Εκπομπή #31 | Το αληθινό και το δήθεν ξεπέρασμα της τέχνης

Η τέχνη στο απόσπασμα και τα μυαλά στα κάγκελα. Συζήτηση γύρω από ένα κείμενο του Μπίφο Μπεράρντι για την ποίηση και την οικονομία. Μια ευκαιρία για να βάλουμε σε δοκιμασία όλα όσα, δικιολογημένα ή αδικιολόγητα, μας έχουν κάνει ─στα μάτια πολλών και μάλλον όχι για καλό─ «τεχνολάτρες». Από πού ν’ αρχίσουμε, από πού να περάσουμε και πού να τελειώσουμε… Τέχνη και πολιτική. Τέχνη και οικονομία. «Making money is art and working is art and good business is the best art»! Τι λες μωρέ Γουόρχολ; Προσέξατε ότι η μουσική πέφτει κατά μυστηριώδη τρόπο πάντα μέσα στο θέμα που συζητάμε; 

Η ποίηση είναι η γλώσσα της μη ανταλλαγής

Το 7ο τευχος του ΦΡΜΚ*, περιοδικού για τη διερεύνηση του ποιητικού φαινομένου, θα παρουσιαστεί στην έκθεση Θεσσαλονίκης (περίπτερο 8) και αμέσως μετά θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα, όπως συμβαίνει κάθε έξι μήνες επί τρία χρόνια τώρα (και μπαίνουμε στο τέταρτο). Το δικό μας θέμα εδώ, εκτός από την ποίηση που έτσι κι αλλιώς είναι μια από τις εμμονές μας, είναι το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Franco "Bifo" Berardi με τίτλο Ποίηση και οικονομικά, μεταφρασμένο από την "φαρμακοποιό" χαπίφια αδελφή, Κατερίνα Ηλιοπούλου, το οποίο θα μας απασχολήσει και στη σημερινή (11.05) ΕΚΠΟΜΠΗ από το RadioBubble από τις 4 έως τις 6 το απόγευμ

Τα πράγματα ξεκαθαρίζονται εξ αρχής. Παραθέτω με μια υπογράμμιση μου εδώ την εισαγωγική του παράγραφο:

Ποίηση και οικονομικά
Η αυτονόμηση του σημείου: Ποίηση και οικονομία στον εικοστό αιώνα.

Το χρήμα και η γλώσσα έχουν κάτι κοινό: δεν είναι τίποτα και κινούν τα πάντα. Δεν είναι τίποτε άλλο παρά σύμβολα, συμβάσεις, flatus vocis, αλλά διαθέτουν τη δύναμη να πείθουν τα ανθρώπινα όντα να δρουν, να εργάζονται, να μετασχηματίζουν τον φυσικό κόσμο.

Το χρήμα κάνει τα πράγματα να συμβαίνουν. Είναι η πηγή της δράσης μέσα στον κόσμο και ίσως η μόνη δύναμη στην οποία αφιερωνόμαστε/αναγνωρίζουμε. Ίσως κάθε άλλη εκδοχή, κάθε αξία να έχει χρεοκοπήσει, δίνοντας στο χρήμα τη δύναμη μια ιερής θεότητας, η οποία διεκδικεί την αναγνώρισή της. Η επιστήμη της οικονομίας δεν μπορεί πια να πείσει το χρήμα να κάτσει φρόνιμα. Οι αριθμοί αδυνατούν να υποτάξουν το τέρας και να το κάνουν να σωπάσει ή να κάτσει σε μια γωνιά και να μην κάνει σκανταλιές. Συνεπώς, όπως το είχαμε από την αρχή υποψιαστεί, τα οικονομικά υποκρίνονται μιμητικά την επιστήμη. Στην καλύτερη περίπτωση τα οικονομικά είναι μία νεύρωση του χρήματος, ένα σύμπτωμα που έχει επινοηθεί για να κρατάει το τέρας σε εκκρεμότητα. [...] (Sardello 1983,1-2)

Ο οικονομικός καπιταλισμός βασίζεται στην αυτοματοποίηση της δυναμικής του χρήματος, αλλά ακριβέστερα στην αυτονόμηση της παραγωγής αξίας από τη φυσική αλληλεπίδραση των πραγμάτων. Η μετάβαση από την αφηρημένη βιομηχανική εργασία στον αφηρημένο κόσμο της ψηφιακής εποχής εισάγει μια αποϋλοποίηση της εργασιακής διαδικασίας. Ο Jean Baudrillard έχει προτείνει μια γενική σημειολογία προσομοίωσης, που βασίζεται στην προϋπόθεση του τέλους της αναφορικότητας, στο οικονομικό καθώς και στο γλωσσικό πεδίο. Στο The mirror of production,¹ ο Baudrillard γράφει: «Η ζήτηση, η αξία χρήσης και το referent ‘‘δεν υπάρχουν’’. Είναι μόνον ιδέες που παράγονται και προβάλλονται σε ένα φάσμα γενίκευσης από την εξέλιξη του ίδιου του συστήματος της ανταλλακτικής αξίας». (Baudrillard 1975, 30). […]

Το κρίσιμο σημείο στην κριτική του Baudrillard είναι ότι η αναφορικότητα και ο προσδιορισμός της αξίας έχουν φτάσει στο τέλος τους. Στη σφαίρα της αγοράς τα πράγματα δεν εξετάζονται σε σχέση με τη συγκεκριμένη τους χρησιμότητα, αλλά σε σχέση με τη δυνατότητα και την αξία ανταλλαγής. Ομοίως στη σφαίρα της επικοινωνίας, η γλώσσα γίνεται προϊόν δοσοληψίας και αξιολογείται σαν διαδικασία προς εκτέλεση. Η αποτελεσματικότητα και όχι η αλήθεια είναι ο νόμος που διέπει τη γλώσσα στη σφαίρα της επικοινωνίας. Ο πραγματισμός και όχι η ερμηνευτική είναι η μεθοδολογία που ακολουθείται για την κατανόηση της επικοινωνίας στο κοινωνικό πεδίο, ειδικά στην εποχή των νέων τεχνολογιών.

Ανασυνθέτοντας τη διαδικασία της κατάρρευσης της αναφοράς στη σημειωτική και στην επιστήμη της οικονομίας, ο Baudrillard μιλά για τη χειραφέτηση του σημείου. Η χειραφέτηση του σημείου από την αναφορική του λειτουργία μπορεί να θεωρηθεί σαν γενική τάση του ύστερου μοντερνισμού, η κυρίαρχη τάση στη λογοτεχνία και στην τέχνη, καθώς και στην επιστήμη και την πολιτική. Ο συμβολισμός στην ποίηση διάνοιξε έναν καινούργιο χώρο για την ποιητική πράξη, που προήλθε από την αυτονόμηση της λέξης από την αναφορική της αποστολή.

Η αυτονόμηση του χρήματος –του οικονομικού σημείου– από τη βιομηχανική παραγωγή πραγμάτων ακολουθεί την ίδια σημειωτική διαδικασία από την αναφορική στη μη αναφορική σημασία. Αλλά η αναλογία μεταξύ γλώσσας και οικονομίας δεν θα έπρεπε να μας παραπλανά: παρόλο που το χρήμα και η γλώσσα έχουν κάτι κοινό, τα πεπρωμένα τους δεν ταυτίζονται, καθώς η γλώσσα υπερβαίνει την οικονομική συναλλαγή. Η ποίηση είναι η γλώσσα της μη ανταλλαγής, η επιστροφή της ατέρμονης ερμηνευτικής και η επιστροφή του αισθησιακού σώματος της γλώσσας. Εδώ μιλάω για την ποίηση ως περίσσεια της γλώσσας, κρυφή πηγή πλούτου που μας επιτρέπει να μεταβαίνουμε από μία θεώρηση σε μιαν άλλη

1. O καθρέφτης της παραγωγής ή η κριτική αυταπάτη του ιστορικού υλισμού του Jean Baudrillard κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια σε μετάφραση Σπύρου Μπενετάτου.

*Το φοβερό εξώφυλλο του 7ου τεύχους προέρχεται από το προσωπικό αρχείο του Αλέξανδρου Ψυχούλη

Το τεύχος και τα περιεχόμενά του

ΑΦΙΕΡΩΜΑ // Ποίηση και νόσος: Το πάσχον Σώμα. Tι σημαίνει να έχεις ένα

σώμα; Τι σημαίνει να υπάρχεις μέσα σε ένα σώμα το οποίο είναι ευάλωτο και το

οποίο θα νοσήσει πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ύπαρξής του; 

Δεκαεπτά αγγλόφωνοι σύγχρονοι ποιητές μεταφράζονται από την ομάδα του ΦΡΜΚ.

Rormarie Waldrop. Ένα άκρως πολιτικό και γλωσσικά προκλητικό κείμενο από

την γερμανικής καταγωγής αμερικανίδα ποιήτρια, μεταφράστρια και εκδότρια, η

πρωτοποριακή, πειραματική ποίηση της οποίας και έχει ασκήσει τεράστια

επιρροή στη λογοτεχνική σκηνή της Αμερικής.

Anne Carson. Το δοκίμιο της διακεκριμένης Αμερικανίδας ποιήτριας Οικονομία,

το άρωμά της μας μιλά για την υπεραξία του ποιητικού λόγου, που ζωντανεύει τη

ζωή και υπερβαίνει τον θάνατο.

Franco “Bifo” Berardi. Ποίηση και οικονομικά. Κείμενο του σύγχρονου Ιταλού φιλοσόφου που αναζητά στον λόγο της ποίησης την χαμένη συλλογική διάνοια αλλά και ένα τόπο διάσωσης της μοναδικότητάς από την κυριαρχία των οικονομικών στατιστικών.

Ελληνική ποίηση: Βασίλης Αμανατίδης, η Γιάννα Μπούκοβα, η Άννα Γρίβα, ο Κυριάκος

Συφιλτζόγλου, ο Χρήστος Μαρτίνης, ο Πάνος Τσίρος και ο Κωνσταντίνος Ματσούκας.

Εικαστικά: Ζήσης Κοτιώνης, Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος, Απόστολος Ντελάκος, Αλεξάνδρα Γιαννακανδροπούλου, Μαρία Βαρελά, Κώστας Ντάφλος.

Συζήτηση μεταξύ των συντακτών του περιοδικού για θέματα ποιητικής.

Υποκειμενικότητα, ταυτότητα και διαφορά. Η εμπειρία του εαυτού στη σύγχρονη

ποίηση.

Ο ελληνιστής Βασίλης Λαμπρόπουλος γράφει για την ανθολογία σύγχρονης ελληνικής

ποίησης Futures: Poetry of the Greek Crisis

Συνέντευξη για την ποίησή της δίνει στη Γιάννα Μπούκοβα η Κατερίνα Ηλιοπούλου

Κριτικά κείμενα γράφουν ο Βασίλης Αμανατίδης και ο Παναγιώτης Ιωαννίδης.