουν. Άνθρωπος χωρίς καμιά επιτήδευση, δεν έκανε βήμα πίσω προκειμένου να κάνει το καθήκον του απέναντι στην Επανάσταση. Η συμπεριφορά του απέναντι σε όσους θεωρούσε αντεπαναστάτες δεν ήταν πιο αυστηρή από τον προσωπικό του ασκητισμό. Θεωρούσε σαν προσωπική τραγωδία την αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής, σαν μια σκληρή δοκιμασία στην οποία υπέβαλε τη συνείδησή του το επαναστατικό καθήκον. «Θα ήταν προδοσία ν’ αποφύγω αυτή τη δοκιμασία», μου είπε.

Αλλά είναι πολύ χαρακτηριστικό αυτό που κατέγραψε για τον ίδιο τον Λένιν, ο οποίος τον εκτιμούσε και με τον οποίο συναντήθηκε:

Η συνολική εντύπωσή μου από αυτή την επίσκεψη ήταν ότι είχα απέναντί μου έναν άνθρωπο με ξεκάθαρη άποψη και στόχο. Όχι οπωσδήποτε κάποιο μεγάλο άνδρα, αλλά σίγουρα έναν άντρα με άκαμπτο μυαλό κι αλύγιστη θέληση. Ένα άνθρωπο μη-συναισθηματικό, με τετράγωνο μυαλό, ευέλικτο στο σκέψη, αρκετά τολμηρό ώστε να ξαναδουλεύει τις μεθόδους του με βάση τις απαιτήσεις της στιγμής, αλλά έχοντας πάντα ξεκάθαρο το στρατηγικό του στόχο. Ένα «πρακτικό ιδεαλιστή», αφοσιωμένο στη με κάθε μέσο πραγμάτωση του Κομμουνιστικού οράματός του, βάζοντας για χάρη του σε δεύτερη μοίρα κάθε ανθρωπιστική και ηθική επιταγή. Έναν άνθρωπο ειλικρινά πεισμένο ότι ακόμα και οι χειρότερες μέθοδοι μπορεί να βοηθήσουν ένα καλό σκοπό αν χρειαστεί. Ένα Ιησουίτη της Επανάστασης, που θ’ αναγκάσει την ανθρωπότητα να ελευθερωθεί σύμφωνα με τη δική του ερμηνεία του Μαρξ. Κοντολογίς, ένα αδιάλλακτο επαναστάτη όπως το εννοούσε ο Νετσάγιεφ, έναν επαναστάτη ικανό, αν χρειαζόταν, να θυσιάσει ακόμα το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας προκειμένου να εξασφαλίσει το θρίαμβο της Κοινωνικής Επανάστασης. (…) 
Ο Λένιν είναι ένας μαχητής∙ κι έτσι πρέπει να είναι οι επαναστατικοί ηγέτες. Με αυτή την έννοια ο Λένιν είναι μεγάλος: μεγάλος στην αυτοσυνέπεια, στη μονοδιάστατη θέαση των πραγμάτων∙ μεγάλος στην ψυχική θετικότητά του, που είναι τόσο αυτοθυσιαστική όσο κι αμείλικτη με τους άλλους∙ μεγάλος στην πλήρη βεβαιότητά του πως μόνο το δικό του σχέδιο μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα.

5.

Ε, λοιπόν, με αυτόν τον «τύπο επαναστάτη» κι αυτό το «σχέδιο επανάστασης» έρχεται σιγά-σιγά κι ολοένα και περισσότερο σε σύγκρουση ο Μπέρκμαν. Ας δούμε αυτά τα δυο πιο συγκεκριμένα.

Σε ό,τι αφορά τον μπολσεβίκικο «τύπο επαναστάτη», ο Μπέρκμαν ναι μεν εκτιμούσε βαθιά την έως ασκητισμού αυτοσυνέπεια και την αποφασιστικότητά τους, αλλά κατάλαβε ότι κάτι δεν πάει καλά καθώς διαπίστωνε βήμα-βήμα πως ετούτη η αμείλικτη αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση συνδέονταν με μια βαθιά και έως απανθρωπιάς σκληρότητα, που έπαιρνε σβάρνα όλους όσους δεν υπάκουαν πειθήνια το «σχέδιο». Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό ότι ο Μπέρκμαν καταγράφει ─θα λέγαμε υπογραμμίζοντας─ πάνω από μια φορά τον τρόπο με τον οποίο οι μπολσεβίκοι διέγραφαν, και μέσα τους, κάθε αντίρρηση προς τη σκληρότητα αυτή χαρακτηρίζοντάς την «συναισθηματισμό»:

«Δεν πρέπει να είμαστε συναισθηματικοί [του είπε ο Κάρακχιαν, ένας διακεκριμένος μπολσεβίκος ηγέτης]. Θυμάμαι πόσο σκληρό ήταν, πίσω στα 1917, όταν χρειάστηκε να συλλάβω τους παλιούς συμφοιτητές μου. Ναι, με τα ίδια μου τα χέρια» −άπλωσε μπροστά τα δυο του χέρια, που ήταν λευκά και περιποιημένα− «αλλά τι άλλο να έκανα; Η Επανάσταση μάς επιβάλλει σκληρά καθήκοντα. Δεν πρέπει να είμαστε συναισθηματικοί.»

Ή έπειτα από την επίσκεψή του στην αγορά, όπου η Τσεκά κυνηγούσε αμείλικτα σαν «μαυραγορίτες» κάτι πεινασμένους που πάλευαν να πουλήσουν τα τελευταία από τα υπάρχοντά τους για ένα κομμάτι ψωμί, ενώ παραδίπλα τα μαγαζιά δούλευαν κανονικά:

Εκμεταλλεύτηκα την ευκαιρία για να τους επισημάνω όσα είδα το πρωΐ στην αγορά. Αντί ν’ αγανακτήσουν, όπως περίμενα, με επέπληξαν λέγοντάς μου ότι παραείμαι «συναισθηματικός».

Όπως ακριβώς του είχε πει και ο φίλος του μπολσεβίκος Ζορίν, όταν τον έπαυσε από τα καθήκοντά του γιατί αρνήθηκε να ξεσπιτώσει με το ζόρι τους ταλαίπωρους κατοίκους λίγων σπιτιών για χάρη των εργατικών θερέτρων στην Πετρούπολη.

Ολοένα και περισσότερο λοιπόν, ο Μπέρκμαν συνειδητοποιεί ότι έχει να κάνει μ’ έναν «επαναστατικό ιησουΐτισμό». Ένα «ιησουϊτισμό» που θέλει με κάθε τίμημα και κάθε μέσο να πραγματώσει ένα «Παράδεισο» πάνω στη γη ─ναι, αλλά τι σόι «παράδεισο» ακριβώς;

6.

Ποιο ήταν το «επαναστατικό σχέδιο» που υπηρετούσε αυτός ο «τύπος επαναστάτη»; Αναρίθμητες είναι οι καταγραφές του Μπέρκμαν, που το φανερώνουν ανάγλυφα. Στο Κίεβο λ.χ. σημειώνει:

Τα Σοβιετικά Εργατικά Σωματεία στεγάζονται σ’ ένα τεράστιο κτίριο, που προηγουμένως ήταν το ξενοδοχείο Σαβόι. Το 1918 και το 1919 έπαιξαν πάρα πολύ σημαντικό ρόλο, μιας και το έργο τους καλύπτει ολόκληρο το φάσμα των προλεταριακών συμφερόντων και οι αποφάσεις του στηρίζονται στην εκφρασμένη βούληση των βιομηχανικών μαζών. Όμως βαθμιαία, άρχισαν να υποβαθμίζουν τις εξουσίες αυτού του Σοβιέτ μεταβιβάζοντας τις ουσιαστικότερες λειτουργίες του στην Κυβέρνηση και μετατρέποντας τις εργατικές ενώσεις σε απλά εκτελεστικά και διοικητικά παραρτήματα της κρατικής μηχανής. Επιπλέον, τις θέσεις δεν καταλάμβαναν πλέον αιρετοί αντιπρόσωποι της βάσης, αλλά διορισμένοι Κομμουνιστές. Αυτό το εργατικό επιτελείο βρίσκεται σε χαώδη κατάσταση. Όπως και στο Χάρκοβο, ολόκληρο το εργατικό Σοβιέτ και τα περισσότερα διοικητικά συμβούλια των τοπικών σοβιέτ «εκκαθαρίστηκαν» ως μενσεβίκικα ή εχθρικά προς τους Κομμουνιστές, και στη θέση τους η Μόσχα διόρισε δικούς της ανθρώπους.

Μια κανονική κομματική κατάληψη του τσαρικού κράτους δηλαδή, και η πλήρης χρησιμοποίησή του όπως είχε, με ταυτόχρονη υποβάθμιση, αποδυνάμωση και υπονόμευση των μορφών οργάνωσης που δεν ήταν κληρονομιά του τσαρικού καθεστώτος, αλλά είχαν προέλθει από τον αγώνα της ίδιας της «βάσης». Με αποτέλεσμα φυσικά, μια κατάσταση που θυμίζει ολότελα τις παρόμοιες κωμικοτραγικές εικόνες που πέρασε στο έργο του ο Ντοστογιέφσκι μιλώντας για τον τσαρισμό:

Τα σοβιετικά θεσμικά όργανα παρουσιάζουν τη συνηθισμένη τυπική και θλιβερή εικόνα που είδα στη Μόσχα: ένα συνονθύλευμα κατάκοπων, τσακισμένων ανθρώπων, που δείχνουν πεινασμένοι και απαθείς. Οι διάδρομοι και τα γραφεία κατακλύζονται από ανθρώπους που ζητούν άδειες για να κάνουν κάτι, ή για να εξαιρεθούν από κάτι. Ο λαβύρινθος των νέων διαταγμάτων είναι τόσο πολύπλοκος, που οι υπάλληλοι προτιμούν ν’ ακολουθούν την ευκολότερη οδό: λύνουν τα περίπλοκα προβλήματα «δια της επαναστατικής μεθόδου», στηριγμένοι «στη συνείδησή» τους και προκαλώντας συνήθως κύματα δυσαρέσκειας στους αιτούμενους. Παντού βλέπεις τεράστιες ουρές, ενώ δίνει και παίρνει το γράψιμο και η μεταφορά «εγγράφων» και ντοκουμέντων από σμήνη σοβιετικών μπάρινι (κοπέλες) με ψηλοτάκουνα παπούτσια. Καπνίζουν τσιγάρα και κουβεντιάζουν φωναχτά τα προνόμια ορισμένων γραφείων με βάση το σύμβολο της σοβιετικής ζωής, δηλαδή το πάεκ [=σιτηρέσιο, δελτίο τροφίμων] που δίνουν εκειπέρα. Μόλις όμως εισβάλλει ο Κομμισάριος, πάντα βιαστικός μιας και γι’ άλλη μια φορά «τον καθυστέρησαν στη συνέλευση της Επιτροπής του Κόμματος», τότε καταλαγιάζει ο σαματάς και οι μπάρινι ξαναπέφτουν με τα μούτρα στη δουλειά. Εργάτες κι αγρότες με ξεσκούφωτα κεφάλια πλησιάζουν τα τεράστια τραπέζια των γραφείων. Με υπερβολικό σεβασμό, δουλικά σχεδόν, ζητούν πληροφορίες, κάποια «εντολή» προκειμένου να προμηθευτούν ρούχα, ή ένα «κουπόνι» για παπούτσια. «Δεν γνωρίζω», «πηγαίνετε στο επόμενο γραφείο», «πέρασε αύριο», είναι η συνηθισμένη απάντηση.

Και βέβαια:

Υπάρχουν «ειδικά» πάεκ για τα σημαντικά θεσμικά όργανα, όπως π.χ. η Κομιντέρν (η Γ΄ Διεθνής), το Ναρκομιντέλ  (Υπουργείο Εξωτερικών), το Σοβναρκόζ (Σοβιέτ Δημόσιας Οικονομίας), και άλλα. Τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος έχουν το προνόμιο να λαμβάνουν επιπλέον μερίδες μέσω των κομμουνιστικών οργανώσεών τους και εξυπηρετούνται κατά προτεραιότητα στα καταστήματα ενδυμάτων. Υπάρχει επίσης ένα «πάεκ Σοβναρκόμ», το καλύτερο απ’ όλα, για τους Κομμουνιστές αξιωματούχους, τους Κομμισάριους, τους πρωτοκλασάτους συμβούλους τους και για άλλους υψηλόβαθμους υπαλλήλους.

7.

Προοδευτικά λοιπόν, το μπολσεβίκικο «επαναστατικό σχέδιο» που είχε βαλθεί να φέρει σε πέρας αυτός ο αμείλικτος «τύπος επαναστάτη», αποκαλύπτεται στον Μπέρκμαν σαν μια τερατώδης «οργανωτική μανία» υπό την αυστηρή αιγίδα του Κόμματος εννοείται, η οποία:

α) Αφενός μεν οδήγησε σε ένα τρομακτικό τελμάτωμα ο,τιδήποτε με το οποίο πήγαινε να καταπιαστεί (εκτός ίσως της καταστολής!) ─ένα τελμάτωμα σαν αυτό που περιγράφει η ιστορία με τη χελώνα και τη σαραντοποδαρούσα… Ξέρετε, μια μέρα η χελώνα γυρνάει και λέει όλο θαυμασμό στη σαραντοποδαρούσα, «αλήθεια, πώς τα καταφέρνεις όταν κινείς το πρώτο πόδι σου, να κινείς την ίδια στιγμή και το τεσσαρακοστό;» … οπότε η σαραντοποδαρούσα, κολακευμένη, βάλθηκε να σκέφτεται πώς στ’ αλήθεια το καταφέρνει, με αποτέλεσμα να μείνει ακίνητη, να καθηλωθεί και να πεθάνει.

Σημειώνει ο Μπέρκμαν από μια συζήτηση στο περιθώριο της συνδιάσκεψης της Κομιντέρν μετά την Κρονστάνδη:

«Δεν έχεις ακούσει για τις μεγάλες απεργίες του περασμένου χειμώνα; Ο λόγος που ξέσπασαν, ήταν η πλήρης έλλειψη καυσίμων και υπεύθυνοι γι’ αυτό ήταν οι Μπολσεβίκοι», λέει ένας Ρώσος εργάτης.

«Με ποιο τρόπο;», ρωτάει ένας Γάλλος απεσταλμένος.

«Οι συνηθισμένες μπολσεβίκικες μέθοδοι. Επικεφαλής της Υπηρεσίας Καυσίμων της Πετρούπολης ήταν ένας άνθρωπος αποδεδειγμένης οργανωτικής ευφυΐας. Πως τον λένε; Δεν έχει σημασία. Είναι ένας παλιός επαναστάτης, που πέρασε δέκα χρόνια στο Σλίσελμπουργκ την εποχή του παλιού καθεστώτος. Χάρη σ’ αυτόν, από την πόλη δεν έλειψαν ούτε η ξυλεία, ούτε το κάρβουνο. Είχε μάλιστα οργανώσει κι ένα παράρτημα στη Μόσχα για τον ίδιο σκοπό. Είχε μαζέψει γύρω του ένα απόλυτα αποτελεσματικό προσωπικό. Ανάμεσά τους ήταν και πολλοί από τους Αμερικανούς πολιτικούς εξόριστους και είχαν πετύχει εκεί που προηγουμένως η Κυβέρνηση είχε αποτύχει. Αλλά μια μέρα του ήρθε του Ντζερζίνσκι [ο αρχηγός της Τσεκά] ότι αυτός ο άνθρωπος είχε απλωθεί περισσότερο απ’ ό,τι έπρεπε. Έκλεισαν λοιπόν το παράρτημα της Μόσχας και στην Πετρούπολη έβαλαν πάνω από αυτόν ένα πολιτικό Κομμισάριο, που παρεμβαλλόταν συνέχεια στο έργο του και το σαμποτάριζε. Αποτέλεσμα: καύσιμα μηδέν!».

«Μα γιατί έγιναν αυτά τα πράγματα; Τι έπαθαν μ’ αυτό τον άνθρωπο;», αναφώνησαν κάμποσοι απεσταλμένοι εκπρόσωποι.

«Ήταν Αναρχικός».

«Θα πρέπει να έγινε κάποια παρεξήγηση», είπε ένας Αυστραλός.

«Αυτή είναι η πολιτική των Κομμουνιστών σε ολόκληρη τη χώρα», απάντησε θλιμμένα ο Ρώσος.

β) Αφετέρου, η «οργανωτική μανία» οδήγησε σ’ ένα ολοένα και περισσότερο εντεινόμενο φαύλο κύκλο, καθώς το μόνο που συμπέραιναν εκείνοι οι «ιησουΐτες της επανάστασης» από το τελμάτωμα ήταν κράτος, ακόμα περισσότερο κράτος, συγκεντρωτισμός, ακόμα περισσότερος συγκεντρωτισμός:

[Απρίλιος 1920.] Σχεδόν όλοι οι ατβιέστινι (ιθύνοντες) Κομμουνιστές πήγαν στη Μόσχα για να συμμετάσχουν στο 9^ο Συνέδριο του Κόμματος. Τα θέματα προς συζήτηση ήταν πολύ σοβαρά κι ο Λένιν με τον Τρότσκι είχαν κιόλας δώσει την κατευθυντήρια γραμμή: στρατιωτικοποίηση της εργασίας. Η συζήτηση θα περιστρεφόταν γύρω από την πρόταση για την αντικατάσταση της σημερινής συνεργατικής μορφής διεύθυνσης των εργοστασίων από την εντινάλιτσιε  (μονοπρόσωπη διεύθυνση). «Πρέπει να μάθουμε από την αστική τάξη», είπε ο Λένιν, «και να τους χρησιμοποιήσουμε για το δικό μας σκοπό».

Μεταξύ των εργατών ξεσηκώθηκε ισχυρή αντίθεση στο καινούργιο αυτό πλάνο, αλλά ο Τρότσκι υποστήριξε κάθετα ότι τα συνδικάτα είχαν αποτύχει να διευθύνουν τη βιομηχανία. Το προτεινόμενο σύστημα, είπε, θα οργανώσει πιο αποτελεσματικά την παραγωγή. Αντίθετα, οι εργάτες υποστήριζαν ότι δεν τους είχε δοθεί η ευκαιρία να διευθύνουν πραγματικά την παραγωγή, διότι ο υπερβολικός κρατικός συγκεντρωτισμός είχε αφαιρέσει όλες τις αρμοδιότητες από τα τις εργατικές ενώσεις. Η εντινάλιτσιε, υποστήριξαν, σημαίνει ότι τα εργοστάσια και τις βιοτεχνίες θα τα διευθύνει ένας και μόνον άνθρωπος, ο λεγόμενος σπετ (ειδικός, τεχνοκράτης), αποκλείοντας τους εργάτες από αυτήν. 

Θα σημειώσω σαν ιδιαίτερα χαρακτηριστική την απάντηση του Τρότσκι σ’ αυτές τις αντιρρήσεις, την οποία δεν μας μεταφέρει ο Μπέρκμαν αλλά τη διαβάζουμε από τον ίδιο τον μπολσεβίκο ηγέτη στο βιβλίο του Τρομοκρατία κι επανάσταση (1920):

Η υποκατάσταση της εξουσίας της εργατικής τάξης από την εξουσία του Κόμματος δεν έχει τίποτε το αυθαίρετο και καταβάθος δεν είναι υποκατάσταση, διότι οι κομμουνιστές εκφράζουν τα θεμελιώδη συμφέροντα της εργατικής τάξης.» (!!!)

8.

Το πού οδήγησε αυτή η τερατογένεση, ο Μπέρκμαν δεν άργησε να το δει με τα ίδια του τα μάτια του όταν ξέσπασε η εξέγερση της Κρονστάνδης και το πώς αντιμετωπίστηκε από τους μπολσεβίκους, παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες που έκανε μαζί με την Έμμα Γκόλντμαν για να γεφυρώσουν το χάσμα με τους εξεγερμένους, προσπάθειες που οι μπολσεβίκοι αγνόησαν ολοκληρωτικά ─κάτι που υπογράμμισε και ο Βικτόρ Σερζ, φίλος τότε του Τρότσκι και υποστηρικτής του μπολσεβικισμού που λέγοντας για την Κρονστάνδη, ότι «από απανθρωπιά, ένα άνευ λόγου έγκλημα διαπράχτηκε σε βάρος του προλεταριάτου και της αγροτιάς».

Οι ίδιοι οι μπολσεβίκοι θ’ αργήσουν λίγο περισσότερο να συνειδητοποιήσουν τις συνέπειες του «τύπου επαναστάτη» και του «επαναστατικού σχεδίου» τους. Διαβάζοντας κανείς τις υποσημειώσεις μας πάνω στα πρόσωπα που αναφέρει ο Μπέρκμαν στο ημερολόγιό του, θα διαπιστώσει ότι τα 8/10 των αναφερόμενων μπολσεβίκων αγωνιστών κατέληξαν σε γκουλάγκ και οι περισσότεροι εκτελέστηκαν από το ίδιο τους το Κόμμα κάποια χρόνια αργότερα, στις περίφημες «σταλινικές εκκαθαρίσεις»: Βλάντιμιρ Σάτοφ, Σεργκέι Ζόριν, Γκριγκόρι Ζινόβιεφ, Καρλ Ράντεκ, Λεβ Κάρακχιαν, Νικολάι Κρεστίνσκι, Μιχαήλ Καλίνιν, Μιχαήλ Τόμσκι, Ευγένιος Πρεομπραζένσκι, Κριστιάν Ρακόφσκι, Μάρτιν Λάτσις, Γιάκοβ Πέτερς, Νικολάι Κούζμιν, Ιωσήφ Ούνσλιχτ, Λέον Τρότσκι, κ.ά. Εκατόμβη!

9.

Σήμερα, με την άνεση των 100 χρόνων που μας χωρίζουν από τη ρώσικη επανάσταση, μπορούμε ίσως να πούμε ότι ο Μπέρκμαν έπρεπε να είχε καταλάβει εξαρχής το μπολσεβίκικο «επαναστατικό σχέδιο». Άλλωστε, ο ίδιος ο Λένιν το είχε πει ξεκάθαρα μόλις λίγους μήνες μετά τον Οκτώβρη του 1917, για την ακρίβεια στις 5 Μαΐου του 1918, απαντώντας στους τότε «αριστερούς κομμουνιστές» Μπουχάριν, Οσίνσκι, κ.ά., οι οποίοι είχαν διατυπώσει στην εφημερίδα Κομμουνιστής (20 Απριλίου 1918) τις αντιρρήσεις τους για τις θέσεις του σχετικά με τα «άμεσα καθήκοντα» της επανάστασης:

«Εφόσον η επανάσταση στη Γερμανία καθυστερεί, καθήκον μας είναι να μαθητεύσουμε στο γερμανικό κρατικό καπιταλισμό, να κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να τον αφομοιώσουμε και να μη φοβηθούμε να υιοθετήσουμε δικτατορικές μεθόδους προκειμένου να επιταχύνουμε την αφομοίωση του. Καθήκον μας είναι να επιταχύνουμε την αντιγραφή του γερμανικού κρατικού καπιταλισμού πολύ περισσότερο απ' όσο ο [τσάρος] Πέτρος επιτάχυνε την αφομοίωση του δυτικού πολιτισμού από τη βάρβαρη Ρωσία, και να μη διστάσουμε να χρησιμοποιήσουμε κάθε βάρβαρο μέσο στον αγώνα κατά της βαρβαρότητας (...) Ο κρατικός καπιταλισμός είναι ένα βήμα προς τα εμπρός σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων [στη σοβιετική Ρωσία].»(!!!)

Και για όποιους είχαν ακόμα αμφιβολίες, το έκανε ακόμα σαφέστερο απαντώντας στην Εργατική Αντιπολίτευση το Δεκέμβριο του 1920:

«Η παραγωγή είναι πάντοτε αναγκαία, όχι η δημοκρατία. Η δημοκρατία στην παραγωγή είναι κάτι που γεννά μια σειρά από ριζικά λαθεμένες ιδέες.»

Ο Μπέρκμαν όμως δεν είχε ούτε την άνεση της χρονικής απόστασης, αλλά ούτε και τη διάθεση της ψυχικής απόστασης. Έδωσε ένα αγώνα, που ίσως εκ των υστέρων να μοιάζει μάταιος, αλλά που κατά τη γνώμη μου είναι εξαιρετικά καρποφόρος μιας κι αποκάλυψε από τα μέσα, και μας αποκάλυψε, την τραγωδία του «επαναστατικού ιησουϊτισμού» στη μπολσεβίκικη μορφή της. Κι εδώ, υπάρχει πράγματι ένα δίδαγμα, που όσοι αγωνίζονται για μια καλύτερη κοινωνία δεν θα πρέπει με τίποτα να προσπεράσουν. Διότι ο «επαναστατικός ιησουϊτισμός» δεν ήταν κάποιο παροδικό φαινόμενο, σχετικό με ορισμένες πολύ ιδιαίτερες ιστορικές περιστάσεις, όπως λ.χ. η πολεμική κατάσταση και ο αποκλεισμός, με τον οποίο ήρθε αντιμέτωπη εξαρχής η ρώσικη επανάσταση. Απεναντίας, πρόκειται για ένα διαρκώς παρόντα κίνδυνο σε κάθε απελευθερωτικό εγχείρημα, στο βαθμό που η αλλαγή του κόσμου σημαίνει κατά πρώτιστο λόγο αλλαγή των ίδιων των ανθρώπων που μετέχουν σε αυτήν καθώς, όπως είδαμε ότι επισήμανε ο Μπέρκμαν στον πρόλογο του ημερολογίου του,

Με άλλα λόγια, το «υποκείμενο της αλλαγής» πρέπει να ξέρει ν’ αλλάζει και τον εαυτό του ─κι αυτό δεν είναι ούτε αυτονόητο, ούτε κάτι το εύκολο, και πολύ λιγότερο κάτι που γίνεται λίγο-πολύ αυτόματα «αρκεί να υπάρχουν οι κατάλληλες κοινωνικές συνθήκες». Ν’ αλλάζει τον εαυτό του τι σημαίνει; Σημαίνει, πιο συγκεκριμένα, να συνειδητοποιήσει ότι δεν πολεμάς την αλλοτρίωση με αλλοτριωμένα μέσα!

Με αυτή την έννοια θα έλεγα ότι, στην καλύτερη περίπτωση, οι άνθρωποι εκείνοι δεν συνειδητοποίησαν το σκοπό στον οποίο είχαν ταχθεί. Φαντάστηκαν δηλαδή, πως ένας σκοπός τόσο πανανθρώπινης εμβέλειας όπως η οικοδόμηση μιας «αταξικής κοινωνίας» δεν απαιτούσε κάτι παραπάνω από την «κατάληψη του κράτους», το «τσάκισμα του ταξικού εχθρού» και το «γκρέμισμα της αντίπαλης τάξης».

 Στρούγκα, 20.01.2017