Η Κοινωνία του Μόχθου ... και τα παιδιά της

"(...) Η ελπίδα που ενέπνευσε το Μαρξ και τους καλύτερους εκπροσώπους του εργατικού κινήματος -ότι ο ελεύθερος χρόνος τελικά θα απάλλασσε τους ανθρώπους από την ανάγκη και θα καθιστούσε το animal laborans παραγωγικό- στηρίζεται στην πλάνη μιας μηχανιστικής φιλοσοφίας, η οποία δέχεται ότι η δύναμη του μοχθέιν, όπως κάθε άλλη ενέργεια, δεν μπορεί ποτέ να χαθεί, έτσι ώστε , αν δεν ξοδευτεί και δεν εξαντληθεί στην αγγαρεία του βιοπορισμού, αυτομάτως θα εκθρέψει άλλες "ανώτερες" δραστηριότητες. 

Το οδηγητικό πρότυπο του Μαρξ σ' αυτή του την ελπίδα ήταν χωρίς αμφιβολία η Αθήνα του Περικλή, η οποία, στο μέλλον με την αυξημένη σε τεράστιο βαθμό παραγωγικότητα του ανθρώπινου μόχθου, δεν θα χρειάζονταν δούλους για να την συντηρούν αλλά θα γίνονταν πραγματικότητα για όλους

Εκατό χρόνια μετά γνωρίζουμε το σφάλμα αυτού του συλλογισμού· ο ελεύθερος χρόνος του animal laborans δεν ξοδεύεται πουθενά αλλού πέρα από την κατανάλωση, κι όσος περισσότερος χρόνος του μένει τόσο πιο άπληστες και πιο ακόρεστες γίνονται οι ορέξεις του. Το γεγονός ότι οι ορέξεις αυτές γίνονται πιο εκλεπτυσμένες έτσι ώστε η κατανάλωση να μην περιορίζεται πια στα αναγκαία αλλά, αντίθετα , να συγκεντρώνεται κυρίως σε όσα συνιστούν πολυτέλεια της ζωής, δεν μεταβάλλει τον χαρακτήρα αυτής της κοινωνίας, αλλά περικλείει τον σοβαρό κίνδυνο να μην απομείνει τίποτα στον κόσμο προφυλαγμένο από την κατανάλωση και τον αφανισμό μέσα από την κατανάλωση.

Η μάλλον δυσάρεστη αλήθεια σχετικά με το ζήτημα αυτό, είναι πως ο θρίαμβος του σύγχρονου

ανθρώπου πάνω στην ανάγκη οφείλεται στην απελευθέρωση του μόχθου, δηλαδή στο γεγονός ότι έγινε δυνατό για το animal laborans να καταλάβει την δημόσια σφαίρα· κι ωστόσο , στον βαθμό που η δημόσια σφαίρα εξακολουθεί να κατέχεται από το animal laborans δεν μπορεί να συνιστά πραγματική δημόσια σφαίρα, αλλά απλώς ιδιωτικές δραστηριότητες που εκτίθενται δημοσίως.

Το αποτέλεσμα είναι αυτό που κατ' ευφημισμό καλείται μαζική κουλτούρα, και το βαθύτερο πρόβλημά της είναι μια γενική δυστυχία, που οφείλεται από την μια μεριά  στην διαταραγμένη ισορροπία ανάμεσα στον μόχθο και την κατανάλωση και από την άλλη στις επίμονες αξιώσεις του animal laborans να αποκτήσει μια ευτυχία, η οποία δεν μπορεί να επιτευχθεί, παρά μόνο εκεί  όπου οι ζωικές διαδικασίες της εξάντλησης και της αναγέννησης, του πόνου και της ανακούφισης του πόνου, πετυχαίνουν μια πλήρη ισορροπία.

Το γενικό αίτημα για ευτυχία και η διαδεδομένη δυστυχία στην κοινωνία μας (που δεν αποτελούν παρα τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος) είναι από τα πιο πειστικά σημάδια , ότι έχουμε αρχίσει να ζούμε σε μια κοινωνία μόχθου που όμως της λείπει αρκετός μόχθος για να μείνει ικανοποιημένη. 

Διότι μόνο το animal laborans και όχι ο τεχνίτης ή ο ανθρωπος της πράξης, δεικδήκησαν ποτε να είναι "ευτυχισμένοι" ή σκέφτηκαν ποτέ πως θα μπορούσαν οι θνητοί να είναι ευτυχισμένοι.(...)"

Σημ. Izi. Το παραπάνω κείμενο της Αρεντ το παραθέτω σαν ένα στοιχείο για την συνέχεια της συζήτησης που εξελίσσεται σχετικά με την "σοβαρή κρίση στην αναπαραγωγή του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου εκεί που έχει ήδη κυριαρχήσει"

 

Η Αρεντ στο βιβλίο της Vita Activa [1959]ξεχωρίζει και αναλύει τρεις κεντρικές ανθρώπινες δραστηριότητες, αυτή του Μόχθου που είναι και αυτή που έχει ως προυπόθεση την βιολογική ζωή (θα λεγαμε δηλαδή την επιβίωση), αυτή της Εργασίας όπου παρεχει τον κόσμο στον οποίο στεγάζεται η ατομική ζωή και που ως ανθρώπινη προυπόθεση της είναι η εγκοσμιότητα και τέλος η Πράξη  που έιναι αυτή η δραστηριότητα που επιτελείται άμεσα μεταξυ των ανθρώπων και αντιστοιχεί στον ανθρώπινο όρο του πλήθους.

 εκδ. Γνωση 1986, μετ. Σ.Ροζάνης και Γ.Λυκιαρδόπουλος

οι φωτογραφίες είναι από:
http://thesocietypages.org/socimages/2009/12/03/child-labor-in-america-1908-1912/