Κ_λ@ _#ιστούγεν&+* !

«Τα πλήθη των αρχαίων θεών, έχοντας χάσει τη μαγεία τους και παίρνοντας γι’ αυτό τη μορφή απρόσωπων δυνάμεων, σηκώνονται από τους τάφους τους, παλεύουν να υποτάξουν και πάλι τη ζωή μας στην εξουσία τους και ξαναπιάνουν την αιώνια αντιμαχία τους. Απ’ όπου και τα βάσανα του σύγχρονου ανθρώπου, που αποδεικνύονται ιδιαίτερα οδυνηρά για τη νέα γενιά : πώς να σταθεί κανείς στο ύψος μιας τέτοιας καθημερινής ζωής; Από αυτή την αίσθηση αδυναμίας πηγάζουν οι πολυποίκιλες αναζητήσεις “βιωματικών εμπειριών”, διότι είναι πράγματι αδυναμία το να μην είσαι ικανός να κοιτάξεις κατάματα τη μοίρα του καιρού σου.»

Μαξ Βέμπερ, αναφερόμενος στο ζήτημα του «πολυθεϊσμού των αξιών» στις σύγχρονες κοινωνίες, στο Η επιστήμη ως επάγγελμα (διάλεξη στους φοιτητές του πανεπιστημίου του Μονάχου, 1919)

* στη φωτογραφία το _#ιστουγενι&@τι# δέντρο που έστησαν στις Βρυξέλλες ακριβώς πριν από 10 χρόνια, το Δεκέμβρη του 2012

 
 

Βία και Ιερό

«Είτε φυσική, είτε λεκτική είναι η βία, ανάμεσα στα χτυπήματα μεσολαβεί ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Κάθε φορά που ένας από τους αντιπάλους πλήττει τον άλλον, ελπίζει να δώσει ένα νικηφόρο τέλος τη μονομαχία ή τη λογομαχία, να δώσει τη χαριστική βολή, να ξεστομίσει την τελευταία βίαιη φράση. Το θύμα, αλαλιασμένο προς στιγμήν, έχει ανάγκη κάποιο διάστημα για να συνέλθει (να μαζέψει τα μυαλά του), να προετοιμαστεί και να απαντήσει τον αντίπαλο. Όσο αυτή η απάντηση αργεί, εκείνος που έχει χτυπήσει τελευταίος μπορεί να φαντάζεται ότι έχει καταφέρει το αποφασιστικό πλήγμα. Συνοπτικά, η οριστική νίκη ταλαντεύεται ανάμεσα στους δυο αντιπάλους σε όλη τη διάρκεια της αναμέτρησης, χωρίς ακόμα να καταλήγει στον έναν ή τον άλλον. Ξέρουμε ότι μόνο η συλλογική αποπομπή του ενός ή του άλλου έξω από την κοινότητα θα κατορθώσει να ορίσει τη νίκη.

[…] Ο προφητικός ή διονυσιακός ίλιγγος δεν είναι τίποτε άλλο από αυτή την τρομερή αμφιταλάντευση του ίδιου του κόσμου στη διάκριση της βίας που φαίνεται να ευνοεί πότε τον ένα και πότε τον άλλον. Όλα όσα μια πρώτη βία πιστεύει ότι θεμελιώνει, μια δεύτερη βία τα ανατρέπει για να τα θεμελιώσει εκ νέου. Τίποτα δεν μπορεί να ακινητοποιήσει τη βία ενόσω αυτή παραμένει παρούσα μεταξύ των ανθρώπων, ενόσω συνιστά μια ολική και συνάμα μηδενική βασκανία.

[…] Μέσα στον Όμηρο υπάρχουν πολλά στοιχεία που αποκαλύπτουν εκτυφλωτικά τη σχέση ανάμεσα στη βία, την επιθυμία και τη θεότητα. Ο πιο χαρακτηριστικός όρος είναι το ουσιαστικό Κύδος, που πρέπει να οριστεί ως γόητρο, κατά κάποιον τρόπο θεϊκό, ως μυστική εκλογή που συνδέεται με την στρατιωτική κατίσχυση.

[…] Το Κύδος είναι “φυλαχτό ανωτερότητας”. Είναι η βασκανία, την οποία ασκεί η βία. Όπου επιδεικνύεται, γοητεύει και συνάμα τρομάζει τους ανθρώπους. Δεν είναι ποτέ ένα απλό εργαλείο. Είναι εμφάνιση θεότητας. Εκείνοι που κατέχουν το Κύδος βλέπουν τη δύναμή τους να δεκαπλασιάζεται. Όσοι το στερούνται, μένουν με τα χέρια δεμένα ή παράλυτα. Κάτοχος του Κύδους είναι όποιος καταφέρνει το πιο ισχυρό πλήγμα, ο νικητής της στιγμής, εκείνος που κάνει τους άλλους να πιστέψουν −και πιθανώς τον εαυτό του να φανταστεί− ότι η βία του έχει θριαμβεύσει οριστικά. Οι αντίπαλοί του πρέπει τότε να καταβάλλουν μια υπεράνθρωπη προσπάθεια για να ξεφύγουν από τη βασκανία και να ανακτήσουν το Κύδος.

[…] Οριακά, το Κύδος δεν είναι τίποτα. Είναι το κενό σημείο μιας πρόσκαιρης νίκης, μιας υπεροχής που παρευθύς τίθεται υπό αμφισβήτηση.»

Ρενέ Ζιράρ, Η Βία και το Ιερό (1972),

     μετάφραση Κωστής Παπαγιώρης (ΕΞΑΝΤΑΣ, 1991)

Σημ. HS Αναδημοσίευση ανάρτησής μας από τον Φλεβάρη του 2013.

Ξημερώνει 21η Απριλίου

15η εκμπομπή

Θέμα

ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ

Όποιος πολεμάει τα τέρατα 

πρέπει να προσέχει μη γίνει κι ο ίδιος τέρας. 

Κι όταν κοιτάζεις πολλή ώρα την άβυσσο, 

η άβυσσος κοιτάζει κι αυτή μέσα σου.

RadioBubble

Τρίτη, 

21.4.2015 

7-9 μμ

«Για ένα πολιτισμό της αλληλεγγύης και της αντίστασης» | Κρίση 21

Ομιλία στην εκδήλωση του ΠανΔίκτυο/ ΕΚΠΑ

24 Οκτωβρίου 2012

Επιτρέψτε μου να περιοριστώ σε μια σύντομη εισαγωγή στις ψυχικές και στοχαστικές προϋποθέσεις ενός πολιτισμού της αλληλεγγύης και της αντίστασης.

Αν κοιτάξουμε ευρύτερα τον κόσμο μας, θα διαπιστώσουμε πως τα δεινά που ζούμε σήμερα εδώ έχουν να κάνουν με το γεγονός, ότι βρισκόμαστε στη δύση ενός ολόκληρου πολιτισμού∙ του πολιτισμού που εδώ και μερικούς αιώνες κυριάρχησε αρχικά στη δυτική Ευρώπη και στη συνέχεια σε όλο τον πλανήτη.

Τι μπορεί να σημαίνει λοιπόν, σε αυτές τις συνθήκες, το να σκεφτούμε και να πράξουμε προς την κατεύθυνση ενός πολιτισμού της αλληλεγγύης και της αντίστασης; Πέρα από την αίσθηση του κατεπείγοντος ενός τέτοιου στοχασμού, σημαίνει πως η αλληλεγγύη και η αντίσταση, αυτά τα δυο από τα πιο ζωτικά στοιχεία της ανθρώπινης κοινωνίας, δεν μπόρεσαν να ριζώσουν και να βρουν σταθερό τόπο μέσα στον κόσμο του κυρίαρχου πολιτισμού. Και πράγματι, ο πολιτισμός αυτός στηρίχτηκε, απεναντίας, σε δυο ριζικά αντίθετες αρχές: στον ανταγωνισμό και στον κομφορμισμό. Τον ανταγωνισμό μεταξύ των ατόμων και τον κομφορμισμό τους στις επιταγές του απρόσωπου συστήματος, που εκ των πραγμάτων ανέλαβε να διαμεσολαβεί αυτά τα ανταγωνιζόμενα άτομα.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι, με όρους αντίθεσης, έχουμε να σκεφτούμε για ένα πολιτισμό της αλληλεγγύης και της αντίστασης μέσα και εναντίον ενός πολιτισμού του ανταγωνισμού και του κομφορμισμού.

 

Ωστόσο, όπως πάντα, τα πράγματα στη ζωή δεν είναι τόσο απλά ώστε να εμπεριέχονται ικανοποιητικά σε συνθηματολογικές διατυπώσεις. Θέλω να πω με αυτό, ότι θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στο γεγονός ότι ο κυρίαρχος πολιτισμός, ναι μεν υψώνεται ως πολιτισμός του ανταγωνισμού και του κομφορμισμού, αλλά δεν εξοβέλισε ολοσχερώς κάθε μορφή αλληλεγγύης και αντίστασης στο εσωτερικό του. Αυτό που κυρίως έκανε, και κάνει, είναι να τις διαστρέψει. Στα πλαίσιά του, δηλαδή, η αλληλεγγύη αναγνωρίζεται, αλλά μόνον ως «συνασπισμός ωφελιμιστικών συμφερόντων»∙ ενώ η αντίσταση, ως «εναντίωση σε ό,τι προσβάλλει το ίδιον (ατομικό ή συλλογικό) συμφέρον».

Οφείλουμε επομένως, αν θέλουμε να πάμε πιο μακριά, να ξεκαθαρίσουμε τι θέλουμε ως αλληλεγγύη και τι εννοούμε ως αντίσταση. Να ξεκαθαρίσουμε, ότι αλληλεγγύη δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι «ωφελιμιστικός συνασπισμός συμφερόντων» και γιατί η αντίσταση δεν πρέπει να εννοείται ως «εναντίωση σε ό,τι προσβάλλει το συμφέρον».

Γιατί δεν εξεγείρονται;

Στη συνηθισμένη πλέον ερώτηση: «Γιατί, παρά τις τρομερές πιέσεις και την αυξανόμενη εξαθλίωση, οι άνθρωποι σήμερα δεν εξεγείρονται;», η απάντησή μας είναι: Λάθος! Οι άνθρωποι σήμερα εξακολουθούν να εξεγείρονται! Μπορεί ακόμα και να σπάνε μαζικά και να καίνε δρόμους και συνοικίες για μέρες ολόκληρες. Εκείνο που δεν κάνουν, είναι το άλμα από την εξέγερση στην επανάσταση.  

Οι άνθρωποι σήμερα −το λέμε χρόνια τώρα− μπορεί να εξεγείρονται, αλλά δεν επαναστατούν.

Υπάρχει βέβαια η άποψη που λέει, μικρό το κακό, διότι η εξέγερση προηγείται της επανάστασης και τελικά οδηγεί στην επανάσταση. Πάνω σε τούτη την άποψη μάλιστα, έχει στηριχτεί κι ένας ορισμένος «φετιχισμός της εξέγερσης», πολύ χαρακτηριστικός θα λέγαμε του πνεύματος της ύστερης νεωτερικότητας. Όμως η άποψη αυτή δεν αποτελεί απλώς μια «μηχανιστική μεταφορά» παλιότερων εμπειριών στο σήμερα, αλλά μια λάθος ανάγνωσή τους. Στην ουσία, δεν αντιλαμβάνεται την κρίσιμη διαφορά μεταξύ εξέγερσης και επανάστασης. Για να την πούμε με δυο λόγια: Η εξέγερση σηματοδοτεί μια απλή αντίδραση στις κυρίαρχες συνθήκες χωρίς να προσκομίζει νέες, διαφορετικές συνθήκες ζωής, ενώ η επανάσταση αποτελεί εκδήλωση νέων τρόπων ζωής που, καθώς εκδιπλώνονται, σαρώνουν τους κυριαρχούντες. Το πρώτο, λοιπόν, δεν οδηγεί οπωσδήποτε στο δεύτερο. Γι' αυτό το λόγο, η εξέγερση εξαντλείται σε διάσπαρτες και ξεκομμένες μεταξύ τους πράξεις, όσο θορυβώδεις ή εντυπωσιακές κι αν είναι, ενώ η επανάσταση έχει μια δύναμη που προσανατολίζει και έτσι ενοποιεί, έστω κι αν αυτό γίνεται σχεδόν αθόρυβα κάποιες φορές.

Η διαφορά της εξέγερσης από την επανάσταση

Η εξέγερση και  η επανάσταση σηματοδοτούν λοιπόν δυο διαφορετικά δέντρα με διαφορετικές ρίζες και όχι για το ίδιο δέντρο σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξής του.

Λίγο αναλυτικότερα: Η εξέγερση απορρέει από μια θυμική αντίδραση, που ο κραδασμός της κυμαίνεται από την έντονη αγανάκτηση έως την λυσσαλέα οργή, και στην οποία ώς ένα βαθμό εμπλέκονται, συνοδευτικά, κάποιες πρόχειρες ιδέες σχετικά με την καταπίεση, την εκμετάλλευση, την εξουσία, κ.ο.κ., αλλά από την οποία λείπει το βασικό μετασχηματιστικό υλικό που είναι απαραίτητο για να υπάρξει επανάσταση. Αυτό το μετασχηματιστικό υλικό γεννιέται από την (διαφορετική από την εξέγερσης) ειδική ρίζα της επανάστασης. Κι η ρίζα αυτή είναι κατά πρώτιστο λόγο ανθρωπολογική.

Η επανάσταση ριζώνει στη σύλληψη ενός ανθρωπολογικού τύπου (δηλαδή μιας απάντησης στο κοινωνικά θεμελιακό ερώτημα, «τι είναι ανθρώπινο και τι απάνθρωπο;») ριζικά διαφορετικού από τον κυρίαρχο και θρέφεται από όλες τις εκδηλώσεις του −τα ζωντανά παραδείγματά του, θα λέγαμε− σε όλα τα πεδία της ζωής κάτω από τις κυρίαρχες συνθήκες ήδη. Έτσι η επανάσταση δεν έχει σαν μόνο καύσιμο το συνδυασμό καταπίεση+θυμική αντίδραση, όπως η εξέγερση, αλλά

• αντλεί από ένα πολύ πλουσιότερο ψυχοδιανοητικά έδαφος,
• θρέφεται από πολύ μεγαλύτερη ποικιλία πηγών, από γραμμές παραδόσεων έως ακολουθίες οραματισμών,

και κυρίως

• έχει ως καύσιμο την ολοένα και ευκρινέστερη έλλογη διαύγαση (με τραγούδια και με Χάρτες, με ποίηση και με Συντάγματα, με εικόνες και με Παραμύθια, με το θέατρο και με αφηγήσεις…) της ανθρωπολογικής της βάσης.

Η μεταμορφωτική δύναμη του Λόγου

Σε τούτη, πράγματι, τη σχέση με το Λόγο (που δεν πρέπει να συνταυτίζουμε με τη στεγνή λογική) μπορούμε να εντοπίσουμε και να διαβάσουμε καθαρότερα τη ριζική διαφορά μεταξύ εξέγερσης και επανάστασης. Γιατί χαρακτηριστικό της εξέγερσης είναι η αφετηριακή δυσπιστία της και η ολοένα και πιο φτωχή σχέση της με το Λόγο καθώς προχωρεί, με αποτέλεσμα να εγκλωβίζεται μεταξύ αλαλίας και λεκτικών σημάτων −ενώ της επανάστασης η αφετηριακή εμπιστοσύνη και η ολοένα και πλουσιότερη σχέση της μαζί του.

Από αυτή τη διαφορά μπορούμε να συμπεράνουμε και κάτι ακόμα. Απ’ ό,τι φαίνεται να δείχνει η Ιστορία, οι μεγάλες, οι ριζικές κοινωνικές αλλαγές δεν πραγματοποιούνται παρά αφού προηγουμένως οι κοινωνίες πέσουν στο ανθρωπολογικό Μηδέν. Τούτη η πορεία προς το ανθρωπολογικό Μηδέν, δηλαδή προς τον εκμηδενισμό του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου, σημαδεύεται οπωσδήποτε από μια γενικευμένη ψυχική διάλυση, κατά την οποία τα υποκείμενα

• αφήνονται ολοένα και περισσότερο έρμαια των ιδιωτικών-μιμητικών επιθυμιών τους∙
• χάνουν ολοένα και ευκολότερα το θάρρος τους, τη μεγαλοψυχία και τη γενναιοψυχία τους, και ξεπέφτουν είτε στην καθαρή δειλία (εξού και η αυξανόμενη εμπιστοσύνη σε «μάγκες» που «θα καθαρίσουν την κατάσταση»), είτε σε μια αυτοκτονική ή τυφλή βιαιότητα∙

και τέλος

• είτε δυσπιστούν ολοένα και πιο πολύ προς το Λόγο (συγχέοντας π.χ. τον παρορμητισμό με τη γνησιότητα και αγανακτώντας με κάθε «δεύτερη σκέψη»), είτε εμπιστεύονται μόνο τις πτωχευμένες εκείνες εκφράσεις του που τους παρουσιάζονται, παρηγορητικά και ως αναπλήρωση της παραφροσύνης τους, με τη μορφή λεκτικών σημάτων και τεχνικών οδηγιών (εξού η άνθιση διαφόρων θρησκο|αθρησκο|πνευματικών τεχνικών, «γνωστικιστικής» συνήθως προέλευσης, όπως και η ανάθεση στην επιστήμη του ρόλου που κατείχε κάποτε η μαγεία, κ.λπ.).

Έτσι, δεδομένης της σχέσης τους με το Λόγο, μπορούμε να πούμε ότι η εξέγερση διαφέρει από την επανάσταση και κατά το ότι η μεν πρώτη συνδέεται κυρίως με αυτή την πτωτική πορεία των κοινωνιών προς το ανθρωπολογικό Μηδέν, ενώ η δεύτερη με την έξοδό τους από αυτό. Ίσως εδώ μάλιστα, στο γεγονός ότι η πτώση στο Μηδέν προηγείται χρονικά της εξόδου από αυτό, να ριζώνει και η παρερμηνεία που προαναφέραμε, κατά την οποία «η εξέγερση και η επανάσταση είναι το ίδιο δέντρο σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης» και «η εξέγερση οδηγεί τελικά στην επανάσταση» −παρερμηνεία που ελπίζουμε να ξεκαθάρισε κάπως η παραπάνω ανάλυση της διαφορετικής φύσης και ρίζας τους.

Το ερώτημα λοιπόν, με το οποίο ξεκινήσαμε, έχει κιόλας μετασχηματιστεί. Το ζητούμενο δεν είναι το «γιατί οι άνθρωποι σήμερα δεν εξεγείρονται», αλλά γιατί δεν επαναστατούν. Έχοντας δώσει εδώ μερικά στοιχειώδη δεδομένα για μια απάντηση, με αυτό θ’ ασχοληθούμε κάπως διεξοδικότερα σε επόμενη ανάρτησή μας.

Αποκολοκύνθωση

Φιλοξενούμε κείμενο του Νίκου Σκοπλάκη.

Προελαύνουμε ολοταχώς προς τα πίσω, μεταξύ άλλων και ως προς αυτό: Το θέαμα της εξουσίας υποκαθιστά ωμά την πρακτική της γνώσης και της τέχνης. Απέναντι στην κριτική, επιστρατεύονται οι τεχνικές και οι μεθοδεύσεις της δυσφήμισης. Η κατάχρηση στερεοτύπων και η αναγωγή συμβόλων σε επιδέξιους ζογκλέρ και σερβιτόρους της παραχάραξης συστηματοποιούνται από έναν μεταμοντέρνο σχολαστικισμό, ο οποίος έχει επαρκέστατα περιγραφεί από τον Άρη Αλεξάνδρου:

" (...) Ο σχολαστικισμός δεν αρκείται να προσαρμόσει στις ανάγκες της επίσημης άποψης τη "λογική" του, μα καταφεύγει και σε διαστρεβλώσεις για να αποδείξει αυτό που θέλει να αποδείξει". Στην περίπτωσή μας, ο μιντιακά και κοσμικά συναρτημένος σχολαστικισμός είναι πιθανότατα ακόμα πιο επιθετικός, ύπουλος και αδίστακτος από εκείνον που είχε υπόψη του ο Αλεξάνδρου.


Αυτός ο σχολαστικισμός οδεύει επί μακρόν υπογείως και επανέρχεται στο προσκήνιο κάθε φορά που τίθενται ριζικά εν αμφιβόλω το ταλέντο, τα κίνητρα και η καλλιτεχνικότητα των προϊόντων του εκάστοτε εκλεκτού. Τα πολυδιάστατα κριτικά μέτρα χλευάζονται, διότι η ωδή στην mainstream κακογουστιά πρέπει να αγκιστρωθεί ως βιοθεωρητική και αισθητική άποψη της "κοινής γνώμης". Η πικάντικη ασυναρτησία και η κακοήθης αγυρτεία επενδύουν στον επί μακρόν εκπαιδευμένο στα μέτρα τους, αφελή πόθο του "μέσου αναγνώστη" για μια λογοτεχνία "χωρίς σκοτούρες", ειδυλλιακά προσπελάσιμη, καθησυχαστικά αντανακλάσιμη, για ένα ατέρμονο "happy end", που θα επικρατεί εξαρχής, ώστε να μη μένει χιλιοστό ελεύθερο στο επικίνδυνο "μεγαλείο της απόγνωσης". Η άγνοια του ανθρώπινου πόνου υποχρεούται να συμπιέζεται διαρκώς στα έγκατα της ανθρώπινης άγνοιας. Αυτό είναι το credo του μιντιακού/κοσμικού σχολαστικισμού: Λογοτεχνούμε μετ' οσφυοκαμψίας!


Εκεί, όμως, που ο μιντιακός/κοσμικός σχολαστικισμός δίνει τα ρέστα του είναι στο πεδίο όπου νομίζει πως θα καταγάγει αποτέλεσμα άμεσο και αξιοσημείωτο (στους καταναλωτές αντι-ιστορικής ευκολίας): Τι κι αν οι "κατά παραγγελία" ποιητές ή οι λογοτέχνες στα μέτρα ενός καθεστώτος αντιστοιχούν απολύτως στους όρους ανάδειξης του εκάστοτε εκλεκτού από τον μιντιακό/κοσμικό σχολαστικισμό; Τελευταία γραμμή άμυνας γίνεται το "φωνάζει ο mainstream σχολαστικισμός για να φοβηθεί ο ανεξάρτητος κριτικός". Με τρόπο κωμικοτραγικά φάλτσο, διασύρεται ο ανεξάρτητος κριτικός ως "ζντανοφικός" και "νεοδογματικός", ενώ οι ποικίλοι φορείς του μιντιακού/κοσμικού σχολαστικισμού ακκίζονται σαν ελεύθεροι άνθρωποι, σαν λοιδωρημένοι εικονοκλάστες. Είναι κι αυτός ένας τρόπος δυσφημιστικής αναμάγευσης, ώστε να ρετουσαριστούν κάπως τα χρόνια σημιτο-καραμανλικά εξαπτέρυγα, με έναν σκασμό παράσημα κρατικοδίαιτων (και μαικηνοδίατων) διαδρομών στα πέτα, έτσι όπως καμαρώνουν αγέρωχα στην εξέδρα του "ελεύθερου πνεύματος". 


"Ο ποιητής μένει πάντα χρεώστης απέναντι στον κόσμο, πληρώνει πάντα τόκους και πρόστιμα για τον πόνο των ανθρώπων", είχε πει ο Μαγιακόβσκι. Προελαύνουμε ολοταχώς πίσω από το μέλλον αυτής της ρήσης. Πού θα σταματήσουμε; Μήπως εκεί που η κολοκύθα γίνεται θεός; Στην "Apocolocynthosis" όχι ως σάτιρα, αλλά ως ψυχόδραμα; Ή υπάρχει και παρακάτω, άραγε;;;

Το αδύνατο της περιπλάνησης

 [Αθήνα.Μάρτιος.2012]

Τα πεζά οικονομικά δεδομένα. Η παραγωγικότητα και ο ανταγωνισμός. Οι πολεοδομικοί περιορισμοί. Η βάναυση αδιαφορία, η απαθής απομόνωση κάθε ατόμου μέσα στα ιδιωτικά του συμφέροντα, η  ευχαρίστηση που νοιώθει κανείς χαμένος μέσα στο πλήθος, το αναπόδραστα δέσμιο στην κοινή του υπόθεση: την σκοτεινή ζωή της πελατείας που συνωστίζεται μπρος στην άδεια βιτρίνα.

Βρισκόμαστε στο τέλος μιας μακράς πτώσης;

Ή μήπως καθόδου;

"Σ' ένα όνειρο αποτρόπαιο η νύχτα με το πλήθος

Ερχόντουσαν πυκνώνοντας μαζί,

Και στις περιοχές ετούτες που το βλέμμα δεν μετρά

Όσο πλήθαιναν οι ανθρώποι τόσο βάθαινε η σκιά"

Ο Τουρίστας-Αυτόματο

Election night crowd, Wellington, 1931

"[...] αυτό ακριβώς το «Εμείς» εξαρθρώνεται σήμερα, καθώς τo κάθε άτομο θέτει την κοινωνία ως απλό επιβεβλημένο εκ των έξω «καταναγκασμό» -τερατώδης πλάνη, που όμως βιώνεται τόσο έντονα ώστε γίνεται υλικό, απτό γεγονός, ένδειξη μιας διαδικασίας αποκοινωνικοποίησης-, κοινωνία προς την οποίαν απευθύνει, ταυτόχρονα και αντιφατικά, αιτήματα βοήθειας πλάνη επίσης ως προς την Ιστορία, ή οποία γίνεται αντιληπτή στην καλύτερη περίπτωση ως τουριστικό τοπίο προς επίσκεψιν την περίοδο των διακοπών."

Κορνήλιος Καστοριάδης, Η άνοδος της Ασημαντότητας (σ.182, εκδ. Ύψιλον/βιβλία)

Το απόσπασμα εδώ από μια απάντηση του Κορνήλιου Καστοριάδη σχετικά με το πως αδυνατεί να  συγκροτηθεί ένας ατομικός-κοινωνικός "εαυτός" στον σύγχρονο κόσμο.

Το άκρως ανησυχητικό είναι ότι αυτό ακριβώς το εξαρθρωμένο "Εμείς" είναι και αυτό που επικαλούνται σήμερα οι Τουρίστες-Αυόματα της ιστορίας,  που έχουν καταλάβει  την εξουσία. Κι εδώ θέλει προσοχή!

Προσοχή,  γιατί ο Τουρίστας, αυτός ο βλακώδης νομάδας του χωροχρόνου, αυτή η τυχαία ύπαρξη που εκ των πραγμάτων θα έπρεπε να είναι το "θύμα της Ιστορίας", μέσα στο ιστορικό κουλουβάχατο μετατρέπεται σε θύτη της Ιστορίας. Αδυνατώντας να συγκροτήσει τον "εαυτό" του, προβάλλοντας τον αδιαλείπτως στα αξιοθέατα των στατιστικών, αποσαθρώνεται σταδιακά και την θέση του καταλαμβάνει το εξουσιαστικό alien που δίχως κανέναν ενδοιασμό κινείται μόνο για να καταστρέψει κάθε τι που μπορεί να του θυμίσει τον "εαυτό" που αποτυχημένα κάποτε προσπάθησε να βάλει σε τάξη.

Γι αυτό κάθε άνθρωπος που αντιλαμβάνεται την θέση του ως τέτοιος, δηλαδή ως ένα πλάσμα που είναι σε θέση ενσυνείδητα και με τρόπο πρωτότυπο και μοναδικό, να σκεφτεί να εργαστεί και να παραχωρήσει χώρο και χρόνο για τον συνάνθρωπό του,  από την θέση που έχει μέσα στο κοινωνικό σύστημα οφείλει να οργανώσει τους τρόπους για  την άμεση ανατροπή των τουριστών-αυτόματων.

Δεν έχουν τελειώσει όλα όπως  προσπαθούν να μας πείσουν τα αυτόματα-τουρίστες.

Διάλειμμα | Λάβετε θέσεις

Αθήνα 23.02.2011 [φωτο Γ.Ισιδώρου]

« (…) “… Μισώ αυτή τη χώρα. Μου έφαγε τα σπλάχνα. Γράφω σ’ εσένα γιατί μαζί ποθήσαμε να είναι γόνιμα αυτά τα σπλάχνα, κι αυτός ο πόθος μάς ένωσε νύχτες και νύχτες… και σ’ άλλες ώρες της μέρας, όταν ξαφνικά γινόταν ένα θαύμα και ξεχνούσαμε τον τρόμο που έτρεχε στους δρόμους καθώς μες στις φλέβες μας… τα εφιαλτικά δελτία ειδήσεων που μας εμπόδιζαν ακόμα και να κοιταζόμαστε… διαβασμένα από θεότρελους εκφωνητές… τα ουρλιαχτά που σκέπαζαν ακόμα και τις σειρήνες των ασθενοφόρων… Ποτέ δε θα το πίστευα πως η ανθρώπινη φωνή μπορεί να φτάσει σε τέτοια ύψη… να είναι τόσο απύθμενη… να προκαλεί τόση αναστάτωση με την επιβολή της… Τέλος πάντων, ποτέ δε συνήθισα τους ανθρώπους αλλ’ αυτό είναι μια άλλη μου αναπηρία. Βιάζομαι τώρα να σου πω μερικά πράγματα κι αυτά τα λόγια θα είναι και τα τελευταία που θα ’χεις από μένα. Μισώ αυτή τη χώρα. Μου έφαγε τα σπλάχνα. Μου τα ’φαγε. Τη μισώ. Ναι, τη μισώ, τη μισώ. Δεν μπορεί μια γυναίκα να ζήσει με τέτοια σπλάχνα μέσα της. Όσο το σκέφτομαι, μου ’ρχεται να ξεράσω τον ίδιο τον εαυτό μου. Νιώθω σαν ξέρασμα. Μπορεί και να ’μαι. Μια γυναίκα… δεν είναι σα μια χώρα που αξιοποιεί τα ερείπιά της, τους τάφους της… που τα ξεπουλάει όλα για εθνικό συνάλλαγμα… ζώντας απ’ αυτά. Εγώ δε θέλω να ’μαι χώρα. Δεν είμαι χώρα. Δε θέλω να είμ’ αυτή η χώρα. Αυτή η χώρα είναι νεκρόφιλη, γεροντόφιλη, κοπρολάγνα, σοδομίστρια, πουτάνα, μαστροπός και φόνισσα. Εγώ θέλω να είμαι η ζωή, θέλω να ζήσω, θα ’θελα να ζήσω, θα ’θελα να μπορούσα να ζήσω, θα ’μουν ευτυχισμένη τώρα αν ήθελα να ζήσω… όμως αυτή η χώρα δε μ’ αφήνει να το θέλω, δε μ’ αφήνει να είμαι η ζωή, να δίνω τη ζωή. Έχει φάει σαν καρκίνος τα βυζιά μου, τα μυαλά μου, τα έντερά μου, έχει κατεβάσει όλες της τις πέτρες στα νεφρά μου και τα ’χει ρημάξει, έχει μαγαρίσει όλες τις πηγές απ’ όπου θα ’τρεχε το γάλα μου, έχει μαζέψει όλο της το χώμα μες στις φλέβες μου και μου ’χει σαπίσει το αίμα, έχει κάτσει όλη πάνω στην καρδιά μου και την έχει κουρελιάσει απ’ τα εμφράγματα και τις εμβολές, κάθε θεσμός της κι ένα έμφραγμα, κάθε νόμος της και μια εμβολή, τα ήθη της μου ’χουν σμπαραλιάσει τα πνευμόνια, η ιστορία της με κάνει να τρέμω συνεχώς ολόκληρη σα να έχω προσβληθεί από την πάρκινσον, ο πολιτισμός της μ’ έχει ξεπατώσει, μ’ έχει ξεθεώσει, δεν πάει άλλο, η θέση της η γεωγραφική είναι το άσθμα μου, ολόκληρο το σχήμα της άλλοτε απλώνεται πάνω στο σώμα μου σα γιγαντιαίος έρπης ζωστήρ και με τρελαίνει… κι άλλοτε παίρνει τη μορφή τσουγκράνας και μπήγεται στα μάτια μου, τεράστιας βελόνας και μου τρυπάει το κρανίο, βράχου ολόκληρου που κρέμεται από την άκρη των μαλλιών μου και με παρασέρνει σε μια θάλασσα πικρών δακρύων… κι όλο νιώθω στον τράχηλο μου το ζυγό της κι όλο δένει τη γλώσσα μου το τραύλισμα της κι όλο μου φέρνει κρύα ρίγη η χυδαιότητά της… η προσήλωσή της στα φαντάσματά της, οι υπεκφυγές της, οι αντιγραφές της, τα φρακαρισμένα της μυαλά, τα πτώματα της, τα κιβούρια της, τα εγκλήματά της… Αυτή η χώρα είναι το χτικιό μας. Θα μας πεθάνει, θα μας ξεκάνει. Πώς θα γλιτώσουμε; Μας πίνει το αίμα, μας το πίνει. Δε μ’ αφήνει πια ούτε να κοιμηθώ, μου έχει κλέψει και τον ύπνο. Πώς θα ζήσω χωρίς ύπνο; Δε θα ζήσουμε… όλο το σπέρμα όλων των αντρών της γης δε θα μπορούσε να ζωντανέψει εκείνη την κόχη του κορμιού μου απ’ όπου ξεκινάει η ανθρώπινη ζωή… Έχεις αδειάσει όλη τη ζωή σου μέσα μου αλλά μ’ έχεις αφήσει χωρίς ζωή… Κι εσύ δεν μπορείς. Μ’ έχεις σπείρει μα ο σπόρος σου δεν πρόκειται ποτέ να πιάσει, δεν μπορεί πια ο σπόρος σας να πιάσει… δε θα ξαναβγεί ποτέ πια ζωή από μέσα μας… Το παλιογύναικο. Ένα θα ’θελα, να την είχα μπροστά μου και να την έσφαζα με τα ίδια μου τα χέρια. Αχ, θε μου, να μπορούσα να τη σκοτώσω.

Κατάφερε οι δολοφόνοι της να φτάσουν ως τις μήτρες μας και να τις σκάψουν σαν τάφους, τα γουρούνια, τα γουρούνια, είν’ όλοι τους γουρούνια, από ποιον ν’ αρχίσω και σε ποιον να τελειώσω, όλοι τους δολοφόνοι, όλοι τους, αυτοί με κάνουν να νιώθω την ανάγκη για το πιο μεγάλο έγκλημα, για μια ατέλειωτη σφαγή, ατέλειωτη σφαγή… αχ, πώς αντέχουμε δω μέσα, πώς δε μας τρελαίνει ακόμα αυτή η παλιοσκύλα, αυτή η γκαρότα, αυτό το στραγγουλατόριουμ, σωστή αγχόνη… με τους επίσημους μαχαιροβγάλτες της που βγάζουν επίσημους λόγους σ’ επίσημες τελετές μπρος σ’ επίσημους μαχαιροβγάλτες… Ο κάθε πόρος της είναι και μια τσέτα, κάθε γωνιά της κι ένα λάζο, κάθε χιλιοστό της και μια τσάκα, είναι γεμάτη ξόβεργες θανάτου και κοφτερούς σουγιάδες, άντρο φονιάδων, απατεώνων και ηλιθίων, λημέρι άναντρων γαμιάδων κι ανίκανων σωματεμπόρων, μας πατάει το κεφάλι μέσα στα σκατά της, μας δίνει λυσσασμένες κλωτσιές στ’ αρχίδια, μας λιώνεις, μωρή, μας στραγγίζεις, μας ρημάζεις, μας διχάζεις, μας πνίγεις, μας καταδικάζεις, μας πεθαίνεις, μας πεθαίνεις, σκρόφα, ξεπουλημένη, μολυσμένη, ψειριάρα, φαρμακοδότρα, φιδομάνα, λύκαινα, γύφτισσα, αιμομίχτρα, που όλο μαϊμουδίζεις και παπαγαλίζεις, κατσικοπόδαρη, δίσεχτη, κακορίζικη, δε σε μπορώ, δεν τη μπορώ, τη δολοφόνα, την παιδοκτόνα, τη ζαβή, τη χολεριασμένη, τη στραβοκάνα, τη ζαβή, το τσόκαρο, την παλιόγρια, την παλιόγρια, που κακό χρόνο να ’χει, δεν αντέχω πια τίποτα δικό της, τίποτα, τίποτα, τη μισώ, τη μισώ, αχ, αχ, σε μισώ, σε μισώ, σε μισώ, σε μισώ, θα πεθάνω, τέρας, και θα εξακολουθώ να σε μισώ, ναι, το μίσος βράζει μέσα μου, θέλω να γράψω τους ανάποδους ύμνους απ’ αυτούς που γράφτηκαν ως τώρα γι’ αυτήν, λέξη προς λέξη να την τουφεκίσω και να την παραχώσω σα σκυλί με τα ίδια μου τα χέρια… Δεν είμαι πια γυναίκα… Ούτε κι εσύ πια είσαι άντρας… Μας τα πήρε όλ’ αυτή… Τι θα μείνει όμως απ’ αυτήν χωρίς εμάς; Τι θα είν’ αυτή όταν δεν θα ’χει μείνει τίποτ’ από μας;… Το χώμα της έχει πάρει το σχήμα μου… Το σώμα μου έχει πια τις διαστάσεις της… Έχω μέσα μου τη μοίρα της… Πεθαίνω σα χώρα…” (…) »

Δημήτρης Δημητριάδης, Πεθαίνω σα Χώρα |1978

Οδός Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου

 

Συγγνώμη που ξεκινάω έτσι. Καθώς γεννήθηκα κοντά στα μέσα του περασμένου αιώνα, ανήκω σ’ εκείνες τις γενιές που έζησαν από πρώτο χέρι το «θάνατο των ιδεολογιών». Κάποιοι από εμάς, μάλλον οι λιγότεροι, φροντίσαμε να τις θάψουμε. Και κάποιοι, ακόμα πιο λίγοι νομίζω, τις πενθήσαμε και τις κηδέψαμε κιόλας. 

 

Πώς είναι να μεγαλώνεις, τώρα, σε ένα κόσμο χωρίς ιδεολογίες, χωρίς γενικές αναφορές, χωρίς «μεγάλες αφηγήσεις»; Πώς είναι να μη μπορείς να δώσεις λόγο κοινό σε αυτά που ζεις; Πώς είναι ― κυρίως! ― να μην ξέρεις ένα τρόπο να μετουσιώνεις τα βιώματα και τις εμπειρίες σου μέσα σε ένα σώμα ιδεών και, μάλιστα, να απαιτείς από αυτό να έχει συνέχεια και συνέπεια; Πώς είναι να σε αποθαρρύνουν και να σε αποτρέπουν από αυτή τη γνώση; Πώς είναι όταν μόνη επίσημη γλώσσα είναι τα μουγκρητά της αυτοσυντήρησης;

Δεν ξέρω να απαντήσω σε αυτά... Για μένα πάντως, όλα όσα συνέβησαν –και συμβαίνουν ακόμα– τούτες τις μέρες, συνοψίζονται σε αυτό που έζησα στην κηδεία του Αλέξανδρου.

Χιλιάδες κόσμος μαζεμένος. Όχι μόνο νεαρόκοσμος. Σχεδόν όλες οι ηλικίες. Σιωπή απέραντη την ώρα της νεκρώσιμης ακολουθίας. Θλίψη, οργή, τεταμένη προσμονή, μια περισυλλογή περίεργη, παρουσία νεκρών ολόγυρα, ένα τραύμα που ακόμα δεν έχει αρχίσει να κρυώνει, συγκίνηση πάνδημη, όλες οι απώλειες καθενός να πλανιούνται στα βλέμματα, μια αίσθηση κοινή πως ζούμε τώρα όλοι μαζί κάτι που μας αγγίζει άμεσα, μας διαπερνάει και μας ξεπερνάει ταυτόχρονα. Με το δι’ ευχών, όλοι με μια φωνή «Αθάνατος!» κι έπειτα χειρονομίες και συνθήματα οργής. Ύστερα πάλι σιωπή, συγκίνηση, προσμονή, να διακόπτονται πού και πού από συνθήματα οργής, ενώ παραπέρα κάποιοι πρώτοι καπνοί.

Πόνος, θλίψη, θυμός, συγκίνηση, εκρήξεις οργής, βάρος αβάσταχτο, κενό που δεν αναπληρώνεται, απελπισία, μετέωρη προσδοκία για κάτι αόριστο. Με μια λέξη: Πένθος. Αλλά πένθος κοινό.

Είναι πολύς καιρός που το πένθος διατρέχει (και) αυτή τη χώρα. Είχαμε σχεδόν ξεχάσει για πόσες δεκαετίες, μετά την πρόσκαιρη χαρά που έφερε η πτώση της δικτατορίας, ακούγαμε για «φως στο βάθος του τούνελ», όταν, περίπου ξαφνικά, ανακαλύψαμε ότι το φως αυτό δεν ήταν της εξόδου αλλά του τρένου που ερχόταν καταπάνω μας.

Είναι κάποιος καιρός που, σαν από το πουθενά (παρ’ όλα τα σημάδια), η φαρσοκωμωδία της «ανάπτυξης» έδωσε τη θέση της στην τραγωδία της κατάρρευσης… και μαζί της, το ψωροφαντασμένο σύνθημα «Ο καθένας για την πάρτη του» έδωσε τη θέση του στην πανικοβλημένη πίσω όψη του: «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω!».

Είναι λίγος καιρός που (και) αυτή η χώρα άρχισε να ξεπέφτει μαζικά από την ευημερία με κυμαινόμενο επιτόκιο στη σταθερή, γυμνή απώλεια. Όλα ―κοινωνικά κεκτημένα, μεροκάματα, σχέσεις, φιλίες, προσδοκίες, νόημα, ένας ολόκληρος κόσμος― βρέθηκαν στην κόψη του ξυραφιού. Και το ξυράφι είχε αρχίσει κιόλας να κόβει οδυνηρά καθώς, πίσω από την απώλεια πραγμάτων, έφεγγε σιγά-σιγά εκείνη η αποτρόπαια αλήθεια, το κεντρικό ερώτημα που όλα τούτα ήταν σαν να ’θελαν να κρύψουν:

Είναι λοιπόν η ζωή μια απελπισμένη μάχη με το Μηδέν, έρμαιο της ωμής δύναμης κι έκθετη σε κάθε φρίκη; Αυτό θέλουμε να  είναι η ζωή μας;

Είναι μόλις μερικοί μήνες που η άβυσσος μάς κοιτούσε κατάματα... μόνο που ο καθένας σήκωνε το βάρος της απώλειας και τούτης της ανατριχιαστικής αποκάλυψης μόνος του, χωρίς την αίσθηση ενός πένθους κοινού. Ώσπου ήρθε ο φόνος ενός δεκαπεντάχρονου παιδιού! Από κάποιον που υποτίθεται πως εκπροσωπούσε την έννομη, πολιτισμένη, δημοκρατική ισχύ. Σε μια στιγμή που ο ένας εμπαιγμός από την εξουσία διαδεχόταν τον άλλον.

Το πένθος (ξεκίνησε να) γίνεται κοινό. Λόγια να το εκφράσουμε, δεν έχουνε βρεθεί ακόμα. Δεν συγκροτήσαμε ακόμα ένα λόγο κοινό. Ακόμα πέφτουμε.

Ας μην ξεχνάμε μόνο, πως η οδός Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου δεν είναι αδιέξοδο.

 

15.12.2008
Hollowsky

 

Ευτυχία, Αφθονία, Κρίση | Κρίση 00

«Εφηύραμε την ευτυχία!»,

λένε οι μοντέρνοι άνθρωποι

και κλείνουν ο ένας το μάτι στον άλλον.

Φρίντριχ Νίτσε

… και το ερώτημα είναι: μια κοινωνία που στήνεται πάνω στο τυφλό κυνηγητό της ευτυχίας (ή πιο πεζά: πολλά λεφτά+πολύ σεξ+πολύ ξέδωμα, όλα πολλά, γρήγορα και XXL τελοσπάντων), τι σόι ανθρώπους φτιάχνει;

Φτιάχνει ανθρώπους απροετοίμαστους να υποδεχτούν τις τραγωδίες της ζωής, ανίκανους να υπομένουν τις αναποδιές, αμήχανους απέναντι στις δικές τους θλίψεις και παγωμένους στις θλίψεις των άλλων -αχ, μη μου μιλάτε γι' αρρώστιες και θάνατο παρακαλώ, φρικάρω!-, ανυπόμονους μπροστά στις δυσκολίες, βαθύτατα βιαστικούς, απρόσεχτους, πρόχειρους στα έργα και τις ερμηνείες τους, παγωμένους, χαζοχαρούμενους, προσποιητούς, ανασφαλείς και φυσικά αρπακτικούς. Με δυο λόγια, φτιάχνει ... «μπούληδες» και «μπέμπες».

Welcome to Greece!

... Ρουφάμε το αυγό μας και καλόν ύπνο...

Ε, κι αν ακούσουμε τίποτε ντουφεκιές, κοιτάμε μήπως τις φάγαμε εμείς – κι αν όχι, γυρνάμε από τ’ άλλο πλευρό και περιμένουμε ήσυχοι τις πρωινές ειδήσεις. 

Ξυπνάτε, ΜΑΣ ΕΡΧΕΤΑΙ!