Χάιντεγγερ - Μαρξ σημειώσατε 2!

Ακριβώς σε αυτό το σημείο η μεγαλομανία του φιλοναζιστή φιλοσόφου Χάιντεγγερ συνοψίζεται στην σοφιστική ανοησία που βρίσκει να απαντήσει στον Μαρξ. Ο Μαρξ είναι σκέτο κρύσταλλο στις συγκεκριμένες θέσεις. Δεν έχει "ξεχαστεί". Ευκαιρία λοιπόν να ξαναρίξουμε μια ματιά στις περίφημες θέσεις (που με κάποιο τρόπο σχετίζονται και με την τελευταία μας εκπομπή περί συμβολικού και πραγματικού κόσμου).

Θέσεις για τον Φόιερμπαχ

(1844)

  του Καρλ Μαρξ

1

Η κυριότερη ατέλεια όλου του προηγούμενου Υλισμού –συμπεριλαμβανομένου και του υλισμού του Φόιερμπαχ- είναι ότι αντιλαμβάνεται το πράγμα (Gegenstand), την πραγματικότητα, τον αισθητό κόσμο (Sinnlichkeit), μόνο με τη μορφή του αντικειμένου (Objekt), ή με τη μορφή της εποπτείας (Anschauung),και όχι ως συγκεκριμένη ανθρώπινη δράση, ως Πράξη, όχι υποκειμενικά. Έτσι ο Ιδεαλισμός, σε αντίθεση με τον Υλισμό, ανέπτυξε μεν τη δρώσα πλευρά, αλλά μονάχα αφηρημένα, διότιί ο Ιδεαλισμός δεν γνωρίζει φυσικά την πραγματική συγκεκριμένη δράση σαν τέτοια. Ο Φόιερμπαχ θέλει να βλέπει αισθητά αντικείμενα, τα οποία διαφέρουν πραγματικά από τα νοητά αντικείμενα, αλλά την ίδια την ανθρώπινη δράση δεν τη βλέπει ως αντικειμενική (gegenständliche) δράση. Γι΄ αυτό το λόγο στην Ουσία του Χριστιανισμού θεωρεί σαν γνήσια ανθρώπινη δράση μονάχα τη θεωρησιακή στάση, ενώ την πράξη την αντιλαμβάνεται και την προσδιορίζει μονάχα με τη βρώμικη-ιουδαϊκή μορφή (schmutzig-jüdischen) εκδήλωσής της*. Γι΄ αυτό και δεν καταλαβαίνει τη σημασία της «επαναστατικής» δράσης, της πρακτικής-κριτικής δράσης.

2

Το ζήτημα εάν η ανθρώπινη νόηση μπορεί να κατακτήσει την αντικειμενική (gegenständliche) αλήθεια δεν είναι ζήτημα θεωρίας. Είναι πρακτικό ζήτημα. Ο άνθρωπος πρέπει ν΄ αποδείξει μέσα στην Πράξη την αλήθεια, δηλαδή την πραγματικότητα και τη δύναμη, το εντεύθεν (Diesseitigkeit) της νόησής του. Η διαμάχη για την πραγματικότητα ή τη μη-πραγματικότητα της απομονωμένης από την πράξη νόησης είναι καθαρά σχολαστικό ζήτημα.

3

Η υλιστική διδασκαλία ότι οι άνθρωποι είναι προϊόντα των συνθηκών και της διαπαιδαγώγησης και ότι, κατά συνέπεια, οι άνθρωποι που έχουν αλλάξει είναι προϊόντα άλλων συνθηκών και αλλαγμένης διαπαιδαγώγησης, ξεχνάει ότι τις συνθήκες τις αλλάζουν ακριβώς οι άνθρωποι και ότι πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί κι ο ίδιος ο παιδαγωγός. Έτσι, η διδασκαλία αυτή οδηγείται αναγκαστικά να χωρίζει την κοινωνία σε δυο μέρη, όπου το ένα απ΄ αυτά υψώνεται πάνω από την κοινωνία (για παράδειγμα, αυτό κάνει ο Ρόμπερτ Όουεν). Η σύμπτωση της αλλαγής των συνθηκών με την αλλαγή της ανθρώπινης δράσης μπορεί να θεωρηθεί και να κατανοηθεί σωστά μονάχα σαν ανατρεπτική Πράξη.

4

Ο Φόιερμπαχ ξεκινάει από το γεγονός της θρησκευτικής αυτοαποξένωσης, του διπλασιασμού του κόσμου σε ένα θρησκευτικό, φανταστικό κόσμο και σε ένα κόσμο πραγματικό. Αυτό που κάνει είναι να ανάγει το θρησκευτικό κόσμο στην εγκόσμια βάση του. Παραβλέπει όμως το γεγονός ότι, όταν ολοκληρώσει αυτό το έργο, απομένει ακόμα να γίνει το κυριότερο. Συγκεκριμένα: το γεγονός ότι η εγκόσμια βάση αποσπάται από τον εαυτό της και εγκαθίσταται στα σύννεφα σαν ένα ανεξάρτητο βασίλειο, μπορεί να εξηγηθεί μονάχα με την αυτοδιάσπαση και με την αυτοαντιφατικότητα αυτής της εγκόσμιας βάσης. Η ίδια λοιπόν, η βάση πρέπει πρώτα να κατανοηθεί στην αντίφασή της και έπειτα να επαναστατικοποιηθεί στην πράξη με την άρση αυτής της αντίφασης. Επομένως, για παράδειγμα, αφού αποκαλύφθηκε ότι η γήινη οικογένεια αποτελεί το μυστικό της αγίας οικογένειας, πρέπει τώρα η ίδια η γήινη οικογένεια να υποβληθεί στη θεωρητική κριτική και επαναστατικοποιηθεί στην πράξη.

5

Επειδή τον Φόιερμπαχ τον ικανοποιεί η αφηρημένη νόηση, επικαλείται τη συγκεκριμένη εποπτεία. Όμως δεν αντιλαμβάνεται τον αισθητό κόσμο σαν πρακτική ανθρώπινη συγκεκριμένη δράση.

6

Ο Φόιερμπαχ ανάγει τη θρησκευτική ουσία στην ανθρώπινη ουσία. Όμως, η ουσία του ανθρώπου δεν είναι μια αφαίρεση που ενυπάρχει στο μεμονωμένο άτομο. Στην πραγματικότητά της είναι το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων. Γι΄ αυτό ο Φόιερμπαχ, ο οποίος δεν ασχολείται με την κριτική αυτής της πραγματικής ουσίας, είναι υποχρεωμένος:

1) να κάνει αφαίρεση από την πορεία της ιστορίας, να προσδιορίζει τη θρησκευτική διάθεση (Gemüt) σαν κάτι το ξεχωριστό και να προϋποθέτει ένα αφηρημένο –απομονωμένο- ανθρώπινο άτομο.

2) να αντιλαμβάνεται επομένως την ανθρώπινη ουσία μονάχα σαν «γένος» («Gattung»), σαν εσωτερική βουβή γενικότητα που συνδέει τα πολλά άτομα μονάχα με φυσικούς δεσμούς.

7

Για το λόγο αυτό ο Φόιερμπαχ δεν βλέπει, ότι και η ίδια η «θρησκευτική διάθεση» είναι κοινωνικό προϊόν, και ότι το αφηρημένο άτομο που αναλύει, ανήκει στην πραγματικότητα σε μια καθορισμένη κοινωνική μορφή.

8

Η κοινωνική ζωή είναι στην ουσία της πρακτική. Όλα τα μυστήρια, που παρασέρνουν τη θεωρία προς το μυστικισμό, βρίσκουν τη λογική λύση τους μέσα στην ανθρώπινη πράξη και στην κατανόηση αυτής της πράξης.

9

Το ανώτατο σημείο που φτάνει ο εποπτικός (anschauende) Υλισμός, δηλαδή ο Υλισμός που δεν αντιλαμβάνεται τον αισθητό κόσμο ως πρακτική δράση, είναι η εποπτεία των ξεχωριστών ατόμων μέσα στην «κοινωνία των πολιτών».

10

Η άποψη του παλιού Υλισμού είναι η κοινωνία «των πολιτών». Η άποψη του καινούργιου Υλισμού είναι η ανθρώπινη κοινωνία ή κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα.

11

Οι φιλόσοφοι μονάχα ερμήνευαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε.

Σημειώσεις Izi

* "βρώμικη-ιουδαϊκή" (schmutzig-jüdischen) - Για να καταλάβει κανείς τι εννοεί μ' αυτό το παράξενο ο Μαρξ, βλ. το δοκίμιό του Για το Εβραϊκό Ζήτημα , που είχε γράψει την προηγούμενη χρονιά (1844).

Για μια βαθύτερη ανάλυση της φιλοσοφικής σχέσης του Μαρξ με τον Φόυερμπαχ, βλ. Κώστας Παπαϊωάννου, Οντολογία και Αλλοτρίωση (μετάφραση Βασίλης Τομανάς, Εναλλακτικές εκδόσεις, 2009)

Για μια πιο σύγχρονη και πιο πετυχημένη προσέγγιση στο ζήτημα θεωρία-πράξη, βλ. εδώ.