Σύμβαση εργασίας και υποδούλωση

Καρλ Πολάνυι (1891-1976)

«Ο χωρισμός της εργασίας από τις άλλες δραστηριότητες της ζωής και η καθυπόταξή της στους νόμους της αγοράς σήμανε την εξολόθρευση όλων των οργανικών μορφών της ύπαρξης και την αντικατάστασή τους από ένα διαφορετικό, εξατομικευμένο και εξατομικευτικό, τύπο οργάνωσης.

Αυτό το σχέδιο καταστροφής εξυπηρετήθηκε άριστα από την εφαρμογή της αρχής του ελεύθερου συμβολαίου εργασίας. Στην πράξη αυτό σήμαινε, ότι όλες οι οργανώσεις ζωής που δεν θεμελιώνονταν στο συμβόλαιο αλλά στη συγγένεια, τη γειτνίαση, το επάγγελμα, ή τη θρησκεία, έπρεπε να καταστραφούν επειδή απαιτούσαν τη δέσμευση του ατόμου και έτσι περιόριζαν την ελευθερία του. 

 

Η παρουσίαση της συμβολαιϊκής αρχής σαν μιας αρχής μη-παρεμβατικότητας − όπως συνήθιζαν να κάνουν οι επικεφαλής της φιλελεύθερης οικονομίας − αποτελεί απλώς και μόνον έκφραση μιας βαθιά ριζωμένης προκατάληψης υπέρ ενός ορισμένου τύπου παρεμβατικότητας, δηλαδή υπέρ εκείνου του τύπου που καταστρέφει τις μη-συμβολαιϊκές σχέσεις μεταξύ των ατόμων και τις εμποδίζει να ανανεώνονται με βάση τις δικές τους αρχές.

Οι συνέπειες της εγκαθίδρυσης μιας αγοράς της εργασίας είναι σήμερα ολοφάνερες στις αποικιοκρατούμενες χώρες. Οι αυτόχθονες πρέπει να εξαναγκαστούν να κερδίζουν τα προς το ζην πουλώντας την εργασία τους. Για να γίνει αυτό, πρέπει να καταστραφούν οι παραδοσιακοί θεσμοί και να εμποδιστεί η ανανέωσή τους εφόσον, σε μια πρωτόγονη κοινωνία, το άτομο σε γενικές γραμμές δεν κινδυνεύει να πεθάνει από πείνα παρεκτός κι αν διατρέχει αυτό τον κίνδυνο ολόκληρη η κοινωνία.

Στο σύστημα γαιοκτησίας των Κάφρων (kraal) για παράδειγμα, “η εξαθλίωση είναι αδύνατη: δεν υπάρχει περίπτωση να μην παρασχεθεί βοήθεια σε όποιον τη χρειαστεί” (L.P.Mair, An African People in Twentieth Century, 1934). Κανένας Κουακιούτλ “δεν διέτρεξε ποτέ τον παραμικρό κίνδυνο να πεινάσει” (E.M. Loeb, The Distribution and Function of Money in Early Society, στο Essays in Anthropology, 1936). (...) 

 

Παρόμοια, το να μη βρεθεί κανείς στο έλεος της ανάγκης, ήταν θέμα αρχής στις ινδιάνικες κοινότητες και, μπορούμε να πούμε, σχεδόν σε όλους τους τύπους κοινωνικής οργάνωσης μέχρι την Ευρώπη των αρχών του 16ου αιώνα, όταν οι σύγχρονες ιδέες για τους φτωχούς, τις οποίες είχε προτείνει ο ουμανιστής Βίβες, συζητήθηκαν στη Σορβόννη. Επειδή το άτομο δεν κινδυνεύει να πεθάνει από την πείνα, γι’ αυτό και η πρωτόγονη κοινωνία είναι, κατά μια έννοια, πιο ανθρώπινη από την οικονομία της αγοράς και ταυτόχρονα λιγότερο οικονομική.

Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, η πρώτη προσφορά του λευκού ανθρώπου στον κόσμο του μαύρου ήταν να του γνωρίσει τη λιμοκτονία. Έκοψε π.χ. τα αρτόδεντρα για να σκαρώσει μια τεχνητή σιτοδεία, ή επέβαλε φόρους στις καλύβες των ιθαγενών για να τους εξαναγκάσει να πουλήσουν την εργασία τους. Και στις δυο περιπτώσεις, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο με εκείνο των περιφράξεων, που επέβαλαν οι Τυδώρ, γεννώντας ορδές από περιφερόμενους εξαθλιωμένους (...) που υπήρξαν οι πρόδρομοι του νομαδικού εργάτη του 19ου αιώνα.

Αυτό που κάνει ακόμα και σήμερα ο Λευκός στις απόμακρες περιοχές της Γης, δηλαδή η καταστροφή των κοινωνικών δομών προκειμένου να αποσπάσει στο στοιχείο εργασία, το έκανε από το 18ο αιώνα στους λευκούς πληθυσμούς και με τους ίδιους στόχους. Η γκροτέσκα εικόνα του Κράτος στον Χομπς − ένας ανθρώπινος Λεβιάθαν, που το γιγάντιο σώμα του είναι καμωμένο από άπειρα ανθρώπινα κορμιά − δεν είναι τίποτα μπροστά στην οικοδόμηση της ρικαρντιανής αγοράς της εργασίας».

Καρλ Πολάνυι, Ο μεγάλος μετασχηματισμός (1944),

  από το κεφάλαιο 14, Η αγορά και ο άνθρωπος,

μετάφραση Κώστας Γαγανάκης, εκδ. ΝΗΣΙΔΕΣ (2001)

Σημ. HS. Αυτά που ζούμε σήμερα, είναι η ολοκλήρωση αυτού του «σχέδιου καταστροφής», που περιγράφει ο Πολάνυι. Σ’ εμάς απόκειται να αποδείξουμε, ότι είμαστε Κάφροι και πιο Κάφροι από τους Κάφρους − δηλαδή ότι μπορούμε να συνθέσουμε μια κοινωνική οργάνωση όπου η εξαθλίωση θα είναι αδύνατη.

Ο Χουάν Βίβες (1492;-1540) ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς ουμανιστές της Αναγέννησης. Με το βιβλίο του De subventione pauperum (Περί της εισφοράς των φτωχών, 1526) υποστήριξε την απαγόρευση της ζητιανιάς, την εκδίωξη των ξένων φτωχών από τις πόλεις και την υποχρέωση όλων των πολιτών να δουλεύουν. Χάρη στην υποστήριξη του αυτοκράτορα και της Σορβόννης, οι ιδέες του μπήκαν σε εφαρμογή στη βέλγικη πόλη Ίπρ παρά τις αντιδράσεις των φραγκισκανών. Όχι άλλο ουμανισμό, πήξαμε!

Για τις περιφράξεις των Τυδώρ, βλ. το εκπληκτικό κεφάλαιο «Η λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση» στο Κεφάλαιο, Α΄ τόμος, του Μαρξ.

 

Για τις παρόμοιες μεθοδεύσεις στις αποικιοκρατούμενες χώρες, βλ. το βιβλίο του Τζέφρεϊ Σίσσονς, Πρώτοι Λαοί. Οι αυτόχθονοι πολιτισμοί και το μέλλον τους, σε μετάφραση της αφεντιάς μου με πρόλογο και επιμέλεια του Μπουκανιέρου μας (εκδ. ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ).

Για τον Ρικάρντο, θα τα ξαναπούμε...