Βία και Ιερό

«Είτε φυσική, είτε λεκτική είναι η βία, ανάμεσα στα χτυπήματα μεσολαβεί ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Κάθε φορά που ένας από τους αντιπάλους πλήττει τον άλλον, ελπίζει να δώσει ένα νικηφόρο τέλος τη μονομαχία ή τη λογομαχία, να δώσει τη χαριστική βολή, να ξεστομίσει την τελευταία βίαιη φράση. Το θύμα, αλαλιασμένο προς στιγμήν, έχει ανάγκη κάποιο διάστημα για να συνέλθει (να μαζέψει τα μυαλά του), να προετοιμαστεί και να απαντήσει τον αντίπαλο. Όσο αυτή η απάντηση αργεί, εκείνος που έχει χτυπήσει τελευταίος μπορεί να φαντάζεται ότι έχει καταφέρει το αποφασιστικό πλήγμα. Συνοπτικά, η οριστική νίκη ταλαντεύεται ανάμεσα στους δυο αντιπάλους σε όλη τη διάρκεια της αναμέτρησης, χωρίς ακόμα να καταλήγει στον έναν ή τον άλλον. Ξέρουμε ότι μόνο η συλλογική αποπομπή του ενός ή του άλλου έξω από την κοινότητα θα κατορθώσει να ορίσει τη νίκη.

[…] Ο προφητικός ή διονυσιακός ίλιγγος δεν είναι τίποτε άλλο από αυτή την τρομερή αμφιταλάντευση του ίδιου του κόσμου στη διάκριση της βίας που φαίνεται να ευνοεί πότε τον ένα και πότε τον άλλον. Όλα όσα μια πρώτη βία πιστεύει ότι θεμελιώνει, μια δεύτερη βία τα ανατρέπει για να τα θεμελιώσει εκ νέου. Τίποτα δεν μπορεί να ακινητοποιήσει τη βία ενόσω αυτή παραμένει παρούσα μεταξύ των ανθρώπων, ενόσω συνιστά μια ολική και συνάμα μηδενική βασκανία.

[…] Μέσα στον Όμηρο υπάρχουν πολλά στοιχεία που αποκαλύπτουν εκτυφλωτικά τη σχέση ανάμεσα στη βία, την επιθυμία και τη θεότητα. Ο πιο χαρακτηριστικός όρος είναι το ουσιαστικό Κύδος, που πρέπει να οριστεί ως γόητρο, κατά κάποιον τρόπο θεϊκό, ως μυστική εκλογή που συνδέεται με την στρατιωτική κατίσχυση.

[…] Το Κύδος είναι “φυλαχτό ανωτερότητας”. Είναι η βασκανία, την οποία ασκεί η βία. Όπου επιδεικνύεται, γοητεύει και συνάμα τρομάζει τους ανθρώπους. Δεν είναι ποτέ ένα απλό εργαλείο. Είναι εμφάνιση θεότητας. Εκείνοι που κατέχουν το Κύδος βλέπουν τη δύναμή τους να δεκαπλασιάζεται. Όσοι το στερούνται, μένουν με τα χέρια δεμένα ή παράλυτα. Κάτοχος του Κύδους είναι όποιος καταφέρνει το πιο ισχυρό πλήγμα, ο νικητής της στιγμής, εκείνος που κάνει τους άλλους να πιστέψουν −και πιθανώς τον εαυτό του να φανταστεί− ότι η βία του έχει θριαμβεύσει οριστικά. Οι αντίπαλοί του πρέπει τότε να καταβάλλουν μια υπεράνθρωπη προσπάθεια για να ξεφύγουν από τη βασκανία και να ανακτήσουν το Κύδος.

[…] Οριακά, το Κύδος δεν είναι τίποτα. Είναι το κενό σημείο μιας πρόσκαιρης νίκης, μιας υπεροχής που παρευθύς τίθεται υπό αμφισβήτηση.»

Ρενέ Ζιράρ, Η Βία και το Ιερό (1972),

     μετάφραση Κωστής Παπαγιώρης (ΕΞΑΝΤΑΣ, 1991)

Σημ. HS Αναδημοσίευση ανάρτησής μας από τον Φλεβάρη του 2013.

Η επιβίωση ως πάθος και καταστροφή

Καθώς η απανθρωπιά και η αθλιότητα της πολεμικής μηχανής συνεχίζονται, συνεχίζονται και οι δικές μας έρευνές για τις καταγωγές της μετατόπισης μας προς το όνειδος. Θα αναφερθούμε έτσι για λίγο στο περίφημο έργο του Ελίας Κανέτι με τίτλο Μάζα και Εξουσία.

Σε αυτό με οξυδέρκεια επισημαίνεται ότι η στιγμή της επιβίωσης είναι η στιγμή της εξουσίας. Ο τρόμος μπροστά στο θάνατο μετατρέπεται σε ικανοποίηση. Σε σχέση με αυτόν το στοιχειακό θρίαμβο, κάθε πόνος είναι ασήμαντος για τον επιζώντα. 

Στην επιβίωση καθένας είναι εχθρός των άλλων. 

Η ικανοποίηση της επιβίωσης, που είναι ένα είδος ηδονής, μπορεί να μεταβληθεί σε ένα επικίνδυνο και ακόρεστο πάθος, μας λέει ο Κανέτι. Αυξάνεται μαζί με τις ευκαιρίες. Όσο μεγαλύτερος είναι ο σωρός των νεκρών ανάμεσα στους οποίους στέκεται ο ζωντανός επιζών, όσο συχνότερα αντιμετωπίζει τέτοιους σωρούς, τόσο περισσότερο έντονη και ακαταμάχητη γίνεται η ανάγκη του για αυτούς, σημειώνει. Η σταδιοδρομία των ηρώων και των μισθοφόρων φανερώνει ότι δημιουργείται ένα είδος μανίας, που δεν παίρνει θεραπεία.

Το μεγάλο θέλγητρο του εξουσιαστή είναι το θέλγητρο του κινδύνου και μαζί το αίσθημα του άτρωτου, το οποίο αποκτιέται με δύο τρόπους εντελώς αντίθετους και με πολύ διαφορετικά αποτελέσματα. Ο πρώτος περιλαμβάνει τους τρόπους με τους οποίους ο επιζών εξουσιαστής κρατά τους κινδύνους μακρυά, ο δεύτερος από τον οποίο προέρχονται και οι σχετικές καυχησιές και η περηφάνια, είναι η αναζήτηση, η αντιμετώπιση και εξάλειψη του κινδύνου, αυτό το search and destroy του γνωστού άσματος, και των ανά τον κόσμο υπερήφανων στρατών.

Ο εξουσιαστής, εξασφαλίζοντας το άτρωτο, περνά στην κατάσταση του επιζώντος. Πλημμυρισμένος από το τρομακτικό γεγονός της επιβίωσής του, ρίχνεται στην επόμενη μάχη. Δεν έπαθε τίποτα, δεν μπορεί να πάθει τίποτα. Από νίκη σε νίκη, από τον ένα νεκρό στον άλλο, αισθάνεται όλο και πιο σίγουρος, το άτρωτό του αυξάνεται, μια όλο και πιο καλή πανοπλία.Το αίσθημα αυτό δεν μπορεί να αποκτηθεί παρά μόνον αναζητώντας, αντιμετωπίζοντας και εξουδετερώνοντας τον εχθρό.

Όποιος αποκλείει τον κίνδυνο απλά αναβάλει την αποφασιστική στιγμή. Η ικανοποίηση της επιβίωσης είναι ένα είδος ηδονής, μόνο που μαζί με τα ξερά -μας λέει ο Κανέτι- καίγονται και τα χλωρά, πράγμα που σημαίνει πως αυτό που χρειάζεται ένας κόσμος που διοικείται από τα τζάνκια της επιβίωσης, είναι τα κορμιά για τους σωρούς των νεκρών. Αυτοί είναι και η οδός προς την επίτευξη της ηδονής. Και τι μεγαλύτερη επιτυχία για τον εξουσιαστή από το να πείσει “τα κορμιά” να προσέλθουν οικειοθελώς;  Να νοιώσουν κι αυτά, ένα προς ένα λίγη από την ηδονή του εξουσιαστή.

Η ηδονή είναι, και όχι μόνον κατά τον Επίκουρο, ένα από τα βασικά θεμέλια της ευτυχίας. Εδώ, την ευτυχία την στηρίζουν οι σωροί των νεκρών, οι σωροί των δυστυχισμένων, των αλλοτριωμένων, των ξεριζωμένων, των από κάθε πλευρά της ζωής, εξαθλιωμένων. Οι σωροί αυτοί είναι ο ηθικός σκοπός της κοινωνίας μας.

Αυτό είναι απαράδεκτο.

Όλοι, φτωχοί και πλούσιοι, ψυλλιασμένοι και αδαείς, είναι πανέτοιμοι να ρισκάρουν το κορμί τους στον αχανή λαβύρινθο του ανταγωνισμού, προς το σωρό.  Βρισκόμαστε μπροστά σε μια προφανέστατη ανωμαλία! Η κοινωνία μας έχει μπει στο εθιστικότερο από όλα τα πάθη, το “πάθος της επιβίωσης”. 

Όλοι θέλουν να μας πείσουν: Είμαστε ένα είδος που υπερασπίζεται συμφέροντα. Ο θάνατος (και το μίσος και η αυτοθυσία κτλ.) είναι η νέα λατρεία. Μέσα σε αυτό τον κόσμο “ανοίξαμε τα μάτια μας” και αυτή η εντελώς αβάσταχτη κατάσταση μας φαίνεται ό,τι πιο φυσικό.. Η φύση μας, μας λένε, είναι μια φύση επιβιωτική. 

Προσαρμοστικότητα, παραγωγή, αναπαραγωγή, ανάπτυξη. Λες κι είμαστε κανένας μονοκύτταρος οργανισμός.

Είναι παγίδα!

Πρέπει να αναδείξουμε το αντίθετο! Είναι επείγον να εναντιωθούμε στη θανατολάγνα μηχανιστική “φιλοσοφία” της επιβίωσης, του αποτελεσματικού, του άτρωτου, του κερδοφόρου. Αρνούμαστε και περιφρονούμε τις ανταγωνιστικές λογικές, τον στυγνό ορθολογισμό, τις στατιστικές εντάσεις και κάθε τι που δεν υπάρχει αν δεν μετριέται. Παραμένουμε δρώντες και θετικοί στο παιχνίδι και τη χαρά της ζωής. 

Μέσα στην ανθρώπινη κατάσταση, όσο κι αν ξεπέφτει, όσο κι αν ο ορίζοντάς της ολοένα και περιορίζεται, επιδιώκουμε την διάρκεια (και όχι την επιβίωση), διαδίδουμε τις αφηγήσεις των ανθρώπων ως τώρα, και φτιάχνουμε καινούριες. Φωτίζουμε την απόλαυση, πράττουμε, καθιστούμε φανερή τη λανθάνουσα ύπαρξή μας, τη διακρίνουμε, οξύνουμε τον θαυμασμό μας και τη φαντασία μας.

ΕΚΠΟΜΠΗ #1 | Α' ΚΥΚΛΟΣ Άνοιξη-Καλοκαίρι 2014

Η πρώτη στον κόσμο εκπομπή ενάντια στο πάθος της επιβίωσης!

Πολιτική, Προπαγάνδα, Εξαρτημένα Αντανακλαστικά. Βανς Πάκαρντ: πώς δουλεύει η προπαγάνδα. Παβλόφ και η κατά Φρόιντ πατρική φιγούρα. Τι παθαίνεις όταν ψάχνεις το λυσάρι πριν καταλάβεις το πρόβλημα. Συνταγές χειραγώγησης των πληθυσμών για να περνούν μεταρρυθμιστικά μέτρα: υπογραφή ΟΟΣΑ.

 

Πέμπτη, 24 Απριλίου, ώρα 9-11 το βράδυ στο διαγαλαξιακό RadioBubble

Ζωή, όχι επιβίωση! | Μανιφέστα 18

 

 

Γκ. Κ. Τσέστερτον (29/5/1874-14/6/1936)

 

«(...) Η υλιστική θεωρία της ιστορίας, σύμφωνα με την οποία η πολιτική και η ηθική δεν είναι παρά ιδεολογικά «εποικοδομήματα» της οικονομίας, είναι μια σκέτη πλάνη η οποία συγχέει δυο τελείως διαφορετικά πράγματα: τους αναγκαίους όρους της ζωής με το ίδιο το αντικείμενο της ζωής. Είναι σαν να λέγαμε ότι, επειδή ο άνθρωπος είναι δίποδο και δεν μπορεί να περπατάει παρά με δυο πόδια, ο μόνος λόγος που περπατάει είναι για να πάει να αγοράσει τσιγάρα και κάλτσες. 

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς νερό και φαγητό, που τον στηρίζουν όπως και τα δυο του πόδια. Όμως το να λέμε πως ό,τι κάνει ο άνθρωπος μέσα στην ιστορία, το κάνει επειδή έχει ανάγκη να ψάχνει για νερό και για φαγητό, είναι σαν να λέμε πως ο λόγος που κάνουμε π.χ. στρατιωτικές παρελάσεις ή προσκυνηματικές οδοιπορίες είναι για να αποκτήσουμε τέλειες γάμπες και γερούς τετρακέφαλους! Τέτοιου τύπου δράσεις και γεγονότα όμως, συγκροτούν την ανθρώπινη ιστορία και δίχως αυτά ιστορία δεν θα υπήρχε.

Οι αγελάδες μπορεί να καθορίζονται αυστηρά από το οικονομικό στοιχείο, με την έννοια ότι δεν βλέπουμε να κάνουν και πολύ περισσότερα πράγματα από το να βοσκάνε και να ψάχνουν καλύτερα βοσκοτόπια. Γι’ αυτό το λόγο μια δωδεκάτομη Γενική Ιστορία των Αγελάδων δεν θα ήταν και το πιο συναρπαστικό ανάγνωσμα του κόσμου. Τα πρόβατα επίσης, όπως και οι κατσίκες, μοιάζουν -εξωτερικά τουλάχιστον- να καθορίζονται πλήρως από την οικονομία. Κανένα πρόβατο δεν υπήρξε ήρωας επικών πολέμων, ούτε ιδρυτής αυτοκρατοριών, που να αξίζει να διηγηθεί κανείς. Ακόμα και το πιο δραστήριο τετράποδο, το κατσίκι, δεν μπόρεσε να εμπνεύσει ένα βιβλίο με περιπέτειες. Είδατε ποτέ βιβλίο με τίτλο Ανδραγαθήματα Ηρωϊκών Κατσικιών, ή κάτι τέτοιο; 

Πολύ μακριά από την ιδέα ότι η ιστορία του ανθρώπου ορίζεται από την οικονομία του, το ιστορικό υλικό μας ξεκινάει ακριβώς από εκεί όπου σταματούν τα κίνητρα που θέτουν σε δράση τις αγελάδες και τα πρόβατα. Είναι  τρελό να ισχυριστεί κανείς ότι οι Σταυροφόροι άφησαν τα σπίτια τους για να περιπλανηθούν στις ερήμους κινούμενοι από το ίδιο ένστικτο που κάνει τις αγελάδες να εγκαταλείπουν τους ξερότοπους αναζητώντας πιο εύφορα βοσκοτόπια. Είναι παράλογο να πει κανείς ότι ο εξερευνητές του Βόρειου Πόλου κινήθηκαν από την ίδια ενόρμηση που κάνει τα χελιδόνια να πετούν προς το Νότο. Και αν αφήσουμε έξω από την ανθρώπινη ιστορία πράγματα όπως οι θρησκευτικοί πόλεμοι ή οι εξερευνήσεις, τότε η ιστορία δεν θα πάψει μόνο να είναι ανθρώπινη αλλά θα πάψει να είναι και ιστορία. Το περίγραμμα της Ιστορίας φτιάχνεται από τις αποφασιστικές εκείνες καμπύλες και γωνίες, τις οποίες καθορίζει η θέληση του ανθρώπου. Η λεγόμενη οικονομική ιστορία δεν είναι καν ιστορία.  

Όμως υπάρχει μια ακόμα βαθύτερη πλάνη πίσω την υλιστική ιδεολογία. Είναι η πλάνη ότι ο άνθρωπος ζει για το φαγητό επειδή δεν μπορεί να ζήσει χωρίς φαγητό. Η αλήθεια είναι, απεναντίας, ότι αυτό που κατά πρώτο λόγο βασανίζει το μυαλό του δεν είναι οι οικονομικοί μηχανισμοί με τους οποίους προσπορίζεται τα απαραίτητα για την ύπαρξή του, αλλά η ίδια του η ύπαρξη, ο κόσμος που βλέπει όταν ανοίγει τα μάτια του κάθε πρωΐ και το ποια είναι η θέση του μέσα σε αυτόν. 

Υπάρχει κάτι που καίει τον άνθρωπο περισσότερο από την επιβίωση και αυτό είναι η ζωή. Διότι για κάθε φορά που θα φέρουμε στο μυαλό μας με τι κόπο καταφέραμε και σήμερα να βγάλουμε το ψωμί μας, άλλες δέκα φορές θα σκεφτούμε πόσο όμορφη είναι η σημερινή μέρα, ή πόσο παράξενος είναι ο κόσμος, ή αν αξίζει να ζούμε έτσι όπως ζούμε, ή μήπως ο γάμος μας είναι μια αποτυχία, ή πάλι θα χαρούμε με τα παιδιά μας, θα θυμηθούμε με νοσταλγία τα νιάτα μας, ή τελοσπάντων θα βυθιστούμε έστω και φευγαλέα σε κάποιο από όλα αυτά τα μικρά ή μεγάλα θέματα που έχουν να κάνουν με το μυστήριο του ανθρώπινου πεπρωμένου. Και αυτό ισχύει ασφαλώς και για τους μισθωτούς σκλάβους της νοσηρής βιομηχανικής εποχής μας, που με τη φρίκη και την απανθρωπιά της τους έχει αλυσοδέσει στο μαγγανοπήγαδο της οικονομίας. Όπως ισχύει, απείρως περισσότερο, και για τους αγρότες, τους κυνηγούς και τους ψαράδες, που εξακολουθούν να αποτελούν την πλειοψηφία των ανθρώπων στον πλανήτη μας. (...)»

G.K. Chesterton, Ο Αιώνιος Άνθρωπος (1925),

Σημ. HS. Επαναλαμβάνουμε ξεροκέφαλα ένα πράγμα: αξίζει να σκεφτούμε τον καιρό μας, και τις κρίσεις του, σαν τον καιρό όπου κυριάρχησαν οι φιλοσοφίες που βλέπουν τον άνθρωπο υπό το πρίσμα της επιβίωσης κι όπου, επομένως, σαν μοναδικό ή έστω πρωταρχικό και κύριο υπαρκτικό αγώνα τού προτείνουν να κατορθώσει από την κακοπέραση να υψωθεί στην άνεση. Θα αντιληφθούμε, τότε, πως εδώ βρίσκεται ο λόγος, όχι μόνο που η κατάθλιψη θεριεύει όπου επικρατούν οι σύγχρονες συνθήκες ζωής, αλλά και που ο λαός έχει μπει στο περιθώριο καθώς δεν έχει τη πνευματική στεγνότητα, που απαιτεί η υιοθέτηση και η δημόσια κήρυξη τέτοιας λογής φιλοσοφιών.

 

   

Η κρυφή γοητεία του Υλισμού | Μανιφέστα 05

Η ωφελιμιστική κοσμοθεώρηση υιοθετεί συνειδητά την οπτική της υλικής επιβίωσης και εγκαταλείπει κάθε αναφορά σε μια πιθανότατη ουσιώδη πρωταρχική ποιότητα της ανθρώπινης κατάστασης, που θα μας επέτρεπε να στηρίξουμε την κριτική της καθημερινής επιβίωσης και να υποστηρίξουμε δημόσια μια έστω και μειοψηφική πολιτική ανυπακοή. Η ωφελιμιστική θεώρηση δίνει αυθαίρετα τα πρωτεία στις υλικές ανάγκες, υποστηρίζοντας ότι αυτές είναι η δύναμη που καθορίζει αναγκαστικά τη ζωντανή πραγματικότητα της συνείδησης.

Υποτίθεται λοιπόν, πως οι υλικές ανάγκες δεν είναι οι δικές μας υλικές ανάγκες, που απορρέουν από τη σχέση μας με το βιολογικό περιβάλλον χάρη στο οποίο υπάρχουμε μέσα στη σφαίρα της ανθρωπότητας. Υποτίθεται επίσης, πως η ικανοποίηση αυτών των αναγκών δεν εξαρτάται από την ποιότητα της αγάπης ή του μίσους, που καλλιεργούνται μέσα στους κόλπους του ανθρώπινου είδους.

Υβ Λε Μανάκ, Η κρυφή γοητεία του υλισμού | Λόγος για την ανθρώπινη ουσία