Κακοπαθήματα της κριτικής σκέψης

Τα παίρνω μ' εκείνους τους περί την παιδεία «ειδήμονες» (επί της ουσίας μέλη της τεχνοκρατικής ελίτ) που, ενώ παρουσιάζονται ως διαφωτιστές και λένε όλο καμάρι πως ύψιστη αξία τους είναι η κριτική σκέψη και πως μόνη τους έγνοια το να τη μεταδώσουν στις νέες γενιές ..., μόλις ασκηθεί κριτική στα δικά τους τα πονήματα, δηλώνουν αφ’ υψηλού ότι δεν δέχονται κριτική παρά μόνον από «εξειδικευμένους επιστήμονες»!

Μανιφέστα 5 | Οι αυτοπεριστρεφόμενοι λόγιοι

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι
(1821-1881)

Κι είναι ακόμη αλήθεια, πως όλοι αυτοί οι κύριοι, ταλέντα δεύτερης κατηγορίας, στερεύουν εδώ στη χώρα μας με τον πιο αξιοθρήνητο τρόπο μόλις φτάσουν σε μια σεβαστή ηλικία, και στερεύουν χωρίς καν να το πάρουν είδηση κι οι ίδιοι.

Αποδείχνεται συχνά ένας συγγραφέας, που τού είχαν αποδώσει αμέτρητο βάθος ιδεών και περίμεναν πως θα επιδράσει εξαιρετικά και σοβαρά στην κοινωνική εξέλιξη, να μην έχει στο τέλος άλλο από μια βασική ιδέα τόσο πλαδαρή και τιποτένια, που κανένας να μη σκέφτεται πια να λυπηθεί που τα κατάφερε και στέρεψε τόσο γρήγορα. Όμως, τ' ασπρομάλλικα γεροντάκια, δεν το παίρνουν χαμπάρι και θυμώνουν. Η αυταρέσκειά τους, στο τέλος ακριβώς τής σταδιοδρομίας τους, παίρνει διαστάσεις που είναι ν' απορείς. (…)

Εδώ κι ένα χρόνο περίπου διάβασα ένα άρθρο του σε κάποιο περιοδικό, που είχε την αξίωση να φαντάξει σαν ποιητής μιας ποίησης γεμάτης αφέλεια και ψυχολογικό βάθος. Μιλούσε για το ναυάγιο ενός πλοίου που έγινε κάπου έξω απ' τις ακτές τής Αγγλίας. Βρέθηκε να ' ναι αυτόπτης μάρτυς κι είδε να σώζουν τούς ναυαγούς και να βγάζουν απ' τη θάλασσα τούς πνιγμένους. Όλο αυτό το άρθρο, αρκετά μεγάλο και πομπώδες, το είχε γράψει με μοναδικό σκοπό να περιαυτολογήσει. Διάβαζες συνεχώς ανάμεσα στις γραμμές:

Ενδιαφερθείτε για το άτομό μου, κοιτάχτε τι άνθρωπος ήμουνα κείνες τις στιγμές. Τι σάς νοιάζει αυτή η θάλασσα, η τρικυμία, οι απότομοι βράχοι, τα συντρίμμια τού καραβιού; Αρκετά σάς τα περιέγραψα όλ' αυτά με τη παντοδύναμη πένα μου. Τι την κοιτάτε αυτή την πνιγμένη μάνα με το νεκρό παιδί της στα νεκρά της μπράτσα; Κοιτάξτε καλύτερα εμένα που δεν είχα τη δύναμη να υποφέρω αυτό το θέαμα. Να που τούς γύρισα την πλάτη μου. Να που μ' έπιασε φρίκη και δεν είχα τη δύναμη να γυρίσω το κεφάλι μου. Να που κλείνω σφιχτά τα μάτια μου - πολύ ενδιαφέρον δεν είναι;

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Δαιμονισμένοι, 

τόμος πρώτος
(μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου, εκδόσεις Γκοβόστη)

Μανιφέστα 4 | Ναρκισσισμός και Εξουσία

Κρίστοφερ Λας (1932-1994)

Η κοινωνία μας είναι λοιπόν ναρκισσιστική με μια διπλή έννοια. Άνθρωποι με ναρκισσιστική προσωπικότητα, αν και δεν είναι κατ' ανάγκη πιο πολυάριθμοι από παλιότερα, παίζουν ένα σημαντικότατο ρόλο μέσα στη σύγχρονη κοινωνία και συχνά υψώνονται σε εξέχουσες θέσεις. Οι διασημότητες αυτές, καθώς τις θεριεύει η δουλική κολακεία των μαζών, δίνουν τον τόνο τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική ζωή, μιας και ο μηχανισμός παραγωγής διασημοτήτων δεν αναγνωρίζει όρια μεταξύ τού δημόσιου και τού ιδιωτικού επιπέδου. (…)

Η νεωτερική καπιταλιστική κοινωνία, όχι μόνο δίνει την περιωπή στους ναρκισσιστές αλλά φέρνει στην επιφάνεια και ενισχύει τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά καθενός ανθρώπου. Και το κάνει με πολλούς τρόπους: διαφημίζοντας ανενδοίαστα το ναρκισσισμό και με πάμπολλες ελκυστικές μορφές (υποσκάπτοντας την πατρική αυθεντία και δυσκολεύοντας έτσι να παιδιά να ενηλικιωθούν), κυρίως όμως δημιουργώντας άπειρες παραλλαγές γραφειοκρατικής εξάρτησης.

Κρίστοφερ Λας, Η κουλτούρα τού ναρκισσισμού (1979)