FEAR AND GREED INDEX | Μανιφέστα 63

 

Το ανθρώπινο ζώον διακρίνεται, λέει, για τη νοημοσύνη του. Έτσι, έπειτα από λίγους αιώνες φωτισμού από την εμβάπτισή του στα νάματα του ορθού, λέει, λόγου κατόρθωσε, υποτίθεται, να μετράει με ακρίβεια λίγων δεκαδικών τον φόβο και την απληστία που κινούν τα νήματα των ακριβοτιμημένων αγορών του, από τις οποίες εξαρτώνται πλέον όλες οι όψεις της ζωής του. 

 

Στην ουσία του όμως όλο αυτό είναι απλό : στον τομέα αυτόν, οι μετρήσεις, οι δείκτες, οι πίνακες, οι στατιστικές καμπύλες και τα παρόμοια θέλουν απλώς να δώσουν την εντύπωση, την αίσθηση, ότι όλο αυτό το τρελό παιχνίδι είναι υπό έλεγχο, ότι ο ορθός λόγος μας, δια των επί της Γης εκπροσώπων του οικονομολόγων και τεχνοκρατών, το εποπτεύει, ότι «το έχουμε» εμείς και «δεν μας έχει» αυτό. 

Κουραφέξαλα! Ο πίνακας «Φόβου και Απληστίας» δεν αποτελεί κατά κανένα τρόπο κάποιο ορθολογικό απεικονιστικό εργαλείο. Απλώς μιμείται την μορφή του «εργαλείου», με όλο αυτό το σχήμα ενός καντράν με διαβαθμίσεις 0, 25, 35, κ.τ.τ.,  που μοιάζει με αυτό που έχουν τα αυτοκίνητα για να βλέπει ο οδηγός την ταχύτητα σε χιλιόμετρα ανά ώρα (και θα μπορούσε και αυτό, για εφέ, να έχει διάφορα χρώματα ένα για την ένδειξη «κανονική ταχύτητα», άλλο για την «επικίνδυνα μεγάλη ταχύτητα», κ.λπ.). Αλλά βέβαια το καντράν του «Φόβου και Απληστίας» των χρηματοπιστωτικών αγορών δεν μετράει κάποια δεδομένη και ανεξάρτητη από τον παρατηρητή αντικειμενική πραγματικότητα, σαν το ταχύμετρο, αλλά τείνει να διαμορφώνει καταστάσεις αφού όλοι γνωρίζουν ότι στη λειτουργία των Χρηματιστηρίων παίζουν αποφασιστικό ρόλο οι φήμες. Σε τελική ανάλυση, το ότι τέτοιες απομιμήσεις εργαλείων δεν είναι εργαλεία, φαινεται και από το ότι κατά κανόνα οι κρίσεις έρχονται ξαφνικά, χωρίς να έχει καταγραφεί η έλευσή τους από κανένα τέτοιο «καντράν».

Καλά ξυπνητούρια!

Χρήμα και τραπεζική κατάθεση | Αξία, Χρήμα, Μαγεία -11

Εξετάσαμε στο προηγούμενο μια βασική όψη της τεχνομονολιθικής επικράτησης του άυλου χρήματος. Ας δούμε τώρα με ποιον τρόπο έχουμε βρεθεί, έκοντες άκοντες, να συμμετέχουμε στο όλο παιχνίδι. Την παραμονή του 21^ου αιώνα, διακεκριμένοι Γάλλοι νομομαθείς της Τράπεζας της Γαλλίας επισήμαιναν κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον:

«[Ε]νώ αρκετοί προβλέπουν τη μελλοντική κατάργηση του νομίσματος χάρη στις νέες τεχνολογίες, οι νομικοί διαπιστώνουν σταθερά ότι το χρήμα παραμένει ο άγνωστος Χ του Δικαίου: ‘‘Το χρήμα βρίσκεται παντού μέσα στις κοινωνικές σχέσεις, αλλά πουθενά μέσα στη νομική σκέψη’’ (Remy Libehaber, Recherche sur la monnaie en droit privé). Οι σπάνιοι νομικοί ορισμοί του νομίσματος το προσδιορίζουν κυρίως ως λογιστική μονάδα ή σαν μέσον πληρωμής, χωρίς να διακρίνουν τις διαφορετικές λειτουργίες του» (Η νομική φύση του ηλεκτρονικού χρήματος, Δελτίο της Τράπεζας της Γαλλίας , τχ 70, Οκτώβριος 1999).

Εδώ θα προσεγγίσουμε έμμεσα αυτή την επισήμανση, δίνοντας το λόγο στον επίσης Γάλλο ειδήμονα του τραπεζικού δικαίου François Grua (1949-2005), και συγκεκριμένα στη μελέτη του Le dépôt de monnaie en banque («Η χρηματική τραπεζική κατάθεση», 1998), στον οποίο παραπέμπουν οι παραπάνω νομομαθείς. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της μελέτης του βρίσκεται στο πώς προσδιορίζει το χρήμα και από εκεί τη φύση της τραπεζικής κατάθεσης, με όρους μάλιστα πολύ οικείους τώρα πια μέσα στο «ψηφιακό» περιβάλλον. 

 

Νομίζω πως οι επισημάνσεις του Γκρουά είναι πολύ πιο κατανοητές σήμερα, από ό,τι ήταν πριν από είκοσι χρόνια. Διότι, με την πρόοδο του «ψηφιακού περιβάλλοντος», έχει πια φύγει από το προσκήνιο η ιδέα της τραπεζικής κατάθεσης ως «αποταμίευση» και έχει αντικατασταθεί από ένα πλήθος  τραπεζικών «προϊόντων» (ασφαλιστικά, επενδυτικά, κ.λπ.), που εθίζουν τον καταθέτη στην ιδέα της «κίνησης» παρά της «φύλαξης».

Από κοντά, η παράλληλη διαδρομή ολοένα μεγαλύτερης «ψηφιοποίησης» του χρήματος με τελικό πυλώνα της την αυτόματη κατάθεση της μισθοδοσίας στις τράπεζες, ρίχνει ένα δραματικό φως στην τελευταία πρόταση της παραπάνω σύνοψης:  «η τραπεζική κατάθεση δεν είναι παρά μια ορισμένη φάση στη συνολικότερη παραγωγή αποτελεσμάτων, που συνδέονται μεν με αυτήν αλλά δεν παράγονται από τον καταθέτη».

Θα πρέπει, νομίζω, να συγκρατήσουμε ιδιαίτερα αυτές τις τρεις διαπιστώσεις του Γκρουά: (1) το χρήμα το θέλουμε επειδή μας παρέχει μια γενική δυνατότητα, μια γενική δύναμη· (2) το χρήμα είναι το μοναδικό πράγμα που επινοήθηκε ώστε να το χρωστάμε· και (3) η πληρωμή με χρήμα δεν γίνεται στη βάση μιας ισότητας, δεν είναι μια ανταλλαγή μεταξύ δυο πραγμάτων, όπου το ένα υποτίθεται ότι «εμπεριέχει μια αξία ίση προς την αξία» που εμπεριέχει το άλλο.

Διευκρινίζω αμέσως ότι αυτό που ακολουθεί δεν είναι ακριβώς μετάφραση της μελέτης του Γκρουά, αλλά μια προσωπική σύνοψη των σημείων της που μας ενδιαφέρουν. Θυμίζω τέλος, ότι το σύνολο των μέχρι στιγμής σχετικών αναρτήσεών μας βρίσκεται εδώ — Σημ. HS.

*

Η αποταμίευση δεν ήταν ποτέ το ουσιώδες στην τραπεζική κατάθεση

Ο λόγος που επικράτησε η συνήθεια της κατάθεσης χρημάτων σε τράπεζες, παρατηρεί ο Φρανσουά Γκρουά, δεν έχει τόσο πολύ να κάνει με την προστασία τους π.χ. από τους κλέφτες ή τη φωτιά. Έχει να κάνει με ένα συγκεκριμένο φυσικό όριο των νομισμάτων: δεν βολεύουν καθόλου όταν έχεις να κάνεις πληρωμές μεγάλων ποσών και σε μακρινές αποστάσεις. Τα δίνεις λοιπόν σ’ ένα τραπεζίτη, ο οποίος αναλαμβάνει τη μεταφορά τους και τα στέλνει εκεί που θέλεις να πάνε. Επομένως, βασικό κίνητρο του καταθέτη είναι το πώς θα χρησιμοποιήσει βολικότερα το χρήμα του —πράγμα που γίνεται μέσω «εντολών», τις οποίες δίνει στην τράπεζά του (τσεκ, μεταφορά σε λογαριασμούς, κ.λπ.).

Η πρωτοτυπία του «συμβολαίου» που λέγεται τραπεζική κατάθεση, βρίσκεται λοιπόν καταρχήν στο ότι είναι ένας τρόπος να παραδώσεις ένα πράγμα σε κάποιον άλλον προκειμένου να το κάνεις πιο εύχρηστο, ώστε να μπορείς πιο εύκολα να το κινείς. Με άλλα λόγια, στερείται νοήματος η έννοια της κατάθεσης ως «φύλαξη χρημάτων» (π.χ. αποταμίευση), η οποία δεν σημαίνει κίνηση αλλά αντίθεση «ύπνωση» του χρήματος.

Η τραπεζική κατάθεση δεν μεταβιβάζει κανένα δικαίωμα ιδιοκτησίας

Ωστόσο, η πρωτοτυπία του συμβολαίου «τραπεζική κατάθεση» δεν εξαντλείται σε αυτό. Η τραπεζική κατάθεση διαφέρει πλήρως από όλα τα άλλα συμβόλαια. Δεδομένου ότι πρόκειται για ανταλλαγή χρήματος με χρήμα, η διαφορά αυτή βρίσκεται σε αυτό που είναι το ίδιο το χρήμα και επομένως, για να την κατανοήσουμε πρέπει να καταλάβουμε τι είναι το χρήμα. Χωρίς αυτή την κατανόηση, ακόμα κι αν ξεπεράσουμε την ιδέα της τραπεζικής κατάθεσης ως «φύλαξη χρημάτων», θα παραμείνουμε δέσμιοι μιας βαθύτερης πλάνης για τη φύση της.

Υπάρχει πράγματι η εντύπωση —μια ιδέα οποία ασπάζεται ακόμα και το Ακυρωτικό Δικαστήριο, όπως επισημαίνει ο Γκρουά— ότι με την κατάθεση μεταβιβάζουμε την ιδιοκτησία των χρημάτων μας στον τραπεζίτη. Αυτό δεν είναι ακριβές, διότι το χρήμα δεν είναι από τα πράγματα, των οποίων μπορεί κανείς να είναι ιδιοκτήτης. Το χρήμα δεν είναι αυτό που λέμε «αγαθό». Είναι το μέσο με το οποίο μπορεί κανείς να αποκτήσει ένα αγαθό, είναι αυτό που σου δίνει τη δυνατότητα να γίνεις ιδιοκτήτης ενός αγαθού.

Κατά συνέπεια, η κατάθεση χρημάτων σε μια τράπεζα δεν μπορεί να αναλυθεί ως μεταβίβαση της ιδιοκτησίας ενός αγαθού, αλλά μάλλον ως μεταβίβαση «επιμελητείας».

Γιατί φανταζόμαστε το χρήμα σαν «αγαθό»

Ο λόγος που νομίζουμε ότι μπορεί κανείς να είναι ιδιοκτήτης του χρήματος όπως είναι ιδιοκτήτης ενός οποιουδήποτε αγαθού, βρίσκεται στο ότι τείνουμε να θεωρούμε ότι το χρήμα έχει μια ορισμένη αξία. Και το νομίζουμε αυτό επειδή με το χρήμα μπορούμε να αποκτήσουμε πράγματα που έχουν αξία. Φανταζόμαστε λοιπόν ότι ένα χαρτονόμισμα είναι κάτι σαν μια μικρή ζωγραφιά, ας πούμε, ή σαν μια «ρεπροντιξιόν», στην οποία έχει δοθεί συμβατικά μια ορισμένη αξία [το αναγραφόμενο ποσόν, π.χ. 50 ευρώ] ώστε να μπορεί κανείς να την ανταλλάξει με ό,τι θέλει.  

 

Πρόκειται ασφαλώς για πλάνη, όπως εξηγεί ο Γκρουά! Η δύναμη που έχει το χρήμα, και τα πάθη που ξεσηκώνει, δεν έχουν τίποτα να κάνουν με αυτά που πιστεύει αυτή η απατηλή ιδέα.

Άνθρωποι σοβαροί, επιστήμονες, εμπιστοσύνης | Κρίση 29

Αν δεν υπέφεραν άνθρωποι, θα είχε μεγάλη πλάκα...

- Ιανουάριος 2013, Bloomberg: «Ακολουθείστε τη Λετονία για να βγείτε από την κρίση»

«Η σημερινή πρωταθλήτρια της ευρωπαϊκής ανάπτυξης ξεκίνησε με -24% του ΑΕΠ της, την ώρα που η Ελλάδα είναι ήδη στο -18% και έχει μπροστά της πολλά ακόμη δύσκολα χρόνια, τονίζει το πρακτορείο σε μία μάλλον αιρετική ανάλυσή του. Κλειδί, υποστηρίζει, είναι η πιστή εφαρμογή αυστηρής λιτότητας, αντί των αμφιβόλου απόδοσης μέτρων τόνωσης της οικονομίας. Όπως γράφει στην ανάλυσή του ο Anders Aslund, πέντε χρόνια οικονομικής κρίσης και τα αποτελέσματα στην Ευρώπη έφτασαν: η Βόρεια Ευρώπη τα πάει μια χαρά λόγω της λιτότητας, ενώ η Νότια Ευρώπη υποφέρει λόγω της λιπόψυχης λιτότητας ή ακόμη χειρότερα, λόγω των φοροαπαλλαγών.»

- Ιούλιος 2015, Foreign Affairs – The Hellenic Edition: «Μαθήματα από τη Λετονία. Ιδού πώς ξεπέρασε την κρίση η Ρίγα και τι λέει αυτό για την Ελλάδα»

«Μέχρι τα τέλη του 2010, οι πρώτες αχτίδες ανάκαμψης κατέστησαν εμφανείς. Σήμερα, η οικονομία της είναι από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες στην Ευρώπη, και το ΑΕΠ της είναι πάλι στα επίπεδα προ της κρίσης. Λοιπόν, πώς η Λετονία, η ηρωίδα αυτής της ιστορίας, το κατάφερε; Και υπάρχουν, όπως έχει προτείνει ο Anders Aslund μεταξύ άλλων, μαθήματα για την Ελλάδα;»

- Φεβρουάριος 2018, Δευτέρα 19, La Tribune: «Πάει για χρεοκοπία η ABLV

«H τρίτη μεγαλύτερη λετονική τράπεζα καθώς βρίσκεται αντιμέτωπη με κατηγορίες πως αποτελεί κανάλι για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος και, πράγμα πρωτοφανές στην Ευρώπη, η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα αποφάσισε κατεπειγόντως να της επιβάλει ένα μορατόριο παγώνοντας όλες τις πληρωμές της»

- Τρίτη 20, Ναυτεμπορική:

«Σε αργία τέθηκε ο κεντρικός τραπεζίτης της Λετονίας κατηγορούμενος για χρηματισμό».

 

Ε, πώς να το κάνουμε; Δεν είναι όλοι οι ... Anders ίδιοι!

Η Εξέλιξη ως εξόντωση των αδύναμων

«Η επιθετική στάση του δυτικού ανθρώπου απέναντι στη Φύση και στους πρωτόγονους λαούς ήταν, με μια έννοια, μια αναψυχή από τις επιθέσεις που είχε εξαπολύσει για πολύ καιρό ενάντια στους άμεσους γειτόνους του. Είχε το πλεονέκτημα να είναι σαφώς πιο μονόπλευρη, γι’ αυτό και είχε ευκολότερους και μεγαλύτερους καρπούς. Μα η στάση του ανθρώπου απέναντι στον πρωτόγονο και τη Φύση ήταν αμφίλογη. Η μια του πλευρά ντρεπόταν για την απληστία του και τη σκληρή του αλαζονεία, και τον οδηγούσε να στραφεί με εγκάρδιο ενδιαφέρον προς το ίδιο το αντικείμενο, στο οποίο είχε επιτεθεί. (…)

Ο Μπυφφόν, ο Έρασμος, ο Δαρβίνος, ο Λαμάρκ, ο Γκαίτε, ενδιαφέρονταν όλοι όχι απλώς για τη μεγάλη ποικιλία των ζωντανών οργανισμών, με τους οποίους ήταν διαπλεγμένη η ζωή του ανθρώπου, μα και για τη φύση και την ανάπτυξη και το μετασχηματισμό τους. Ο άνθρωπος άρχισε ν’ αναγνωρίζει τον εαυτό του ως το κορυφαίο βλαστάρι ενός γιγάντιου γενεαλογικού δέντρου, κι όχι ως ένα νεόπλουτο που του είχε απονεμηθεί ένας θείος τίτλος ευγενείας κάπου πέντε χιλιάδες χρόνια παλιότερα. (…)

Η γεωλογία, η παλαιοντολογία, η φυλογενετική επέκτειναν όλες τους τη χρονική προοπτική του ανθρώπου· οπότε ο άνθρωπος άρχισε ν’ αντιμετωπίζει την ανάπτυξή του ως μέρος μιας ιστορικής διαδικασίας, στην οποία ήταν ενταγμένα και άλλα πλάσματα, η ίδια η Γη και τελικά το ηλιακό σύστημα και το σύμπαν. (…)

Δώστε αρκετό χρόνο στη Φύση, αναφωνούσαν οι οπαδοί του εξελικτισμού, κι εκείνη θα μεταμορφώσει ένα αρχέγονο κύτταρο σε μια παρέα πιθήκων, ή σε μια Ακαδημία πλατωνιστών. (…)

Ο φυσιοδίφης Κάρολος Δαρβίνος ήταν ένα πρότυπο στο είδος του. Συνδύαζε την έξη της οξυδερκούς παρατήρησης με μια μεθεκτική ενόραση των παρορμήσεων και των αναγκών κάθε οργανικής ζωής. (…) Η έρευνά του πάνω στην έκφραση των συναισθημάτων στα ζώα έβαλε τα θεμέλια της νέας επιστήμης της ψυχολογίας των ζώων, που τόσες καρποφόρες ενδείξεις έχει δώσει για τα πρωταρχικά περιεχόμενα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. (…)

Μην το λες εξόντωση, πες το «φυσική επιλογή»

Μα ο Δαρβίνος δοξάστηκε από τους συγχρόνους του για κάτι διαφορετικό από τη διήγηση του ταξιδιού του με το Μπιγκλ [το καράβι με το οποίο για πέντε χρόνια περιδιάβηκε τα πέρατα της γης παρατηρώντας το φυσικό τοπίο και της μορφές της ζωής].  Έγινε γνωστός ως ο κεντρικός εκφραστής της θεωρίας της βιολογικής εξέλιξης.

Η διδασκαλία πως όλες οι υπαρκτές μορφές ζωής είχαν αναπτυχθεί από παλιότερες και απλούστερες μορφές, που όλες τους μπορούσαν να αναχθούν σε μια κεντρική ρίζα, ήταν γνώριμη στους αρχαίους Έλληνες και είχε ξαναδιατυπωθεί σε στίχους από τον παππού του Δαρβίνου, τον Έρασμο Δαρβίνο [1731-1802, γιατρός, φιλόσοφος και φυσιοδίφης]. (…)

Μα στην Καταγωγή των Ειδών, ο Κάρολος Δαρβίνος είχε δώσει μια ιδιότυπη τροπή στη θεωρία της εξέλιξης. Η βασική του ιδέα, εκείνη που είχε την εντύπωση πως ήταν καθαυτό δική του, ήταν η άποψη πως, κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, ο πληθυσμός κάθε είδους τείνει να υπερσκελίσει την προσφορά τροφής· πως αυτό επιφέρει έναν αγώνα ύπαρξης μεταξύ των μελών του ίδιου είδους· και πως, ως αποτέλεσμα, τα πιο αδύναμα μέλη στήνονται στον τοίχο, ενώ εκείνα που επιβιώνουν αναπαράγουν το είδους τους και μεταβιβάζουν στους απογόνους τους εκείνες ακριβώς τις ευνοϊκότερες παραλλαγές που τους επέτρεψαν να επιβιώσουν. Η εξόντωση γινόταν, έτσι, το κλειδί της ανάπτυξης.

Ιδέα: φτιάξε το σπίτι σου ρίχνοντας στην τύχη τούβλα!

Η θεωρία αυτή, που ξεδιπλωνόταν μέσα από μια πληθώρα φυσιοδιφικών παρατηρήσεων, συνάρμοζε πολλά δεδομένα σχετικά με τις μετατροπές, τις ταλαντεύσεις και τις μεταβολές που συνέβαιναν μέσα στα είδη [και] πολλά λαβράκια πιάστηκαν σ’ αυτό το εξελικτικό δίχτυ· μα το μεγαλύτερο ήταν μια πλάνη, που είχε ασυνείδητα τοποθετηθεί εκεί από τον ίδιο τον Δαρβίνο: η άποψη πως η φυσική επιλογή εξηγούσε την οργανική ανάπτυξη. Ο Δαρβίνος προσπάθησε να συναγάγει ένα σκόπιμο αποτέλεσμα από τα δεδομένα της τυχαίας μεταβολής. Ο μηχανισμός αυτής της σκοπιμότητας ήταν ο αγώνας για την ύπαρξη και «η επιβίωση του καταλληλότερου».

Ως προς αυτή την κεντρική θέση, η συμβολή του Δαρβίνου παρέμεινε συγκεχυμένη και αντιφατική. Πράγματι, αρκεί να τη διατυπώσουμε ξεκάθαρα και θα δούμε ότι πρόκειται για μια αρνητική αρχή, η οποία, ακόμα κι αν υποτεθεί ότι εξηγεί την επιβίωση, δεν προσφέρει κάποια εκδοχή για τις συγκεκριμένες διαδικασίες της μεταβολής και του μετασχηματισμού αυτές καθαυτές. (…) Για την ίδια την ιδέα της «φυσικής επιλογής» μάλιστα, ο Χανς Ντρις [1867-1941] χαρακτήρισε ορθά την υπόθεση του Δαρβίνου για μια βαθμιαία συσσώρευση τυχαίων μεταβολών, ως μια υπόθεση η οποία, αν ίσχυε, θα δημιουργούσε εξίσου καλά τη δομή ενός σπιτιού με το να πετάει κανείς στη τύχη τούβλα μέσα στο οικόπεδο.

Μα είναι φυσικό να πατάς τον άλλο κάτω!

Ποια ήταν τότε η συμβολή του Δαρβίνου; Τι έκανε την Καταγωγή των Ειδών σημείο καμπής στη σκέψη του 19^ου αιώνα; (…)

Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα δεν βρίσκεται στην ίδια τη βιολογία. Η ίδια η θεωρία της φυσικής επιλογής είχε εν μέρει διατυπωθεί από τον Ντιντερό ήδη το 18^ο αιώνα: «Υποστηρίζω», έλεγε αυτός, «πως τα θηρία εξόντωσαν διαδοχικά το ένα το άλλο, πως όλοι οι εσφαλμένοι συνδυασμοί της ύλης εξαφανίστηκαν και πως επέζησαν μόνο εκείνα που ο μηχανισμός τους δεν περιείχε κάποια σημαντική αδυναμία προσαρμογής κι είχαν τη δύναμη να στηρίξουν και να διαιωνίσουν τους εαυτούς τους». (…)

Εκείνο που έκανε ο Δαρβίνος ήταν να ανιχνεύσει μέσα στη Φύση τον καθημερινό αγώνα για την οικονομική επιτυχία. Τόσο αυτός όσο και ο Άλφρεντ Γουάλλας χρησιμοποίησαν άκριτα τον Μάλθους [, τον Άγγλο αιδεσιμότατο που υποστήριζε πως ο πληθυσμός αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο ενώ η προσφορά τροφής με αριθμητική πρόοδο], χωρίς να ζητήσουν αποδείξεις για τις καλοστημένες γενικεύσεις του. Έτσι ο Δαρβίνος κατέληξε να μπερδέψει το  γεγονός της επιβίωσης, που εξαρτάται από πολλές άλλες περιστάσεις πέρα από την ατομική δεξιότητα και ικανότητα, με το γεγονός της βιολογικής ανάπτυξης: μπέρδεψε την καταλληλότητα με τη βελτίωση, και την προσαρμογή με τη φυσική ρώμη. Με δυο λόγια, δικαιολόγησε τη σύγχρονη απανθρωπιά του ανθρώπου προς τον άνθρωπο, ρίχνοντας στη Φύση την ευθύνη για όλη τη διαδικασία.

Κανένας, φυσικά, δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξη του αγώνα, της αιματηρής επιθετικότητας και της αδηφάγας όρεξης στον κόσμο της Φύσης. Εκείνο που έκανε η θεωρία του Δαρβίνου, ήτανε να μεγαλοποιήσει αυτούς τους παράγοντες και να τους καταστήσει επαρκή εξήγηση του ρου της ιστορίας.

Εδώ βρισκόταν το μυστικό της μεγάλης λαϊκής επίδρασης του Δαρβίνου· η θεωρία της φυσικής επιλογής καθαγίαζε τη βαρβαρότητα της βιομηχανικής κοινωνίας κι έδινε μια νέα ώθηση στον ιμπεριαλισμό των «ανώτερων» φυλών [ερμηνεύοντας] κάθε πράξη ωμού εγωϊσμού ως εκδήλωση του θεμελιώδους νόμου της Φύσης. Ο βιομηχανικός κόσμος ένιωσε κολακευμένος, βρίσκοντας τις ανταύγειες του μέσα σ’ αυτή η μυθική μαυρολίμνη της Φύσης. Βρήκε τα λεχρίτικα κόλπα του εργοστασίου και του λογιστηρίου να δικαιώνονται μέσα από τα στρατηγήματα του αγρού και του δάσους. Η τύχη, η δύναμη, η ανηλεότητα, η απληστία, θεωρήθηκαν από τις κυρίαρχες τάξεις ως το μυστικό της επιβίωσης. (…)

Τελικά, αν δεν είσαι άγριος, δεν πας καλά…

Στις εκλαϊκευμένες του μορφές, ο δαρβινισμός δεν εξοβέλισε απλώς την αξία και την στόχευση από τις διαδικασίες της ζωής· απάλλαξε κιόλας την ανθρωπότητα από το συλλογικό υπερεγώ της. (…)

Έτσι, το εξαπλωνόμενο ενδιαφέρον για τις διαδικασίες της ζωής εξέθρεψε τη βαρβαρότητα κι εξυπηρέτησε τα συμφέροντα των αδίστακτων. Αντιδρώντας στην απανθρωποποίηση της μηχανής, οι άνθρωποι ταύτισαν λαθεμένα το φυσικό με το άγριο, το οργανικό με το πρωτόγονο, την προωθητική για τη ζωή οργάνωση με την ευρείας κλίμακας εξόντωση.

Λιούις Μάμφορντ, Δαρβίνος: Μυθολογία και Οικολογία (1944)

Σημ. HS. Από την εξαιρετική ανθολογία κειμένων του με τίτλο Η προσωπικότητα στην ιστορία (μετάφραση Κώστας Κουρεμένος, εκδ. Ύψιλον/βιβλία, 1988). Έχουμε πολλές φορές παραθέσει από αυτό το βιβλίο. Εννοείται ότι τα υποκεφάλαια και οι τίτλοι τους είναι δικής μου ... έμπνευσης.