Η νέα άρχουσα τάξη ως Αριστοκρατία

 

 

«[Ο]ι τεχνικοί αντιλήφθηκαν κάποια στιγμή ότι τίποτα δεν μπορεί πια να γίνει χωρίς αυτούς. Αυτοί υπαγορεύουν τις αποφάσεις που πρέπει να πάρουν οι πολιτικοί και οι διευθύνοντες. Ο αριθμός τους πολλαπλασιάστηκε απίστευτα με τον πολλαπλασιασμό των κάθε είδους τεχνολογιών. Διείσδυσαν ολοένα και περισσότερο μέσα σε όλα τα πεδία της πολιτικής δράσης. Εφεξής, η κύρια δραστηριότητα των κρατών είναι να προάγουν διάφορες τεχνικές και να εμπλέκονται σε ευρύτατες τεχνικές επιχειρήσεις. Φαίνεται λοιπόν πως όλη η ζωή της κοινωνίας είναι πλέον άρρηκτα δεμένη με την τεχνική ανάπτυξη −και ο τεχνικός είναι το πρόσωπο-κλειδί στα πάντα. 

Έτσι, συνειδητοποιώντας την κατάσταση, οι τεχνικοί έπαψαν πλέον να μιλούν σαν τεχνικοί –δηλαδή να προτείνουν απλώς τεχνικές λύσεις σε δεδομένα προβλήματα− και άρχισαν να μιλούν σαν τεχνοκράτες λέγοντας: “Ορίστε η λύση. Δεν υπάρχει άλλη. Αυτό που έχετε να κάνετε λοιπόν, είναι να την ασπαστείτε και να την εφαρμόσετε!”. Προσθέτουν δηλαδή πλέον αυθεντία και εξουσία στην επαγγελματική τους κατάρτιση και δεξιότητα. Κι αυτό ακριβώς τούς κάνει τεχνοκράτες. Δεν υπάρχει τίποτα πέρα από αυτά που γνωρίζουν και λένε. Το τελικό στάδιο αυτής της μεταμόρφωσής τους είναι ότι, στη βάση της ειδικής κατάρτισής τους, σκαρώνουν ένα γενικό σχεδιάγραμμα για το τι πρέπει να γίνει, για το ποια μορφή πρέπει να πάρει η αυριανή κοινωνία.

Αυτό το φαινόμενο είναι λιγότερο ορατό και πιο βαθύ. Οι τεχνικοί συγκροτούν τη νέα άρχουσα τάξη και σήμερα ζούμε πλέον σε ένα αριστοκρατικό καθεστώς. Οι τεχνοκράτες είναι οι άριστοι*. Το ποιοι είναι οι “άριστοι” σαφώς ποικίλλει ανάλογα με το εκάστοτε κυρίαρχο κριτήριο σε μια κοινωνία, ανάλογα με τον κύριο στόχο της. Σε μια μιλιταριστική κοινωνία λ.χ. οι “άριστοι” είναι οι καλύτεροι πολεμιστές. Σε μια δημοκρατική κοινωνία είναι, ίσως, εκείνοι που είναι προικισμένοι με τη μεγαλύτερη πολιτική φρόνηση ή εκείνοι που είναι οι καλύτεροι ρήτορες και καταφέρνουν να πείθουν τον λαό.

Οι άριστοι δεν μπορεί ποτέ να κριθούν υπεύθυνοι για κάτι, διότι ποιος είναι αυτός που θα τους κρίνει; Οι μόνες περιπτώσεις, και αυτές σπάνιες, είναι των χειρουργών και γνωρίζουμε πόση ανησυχία προκαλείται όταν κατηγορείται κάποιος μεγάλος χειρουργός. Ακόμα όμως και σε περιπτώσεις που έχουν διαπραχθεί σοβαρά σφάλματα ή έχει προκληθεί εκτεταμένη βλάβη, δεν βλέπουμε ποτέ να κατηγορείται, να δικάζεται και να καταδικάζεται ένας πυρηνικός φυσικός ή ένας μηχανικός πυραύλων. Είναι χαρακτηριστικό της Αριστοκρατίας ότι οι αριστοκράτες είναι υπεράνω του νόμου. Το ίδιο ισχύει και για τους σημερινούς Τεχνοκράτες.

Για τους τεχνοκράτες ο νόμος δεν έχει καμιά αξία ούτε και ενδιαφέρον. Είναι μια επινόηση του παρελθόντος, που μπορεί να ήταν ίσως χρήσιμη τον 16^ο αιώνα, αλλά σήμερα δεν είναι χρήσιμη διότι παραλύει την πρόοδο. Σε κάθε περίπτωση, ο νόμος δεν μετράει καθόλου όταν έχουμε να κάνουμε με τις τεχνικές επιταγές που εντέλλονται οι τεχνοκράτες (π.χ. οι πάμπολλες συμφωνίες κατά των πυρηνικών σπανίως εφαρμόζονται). Οι τεχνοκράτες, ακριβώς σαν τους αριστοκράτες, χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι έχουν πρακτικές που αποκλείουν όσους δεν ανήκουν στην κάστα τους.

Ένα χαρακτηριστικό των αριστοκρατών είναι ότι μόνον αυτοί κατέχουν και έχουν το δικαίωμα να ασκούν ορισμένες πρακτικές. Στις τεχνικές σφαίρες, έπειτα από ένα σημείο μόνον οι ειδικοί έχουν δικαίωμα πρόσβασης. Δεν είναι απλώς θέμα γνώσεων. Πρόκειται για ένα μονοπώλιο, ένα φράγμα ανάμεσα στους τεχνοκράτες και τον υπόλοιπο κόσμο, στον οποίο επιτρέπεται μόνο να παίζουν με κάποιες ήσσονος σημασίας τεχνικές. Ο καθένας μπορεί να πληκτρολογεί σε έναν υπολογιστή, αλλά μόνο κάποιοι ανώτερης διαβάθμισης τεχνικοί μπορούν να προγραμματίσουν τα πολύπλοκα συστήματα από τα οποία εξαρτώνται οι οικονομικοί σχεδιασμοί, οι χρηματοδοτικοί στόχοι και οι εμπιστευτικές επικοινωνίες. Το πιο ουσιαστικό κομμάτι της τεχνικής χρήσης βρίσκεται πέρα από την πρόσβαση του μέσου πολίτη. Μια εσωτερική διάλεκτος αντιστοιχεί σε πρακτικές που αποκλείουν όσους δεν ανήκουν στην κάστα που την μιλάει. Όλοι οι αριστοκράτες μιλούν μια δική τους γλώσσα, που δεν είναι η γλώσσα των απλών ανθρώπων. Δεν είναι μια διαφορετική γλώσσα με την έννοια με την οποία τα γερμανικά διαφέρουν από τα γαλλικά. Είναι μια κωδικοποιημένη γλώσσα, που την καταλαβαίνουν μόνο οι μυημένοι. Αυτό ίσχυε με τους ιππότες του Μεσαίωνα καθώς και με διάφορες άλλες αριστοκρατίες, όπως π.χ. αυτές του 18^ου αιώνα. Οι Μασόνοι το πήγαν αυτό μέχρι τα πιο παράλογα άκρα προσπαθώντας να στήσουν μια τεχνητή Αριστοκρατία. Οι Τεχνοκράτες έχουν και αυτοί τη δική τους γλώσσα.»

*ελληνικά στο πρωτότυπο

 

Σημ. HS. Μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Ζακ Ελλύλ, Le bluff technologique, το τρίτο της τριλογίας που αφιέρωσε ο Ελλύλ στην ανάλυση της σύγχρονης τεχνικής (Η Τεχνική ή το διακύβευμα του αιώνα, 1956 – Το τεχνικό σύστημα, 1977 – Η μπλόφα της τεχνολογίας, 1988). Ελπίζω να μεταφραστεί και στα ελληνικά. Πλάι σε αυτά τα τρία βιβλία, έγραψε κάμποσα ακόμα που σχετίζονταν με αυτό το κεντρικό θέμα ή ανέλυαν επιμέρους όψεις του (όπως π.χ. Η προπαγάνδα, 1962 – Η πολιτική αυταπάτη, 1965 - Η μεταμόρφωση του αστού, 1967 – Από την επανάσταση στις εξεγέρσεις, 1972, κ.ά.).

Άνθρωποι και «νοήμονες» μηχανές

 Alan Turing (1912-1954)

Παρατηρούμε τελευταία ένα ορυμαγδό άκριτου θαυμασμού (ή επίσης άκριτου τρόμου) απέναντι στα τεχνολογικά επιτεύγματα και τη σωτηριολογία τους μέσα από ένα σωρό ειδήσεις, σύμφωνα με τις οποίες ολοένα και συχνότερα κάποιες εξελιγμένες μηχανές «πέρασαν επιτυχώς το τεστ Τιούρινγκ πιστοποιώντας ότι οι μηχανές αποκτούν σταδιακά “νου” και “νοημοσύνη”, που στο μέλλον δύσκολα θα μπορεί να ξεχωρίσει κανείς από τον ανθρώπινο νου» κττ. 

Οφείλουμε λοιπόν να στρίψουμε ξανά και πάλι το μαχαίρι στο κόκκαλο της α-νοησίας δείχνοντας σε πόσο σαθρό, από λογικής και φιλοσοφικής άποψης, έδαφος στηρίζονται όλες αυτές οι διαβεβαιώσεις. 

Θα δείξουμε εδώ, με την πολύτιμη βοήθεια του αγαπητού μας φιλόσοφου Βενσάν Ντεκόμπ, ποιους όρους θέτει το τεστ Τιούρινγκ και τι ακριβώς είναι σε θέση να καταδείξουν αυτοί οι όροι ... πάντως όχι, όπως θα δείτε, ότι μια μηχανή που θα το περάσει, είναι «νοήμων». —Σημ. HS.

*

«(…) Το περίφημο “τεστ Τιούρινγκ” προέρχεται από ένα παλιό παιχνίδι συναναστροφής, που παιζόταν με τρία άτομα, Α, Β και Γ. Ένας από τους παίκτες, ο Γ, κλεινόταν σε ένα δωμάτιο μακριά από τους άλλους δυο, με τους οποίους επικοινωνούσε τηλεγραφικά. Το στοίχημα ήταν, κάνοντάς τους ερωτήσεις, να μαντέψει ποιος από αυτούς είναι ο άντρας και ποιος η γυναίκα. Ο ρόλος του Α, που ήταν άντρας, ήταν να απαντάει στις ερωτήσεις του Γ με τέτοιο τρόπο ώστε να τον κάνει να νομίσει πως είναι γυναίκα. Ο ρόλος του Β, που ήταν γυναίκα, ήταν να βοηθήσει τον Γ ώστε να μην παραπλανηθεί αλλά να καταφέρει διακρίνει ποιος από τους Α και Β είναι αληθινή γυναίκα και ποιος την υποκρίνεται.

Αυτό που πρότεινε ο Τιούρινγκ [στο Computing Machinery and Intelligence (1950)] ήταν μια αναδιαμόρφωση αυτού του παιχνιδιού έτσι ώστε η δοκιμασία να μην αφορά το να μαντέψει κανείς ποιο είναι το φύλο των συνομιλητών του, αλλά να μαντέψει αν συνομιλεί με άνθρωπο ή με μηχανή. Εάν σε αυτό το τεστ η μηχανή κατορθώσει να περάσει για άνθρωπος δίνοντας απαντήσεις που μοιάζουν πραγματικά νοήμονες, τότε —είπε— θα πρέπει να δεχτούμε ότι η μηχανή διαθέτει νου όπως ένα ανθρώπινο ον.

Έχουμε εδώ να κάνουμε με ένα συλλογισμό που αφορά την προσομοίωση και το επιχείρημα είναι το εξής: εάν μια μηχανή σε αυτή την υπό τους συγκεκριμένους όρους “συνομιλία” της με κάποιους ανθρώπους καταφέρει να την περάσουν για άνθρωπο, τότε οφείλουμε να πούμε ότι είναι νοήμων.  Ωστόσο αυτό το επιχείρημα είναι μάλλον αμφίσημο και ίσως αυτό εξηγεί το λόγο για τον οποίο έχει χρησιμοποιηθεί σε μάλλον αδύναμες επιχειρηματολογίες, που στοχεύουν να αποδείξουν ότι οι μηχανές μπορούν να σκέφτονται. Για παράδειγμα, ισχυρίζονται ενίοτε ότι εάν ένας παίκτης χάσει στο παιχνίδι στο οποίο μια μηχανή προσομοιώνει την ανθρώπινη νοημοσύνη, αυτό αρκεί ως απόδειξη ότι οι μηχανές αυτές διαθέτουν νοημοσύνη. Όμως αυτός ο ισχυρισμός στηρίζεται στο φαινομενιστικό [phenomenaliste] αξίωμα, σύμφωνα με το οποίο όταν μια διαφορά δεν είναι εμφανής τότε είτε δεν υφίσταται, είτε δεν έχει καμιά σημασία.

Στην πραγματικότητα, όλο κι όλο το ενδιαφέρον του παιχνιδιού που περιγράψαμε, προέρχεται από το γεγονός ότι είναι δυνατόν κάποιος να κάνει λάθος: ένας από τους λόγους που το μάντεμα “άντρας ή γυναίκα;” είναι διασκεδαστικό, είναι ότι είναι πιθανόν ο παίκτης Γ, βγαίνοντας από το δωμάτιο, να ανακαλύψει ότι ο συνομιλητής για τον οποίο νόμισε πως ήταν γυναίκα, στην πραγματικότητα ήταν άντρας. Το παιχνίδι είναι διασκεδαστικό επειδή ένας άντρας, που κάνει πως είναι γυναίκα, στην πραγματικότητα δεν είναι γυναίκα. Με δυο λόγια, αυτό το παιχνίδι δεν το παίζουμε για να βρούμε το φύλο των ανθρώπινων όντων.

Από φιλοσοφικής άποψης λοιπόν, το παιχνίδι αυτό στηρίζεται στην αντίθεση μεταξύ φαινομενικότητας και πραγματικότητας, και όχι στην φαινομεναλιστική ταύτισή τους. Δεν αποκτά κανείς το στάτους της γυναίκας απλώς και μόνο με το να εκφράζεται σαν γυναίκα ή με το να γράφει σαν γυναίκα. Επομένως, η αναλογία ανάμεσα στο παιχνίδι συναναστροφής που περιγράψαμε και στο τεστ Τιούρινγκ θα έπρεπε να είναι μάλλον η ακόλουθη: το απλό γεγονός ότι μπορεί κάποιος να δώσει τις κατάλληλες απαντήσεις σε μια συνομιλία, δεν εξασφαλίζει ότι είναι ένας νοήμων συνομιλητής. Ο παίκτης Α, που δεν είναι γυναίκα, μπορεί να καταφέρει ώστε ο συμπαίκτης του Γ να τον περάσει για γυναίκα. Παρομοίως, στο τεστ Τιούρινγκ, ο παίκτης που καλείται να μαντέψει αν συνομιλεί με άνθρωπο ή με μηχανή, μπορεί να εξαπατηθεί και να νομίσει ότι συνομιλεί με άνθρωπο ενώ συνομιλεί με μια μηχανή.

Οι λέξεις “μίμηση” και “προσομοίωση”, που πρωτοστατούν στην επιχειρηματολογία του Τιούρινγκ, διατρέχουν το κίνδυνο ότι ενδέχεται να παραπέμπουν σε ψευδαισθήσεις ή σε τρυκ. Στην πραγματικότητα όμως, το γεγονός ότι υπό ορισμένους όρους, σε ορισμένες συνθήκες, ενδέχεται να περάσουμε μια μηχανή για άνθρωπο, δεν αποδεικνύει απολύτως τίποτα. Ούτε αποδεικνύει κάτι για την “ψυχολογία” της μηχανής. Το ότι μια μηχανή μπορεί να δώσει την εντύπωση ότι είναι νοήμων, δεν αποτελεί κάποια ψυχολογική ιδιότητα της ίδιας της μηχανής. Απεναντίας,  αποτελεί μια ψυχολογική ιδιότητα του παρατηρητή της μηχανής το γεγονός ότι μπορεί να ξεγελαστεί ή να μπερδευτεί από ένα έξυπνο παιχνίδι με τις φαινομενικότητες.

Επομένως, η δοκιμή Τιούρινγκ έχει αξία μόνο εάν της δώσουμε μια διαφορετική ερμηνεία. Στο παιχνίδι συναναστροφής η ιδέα ήταν να μαντέψει κανείς το φύλο του συμπαίκτη του. Ο παίκτης Γ είναι άραγε τόσο πολύ σίγουρος ότι μπορεί να αναγνωρίσει μια γυναίκα από τον τρόπο με τον οποίον εκφράζεται, ώστε να δεσμευτεί να συνοδεύσει στο χορό τον συμπαίκτη που πιστεύει πως είναι όντως γυναίκα; Στο παιχνίδι που πρότεινε το τεστ Τιούρινγκ, η ιδέα δεν είναι να μαντέψει κανείς αν ο συνομιλητής του είναι άνθρωπος, αλλά την ορθολογικότητά του και μάλιστα την ορθολογικότητα όπως την έχει ορίσει ο Καρτέσιος, δηλαδή ως ικανότητα να συζητεί κανείς. (…)

Το πρόβλημα όμως είναι ότι δυσκολευόμαστε να προσδιορίσουμε τη διαφορά μεταξύ ορθολογικού και ανθρώπινου. Δεν είναι ότι μας λείπει η φαντασία. Ποτέ δεν δυσκολευτήκαμε να φανταστούμε νοήμονα πλάσματα, τα οποία δεν είναι άνθρωποι (για παράδειγμα τους αγγέλους ή τους Αρειανούς). Όταν όμως αναρωτιόμαστε σε τι έγκειται η νοημοσύνη αυτών των πλασμάτων, το μόνο που μπορούμε να σκεφτούμε είναι να φανταστούμε ότι μας απευθύνουν το λόγο, ότι συζητούμε μαζί τους. Και εδώ ακριβώς, στο πεδίο αυτής εδώ της εκδήλωσης του νου, η απλή νοημοσύνη τείνει να συγχέεται με μια μορφή ζωής.

Από την άποψη αυτή, η δοκιμή που πρότεινε ο Τιούρινγκ γαργαλάει τη φαντασία του αναγνώστη ακριβώς επειδή έχει να κάνει με το πεδίο των ερωταποκρίσεων. Το συνομιλητή σε μια συζήτηση δεν μπορούμε να τον διανοηθούμε παρά ως ένα ανθρώπινο ον, ή τουλάχιστον ως ένα ον που ο νους του μοιάζει με του ανθρώπου (ανεξάρτητα από τη σωματική του εμφάνιση, όπως τονίζει ο Τιούρινγκ). Όμως, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο  η επιλογή του Τιούρινγκ να ελέγξει τη θέση του δοκιμάζοντάς την στο πεδίο της συζήτησης είναι ατυχέστατη! Πράγματι, τα “αυτόματα” που έχουν κατασκευαστεί μέχρι σήμερα, δεν έχουν καταφέρει να κάνουν παρά μόνο εξαιρετικά εξειδικευμένα πράγματα, όπως για παράδειγμα “διαγνωστική ιατρική” ή να παίζουν σκάκι. Το περισσότερο που κατόρθωσαν, είναι να προσομοιώνουν το ρόλο ενός θεραπευτή σε μια “μη κατευθυντική” συνέντευξη. Όμως ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι ακριβώς εκείνο το είδος του “απόντος θεραπευτή”, σκοπός του οποίου δεν είναι τίποτα περισσότερο από το να έχει μια κενή ανταλλαγή με τον “ασθενή” του. (…)

Όπως γνωρίζουμε, ο Καρτέσιος πρότεινε ως κριτήριο ορθολογικότητας τη συζήτηση στο Περί Μεθόδου Λόγος. Να σημειώσω ότι πρέπει εδώ να καταλάβουμε την έννοια της συζήτησης όπως οι Γάλλοι: ένα ελεύθερο κουβεντολόι, σαν αυτό που μπορεί να λάβει χώρα σε ένα καθιστικό ή μεταξύ ταξιδιωτών στο ίδιο κουπέ ενός τρένου. Υπάρχει μια τέχνη της συζήτησης και δεν μετράει σαν συζήτηση κάθε λεκτική ανταλλαγή. Για ποιο λόγο λοιπόν αυτό το κριτήριο του Καρτέσιου είναι εξαίρετο; Διότι, για να πάρει κανείς μέρος σε μια συζήτηση, πρέπει να έχει ενδιαφέροντα και επίσης να είναι σε θέση να μοιράζεται τα ενδιαφέροντα των άλλων. Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι οι άλλοι θα δώσουν αυτομάτως προσοχή σε αυτά που ενδιαφέρουν εμάς. Έχουν τους δικούς τους στόχους, διαφορετικές εμπειρίες και διαφορετικά γούστα. (…)

Μια μηχανή λοιπόν δεν μπορεί να έχει ενδιαφέροντα παρεκτός κι αν έχει μια μορφή ζωής, αν έχει στόχους που μπορεί να βρίσκονται σε αρμονία ή σε σύγκρουση με τους στόχους άλλων μηχανών, καθώς και ένα σύνολο θεσμών. Όλα αυτά πρέπει να υπάρχουν εάν θέλουμε να λέμε ότι αυτά που κάνει διαθέτουν μια γενική νοημοσύνη. Διότι το μέτρο της νοημοσύνης εδώ είναι ο βαθμός στον οποίον το υποκείμενο μετέχει σε μια νοήμονα κοινοτική δραστηριότητα. (…)

Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι μια καλώς προγραμματισμένη μηχανή θα μπορούσε (ίσως) να προσομοιώσει ένα ενδιαφέρον για τα διάφορα θέματα, για τα οποία επιθυμώ να μιλήσω σε μια συζήτηση. Όμως αυτή η προσομοίωση παραμένει στο επίπεδο μιας απογοητευτικής παραπλάνησης εφόσον η μηχανή, κάνοντας ότι ενδιαφέρεται για αυτά που με απασχολούν, δεν είναι σε θέση να τα μοιραστεί μαζί μου. Με δυο λόγια, ο μοναδικός συνομιλητής με τον οποίο επιθυμώ να ζήσω την εμπειρία μιας καλής συζήτησης, είναι αυτός που είναι σε θέση να αναγνωρίζει (ειλικρινώς ή από απλή ευγένεια έστω) τα θέματα που με απασχολούν σαν θέματα δικά του, σαν θέματα που τον απασχολούν και αυτόν. (…)».

Vincent Descombes, La denrée mentale (1995)

 

«Intelligent machines»

  Εάν
πηγαίνεις το αμάξι σου στο «Σωτηρία» όταν η μηχανή του βήχει,
 

τότε υποθέτω ότι
πηγαίνεις το εξυπνοτηλέφωνό σου στο «Αιγινήτειο» όταν παθαίνει διαλείψεις.

(στη φωτογραφία, non-intelligent εργαλεία και μηχανήματα αναπαύονται μετενσαρκωμένα σε μπάζα έπειτα από μια γεμάτη ζωή διακονίας προς τον άνθρωπο)

Εφιάλτης Καλοκαιριάτικης Νύχτας

... βλέποντάς τον τινάχτηκα και ξύπνησα λουσμένος στον ιδρώτα, με μια αίσθηση παγωνιάς, σαν να αρρώσταινα, σαν να με είχε αγγίξει κάτι άρρωστο...

Ευτυχώς, δεν ήταν παρά ένα όνειρο, το όνειρο κάποιων άλλων, ο δικός μου εφάλτης...

Από τον άνθρωπο-μηχανή στη μηχανή-άνθρωπο

Μια σταθερή γραμμή σκέψης, που ήθελε τον άνθρωπο να είναι ουσιαστικά μια «μηχανή» και που ξεκινάει γύρω στο 17^ο με 18^ο αιώνα, οδηγεί και ενισχύει και το σημερινό  mainstream ρεύμα που στροβιλίζεται γύρω από τη λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη». Δεν είναι και τόσο περίεργο. Έχοντας αποδεχτεί την ιδέα του ανθρώπου-μηχανή, ο σύγχρονος άνθρωπος αρχίζει να θεωρεί εντελώς εφικτή και τη «γένεση» της μηχανής-άνθρωπος. Εφικτή όχι απλώς, ούτε κατά πρώτο λόγο, τεχνικά, όσο κυρίως ως μια ιδέα που «δεν μπορούμε πια να λέμε πως αυτό είναι αδύνατο να γίνει», όπως λέει εδώ, στο περίφημο αυτό δοκίμιό του ένας από τους σημαντικότερους σκαπανείς της, ο γιατρός και φιλόσοφος Λα Μετρί (1709-1751). 

Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει διόλου ότι είναι δυνατόν να υπάρξει πραγματικά μηχανή-άνθρωπος! Σημαίνει απλώς ότι, για να παρουσιαστεί αυτή η ιδέα σαν κάτι άλλο από απλή φαντασίωση, χρειάστηκε να βιαστεί η ίδια η πραγματικότητα του ανθρώπου και να παρουσιαστεί αυθαίρετα, πρώτα αυτή, σαν «μηχανή». Χρειάστηκε συγκεκριμένα να βιαστεί η χρήση των λέξεων και των εννοιών, και να θολώσει ακόμα και μια στοιχειώδης διάκριση μεταξύ μεταφοράς και κυριολεξίας, να βιαστεί ακόμα και η ίδια η λογική: π.χ. δεν υπάρχει, λέει, καμιά αντίφαση ανάμεσα στο να είσαι μηχανή και να αισθάνεσαι … και το να διακρίνεις ηθικά το σωστό από το λάθος, δηλαδή το δίκαιο από το άδικο, δεν διαφέρει από το να ξεχωρίζεις το μπλε από το κίτρινο!

Το θέμα αυτό θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα, καθώς θεωρούμε ότι συνδέεται άμεσα με μια ακόμα οξύτερη επιδείνωση της θέσης του ανθρώπου, στο βαθμό η ιδέα του ανθρώπου-μηχανή συνδεόταν άμεσα με την συντελούμενη, εκείνους του αιώνες, μετατροπή του ανθρώπου σε εξάρτημα της βιομηχανικής μηχανής. Έχουμε άραγε λάθος, ή υπερβάλλουμε, να πιστεύουμε πως η τωρινή μετεξέλιξη εκείνης της αρχικής ιδέας, η σύγχρονη ιδέα της μηχανής-άνθρωπος συνδέεται με την παραπέρα μετατροπή του ανθρώπου σε εξάρτημα της ηλεκτρονικής μηχανής προς όφελος της τεχνοσυστημικής ολοκλήρωσης; Μακάρι να πέφτουμε έξω, αλλά δεν είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι! Υπομονή πάντως, ακόμα είμαστε μόνο στην Εισαγωγή. Και όπως και τα βιβλία, η ιστορία δεν τελειώνει έτσι εύκολα.

Πληροφοριακά: στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει μόνο το βιβλίο του Λα Μετρί, Η Τέχνη της Απόλαυσης σε μετάφραση Γ.Δ. Ιωαννίδη. Ο Ζακ ντε Βοκανσόν (1709-1782) ήταν καλλιτέχνης και εφευρέτης εντυπωσιακών «αυτόματων». -Σημ. HS

 

*

«(...) Ο άνθρωπος είναι μηχανή. Είναι μια τόσο πολύπλοκη μηχανή, ώστε είναι καταρχήν αδύνατο να σχηματίσει κανείς μια ξεκάθαρη ιδέα γι’ αυτόν, επομένως και να τον ορίσει. Γι’ αυτό το λόγο οι σχετικές αναζητήσεις των μεγάλων φιλοσόφων στηρίζονταν σε a priori ιδέες. Θέλοντας όμως να στηριχτούν στα φτερά του πνεύματος, οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. Επομένως, μόνο a posteriori, προσπαθώντας να ξεμπερδέψουμε την ψυχή από το κουβάρι των οργάνων του σώματος, μπορούμε δεν θα πω ν’ αποκαλύψουμε ξεκάθαρα την αληθινή φύση του ανθρώπου, αλλά να καταλήξουμε στο πιο κοντινό προς την πραγματικότητα συμπέρασμα γι’ αυτήν. (…)

Το σώμα και η ψυχή αποκοιμιούνται μαζί. Καθώς ηρεμεί η κυκλοφορία του αίματος, ένα γλυκό αίσθημα γαλήνης απλώνεται σε ολόκληρη τη Μηχανή. Η ψυχή νιώθει να βαραίνει όπως και τα βλέφαρα, να μαλακώνει μαζί με τους ιστούς του εγκεφάλου και σιγά-σιγά να παραλύει όπως και οι μύες του σώματος. Κι όπως αυτοί δεν μπορούν πια να σηκώσουν το βάρος της κεφαλής, έτσι κι εκείνη δεν μπορεί πια να σηκώνει το βάρος της σκέψης. (…)

Το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή που αυτορρυθμίζεται, μια ζωντανή εικόνα της αέναης κίνησης. Οι τροφές βαστούν τη θερμοκρασία του στο κατάλληλο ύψος. Δίχως αυτές, η ψυχή εξασθενεί, παραφρονεί και σβήνει από εξάντληση. Είναι σαν ένα κεράκι, που ρίχνει μια τελευταία αναλαμπή τη στιγμή ακριβώς που σβήνει οριστικά. Όταν ταΐζετε το σώμα, γεμίζετε τις σωληνώσεις του με δυναμωτικούς χυμούς, με τονωτικά υγρά· και τότε η ψυχή, γεμάτη ενέργεια όπως και το σώμα, οπλίζεται με θάρρος κι ο στρατιώτης, που δίνοντάς του σκέτο νερό χάνει το κουράγιο του, σηκώνεται ξανά και ορμάει με ενθουσιασμό καταπάνω στο θάνατο. (…)

Ανάλογα με το πώς έχει ρυθμιστεί η Μηχανή μας, είμαστε χαρούμενοι, ή γενναίοι, σκεφτόμαστε, ή είμαστε έντιμοι άνθρωποι. Θα έλεγε καμιά φορά κανείς πως η ψυχή μας κατοικεί στο στομάχι μας. (…)

Αυτόματα του Βοκανσόν

Εφόσον λοιπόν όλες οι ιδιότητες της ψυχής εξαρτώνται τόσο πολύ από την οργάνωση του εγκεφάλου και ολόκληρου του σώματος, ταυτίζονται με αυτή την οργάνωση· είναι αυτή η οργάνωση. Ιδού λοιπόν, πλήρως αποσαφηνισμένη, η ανθρώπινη Μηχανή! (…)

Η ψυχή δεν είναι παρά μια κινητική Αρχή, ή ένα αισθητό υλικό μέρος του εγκεφάλου· και δεν θα σφάλλουμε καθόλου εάν πούμε ότι είναι η βασική κινητήρια δύναμη ολόκληρης της Μηχανής, αυτή που επηρεάζει όλες τις άλλες. (…)

Όπως χρειάστηκαν περισσότερα όργανα και γρανάζια για να φτιαχτεί ένα μηχάνημα που σημειώνει τις θέσεις των πλανητών απ’ ό,τι ένα ρολόι· και όπως ο Βοκανσόν χρειάστηκε να δείξει περισσότερη μαεστρία για να φτιάξει τον Φλαουτίστα του απ’ ό,τι την Πάπια του … έτσι ασφαλώς θα χρειαστεί και περισσότερη μαστοριά για να φτιαχτεί μια Ομιλούσα Μηχανή. Όμως δεν μπορούμε πια να λέμε πως αυτό είναι αδύνατο να γίνει· απεναντίας, θα το κατορθώσει ένας Νέος Προμηθέας. (…)

Άλλωστε, δεν υπάρχει καμιά αντίφαση ανάμεσα στο να είσαι Μηχανή και να αισθάνεσαι, να σκέφτεσαι, να ξεχωρίζεις το σωστό από το λάθος όπως ξεχωρίζεις το μπλε από το κίτρινο. Όπως δεν είναι αντιφατικό να είσαι Ζώο και να διαθέτεις νοημοσύνη ή ένστικτο ηθικής. Είναι τάχα αντιφατικό να είσαι Πίθηκος ή Παπαγάλος και συνάμα να ξέρεις με ποιο τρόπο θα εξασφαλίσεις απολαύσεις στον εαυτό σου; (…)»

Ζυλιέν Οφραί ντε Λα Μετρί, Ο Άνθρωπος Μηχανή (1747)

 

Ο μύθος του homo faber | Μανιφέστα 46

«Σε όλα τα στάδια, οι τεχνολογικές επεκτάσεις και μετασχηματισμοί του ανθρώπου αποσκοπούσαν λιγότερο στην άμεση αύξηση της διαθέσιμης ποσότητας της τροφής ή του ελέγχου της Φύσης, και περισσότερο στη χρησιμοποίηση των τεράστιων  εσωτερικών πόρων του και την έκφραση των λανθανουσών υπεροργανικών δυνατοτήτων του. Όταν δεν απειλούνταν από ένα εχθρικό περιβάλλον, η πλούσια, υπερενεργητική ─αν και συχνά ανορθολογική και δυσκολοκυβερνήσιμη─ νευρική οργάνωση του ανθρώπου πιθανό να ήταν μπελάς μάλλον παρά βοήθεια την επιβίωσή του. Αν πράγματι συνέβαινε αυτό, ο έλεγχός του πάνω στο ψυχοκοινωνικό περιβάλλον του μέσω της επεξεργασίας ενός κοινού συμβολικού πολιτισμού, ήταν πιο επιτακτική ανάγκη από τον έλεγχο πάνω στο εξωτερικό περιβάλλον.

Πάνω σε αυτή τη βάση, η εμφάνιση της γλώσσας ─που ήταν μια επίπονη κορύφωση των πιο στοιχειωδών μορφών έκφρασης και μεταβίβασης του νοήματος που διέθετε ο άνθρωπος─ ήταν ασύγκριτα σπουδαιότερη για την περαιτέρω ανθρώπινη ανάπτυξη από την κατασκευή μιας τεράστιας ποσότητας χειροπελέκεων. (…) Διότι μόνο όταν η γνώση και η πρακτική μπόρεσαν να ‘‘αποθηκευτούν’’ σε συμβολικές μορφές και άρχισαν να περνούν από στόμα σε στόμα κι από γενιά σε γενιά, κατέστη δυνατό να διαφυλαχτούν όλες οι πολιτισμικές κατακτήσεις και να μη σβήνουν μαζί με τη στιγμή που περνούσε ή με τη γενιά που χανόταν. (…)

Επομένως, όταν θεωρούμε τον άνθρωπο σαν ζώο που κατασκευάζει εργαλεία, παραλείπουμε τα κυριότερα κεφάλαια της ανθρώπινης προϊστορίας, στα οποία έλαβε χώρα μια αποφασιστικής σημασίας ανάπτυξη. Σε αντίθεση προς αυτό το στερεότυπο, στο οποίο δεσπόζει το εργαλείο, υποστηρίζω ότι ο άνθρωπος είναι κατά κύριο λόγο ζώο που χρησιμοποιεί το μυαλό του, κατασκευάζει σύμβολα και κυριαρχεί τον εαυτό του· και το κύριο κέντρο όλων των δραστηριοτήτων του βρίσκεται στον ίδιο του τον εαυτό. Αν ο άνθρωπος δεν έκανε τίποτα στον εαυτό του, δεν θα μπορούσε να κάνει και πολλά πράγματα στον κόσμο που τον περιβάλλει.»

Λιούις Μάμφορντ, «Τεχνική και ανθρώπινη φύση»,

στο Η φωτιά του Προμηθέα,

(μτφρ. Ζήσης Σαρίκας)

Η εθελοδουλεία στον 21ο αιώνα | Κρίση 28

Από φίλη λάβαμε την ακόλουθη σοκαριστική είδηση. 

Εμφυτεύουν, λέει, τσιπάκια στους εργαζόμενους μιας εταιρείας για να ανοίγουν τις πόρτες, να βάζουν μπρος τα κομπιούτερ, να αγοράζουν αναψυκτικά, κ.λπ. Και οι εργαζόμενοι το δέχονται μετά χαράς!

Για την πρωτοπόρο Σουηδία τα έχουμε ξαναπεί. Και για το βιορομποτικό όραμα πολλές φορές. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον, και προκαλεί πολλαπλάσια θλίψη, το γλίστρημα από την καθαρή τεχνοσάχλα στην αφελή εθελοδουλεία:

Οι άνθρωποι με ρωτούν: "Έχεις εμφυτευμένο τσιπάκι;" και τους απαντώ: "Ναι, γιατί όχι;". Αυτό μας είπε ο Φρέντρικ Κάιζερ, 47 χρονών, προϊστάμενος πειραματικού εργαστηρίου στην Epicenter. "Δείχνουν ανήσυχοι με τα ζητήματα ιδιωτικότητας και τι σημαίνει η εμφύτευση και τέτοια. Αλλά για μένα είναι απλώς ότι μου αρέσει να δοκιμάζω καινούργια πράγματα και όλο αυτό το βλέπω σαν κάτι που μας κάνει τη ζωή ευκολότερη και σαν ενδιαφέρον για το τι θα μας αποφέρει στο μέλλον.

Τι να πει κανείς; Χαζό παιδί χαρά γεμάτο. Δεν του έμαθε κανείς πως ο εφιάλτης έρχεται πάντοτε σφυρίζοντας γλυκά. Και σ' ανώτερα!

Ανοησίες περί Τεχνητής Νοημοσύνης

Όποια συναισθήματα (ενθουσιασμό ή φόβο) και αν γεννάει η θριαμβολογική παρουσίαση διαφόρων μηχανών τεχνητής νοημοσύνης και ρομπότ, τα οποία προορίζονται, λέει, όχι μόνο να κάνουν τις βαριές δουλειές αλλά και να μας … συντροφεύουν ερωτικά ή άλλως πως στις μοναξιές μας, είναι απαραίτητο το ξεκαθάρισμα της σκέψης μας ώστε να ξέρουμε πρώτα-πρώτα με τι ακριβώς έχουμε να κάνουμε. Διότι είναι ανόητο να ενθουσιάζεται κανείς, ή να φοβάται, με αερολογίες.

Περικυκλώνοντας μεθοδικά λοιπόν το κύριο θέμα μας, που είναι ο άνθρωπος και τα κακοπαθήματά του, φιλοξενούμε και πάλι τον Πήτερ Χάκερ από τη σύντομη αλλά εξαιρετικά διαφωτιστική μελέτη του για το πώς αντιλαμβανόταν τον άνθρωπο ο  Βίττγκενσταϊν. Από εδώ μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο αέρα περιέχει το κουτί της τεχνητής νοημοσύνης ... ένα θέμα στο οποίο δεν θα σταματήσουμε να επανερχόμαστε..

Μια διευκρίνηση πάνω σε αυτά που θα διαβάσετε τώρα. Ο όρος μορφή ζωής έχει μια ιδιαίτερη και σύνθετη έννοια στον Βίττγκενσταϊν, που δεν πρέπει να τον συγχέουμε με το πώς τον εννόησαν άλλοι στοχαστές (π.χ. ο Αγκάμπεν). Ο Βίττγκενσταϊν τον χρησιμοποίησε εμφατικά στις Φιλοσοφικές Έρευνες και στο Περί βεβαιότητας. Από μια σημαντική πλευρά του, πιστεύω ότι πλησιάζει πάρα πολύ στον κατά Ηράκλειτο «ξυνό (κοινό) Λόγο», μια έννοια που δεν αφορά μια απλή συμφωνία στα λόγια, ή ομοφωνία, αλλά ένα συντονισμό στον τρόπο ζωής. Παραθέτω χαρακτηριστικά την § 241 από τις Φιλοσοφικές Έρευνες: «"Ώστε εσύ λες πως η ομοφωνία ανάμεσα στους ανθρώπους είναι αυτή που αποφασίζει τι είναι σωστό και τι λάθος;" - Σωστό και λάθος είναι αυτό που λένε οι άνθρωποι. Και ομοφωνούν οι άνθρωποι μέσα στη γλώσσα που χρησιμοποιούν. Αυτό δεν είναι ομοφωνία στις γνώμες, αλλά στη μορφή ζωής.». 

Καλή ανάγνωση! - Σημ. HS.

 

*

 

«(…) Οι επιστήμονες στο πεδίο της “τεχνητής νοημοσύνης” υποστηρίζουν πως οι μηχανές τους μπορούν νααναγνωρίζουν και να ταυτοποιούν αντικείμενα, να κάνουν επιλογές και να παίρνουν αποφάσεις, κοντολογίς να σκέφτονται. Τα μηχανήματα που παίζουν σκάκι μπορούν να νικήσουν τους μετρ σκακιστές και τα κομπιούτερς υπολογίζουν πιο γρήγορα από τους μαθηματικούς. Όλα αυτά αποτελούν άραγε αποδείξεις πως η πρόοδος της επιστήμης αναιρεί τον ισχυρισμό ότι τέτοιας λογής ιδιότητες μπορούν ν’ αποδοθούν μόνο στα ανθρώπινα πλάσματα;

Ο Βίττγκενσταϊν έζησε πριν από την εποχή των υπολογιστών. Ωστόσο, τα ζητήματα αυτά τον είχαν απασχολήσει:

“Είναι δυνατόν ένα μηχάνημα να σκέφτεται;” (…) Αυτό που μας προβληματίζει μ’ αυτό το ερώτημα, δεν είναι το γεγονός ότι δεν έχουμε ακόμα την εμπειρία ενός μηχανήματος που θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο. Το ερώτημα αυτό δεν είναι ανάλογο με την ερώτηση “μπορεί μια μηχανή να υγροποιήσει ένα αέριο;”, που θα μπορούσε εύλογα να κάνει κάποιος πριν από εκατό χρόνια. Το πρόβλημα βρίσκεται μάλλον στο ότι η ίδια η πρόταση “Ένα μηχάνημα σκέφτεται (αντιλαμβάνεται, επιθυμεί)”, μοιάζει άνευ νοήματος. Είναι σαν να ρωτάμε “Έχει χρώμα ο αριθμός 3;” (Λ. Βίττγκενσταϊν, Το Μπλε και το Καφέ βιβλίο, σ. 81)

Σήμερα ωστόσο, που έχουμε εξοικειωθεί τόσο πολύ με την επιστημονική φαντασία και τη “διάλεκτο” των επιστημόνων τεχνητής νοημοσύνης, το ερώτημα δεν ακούγεται τόσο ανόητο. Όμως είναι ανόητο. Ο Βίττγκενσταϊν προσέγγισε το θέμα πλαγίως:

“Θα μπορούσε μια μηχανή να σκέφτεται; ─ Θα μπορούσε να έχει πόνους; ─ Πρέπει μήπως να πούμε πως το ανθρώπινο σώμα είναι μια τέτοια μηχανή; Χωρίς άλλο, λίγο του λείπει για να είναι μια τέτοια μηχανή.” (Λ.Β., Φιλοσοφικές Έρευνες, §359)

Η επιστήμη συχνά παρουσιάζει, εκλαϊκευμένα, το σώμα σαν μια “βιολογική μηχανή”, αλλά ακόμα και για μια τέτοια “μηχανή” δεν λέμε ότι έχει πόνους. Διότι δεν έχει το σώμα μου πόνο στο κεφάλι του, αλλά εγώ έχω πονοκέφαλο στο κεφάλι μου.

“Όμως μια μηχανή δεν μπορεί βέβαια να σκέφτεται! ─ Αυτό είναι άραγε μια εμπειρική πρόταση; Όχι. Μόνο για τον άνθρωπο, και για ό,τι μοιάζει με αυτόν, μπορούμε να λέμε ότι σκέφτεται. Το λέμε και για τις κούκλες, σίγουρα και για τα φαντάσματα. Δες τη λέξη “σκέφτομαι” σαν εργαλείο.” (Φ.Ε., §360)

Τα κριτήρια για ν’ αποδώσουμε σκέψη σ’ ένα υποκείμενο, υπόκεινται στη συμπεριφορά που αυτό εκδηλώνει σε συγκεκριμένες συνθήκες. Όμως κι οι υπολογιστές δεν συμπεριφέρονται κατάλληλα στις συνθήκες; Δεν συμπεριφέρονται, δεν παράγουν στις οθόνες τους τα επιθυμητά αποτελέσματα των υπολογιστικών διαδικασιών που έχουν κάνει απαντώντας στις ερωτήσεις που τους θέσαμε; Δεν λέμε “τώρα σκέφτεται” καθώς περιμένουμε να εμφανιστεί η απάντηση; Κάτι ανάλογο δεν λέμε και για το παλιό μας αυτοκίνητο: “Α, έχει γίνει πολύ σπαστικό!”;

Ωστόσο, ένα κομπιούτερ δεν θα συμπεριφερόταν σαν ανθρώπινο πλάσμα ακόμα και στην περίπτωση που θα ήταν προγραμματισμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε οι απαντήσεις του στις πληκτρολογημένες ερωτήσεις μας δεν θα είχαν καμιά διαφορά από τις απαντήσεις που θα δακτυλογραφούσε ένας άνθρωπος (βλ. το τεστ του Τιούρινγκ). Διότι, για να απαντηθεί μια ερώτηση, χρειάζονται πολλά περισσότερα ─όχι όμως προσθετικά περισσότερα─ από το να παράγεις τον κατάλληλο ήχο, ή να εμφανίσεις μια επιγραφή που θα λέει κάτι.

Η εμφάνιση της κατάλληλης απάντησης στην οθόνη είναι καρπός της συμπεριφοράς του προγραμματιστή που σχεδίασε το πρόγραμμα του κομπιούτερ και σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί μια μορφή ανθρώπινης συμπεριφοράς από τη μεριά του μηχανήματος. Όπως ο αριθμός 3 δεν μπορεί στ’ αλήθεια να πρασινίσει από το κακό του, έτσι και το κομπιούτερ δεν μπορεί αληθινά να εκπληρώσει τα κριτήρια συμπεριφοράς βάσει των οποίων λέμε, στη πραγματική ζωή, ότι ένα πλάσμα σκέφτεται.

Ναι, αλλά δεν είναι αλήθεια ότι το κομπιούτερ υπολογίζει; Υπολογίζει, αλλά όχι με τον τρόπο που υπολογίζουμε εμείς. Ο υπολογιστής δεν κατανοεί τα αποτελέσματα που παρουσιάζει, ούτε γνωρίζει τη σημασία των συμβόλων που εμφανίζει στην οθόνη, διότι δεν γνωρίζει ούτε καταλαβαίνει τίποτα. Γι’ αυτό το λόγο τα πάντα είναι ίδια, ανεξαρτήτως αν είναι συνδεδεμένος με μια οθόνη που εμφανίζει σύμβολα, ή μ’ ένα κλαβιέ που παίζει νότες.

Αλλά τελοσπάντων, δεν κάνει υπολογισμούς μηχανικά; Το κάνει μόνο με τον παράγωγο, από δεύτερο χέρι τρόπο, με τον οποίο το έκανε και μια αριθμομηχανή του 19^ου αιώνα. Όχι με τον τρόπο που το κάνει ένας άνθρωπος, ο οποίος μπορεί να λογαριάζει μηχανικά αλλά ταυτόχρονα μπορεί να υπολογίζει και στοχαστικά. Αν μπορούσε πραγματικά το κομπιούτερ να σκέφτεται, τότε θα μπορούσε επίσης να συλλογίζεται, ν’ αναρωτιέται, να αναθεωρεί ─αλλά το να αναθεωρεί κανείς μηχανικά, αυτό είναι κάτι το ανύπαρκτο.

Το να λέμε ότι κάποιος είναι απορροφημένος, προσηλωμένος στις σκέψεις του, έχει νόημα. Θα πρέπει να είναι ικανός να πράττει και στοχαστικά αλλά και ασυλλόγιστα, να σκέφτεται πριν πράξει αλλά και να πράττει πριν σκεφτεί. Αν μπορεί κάποιος να σκέφτεται, τότε μπορεί να έχει άποψη, να είναι ισχυρογνώμονας, εύπιστος ή δύσπιστος, ανοιχτόμυαλος ή στενοκέφαλος, να έχει καλή ή χάλια κρίση, να είναι διστακτικός ή αποφασιστικός, έξυπνος, συνετός ή απερίσκεπτος και επιπόλαιος στις κρίσεις του. Κι όλο αυτό το νήμα ικανοτήτων και διαθέσεων πρέπει με τη σειρά του να είναι τυλιγμένο σ’ ένα μεγαλύτερο κουβάρι. Διότι όλες αυτές οι ιδιότητες μπορούν ν’ αποδοθούν μόνο σ’ ένα πλάσμα, που μπορεί να φανερώσει τέτοιου είδους ικανότητες στη συμπεριφορά, στην ομιλία, στην πράξη και στις αντιδράσεις του απέναντι στις συνθήκες της ζωής.

“Πόσο πολλά είναι όλα αυτά που πρέπει να κάνει ένας άνθρωπος για να μπορέσουμε να πούμε ότι σκέφτεται!” (Λ.Β., Σημειώσεις πάνω στη Φιλοσοφία της Ψυχολογίας, τ. Ι, §563)

Οι πνευματικές ικανότητες δεν είναι ανεξάρτητες από τις συναισθηματικές και τις βουλητικές ικανότητες, κι αυτές εδώ δεν μπορούν να διαχωριστούν από τις αντιληπτικές ικανότητες ή από τη δεκτικότητα στην ευχαρίστηση και τον πόνο. Έχουμε εφεύρει τους υπολογιστές για να μας απαλλάξουν από τον κόπο της στενά υπολογιστικής διαδικασίας. Αυτές οι μηχανές δεν είναι σκεπτόμενα όντα που σκέφτονται αντί για εμάς, αλλά εφευρέσεις που παράγουν αποτελέσματα υπολογισμών χωρίς κανείς ουσιαστικά να υπολογίζει ή να σκέφτεται.

Αυτό που δεν μας επιτρέπει να μιλάμε κυριολεκτικά για νοητικές ικανότητες των υπολογιστών, δεν είναι η έλλειψη ή η ανεπάρκεια υπολογιστικής ικανότητας. Είναι το γεγονός ότι δεν έχει νόημα να αποδίδουμε βούληση ή πάθος, επιθυμία ή πόθο σε ένα μηχάνημα. Αυτές είναι ιδιότητες των έμψυχων πλασμάτων, δηλαδή

• πλασμάτων τα οποία έχουν σώμα ─αλλά οι μηχανές δεν έχουν σώμα
• πλασμάτων που δεν έχουν εγγενή σκοπό και όμως υιοθετούν δικούς τους στόχους ─αλλά οι μηχανές δεν έχουν προαίρεση, δεν έχουν πρόθεση [intention], ούτε άλλο στόχο από αυτό για τον οποίο έχουν κατασκευαστεί
• πλασμάτων τα οποία, αντίθετα από τις μηχανές, θέτουν για τους εαυτούς τους αντικειμενικούς σκοπούς, έχουν προτιμήσεις, επιθυμίες κι αντιπάθειες, ευχαριστιούνται όταν πετυχαίνουν τους σκοπούς τους και στεναχωριούνται όταν αποτυχαίνουν.

Όλα αυτά είναι ικανότητες πλασμάτων που μπορούν να έχουν μια καλή μέρα, να ευημερήσουν ή να βαλτώσουν, να ευτυχήσουν. Ενώ όμως οι συνθήκες μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία ενός μηχανήματος, να είναι ευνοϊκές ή όχι γι’ αυτήν, δεν μπορούν να επηρεάσουν ούτε την ευημερία, ούτε τη διάθεση του, διότι τέτοιας λογής πράγματα δεν ισχύουν για τα μηχανήματα. Ό,τι είναι άψυχο, δεν μπορεί να είναι καλά, ούτε να πράττει καλά. Ό,τι είναι χωρίς ζωή, δεν μπορεί να ευτυχήσει.

Η σκέψη είναι φαινόμενο της ζωής. Εκδηλώνεται σε μια απέραντη ποικιλία τρόπων συμπεριφοράς μέσα στη ζωή. Οι μορφές σκέψης είναι εκφάνσεις μιας μορφής ζωής, μιας κουλτούρας, ενός πολιτισμού. Δεν χρειάζεται να φοβόμαστε ότι οι μηχανές θα σκέφτονται αντί για εμάς. Μπορούμε όμως κάλλιστα να φοβόμαστε την πιθανότητα να μας οδηγήσουν στο σημείο να πάψουμε να σκεφτόμαστε από μόνοι μας.

Αυτό που στερούνται τα μηχανήματα δεν είναι η υπολογιστική ικανότητα. Είναι η ζωϊκότητα. Η επιθυμία και η δυστυχία, η ελπίδα κι η απογοήτευση, είναι οι ρίζες του σκέπτεσθαι και όχι του μηχανικού υπολογισμού.»

Π.Μ.Σ. Χάκερ, Βίττγκενσταϊν. Περί της ανθρώπινης φύσης. (1997)

ελληνική έκδοση, «Ενάλιος», 2002