Η ρητορική της Τεχνοκρατίας

«Μια από τις πολυτιμότερες, για τον ίδιο, ανακαλύψεις του Ειδικού-Τεχνοκράτη ήταν η ιδέα ότι θα μπορούσε να θωρακίσει το ζωτικό του χώρο μέσα από την ανάπτυξη μιας εξειδικευμένης διαλέκτου, την οποία δεν είναι −και δεν πρέπει να είναι− σε θέση να κατανοήσουν οι αμύητοι. 

Επίθεση εναντίον της γλώσσας 

Η πλημμυρίδα νεολογισμών που παρατηρήθηκε τα τελευταία πενήντα χρόνια, κλόνισε τις γλώσσες του δυτικού κόσμου. Υπάρχει η γενική, αλλά λανθασμένη, εντύπωση ότι οι περισσότεροι από αυτούς νεολογισμούς προέρχονται από την αγγλική γλώσσα. Γι’ αυτό το λόγο, πολλοί επιχείρησαν να αποδώσουν το νέο-αναλφαβητισμό των χωρών τους στον “ιμπεριαλισμό της αγγλικής”, ή, αντίστροφα, στην ανικανότητα της δικής τους γλώσσας, των γερμανικών, των γαλλικών ή των ισπανικών να “εκσυγχρονιστούν”. Όμως η αλήθεια είναι ότι αυτή η πλημμυρίδα νεολογισμών οφείλεται στους Ειδικούς και παρατηρείται με την ίδια ένταση και έκταση σε όλες τις δυτικές γλώσσες. (...)

Αυτή η πλημμυρίδα φανερώνει μια τρομακτική επίθεση εναντίον της γλώσσας ως μέσου κατανόησης και επικοινωνίας. Οι τοίχοι που περιχαρακώνουν τα “κουτάκια” των διαφόρων γνωστικών πεδίων, υψώνονται ολοένα και περισσότερο.

Ενώ ο Σωκράτης, ο Ντεκάρτ, ο Μπέικον, ο Λοκ ή ο Βολταίρος μιλούσαν και έγραφαν στην καθομιλουμένη του τόπου τους, ο σύγχρονος φιλόσοφος μιλάει και γράφει σε ένα ιδίωμα, που το καταλαβαίνει μόνο ο ίδιος και οι ομογάλακτοί του. (...) Οι διάλεκτοι της πολιτικής επιστήμης και της κοινωνιολογίας γίνονται ολοένα και πιο ερμητικές, οχυρώνονται η καθεμιά στον εαυτό της και αδυνατούν να κατανοήσουν η μια την άλλη, παρ’ όλο που αφορούν σε πολύ κοντινά γνωστικά πεδία. (...)

Ο αρχιτέκτονας και ο ιστορικός τέχνης, πάλι, χρησιμοποιούν τόσο διαφορετικές μεταξύ τους διαλέκτους, που δίνουν την εντύπωση ότι μιλάνε για εντελώς διαφορετικά πράγματα. Ποιος θυμάται όμως ότι το ναό του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη τον έκτισαν ζωγράφοι; Ένας Γερμανός ανθρωπολόγος, τέλος, μπορεί πιο εύκολα να επικοινωνήσει μ’ ένα Γάλλο ομόλογό του παρά με ένα Γερμανό απόφοιτο του Οικονομικού Πανεπιστημίου.

Ρητορική του μονόλογου 

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Θα μπορούσε να πει κανείς ότι βρισκόμαστε μπροστά στη γέννηση μιας διεθνούς γλώσσας; Όμως αυτό δεν ισχύει καθόλου! Όλες αυτές οι καινούργιες εξειδικευμένες διάλεκτοι δεν προσθέτουν τίποτα το χρήσιμο στις γλώσσες μας. Πρόκειται, απεναντίας, για μια ρητορική που μοναδικός σκοπός της είναι να δυσχεραίνει στο έπακρο την κατανόηση και την επικοινωνία. […]

Φυσικά ο Ειδικός και ο Τεχνοκράτης ισχυρίζονται ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα. Με στεντόρεια φωνή υποστηρίζουν, πως πρόκειται, αντίθετα, για έναν εμπλουτισμό του λεξιλογίου, ο οποίος βελτιώνει την κατανόηση και βαθαίνει τη γνώση στον εξειδικευμένο τομέα τους. Μόνο που αυτή η βελτίωση αφορά αποκλειστικά το “αόρατο κολλέγιο” των Ειδικών που εργάζονται στον ίδιο τομέα. Όταν όμως μαζευτούν π.χ. δέκα γεωγράφοι και συμφωνήσουν ότι η Γη είναι επίπεδη, τότε η μεταξύ τους επικοινωνία θα ενισχύσει απλώς το σφάλμα τους. Αν μάλιστα εξοπλιστούν με μια ιδιαίτερη, δική τους, διάλεκτο, τότε κανένας “αμύητος” δεν θα μπορεί να τους ελέγξει. Στην πραγματικότητα, μόνον η εμπειρία ενός ναυτικού θα μπορούσε να τους συνεφέρει … όμως ο τελευταίος άνθρωπος με τον οποίο θα επιθυμούσαν να συζητήσουν τα “θέματά τους”, είναι ακριβώς κάποιος “αμύητος”, έστω κι αν έχει ταξιδέψει στα πέρατα του κόσμου.

Πανεπιστημιακός σκοταδισμός 

Αντικείμενο και λόγος ύπαρξης της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Ένας μεγάλος πολιτισμός στηρίζεται φυσικά σε μια κατανοητή, ευρεία και πλούσια σε περιεχόμενο επικοινωνία. Όποτε η γλώσσα αρχίζει να παρεμποδίζει την επικοινωνία, έχουμε να κάνουμε με πολιτισμό σε παρακμή.

Πρωτεργάτες αυτού του σκοταδιστικού φαινομένου στη Δύση ήταν εκείνοι ακριβώς που υποτίθεται ότι ασχολούνται με τη βελτίωση της γλώσσας και της επικοινωνίας: οι πανεπιστημιακοί. Μετέτρεψαν τα πανεπιστήμιά τους σε ναούς της εξειδίκευσης, κολακεύοντας τη μοντέρνα ροπή προς οτιδήποτε προβάλλεται σαν μοναδικό και ξεχωριστό. 

Ο Μόρις Στρονγκ έφτασε στο σημείο να πει, ότι “υπάρχει μεγαλύτερη ικανότητα σύνθεσης των γνωστικών πεδίων έξω από τα πανεπιστήμια παρά μέσα σε αυτά”. Και ο αμερικανός ιστορικός Γουίλιαμ Πολκ πρότεινε να μετονομαστούν τα πανεπιστήμια [universities] σε πολυδιασπασιστήμια [multiversities], αφού η υπερεξειδικευμένη και πολυδιασπασμένη διδακτική τους βρίσκεται στην καρδιά αυτού που διαχωρίζει την κοινωνία αντί να την ενοποιεί. Οι πανεπιστημιακοί διδάσκαλοι, φύλακες της διανοητικής παράδοσης της Δύσης, κατατεμαχίζουν πλέον τα κάθε λογής (πολιτικά, καλλιτεχνικά ή οικονομικά) γεγονότα του καιρού μας σε επιμέρους κομματάκια κι έχουν καταντήσει να είναι οι επίσημοι προστάστες των “κουτιών” μέσα στα οποία ζουν και σκέφτονται οι διδασκόμενοι νέοι και νέες.

Αυτή η εμμονή στην εξειδίκευση της γνώσης είναι τέτοια, ώστε είναι πλέον αδύνατον να μιλήσει κανείς με απλά λόγια για τα δημόσια ζητήματα. Όταν ο κάθε Ειδικός οχυρώνεται στην ειδικότητά του και μετά βίας δέχεται παρεμβάσεις από ειδήμονες άλλων ειδικοτήτων σε αυτήν, καταλαβαίνουμε πόσο οι Ειδικοί και οι Τεχνοκράτες συνολικά θεωρούν ανάξιο να τους κρίνει τον υπόλοιπο κόσμο.

Περισπουδαστα τεχνάσματα 

Άλλωστε έχουν βρει τον τρόπο να αντιμετωπίζουν τις ενοχλητικές ερωτήσεις των “αμύητων”: αποφεύγουν να απαντήσουν και αποθαρρύνουν τον “αμύητο” ρίχνοντάς του συνέχεια σπόντες ότι δεν διαθέτει “επαρκή πληροφόρηση”, ότι δεν διατυπώνει τις ερωτήσεις του “με τη δέουσα ακρίβεια”, ότι τα έχει “κάπως μπερδεμένα στο μυαλό του”, ότι στέκεται “στην επιφάνεια” γιατί δεν γνωρίζει “σε βάθος το θέμα”,... για να καταλήξουν στο τέλος να τον κατηγορήσουν ότι είναι “υπερβολικά δύσπιστος και περίεργος”.

Ακόμα και στην περίπτωση που εκείνος που κάνει τις ενοχλητικές ερωτήσεις τυχαίνει να είναι ιεραρχικά ανώτερός τους, ή είναι κατά για κάποιο λόγο υποχρεωμένοι να του απαντήσουν, οι Ειδικοί και οι Τεχνοκράτες έχουν τον τρόπο τους να τον στέλνουν αδιάβαστο: του δίνουν ένα ελάχιστο πληροφόρησης σε μια ψαρωτική διάλεκτο, ζητώντας και καλά συγγνώμη που είναι “αναγκασμένοι” να τα λένε τόσο “δυσνόητα”, υπονοώντας ότι ο απέναντί τους δεν διαθέτει το κατάλληλο γνωστικό υπόβαθρο για να καταλάβει κάτι παραπάνω. 

Φυσικά δεν το συζητάμε τι γίνεται στην περίπτωση που ο Ειδικός δεν είναι υποχρεωμένος να σεβαστεί εκείνον που του κάνει ερωτήσεις. Αυτόν, θα τον φλομώσει με ένα σωρό ακαταλαβίστικα “δεδομένα” και τεχνικές ανθυπολεπτομέρειες, και θα πνίξει με αυτό τον τρόπο το διάλογο δίνοντας ταυτόχρονα την εντύπωση ότι έχει όλη την καλή διάθεση να απαντήσει και να συνεργαστεί μαζί του. 

Αν, τέλος, βρεθεί κανείς που να καταλαβαίνει κάτι μέσα σ’ όλη αυτή τη επιστημονικοφανή λεκτική σαβούρα, για να συνεχίσει τις ερωτήσεις του αναγκάζεται να καταφύγει και αυτός σε ανάλογη λεκτική πολυπλοκότητα, με αποτέλεσμα  να αποκαμωθεί και να σηκωθεί να φύγει ο υπόλοιπος κόσμος, που έχει βρεθεί εκεί για να πάρει απαντήσεις για το θέμα που τον καίει. Με αυτό τον τρόπο, παρασύροντας τον δηλαδή στο δικό τους “κουτάκι”, ο Ειδικός κι ο Τεχνοκράτης βγάζουν εκτός μάχης τον ενοχλητικό  “αμύητο”.»

John Ralston Saul, Voltaire's bastards. The dictatorship of reason in the West (1992)

Σημ. HS. Ελπίζουμε ότι ο αγώνας που δίνεται αυτό τον καιρό στα πανεπιστήμια, δεν περιορίζεται στη συνδικαλιστική οπτική αλλά αφορά, κυρίως, στο να μην μετατραπούν ολοκληρωτικά σε... πολυδιασπασιστήμια. Ευτυχώς, δεν λείπουν εκείνοι οι πανεπιστημιακοί που, με τις τοποθετήσεις τους και με τον βίο τους, μας επιτρέπουν και μας ενισχύουν αυτή την ελπίδα.

Με την ευκαιρία, ρίξτε μια ματιά και σε αυτήν εδώ την ανάρτηση, όπου ο Σάουλ λέει κάποια πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για το Νταβός, που έχει φορέσει πάλι τα γιορτινά του αυτές τις μέρες.