Τα πρωτόκολλα των Σοφών του Ερωδιού

Κατά την τελευταία συνδιάσκεψη των Σοφών (18/07/2017) σημειώθηκε καταρχήν έλλειψη απαρτίας καθώς έδωσαν το παρόν μόνο οι κ.κ. Αλφειός, Ίζι, Λυγκέας και Χόλοου, με αποτέλεσμα να αναβληθεί μέχρι νεωτέρας η λήψη αποφάσεων καθοριστικών για το μέλλον του κόσμου .

Παρ’ όλα αυτά η συζήτηση ήταν θερμή, ζωντανή και έντονη καθώς συζητήθηκαν, μεταξύ άλλων καυτών θεμάτων, και τα ζητήματα γύρω από το αν είμαστε προγραμματισμένοι ή αν έχουμε ελεύθερη βούληση. Εδώ εντοπίστηκαν μια σειρά από βαθιές αποκλίσεις απόψεων, αλλά και σημαντικές συγκλίσεις. Τις παραθέτουμε εδώ με συντομία.

1. Μια βασική απόκλιση εντοπίστηκε στον ορισμό της έννοιας «ελευθερία». Σύμφωνα με μια άποψη (Λυγκέας), η έννοια αυτή σημαίνει την απόλυτη ελευθερία ή απουσία προκαθορισμών, καθορισμών ή προγραμματισμών κάθε είδους, ακόμα και φυσικοβιολογικών. Για παράδειγμα, θεωρεί αναίρεση της ελευθερίας το γεγονός ότι δεν έχουμε τη φυσική δυνατότητα να πετάμε από μόνοι μας, ή να αλλάζουμε κατά βούληση την τροχιά της Γης, και οπωσδήποτε το γεγονός ότι ερχόμαστε σ’ ένα κόσμο ήδη διαμορφωμένο πριν από τη γέννησή μας. 

 

Στην άποψη αυτή, αντιπαρατέθηκε (Ίζι, Αλφειός, Χόλλοου) η γνώμη ότι πρόκειται για μια θέση που καθιστά την ελευθερία εξωπραγματική. Αντιπροτάθηκε λοιπόν μια διαφορετική ιδέα της ελευθερίας, σύμφωνα με την οποία η ύπαρξη τέτοιου τύπου περιορισμών ούτε αναιρεί την ελευθερία, ούτε δεν αναιρεί την ελευθερία, διότι η ελευθερία αφορά σε μια δυνατότητα ή ικανότητα σε σχέση με αυτά που μπορούμε να κάνουμε· αν δηλαδή θα επιλέξουμε να τα κάνουμε έτσι ή αλλιώς, κι αν είμαστε πραγματικά ελεύθεροι να κάνουμε επιλογές εδώ (π.χ. αν θα φτιάξουμε ή όχι μια πυρηνική βόμβα, την οποία μπορούμε να φτιάξουμε).

2. Ανάγκη περισσότερου ξεκαθαρίσματος εντοπίστηκε στην έννοια της «βούλησης». Υποστηρίχτηκε (Ίζι) ότι η έννοια «ελευθερία της βούλησης» είναι πλεονασμός, διότι έχω βούληση σημαίνει «θέλω αυτό και όχι εκείνο», οπότε η βούληση είναι ελεύθερη. Η συζήτηση επ’ αυτού ανέδειξε ένα πρόβλημα, που αφορά στη διάκριση μεταξύ επιθυμίας και βούλησης. Πράγματι, φαίνεται ότι στην επιθυμία δεν υπάρχει ελευθερία: το «ποθώ αυτό» δεν τίθεται σε συνάρτηση, σύγκριση, επιλογή ως προς κάτι άλλο. Η επιθυμία σε πηγαίνει «σέρνοντας» προς το αντικείμενό της, όμως αυτό δεν ισχύει για τη βούληση: μπορεί κανείς να επιθυμεί σφοδρά κάτι, αλλά με τη βούλησή του να το αρνηθεί. 

 

Μια σειρά συγχύσεων λοιπόν, αναφορικά με το ζήτημα της ελευθερίας βούλησης ή του αυτεξούσιου προκύπτει από το μπέρδεμα μεταξύ επιθυμίας και βούλησης. Αυτό το μπέρδεμα πρέπει να λήξει.

3. Μια σημαντική απόκλιση εντοπίστηκε στην έννοια του «προγραμματισμού». Σημειώθηκε (Χόλοου) ότι η έννοια του προγραμματισμού σημαίνει την κατάρτιση μιας λίστας οδηγιών ή εντολών, την οποία ο προγραμματιζόμενος οφείλει να ακολουθεί απαρέγκλιτα, και ότι οι κοινωνικοί κανόνες δεν είναι ακριβώς κάτι τέτοιο. Παρατηρήθηκε (Λυγκέας) ότι αυτό κάνουν οι γονείς στα μικρά παιδιά τους: τα προγραμματίζουν να πάνε π.χ. σχολείο, να μάθουν να γράφουν, να περάσουν στο πανεπιστήμιο, κ.ο.κ. Αναγνωρίστηκε η σχετική βασιμότητα αυτού του επιχειρήματος, αλλά αντιπροτάθηκε (Χόλοου) ότι η εκμάθηση των κοινωνικών κανόνων από τους ανθρώπους δεν είναι μια μηχανική διαδικασία, δεν είναι σαν τον προγραμματισμό μηχανών, ούτε
καθιστά το παιδί μια μηχανή. 

 

Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίχτηκε ότι οι γονείς πράγματι μαθαίνουν τα παιδιά, διορθώνοντάς τα και επικροτώντας τα, πώς να ακολουθούν τους κοινωνικούς κανόνες. Όμως αυτή η διαδικασία εκμάθησης αφενός μεν δεν είναι μόνο περιοριστική αλλά ανοίγει στο παιδί νέες δυνατότητες που δεν είχε (να γράφει, να ξέρει πώς θα τρέχει, κ.λπ.), και αφετέρου είναι μια διαδικασία που, για να διεκπεραιωθεί, αναπτύσσει και την κριτική ικανότητα του παιδιού (στο βαθμό που αναδύονται και πρέπει κάποια στιγμή ν’ απαντηθούν τα ερωτήματα γιατί; και πώς;), άρα την ικανότητα να κρίνει και τους κανόνες που έχει μάθει. 

 

Σε αυτή την άποψη δόθηκε η απάντηση (Λυγκέας) ότι η παραπέρα πορεία των περισσότερων παιδιών, δηλαδή ότι ακολουθούν το δρόμο που τους υποδείχτηκε, δείχνει πως υπάρχει κοινωνικός προγραμματισμός μάλλον παρά ελεύθερη επιλογή. Εδώ, η άλλη πλευρά (Ίζι, Αλφειός, Χόλοου) επισήμανε ότι, ακόμα και η περίπτωση των παιδιών που το κάνουν αυτό, δεν αποδεικνύει ότι οπωσδήποτε είναι «ρομποτάκια», διότι μπορεί θαυμάσια να ακολούθησαν τους κανόνες συνειδητά και ηθελημένα άπαξ και τους ενστερνίστηκαν. Μάλιστα η πλευρά αυτή υποστήριξε ότι είναι υποτίμηση (η λέξη ήταν «σνομπάρισμα») των ανθρώπων να τους θεωρούμε «ανεγκέφαλους» επειδή ακολουθούν τους κανόνες.

4. Στο σημείο αυτό υπήρξε έντονη διαβούλευση. Προτάθηκε (Λυγκέας) η αντικατάσταση του όρου προγραμματισμός με τον όρο «προκαθορισμός» (δηλαδή ερχόμαστε σε μια ήδη έτοιμη κοινωνία και η πορεία μας προκαθορίζεται από αυτήν), κάτι που φάνηκε να γίνεται περισσότερο δεκτό από την άλλη πλευρά, αλλά και πάλι ο βαθμός, ο τρόπος και τα όρια αυτού του προκαθορισμού δίχασαν τους συνομιλητές. Αναγνωρίστηκε (Χόλοου, Ίζι, Αλφειός) ότι υπάρχει πράγματι ένας τέτοιος προκαθορισμός και ότι θα ήταν λάθος να υποστηριχτεί μια βολονταριστική θέση για της ελευθερία (δηλαδή πως θέλουμε όλα όσα κάνουμε). Επισημάνθηκε όμως ότι είναι εξίσου προβληματική η ιδέα ότι δεν υπάρχει ελευθερία βούλησης εξαιτίας του συγκεκριμένου προκαθορισμού. Διευκρινίστηκε βέβαια (Λυγκέας) πως η διαπίστωση ότι δεν διαθέτουμε απόλυτη ελευθερία, δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε κάποιους βαθμούς ελευθερίας· όμως, δίπλα σε αυτούς και σε κεντρική θέση στη ζωή μας, παίζει ο προκαθορισμός (ή προγραμματισμός). Σαν απόδειξη αυτού του επιχειρήματος δόθηκε (Λυγκέας) το ότι ορισμένα κεντρικά πράγματα όπως λ.χ. ο ανταγωνισμός και η εξουσία χαρακτηρίζουν σταθερά τις ανθρώπινες κοινωνίες από χιλιάδες χρόνια και κανείς δεν έχει καταφέρει να τα αναιρέσει. 

 

Εδώ η διαμάχη κορυφώθηκε καθώς η άλλη πλευρά (Ίζι, Αλφειός, Χόλοου) αντιπρότεινε ότι μια τέτοια άποψη ισοπεδώνει την Ιστορία μη βλέποντας τις αλλαγές που υπάρχουν ακόμα και σε αυτό το πεδίο: π.χ. (Χόλοου) δεν πρέπει να υποτιμάμε το γεγονός ότι, επί χούντας, θα μας πήγαιναν ΕΑΤ-ΕΣΑ αν κάναμε δημόσια, όπως τώρα, μια τέτοια συζήτηση. Υποστηρίχτηκε (Λυγκέας) ότι τέτοιου είδους αλλαγές είναι ψιλές, δηλαδή δεν αλλάζουν τα πράγματα επί της ουσίας ─ οπότε επανήρθε από την άλλη πλευρά η μομφή για «σνομπισμό» καθώς επισημάνθηκε (Χόλοου) ότι οι αλλαγές αυτές δεν χαρίστηκαν από την εξουσία, αλλά κατακτήθηκαν με αγώνες και θυσίες ανθρώπων, και το να θεωρούνται ψιλές αποτελεί μια αφ’ υψηλού υποτίμηση της αγωνιστικής πραγματικότητας αυτού που ονομάζουμε Ιστορία. Στην ήδη βαριά αυτή μομφή έγινε ρελάνς με τις επιπλέον μομφές για «μοιρολατρία» (Αλφειός) και «ηττοπάθεια» (Ίζι), στις οποίες ο μεμφόμενος (Λυγκέας) αντέδρασε με αξιοθαύμαστη νηφαλιότητα και αυτοσυγκράτηση, αποφεύγοντας να πετάξει κάτω το γεμάτο μπουκάλια μπύρας, καφέδες και ξηροκάρπια τραπέζι.

Η βραδιά έληξε με ηρεμία και θερμές ανταλλαγές ευχών για καλό καλοκαίρι.

Υ.Γ. Τις αμέσως επόμενες μέρες δυο από τους δικαιολογημένα απουσιάζοντες έστειλαν μηνύματα, με τα οποία εκδήλωναν τον ενθουσιασμό τους για τη συζήτηση και τη λύπη τους που δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν. 

 

Ειδικότερα, ο Μπουκανιέρος δήλωσε ότι τοποθετείται «αποφασιστικά στην αντιτετερμινιστική φράξια» θεωρώντας τον προγραμματισμό σαν «μια ρηχή και αποτυχημένη μεταφορά, μια ακόμα απ' όλες αυτές που πασκίζουν να μεταφέρουν τεχνολογικές αρετές στο ζωντανό (το μυαλό σαν -τέλειο ή ατελές- κομπιούτερ, ο άνθρωπος σαν -τέλεια ή ατελής- μηχανή και πάει λέγοντας)». Σε ό,τι αφορά την έννοια του «προκαθορισμού», συμπλήρωσε: «αν δεν την απορρίπτω ασυζητητί, οπωσδήποτε της παραχωρώ το ελάχιστο απ' όσο θα μπορούσε κανείς να της παραχωρήσει, πιστεύω δηλ. ότι η εγκυρότητά της περιορίζεται σε ελάχιστου θεωρητικού ενδιαφέροντος κοινοτοπίες (στο στιλ του ‘‘όλοι θα πεθάνουμε’’) και, απέναντί της, είμαι διατεθειμένος να υποστηρίξω έναν, ας πούμε μετριοπαθή και λελογισμένο, βολονταρισμό». 

 

Από την πλευρά του Τ.L., κατατέθηκαν ─με την αρωγή σχετικού νευροεπιστημονικού βίντεο─ μια σειρά απορίες, με παραλήπτη την αντιντετερμινιστική φράξια, σχετικά με «το χρυσό περιτύλιγμα του προγραμματισμού με την light εκδοχή της προαίρεσης». 

 

Ο αγώνας συνεχίζεται!