Οι δυο πηγές της κρίσης

 

Οι Συμπληγάδες Πέτρες

Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω για το αν η εποχή μας είναι ιδιαίτερα κρίσιμη: για να το αντιληφθεί κανείς, αρκεί να δει τόσο την εσωτερική όσο και τη διεθνή «αστάθεια» (πληθωρισμός, οξύ πρόβλημα δικαιοσύνης, βία, πόλεμοι που τείνουν να γενικευτούν) που επικρατεί.

Θεωρώ λοιπόν ότι η κρίση της σύγχρονης κοινωνίας, κατά πρώτο λόγο στις λεγόμενες «προηγμένες» χώρες αλλά και γενικότερα στον βαθμό που το μοντέλο τους κυριαρχεί παντού, είναι ουσιαστικότερα — και γι’ αυτό τον λόγο βαθύτερα — μια κρίση κύρους των θεσμών της και, ριζικότερα ακόμη,  μια κρίση των κεντρικών αξιών ή «σημασιών» πάνω στις οποίες εδράζεται, ολόκληρου του «φαντασιακού» της για να το πω με όρους του Άσγκερ Γιόρν και του Κορνήλιου Καστοριάδη.

 

Η κρίση αυτή οφείλεται κυρίως σε δυο εσωτερικούς παράγοντες. Ο ένας είναι ανθρωπολογικής υφής και ο άλλος κοινωνικοπολιτικής.

Ο πρώτος έχει να κάνει με την διολίσθηση από την ιδέα της ατομικότητας — η οποία εμπερικλείει την (ασφαλώς εύλογη) ιδέα ότι η ανάληψη μιας πράξης με την ευθύνη της πρέπει να έχει έναν προσωπικό και όχι αφηρημένα συλλογικό χαρακτήρα —, στην άτοπη και παράλογη ιδέα της αυτό-αναφορικότητας, δηλαδή στην ιδέα ενός ατόμου το οποίο νομοθετεί για τον εαυτό του και δεν αναγνωρίζει κύρος παρά μόνο σε κανόνες τους οποίους έχει εξαρχής θέσει αυτό το ίδιο, «ιδιωτικά», στον εαυτό του. Η ιδέα αυτή είναι άτοπη, διότι είναι αδύνατο να υπάρξουν θεσμοί και κανόνες ιδιωτικής φύσης αφού, αν υποτεθεί ότι υπάρχουν, θα είναι του τύπου «Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει» και επομένως δεν είναι πραγματικά κανόνες. Εδώ εδράζεται ο ανθρωπολογικός μηδενισμός της κυρίαρχης κοινωνίας ως εκμηδένιση του συλλογικού.

Ο δεύτερος παράγοντας έχει να κάνει με το γεγονός ότι η σύγχρονη κοινωνία φαντάστηκε και προέβαλε τον εαυτό της ως δημοκρατία, ενώ στην πραγματικότητα είναι σαφώς μια κοινωνία ολιγαρχική (καπιταλισμός). Το αποτέλεσμα είναι ότι, για να συντηρεί τη δημοκρατική της φαντασίωση, αναγκάζεται να παίζει σε υπέρμετρο βαθμό ένα παιχνίδι ψευδών εντυπώσεων (και μονάχα με αυτή την έννοια έχει ενδιαφέρον η κατά Γκυ Ντεμπόρ έννοια του «θεάματος»), στο οποίο οι απομαγεύσεις διαδέχονται η μια την άλλη (μονίμως «ανολοκλήρωτη» ή «ανώριμη» δημοκρατία) με τα προσχήματα να τηρούνται ολοένα και πιο δύσκολα. Εδώ εδράζεται ο κοινωνικοπολιτικός μηδενισμός της σύγχρονης κοινωνίας ως εκμηδένιση των θεσμικών προσδοκιών πάνω στις οποίες ιδρύθηκε.

Η συνάντηση αυτών των δυο παραγόντων είναι αυτό το οποίο ζούμε ολοένα και οξυνόμενο στους καιρούς μας, και είναι ένα γεγονός που οδηγεί την κυρίαρχη κοινωνία στο μηδέν και ίσως μαζί της, δυστυχώς, τον πλανήτη σε έναν νέο παγκόσμιο Αρμαγεδώνα.

 

Μπορεί να υπάρξει λύση; Όπως είπα, το πρόβλημα είναι διπλό και επομένως χρειάζεται διπλή λύση. Λύση στο ανθρωπολογικό και λύση στο πολιτικοκοινωνικό επίπεδο.

Στο ανθρωπολογικό επίπεδο, η δυσκολία εξεύρεσης λύσης βρίσκεται στο γεγονός ότι το αυτοαναφορικό Άτομο νοούμενο ως Η πηγή όλων των αξιών, των σημασιών, των κανόνων, των θεσμών και του Δικαίου, αποτελεί ζωτικό στοιχείο του κυρίαρχου πολιτισμού και οι απόπειρες αναζήτησης λύσεων στη βάση ενός «εκμηδενισμού» του — δηλαδή λύσεων οπισθοδρόμησης σε κοινωνικούς τύπους «πριν από το Άτομο» —, μοιραία αποβαίνουν εκτρωματικές (ναζισμός, φασισμός, ονειρικοί κολλεκτιβισμοί). Κοντολογίς, κατά τη γνώμη μου, η όποια λύση δεν μπορεί να βρίσκεται παρά «πέρα από το Άτομο» με την έννοια μιας υπέρβασής του η οποία δεν συντρίβει την ατομικότητα, τη μοναδικότητα καθεμιάς και καθενός, αλλά αποκαθιστά μια δημιουργική σχέση της με το συλλογικό.

Στο πολιτικοκοινωνικό επίπεδο, η δυσκολία εξεύρεσης λύσης βρίσκεται στο ότι η σύγχρονη ολιγαρχία εδράζεται σε μια σχεδόν πλήρη άλωση της κοινωνίας από τις καπιταλιστικές σχέσεις μέσα από την ανύψωση και εδραίωση του χρήματος σε «δεσμό όλων των δεσμών» και «θεσμό όλων των θεσμών» — μια επιχείρηση άλωσης του κοινωνικού καλυμένη κάτω από το πέπλο της «οικονομίας» και ενός «τεχνολογικού μεσσιανισμού» που ελπίζει να υποκαταστήσει το κοινωνικό από ένα γενικευμένο «τεχνικό σύστημα» και τα υποσυστήματά του. Έτσι, η όποια λύση δεν μπορεί να προέλθει από μια απλή αντίθεση στον καπιταλισμό και την ολιγαρχία, αλλά μέσα (α) από μια κατανόηση της βαθιάς επιρροής που ασκεί πάνω μας ο μύθος της οικονομίας και η μαγεία του χρήματος, και (β) από απόπειρες ανασύνθεσης του κοινωνικού δεσμού σε άλλη βάση.

 

Έχω την αίσθηση ότι βήματα έχουν γίνει και προς τις δυο αυτές κατευθύνσεις. Δεν είμαι όμως σίγουρος ότι έχουν προχωρήσει περισσότερο από όσο χρειάζεται. Μακάρι.

 

 

ΜΜΕ, Χρήμα και Διανοούμενοι σήμερα

1. 

«δεῖ δὲ μὴ λανθάνειν ὅτι τὸ ζητούμενόν ἐστι καὶ τὸ ἁπλῶς δίκαιον καὶ τὸ πολιτικὸν δίκαιον. τοῦτο δ' ἔστιν ἐπὶ κοινωνῶν βίου πρὸς τὸ εἶναι αὐτάρκειαν, ἐλευθέρων καὶ ἴσων ἢ κατ' ἀναλογίαν ἢ κατ' ἀριθμόν: ὥστε ὅσοις μή ἐστι τοῦτο, οὐκ ἔστι τούτοις πρὸς ἀλλήλους τὸ πολιτικὸν δίκαιον, ἀλλά τι δίκαιον καὶ καθ' ὁμοιότητα. ἔστι γὰρ δίκαιον, οἷς καὶ νόμος πρὸς αὑτούς: νόμος δ', ἐν οἷς ἀδικία: ἡ γὰρ δίκη κρίσις τοῦ δικαίου καὶ τοῦ ἀδίκου. ἐν οἷς δ' ἀδικία, καὶ τὸ ἀδικεῖν ἐν τούτοις ̔ἐν οἷς δὲ τὸ ἀδικεῖν, οὐ πᾶσιν ἀδικίἀ, τοῦτο δ' ἐστὶ τὸ πλέον αὑτῷ νέμειν τῶν ἁπλῶς ἀγαθῶν, ἔλαττον δὲ τῶν ἁπλῶς κακῶν. διὸ οὐκ ἐῶμεν ἄρχειν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸν λόγον, ὅτι ἑαυτῷ τοῦτο ποιεῖ καί γίνεται τύραννος.»

Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, βιβλίο Ε΄

Δηλαδή:

Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε, ότι το ζητούμενο δεν είναι μόνο το δίκαιο γενικά, αλλά και το πολιτικό δίκαιο [το δίκαιο της Πόλεως]. Αυτό πραγματοποιείται μεταξύ ανθρώπων, που η κοινή τους ζωή έχει σκοπό της την αυτάρκεια∙ ανθρώπων ελεύθερων και ίσων ή κατά την αναλογία, ή κατά τον αριθμό. Αυτό σημαίνει ότι σε όσους ανθρώπους δεν υπάρχει ελευθερία και ισότητα, δεν υπάρχει μεταξύ τους πολιτικό δίκαιο αλλά κάτι που απλώς μοιάζει με πολιτικό δίκαιο. Γιατί δίκαιο υπάρχει εκεί που υπάρχει νόμος στις σχέσεις των ανθρώπων∙ και νόμος υπάρχει εκεί όπου υπάρχει αδικία∙ διότι τα δικαστήρια και οι δικαστικές αποφάσεις είναι για να ξεχωρίζουν το δίκαιο και το άδικο. Όπου λοιπόν επικρατεί η αδικία, υπάρχει και η δυνατότητα της άδικης πράξης (ενώ όπου υπάρχει άδικη πράξη, δεν σημαίνει ότι μεταξύ όλων επικρατεί η αδικία). Και άδικη πράξη θα πει, ότι από τα αγαθά παίρνω για τον εαυτό μου μεγαλύτερο μέρος απ’ όσο μου αναλογεί ενώ ταυτόχρονα από τα κακά παίρνω μικρότερο απ’ ό,τι πρέπει μέρος. Γι’ αυτό λοιπόν δεν αφηνόμαστε να μας κυβερνά ένας άνθρωπος, αλλά ο λόγος∙ διότι ο άνθρωπος ενεργεί ιδιοτελώς και γίνεται τύραννος.

2. 

N.R :  Έχουμε την αίσθηση ότι σήμερα υπάρχει μια πραγματική συμπαιγνία μεταξύ των μεγάλων μμε, των διανοούμενων και της εξουσίας του χρήματος. Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτήν;

Ζ. Μπ. Ο Καρλ Κράους μιλούσε για τη βαθιά θλίψη που νιώθουν οι έντιμοι άνθρωποι όταν έχουν να κάνουν με ανθρώπους επαρμένους, «επαρμένους και αναίσχυντους» θα προσέθετα εγώ. Σήμερα, οι τίμιοι άνθρωποι έχουν κάθε λόγο να νιώθουν εξαπατημένοι και να αισθάνονται βαθιά θλίψη μπροστά στην αλαζονεία και την ξεδιαντροπιά εκείνων που έχουν στα χέρια τους την εξουσία και το χρήμα κι αισθάνονται πως είναι πάνω από το νόμο. Με τρομάζει το πόσο πολύ έχουμε παραδοθεί πια στην εξουσία του χρήματος.

Ο Μπερνάρ Ανρί-Λεβί έλεγε και ξανάλεγε, ότι δεν πρέπει με τίποτα να «δαιμονοποιούμε» το χρήμα (κατά τη γνώμη του κάτι τέτοιο είναι πολύ επικίνδυνο και φασιστοειδές). Όταν όμως βλέπουμε γύρω μας τη σημερινή λατρεία του χρήματος, είναι προφανές πως το θέμα δεν είναι η «δαιμονοποίηση» του χρήματος. Απεναντίας, αυτό που εγώ νιώθω είναι ότι το έχουμε κυριολεκτικά θεοποιήσει! Με απελπίζει η πλήρης παθητικότητα ενός κόσμου της διανόησης, που παρακολουθεί χωρίς να αντιδρά την αναγέννηση και την επέλαση ενός άγριου καπιταλισμού. (...)

Πρέπει να μας ανησυχεί το πώς άλλαξε η σχέση ανάμεσα στον κόσμο της διανόησης και τον κόσμο της αγοράς και της εξουσίας του χρήματος. Είμαστε οπωσδήποτε πολύ μακριά από την εποχή του Σαρτρ. Είναι ανυπόφορος ο τρόπος με τον οποίον όλος ο κόσμος, μαζί και οι διανοούμενοι, υποκλίνονται στις χάρες του θριαμβεύοντος καπιταλισμού, της ατέρμονης ανάπτυξης και του ξέφρενου ανταγωνισμού για την οικονομική επικράτηση.(...)

Σήμερα έχουμε μπροστά μας προβλήματα παρόμοια μ’ εκείνα που αντιμετώπισαν ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, μόνο που τώρα τα πράγματα είναι χειρότερα εξαιτίας του γεγονότος ότι τα σύγχρονα συστήματα επικοινωνίας δίνουν μέσα απίστευτης δύναμης στη χειραγώγηση και το ψέμμα. Οι δικτάτορες δεν κυβερνούν μόνο με την καταστολή και τη βία, αλλά και με το λόγο.»

Από συνέντευξη του Γάλλου φιλόσοφου Ζακ Μπουβρές,

που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2006 στην Nouveaux  Regards, 

επιθεώρηση του Ινστιτούτου Ερευνών της 

Συνδικαλιστικής Ένωσης Εκπαιδευτικών της Γαλλίας 

Πέφτει, πέφτει η Βαβυλών, η μεγάλη!

The Ruts

1 Μετὰ ταῦτα εἶδον ἄλλον ἄγγελον καταβαίνοντα ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, ἔχοντα ἐξουσίαν μεγάλην, καὶ ἡ γῆ ἐφωτίσθη ἐκ τῆς δόξης αὐτοῦ, 2 καὶ ἔκραξεν ἐν ἰσχυρᾷ φωνῇ λέγων· Ἔπεσεν, ἔπεσε Βαβυλὼν ἡ μεγάλη, καὶ ἐγένετο κατοικητήριον δαιμονίων καὶ φυλακὴ παντὸς πνεύματος ἀκαθάρτου καὶ φυλακὴ παντὸς ὀρνέου ἀκαθάρτου καὶ μεμισημένου· 3 ὅτι ἐκ τοῦ οἴνου τοῦ θυμοῦ τῆς πορνείας αὐτῆς πέπωκαν πάντα τὰ ἔθνη, καὶ οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς μετ' αὐτῆς ἐπόρνευσαν, καὶ οἱ ἔμποροι τῆς γῆς ἐκ τῆς δυνάμεως τοῦ στρήνους αὐτῆς ἐπλούτησαν. 4 Καὶ ἤκουσα ἄλλην φωνὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ λέγουσαν· Ἔξελθε ἐξ αὐτῆς ὁ λαός μου, ἵνα μὴ συγκοινωνήσητε ταῖς ἁμαρτίαις αὐτῆς, καὶ ἵνα ἐκ τῶν πληγῶν αὐτῆς μὴ λάβητε· 5 ὅτι ἐκολλήθησαν αὐτῆς αἱ ἁμαρτίαι ἄχρι τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἐμνημόνευσεν ὁ Θεὸς τὰ ἀδικήματα αὐτῆς. 6 ἀπόδοτε αὐτῇ ὡς καὶ αὐτὴ ἀπέδωκε, καὶ διπλώσατε αὐτῇ διπλᾶ κατὰ τὰ ἔργα αὐτῆς· ἐν τῷ ποτηρίῳ ᾧ ἐκέρασε κεράσατε αὐτῇ διπλοῦν. 7 ὅσα ἐδόξασεν αὑτὴν καὶ ἐστρηνίασε, τοσοῦτον δότε αὐτῇ βασανισμὸν καὶ πένθος. ὅτι ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς λέγει, ὅτι κάθημαι καθὼς βασίλισσα καὶ χήρα οὐκ εἰμὶ καὶ πένθος οὐ μὴ ἴδω, 8 διὰ τοῦτο ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ ἥξουσιν αἱ πληγαὶ αὐτῆς, θάνατος καὶ πένθος καὶ λιμός, καὶ ἐν πυρὶ κατακαυθήσεται· ὅτι ἰσχυρὸς Κύριος ὁ Θεὸς ὁ κρίνας αὐτήν. 9 καὶ κλαύσουσιν αὐτὴν καὶ κόψονται ἐπ' αὐτῇ οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς οἱ μετ' αὐτῆς πορνεύσαντες καὶ στρηνιάσαντες, ὅταν βλέπωσι τὸν καπνὸν τῆς πυρώσεως αὐτῆς, 10 ἀπὸ μακρόθεν ἑστηκότες διὰ τὸν φόβον τοῦ βασανισμοῦ αὐτῆς, λέγοντες· Οὐαὶ οὐαί, ἡ πόλις ἡ μεγάλη Βαβυλὼν, ἡ πόλις ἡ ἰσχυρά, ὅτι μιᾷ ὥρᾳ ἦλθεν ἡ κρίσις σου. 11 καὶ οἱ ἔμποροι τῆς γῆς κλαίουσι καὶ πενθοῦσιν ἐπ' αὐτῇ, ὅτι τὸν γόμον αὐτῶν οὐδεὶς ἀγοράζει οὐκέτι, 12 γόμον χρυσοῦ καὶ ἀργύρου καὶ λίθου τιμίου καὶ μαργαρίτου, καὶ βυσσίνου καὶ πορφύρας καὶ σηρικοῦ καὶ κοκκίνου, καὶ πᾶν ξύλον θύϊνον καὶ πᾶν σκεῦος ἐλεφάντινον καὶ πᾶν σκεῦος ἐκ ξύλου τιμιωτάτου καὶ χαλκοῦ καὶ σιδήρου καὶ μαρμάρου, 13 καὶ κινάμωμον καὶ ἄμωμον καὶ θυμιάματα, καὶ μύρον καὶ λίβανον καὶ οἶνον καὶ ἔλαιον καὶ σεμίδαλιν καὶ σῖτον καὶ κτήνη καὶ πρόβατα, καὶ ἵππων καὶ ῥεδῶν καὶ σωμάτων, καὶ ψυχὰς ἀνθρώπων. 14 καὶ ἡ ὀπώρα τῆς ἐπιθυμίας τῆς ψυχῆς σου ἀπώλετο ἀπὸ σοῦ, καὶ πάντα τὰ λιπαρὰ καὶ τὰ λαμπρὰ ἀπῆλθεν ἀπὸ σοῦ, καὶ οὐκέτι οὐ μὴ αὐτὰ εὑρήσεις. 15 οἱ ἔμποροι τούτων, οἱ πλουτήσαντες ἀπ' αὐτῆς, ἀπὸ μακρόθεν στήσονται διὰ τὸν φόβον τοῦ βασανισμοῦ αὐτῆς κλαίοντες καὶ πενθοῦντες, 16 λέγοντες· Οὐαὶ οὐαί, ἡ πόλις ἡ μεγάλη, ἡ περιβεβλημένη βύσσινον καὶ πορφυροῦν καὶ κόκκινον, καὶ κεχρυσωμένη ἐν χρυσίῳ καὶ λίθῳ τιμίῳ καὶ μαργαρίταις, ὅτι μιᾷ ὥρᾳ ἠρημώθη ὁ τοσοῦτος πλοῦτος. 17 καὶ πᾶς κυβερνήτης καὶ πᾶς ὁ ἐπὶ τόπον πλέων, καὶ ναῦται καὶ ὅσοι τὴν θάλασσαν ἐργάζονται, ἀπὸ μακρόθεν ἔστησαν, 18 καὶ ἔκραζον βλέποντες τὸν καπνὸν τῆς πυρώσεως αὐτῆς, λέγοντες· Τίς ὁμοία τῇ πόλει τῇ μεγάλῃ; 19 καὶ ἔβαλον χοῦν ἐπὶ τὰς κεφαλὰς αὐτῶν καὶ ἔκραζον κλαίοντες καὶ πενθοῦντες, λέγοντες· Οὐαὶ οὐαί, ἡ πόλις ἡ μεγάλη, ἐν ᾗ ἐπλούτησαν πάντες οἱ ἔχοντες τὰ πλοῖα ἐν τῇ θαλάσσῃ ἐκ τῆς τιμιότητος αὐτῆς· ὅτι μιᾷ ὥρᾳ ἠρημώθη. 20 Εὐφραίνου ἐπ' αὐτῇ, οὐρανέ, καὶ οἱ ἅγιοι καὶ οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ προφῆται, ὅτι ἔκρινεν ὁ Θεὸς τὸ κρίμα ὑμῶν ἐξ αὐτῆς. 21 Καὶ ἦρεν εἷς ἄγγελος ἰσχυρὸς λίθον ὡς μύλον μέγαν καὶ ἔβαλεν εἰς τὴν θάλασσαν λέγων· Οὕτως ὁρμήματι βληθήσεται Βαβυλὼν ἡ μεγάλη πόλις, καὶ οὐ μὴ εὑρεθῇ ἔτι. 22 καὶ φωνὴ κιθαρῳδῶν καὶ μουσικῶν καὶ αὐλητῶν καὶ σαλπιστῶν οὐ μὴ ἀκουσθῇ ἐν σοὶ ἔτι, καὶ πᾶς τεχνίτης πάσης τέχνης οὐ μὴ εὑρεθῇ ἐν σοὶ ἔτι, καὶ φωνὴ μύλου οὐ μὴ ἀκουσθῇ ἐν σοὶ ἔτι, 23 καὶ φῶς λύχνου οὐ μὴ φανῇ ἐν σοὶ ἔτι, καὶ φωνὴ νυμφίου καὶ νύμφης οὐ μὴ ἀκουσθῇ ἐν σοὶ ἔτι· ὅτι οἱ ἔμποροί σου ἦσαν οἱ μεγιστᾶνες τῆς γῆς, ὅτι ἐν τῇ φαρμακείᾳ σου ἐπλανήθησαν πάντα τὰ ἔθνη, 24 καὶ ἐν αὐτῇ αἵματα προφητῶν καὶ ἁγίων εὑρέθη καὶ πάντων τῶν ἐσφαγμένων ἐπὶ τῆς γῆς.

Ιωάννης, Αποκάλυψη, κεφ. 18

 

Ιερή Πείνα

Η Ιερή Πείνα του Μπάρυ Ανστγουωρθ (μετ. Γιάννης Σκαρπέλος).

Ένα πολύ καλό μυθιστόρημα για αυτό το καλοκαίρι των ολυμπιακών αγώνων.

Πολλές οι αντιστοιχίες με το παρόν μας.

Αυτό είναι, φανερά, μια από τις στοχεύσεις του συγγραφέα.

Ένας παραλληλισμός, κάποιες μεταφορές, η κοινωνία ως δουλεμπορικό πλοίο, το σύστημα της εξουσίας κτλ.

Ο μονόλογος λαμβάνει χώρα το 1753 σε ένα εμπορικό οχυρό στην δυτική Αφρική. Ακροατής είναι ο Μάθιου Πάρις γιατρός σε  δουλεμπορικό, τον "Έμπορο του Λίβερπουλ" και ομιλητής ο καλλιτέχνης πορτρέτων Ντελμπλάνκ, στο δωμάτιο του τελευταίου μπροστά από το, καλυμμένο με ένα ύφασμα, πορτραίτο του διοικητή του οχυρού.

"...εδώ φυσάει ένας άρρωστος άνεμος που δεν είναι για καλό. Ο αιδεσιμότατος Καλαμπάντα έχει πολλή δουλειά με τις κηδείες, για τις οποίες παίρνει κάποιο επίδομα από την εταιρεία". Η κούραση στο πρόσωπο του Ντελμπλάνκ υποχώρησε και τη θέση της πήρε ξαφνικά ένα χαμόγελο. "Να ο άνθρωπος για σένα. Είδες πως μιλούσε για τα κηρύγματα στους ελεύθερους αδελφούς του. Οι ελεύθεροι αδελφοί του είναι αναγκασμένοι να ακούνε τα κηρύγματα του, είτε το θέλουν είτε όχι. Όλοι χρωστάνε στην Εταιρεία, που έχει καθιερώσει να τους δίνει ποτό και άλλα εμπορεύματα επί πιστώσει. Η Εταιρεία μπορεί αύριο να τους πουλήσει για να ξοφλήσουν τα χρέη τους. Και το ξέρουν".
 "Σαν τον Τάκερ", είπε ο Πάρις.
" Ποιος είναι αυτός;"
 "Α, ένας μιγάς έμπορος στον ποταμό Σερμπρο, όπου βρισκόμασταν πριν τρεις μέρες. Έχει μεγάλο εμπορικό κόμβο και είναι ο μεγιστάνας της περιοχής. Πιστώνοντας, κάνει τους πάντες να τον φοβούνται κι έτσι τους έχει όλους στη δούλεψή του".
  "Μα είναι κοινή πρακτική", είπε ο Ντελμπλάνκ, "κι όχι μόνον στην Αφρική. Βέβαια εδώ αποκαλύπτεται στην καθαρότερη μορφή της, χωρίς υποκριτικά μασκαρέματα. Βλέπουμε την ιερότητα του χρήματος". [....]
 "Όπως όλοι γνωρίζουμε, το χρήμα είναι ιερό", είπε. "Το ίδιο ιερή λοιπόν πρέπει να είναι και η πείνα που νοιώθουμε για το χρήμα, αλλά και για τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να το αποκτήσουμε. Όταν κάποιος άνθρωπος χρωστά, μετατρέπεται σε χρήμα με σάρκα και αίμα, σε επένδυση με ποδαράκια. Μπορείς να τον κάνεις ότι θέλεις, μπορείς να τον βάλεις να δουλέψει μέχρι θανάτου ή να τον πουλήσεις. Δεν μπορούμε να ονομάσουμε αυτή την συμπεριφορά βάρβαρη ή άπληστη, αφού προσπαθούμε απλά και μόνο να πάρουμε πίσω τα χρήματα που επενδύσαμε, και το καθήκον αυτό είναι ιερό. Και από αυτή την άποψη οι νέγροι δεν βρίσκονται σε πολύ χειρότερη θέση από τους λευκούς αν κρίνω από όσα μου λέει ο Σώντερς. Είναι ένας πράκτορας"
 "Ναι, τον γνωρίσαμε το απόγευμα. Μας πήγε να δούμε τους σκλάβους. Δεν μου φάνηκε και πολύ υγιής"
 "Θα πεθάνει αν δεν φύγει. Θα έφευγε αν μπορούσε , όσο υπάρχει ακόμη η πιθανότητα να γίνει καλά, αλλά δεν μπορεί - η Εταιρεία τον κρατά τόσο γερά σαν να τον έχει αλυσοδεμένο.
Εβδομήντα πέντε λίρες το χρόνο φαίνονται αρκετές στην Λήντενχωλ Στρήτ. Όταν έφτασε εδώ όμως, έμαθε πως πληρώνετε σε κράκα".
  "Τι είναι αυτό;"
"Ένα είδος ψευδονομίσματος που χρησιμοποιείται στις αποθήκες της Εταιρείας, - με τιμές που καθορίζει η Εταιρεία. Το μόνο που μπορεί να αγοράσει ο Σώντερς είναι τενεκεδάκια και χουρμαδέλαιο, και λίγο ψάρι για να κρατηθεί στη ζωή. Για τα υπόλοιπα αναγκάζεται να χρεώνεται. Και όλοι οι υπόλοιποι βρίσκονται στην ίδια κατάσταση.Δηλαδή είναι όλοι τους ένα μπουλούκι λευκών νέγρων και το ίδιο γίνεται σε όλα τα εμπορικά οχυρά που πήγα.Οι μόνοι που καλοπερνάνε είναι οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Εταιρείας"
Ξανακοίταξε, άθελά του την σκεπασμένη προσωπογραφία.
 "Αν ζήσουν αρκετά βέβαια"

---------------------------------------------------

Υ.Γ. Το δουλεμπόριο σήμερα είναι παράνομο αλλά οι πρακτικές του ασκούνται ανά τον κόσμο. Στην Βρεττανική αυτοκρατορία καταργήθηκε το 1833 (Slavery Abolition Act 1833), με κάποιες εξαιρέσεις, που κι αυτές ως το 1870 είχαν συμπεριληφθεί στο σχετικό νόμο.
 Οι  ιστορικοί διαφωνούν στα νούμερα, αλλά σίγουρο είναι πως τουλάχιστον είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι απάχθηκαν από την Αφρική, οι μισοί εκ των οποίων πετάχθηκαν νεκροί -και κάποιοι ζωντανοί ακόμη- στην θάλασσα κατά την μεταφορά τους στην Αμερική.

Πορτογάλοι, Δανοί, Αγγλοι, Γάλλοι και Ολλανδοί δουλεμποροι αλώνιζαν τις θάλασσες. Χιλιάδες πλοία ναυπηγήθηκαν και αμέτρητοι άντρες ναυτολογήθηκαν (οι περισσότεροι με τη βία) για να φέρουν σε πέρας το επαίσχυντο εμπόριό της διαφωτισμένης Ευρώπης !

Σαράντα τρία χρόνια μετά την κατάργηση της δουλείας, το 1876, ιδρύθηκε στις Βρυξέλλες η μη κυβερνητική "Διεθνής Αφρικανική Εταιρία για την εξερεύνηση και τον εκπολιτισμό της Αφρικής".
Η δράση της εταιρίας κόστισε, σε μόλις μια δεκαετία, την ζωή  πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων που άφησαν την τελευταία τους πνοή από τις κακουχίες της καταναγκαστικής εργασίας στο "Ελεύθερο κράτος του Κονγκό", αριστερά και δεξιά της γραμμής που θα τους εκπολίτιζε.
Μέσα στη ζούγκλα που θα διαφώτιζε ο Λεοπόλδος και οι Ευρωπαίοι ανθρωπιστές-μέτοχοι της εταιρίας σιδηροδρόμων.

Καλοκαίρι του 2012 στο Λονδίνο!

***

Μια επίσκεψη στο ολυμπιακό Λονδίνο του φετινού καλοκαιριού ήταν οπωσδήποτε αποκαλυπτική εκ νέου.
Το Λονδίνο εκτός από το "πορτοφόλι", είναι και το παρηκμασμένο πάρκο του σκότους, η καρδιά του οποίου συνεχίζει να χτυπά κουρασμένα στο Κονγκό (και αλλού).


***
Τι γυρεύουν όλοι αυτοί εδώ; μπορεί να αναρωτηθείς , αναφερόμενος στους  καλλιτέχνες που συγκεντρώνει η μεγαλούπολη της ευτυχισμένης γνώσης, συγκροτώντας ένα από τα κέντρα της "δημιουργικής τάξης".

Την γαλήνη που επικρατεί στο μάτι του κυκλώνα;
Τα χρήματα και την διασημότητα ;

Την κάθαρση μέσω της αυτογελοιοποίησης;

Τον θόρυβο και την παραζάλη των επιλογών;
Το ..."κέντρο των εξελίξεων";
Τον χαρούμενο μηδενισμό της μαζικότητας;
Την εξαφάνιση και την παραλλαγή μέσα στο πλήθος;
Ή μήπως την καλλιτεχνική διεύθυνση του δυστοπικού πάρκου;

***
Στο πάρκο υπάρχουν πίστες όπως στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Υπάρχουν πίστες για βάνδαλους "street artists" που κάνουν εξαιρετικά γκραφίτι!
Υπάρχουν πίστες για παρκούρ και σκειτμπορντ όπου οι έφηβοι αυτοδαμάζονται σπάζοντας κόκαλα.
Πίστες για "city hackers",για επαναστατημένους αρχιτέκτονες, για πανκ φιλάνθρωπους αλλά και για ανατρεπτικούς χορτοφάγους διανοούμενους, για φεμινίστριες χορεύτριες του στριπτιζ και ομοφυλόφιλους παίκτες του ράγκμπι.
Πίστες για φιλότεχνους, για πότες αλλά και για πλάνητες αλήτες.
Πίστες για τα πάντα, σε ένα τελικό συνονθύλευμα ολοένα και πιο δυσδιάκριτων πεδίων δραστηριότητας.
.

***
Κάθε ένας μας μπορεί να χει το "cause" του στην δική του πίστα.
Και o καθένας καταλήγει cause του εαυτού του.

***
Στο πάρκο ζούνε τα έμμισθα κατοικίδια περιορισμένα από ένα σύστημα που τα ταΐζει με καριέρες, τα ζαλίζει με κενή δημοσιότητα, ενώ φροντίζει να μην τους γίνει ποτέ αντιληπτός ο περιορισμός τους.
Η δυστυχία, μονίμως προ των πυλών, παραβιάζει το άσυλο του πάρκου σε κάθε ευκαιρία μπουκάροντας ως ταύρος μαινόμενος.
Το αλκοόλ και η αντικαταθλιπτικές αγωγές δεν αρκούν. Οι γελωτοποιοί και οι παλιάτσοι του πάρκου αναλαμβάνουν άμεσα δράση!

Αμφισβήτηση και επαναστατικά καρναβάλια. Σκληρή Κριτική. Νεανικά κινήματα, φοιτητές. Νησίδες ελευθερίας. Πλήθος εν δράσει.

Επιτέλους Δημοκρατία...
Το παιχνίδι αποκτά ενδιαφέρον εκ νέου.

Το έμμισθο πλήθος αρχικά συμμετέχει, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες αλλά τα χάνει και πάλι, θέλει να "μπουν τα πράγματα στην θέση τους", δεν αντέχει το "χάος" και λίγα μέτρα μετά την είσοδό του στο τούνελ της ανακατωσούρας πανικοβάλλεται και οπισθοχωρεί.
Το κόλπο πιάνει ξανά και ξανά. Νέα προϊόντα. Νέες ανάγκες. Αποκατάσταση.

Αν η βία και η αδικία μπορούσαν να εξαλειφθούν από την κοινωνία μας με σκληρή θεωρητική έρευνα και ιδεολογικές αναλύσεις, με ψύχραιμη ρητορεία και με νηφάλια συλλαλητήρια στους δρόμους, με οργάνωση μεγαλύτερων συνδικάτων και ομάδων πιέσεως, ή περίπλοκων συνασπισμών, με οδοφράγματα βόμβες και σφαίρες....τότε θα ζούσαμε από καιρό στην Νέα Ιερουσαλήμ!

***
Στο κέντρο αυτής της πόλης άσυλο, αναπτύσσεται, με τον επιθετικότερο τρόπο, μαζί με την χυδαία ηθικιστική της τάξη, αυτό που λέγεται "αγορά" .
Ο ατομισμός θριαμβεύει υπέρ μιας σκληροπυρηνικής τεχνοκρατίας και στηλιτεύει κάθε ανθρώπινο δεσμό στηρίζοντας τον αδιάλλακτο μηδενισμό της.
Ο μεσοαστικός κοσμικός ουμανισμός προσφέρει ανακουφιστικές βεβαιότητες στο κάθε μας βήμα.
Η διοίκηση είναι "το μη χείρον", και πάνω από όλα είναι ειδικευμένη. Αυτή ξέρει πως θα πάμε μπροστά, πως θα προοδεύσουμε.
Οι "τοποθετήσεις"  της "διανόησης" δίνουν και παίρνουν επ' αυτού (τι γνωρίζει το "κατεστημένο"?) βομβαρδίζοντάς το ναρκωμένο κατοικίδιο με εκατοντάδες λεπτομέρειες σχετικά με την διαχείριση του πάρκου τις δυνατότητες και την βελτίωση του.
Αυτό όμως που δεν υπάρχει στο (κάθε) Λονδίνο, είναι η σημασία όλων των παραπάνω.
Τίποτα από αυτά δεν έχει σημασία και τίποτα δεν μπορεί να σημασιοδοτηθεί κατά την διάρκεια μιας εν ευδαιμονία πτώσης προς το, φτιαγμένο από χάλυβα γυαλί και megabytes, κράσπεδο της απάθειας.

***
Το υποκείμενο της μητρόπολης διαχωρίζεται δια παντός από το γεγονός της.
Γίνεται ένα πιστωτικό δεδομένο.
Ignorance is bliss!

***
Σε ένα κόσμο που τα πάντα αναπτύσσονται και προχωρούν, αυτό που πτωχεύει και ερημώνεται είναι η ίδια η ύπαρξη.
Οι αισθήσεις παραδίδονται στην ψυχρότητα του ανταγωνισμού και οδηγούνται από την οδό της ανταγωνιστικότητας στην στρέβλωση και την ακύρωση τους. Η λογική και η συναίσθηση βυθίζονται στο βούρκο του ασθμαίνοντος ωφελιμισμού.
Παραδομένο στην υπνωτική δύναμη της οικονομικής φρίκης το, δήθεν ανεξάρτητο, άτομο επιχειρεί, αναγνωρίζεται, δημιουργεί, αυτοπροσδιορίζεται και τελικά αφανίζεται σε μια αέναη επανάληψη την δίνη της οποίας δεν είναι σε θέση να κατανοήσει.

Τα επίπεδα των σημασιών συγχωνεύονται στο ελάχιστο γύρω από ανόητες επιτεύξεις, σκοπούς, διαγωνιστικές πράξεις και επικοινωνιακές τακτικές. Αυτό που παραμένει άγρυπνο δίπλα μας είναι ένας καλόβολος εαυτός που μας χαϊδεύει τρυφερά και μας καθησυχάζει χτυπώντας μας στην πλάτη, ψιθυρίζοντας μας πως την κουρτίνα την κούνησε ο αέρας, και πως η σκιά που πήρε το μάτι μας ήταν ...απλά η ιδέα μας.
Η μαύρη τρύπα που θα μας ξεβράζει, έξω από την μητρόπολη, στην κενή απεραντοσύνη του μη-νοήματος και τον εφιάλτη μιας τυπικής γλώσσας συστήνεται τώρα και πάλι.

Το καλοκαίρι του 2012 στο Λονδίνο!

Πόλη, εκμετάλλευση και Ψυχή

Georg Simmel

Η μεγαλούπολη υπήρξε πάντα η έδρα της χρηματικής οικονομίας. Εδώ, η πολλαπλότητα και η συγκέντρωση της οικονομικής συναλλαγής προσδίδει στα μέσα αυτής της συναλλαγής μια σπουδαιότητα που η πενιχρότητα του αγροτικού εμπορίου δεν επέτρεπε.

Η οικονομία του χρήματος και η κυριαρχία της νόησης συνδέονται εσωτερικά. Έχουν την ίδια ρεαλιστική στάση απέναντι στους ανθρώπους και τα πράγματα· και στην στάση αυτή πολλές φορές μια τυπολατρική δικαιοσύνη συνδυάζεται με μια ψυχρή σκληρότητα.

 Το διανοητικά εκλεπτυσμένο πρόσωπο αδιαφορεί για κάθε αυθεντική ατομικότητα, διότι οι σκέψεις και οι αντιδράσεις προκύπτουν απ' αυτό το οποίο δεν μπορεί να εξαντληθεί σε λογικές λειτουργίες. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο ατομικός χαρακτήρας των φαινομένων δεν είναι ομόλογος προς την χρηματική αρχή. Το χρήμα έχει σχέση μόνο με ό,τι είναι κοινό σε όλους· ερωτά για την ανταλλακτική αξία, ανάγει κάθε ποιότητα και ατομικότητα στο ερώτημα: "Πόσο κάνει;". Όλες οι στενές, συναισθηματικές σχέσεις μεταξύ των προσώπων βασίζονται στην ατομικότητα τους, ενώ στις ορθολογικές σχέσεις ο άνθρωπος υπολογίζεται ως αριθμός. Ενδιαφέρει μόνο το αντικειμενικό, μετρήσιμο επίτευγμα.

Έτσι ο άνθρωπος της μεγαλούπολης υπολογίζει τους εμπόρους του και τους πελάτες του, τους υπηρέτες και πολλές φορές ακόμη και τα πρόσωπα με τα οποία είναι υποχρεωμένος να έχει κοινωνικές σχέσεις. Αυτά τα γνωρίσματα της διανοητικότητας, της νοησιαρχίας,  βρίσκονται σε αντίθεση με την φύση του μικρού κύκλου, μέσα στον οποίο η αναπόφευκτη γνώση της ατομικότητας του άλλου γεννάει ως τέτοια ένα θερμότερο κλίμα συμπεριφοράς, μιας συμπεριφοράς η οποία δεν έχει να κάνει με την απλή αντικειμενική ισοφάριση παροχής υπηρεσιών και ανταμοιβής. Στη σφαίρα της οικονομικής ψυχολογίας της μικρής ομάδας έχει βαρύνουσα σημασία το ότι, κάτω από πρωτογενείς συνθήκες, ο παραγωγός και ο πελάτης γνωρίζονται μεταξύ τους. Η συγχρονη μεγαλούπολη όμως εφοδιάζεται ολοσχερώς σχεδόν από την παραγωγή για την αγορά, δηλαδή, για εντελώς άγνωστους αγοραστές, οι οποίοι πρακτικά δεν εισέρχονται ποτέ ως πρόσωπα στο πεδίο του παραγωγού. Διαμέσου αυτής της ανωνυμίας, τα συμφέροντα της κάθε πλευράς αποκτούν μιαν αμείλικτη ρεαλιστικότητα· και οι υπολογιστικοί οικονομικοί εγωισμοί αμφοτέρων των πλευρών δεν έχουν να φοβηθούν καμία εκτροπή οφειλόμενη στους αστάθμητους παράγοντες των προσωπικών σχέσεων.

Η χρηματική οικονομία κυριαρχεί στην μεγαλούπολη· κι έχει εκτοπίσει τα τελευταία απομεινάρια της οικιακής παραγωγής και της άμεσης ανταλλαγής αγαθών·ελαχιστοποιεί από μέρα σε μέρα το ποσοστό της εργασίας που γίνεται με απευθείας παραγγελία του πελάτη. Η ρεαλιστική στάση συνδέεται, καταφανώς, τόσο στενά με την χρηματική οικονομία, η οποία κυριαρχεί στην μεγαλούπολη, ώστε κανείς δεν μπορεί να πει αν η νοησιαρχική νοοτροπία, πρώτα, προώθησε τη χρηματική οικονομία, ή αν η τελευταία καθόρισε την προηγούμενη. Ο τρόπος ζωής στην μεγαλούπολη αποτελεί, βέβαια, γονιμότατο έδαφος για αυτήν την αμοιβαιότητα, ένα σημείο το οποίο θα τεκμηριώσω απλά παραθέτοντας την ρήση επιφανέστατου Αγγλου ιστορικού: "Σε ολόκληρη την πορεία της αγγλικής ιστορίας , το Λονδίνο δεν λειτούργησε ποτέ ως η καρδιά της Αγγλίας αλλά σε πολλές περιπτώσεις ως ο νους της και σε όλες ως το πουγκί της".

Georg Simmel, Πόλη και Ψυχή, σ.22-25, 
εκδ. Έρασμος, μετ Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος

Νηφάλιοι μέσα στην καταιγίδα | Κρίση 15

Μάλεβιτς: Μαύρο τετράγωνο σε άσπρο φόντο

Για μια διαύγαση της ιστορικής στιγμής 

και για μια στάση απέναντι στην παρούσα κρίση

 

Έχει με δύναμη υπογραμμιστεί, τόσο από αγωνιζόμενους στοχαστές, όπως λ.χ. ο Βίκτορ Φρανκλ, που γνώρισε τη δοκιμασία των στρατόπεδων συγκέντρωσης, όσο κι από ανθρώπους της περιπέτειας −όπως ο δαιμόνιος Εντουάρ Ρεϊνάλ κι ο καπετάν Μάσγκρειβ με το τσούρμο τους, ναυαγοί για κοντά δυο χρόνια σ’ ένα ξερονήσι κοντά στην Ανταρκτική−, πως αυτό που διακρίνει τον άνθρωπο, είναι τ’ ότι δεν μπορεί να ζήσει, ούτε καν να επιβιώσει, χωρίς έναν ορίζοντα πλουσιότερο από την γυμνή ανάγκη και τη επιβίωση. Δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να έχει λόγους για να ζει.

Ας το ξεκαθαρίσουμε. Δεν είναι ότι ο άνθρωπος χρειάζεται αυτούς τους λόγους σαν διακοσμητικό συμπλήρωμα της επιβίωσης, σαν παρηγοριά ή μυθοπλαστικό διεγερτικό της αυτοσυντήρησής του. Δεν είναι ότι τους έχει ανάγκη σαν «κατά συνθήκην ψεύδη», όπως πιστεύει ένας διαδεδομένος αγοραίος υλισμός. Στον άνθρωπο, το να ζει και το να έχει λόγους για να ζει είναι σαν τις δυο όψεις της ίδιας σελίδας: δεν μπορείς να κόψεις τη μια, χωρίς να κόψεις την άλλη∙ δεν μπορείς να κάψεις τη μια, χωρίς να κάψεις την άλλη. Γι’ αυτό και όταν σ’ ένα πολιτισμό εξευτελίζονται και μηδενίζονται οι λόγοι για να ζει κανείς, όταν οι ορίζοντες κλείνουν τον άνθρωπο στο κλουβί της επιβίωσης, τότε ο δρόμος είναι ορθάνοιχτος στην αγριότητα.

* * *

Με αυτό το δεδομένο, το μέγεθος και η επικινδυνότητα της παρούσας κρίσης μπορούν να μετρηθούν από το βαθμό στον οποίο δοξολογούνται οι γυμνές βιολογικές ανάγκες, καθώς κι από την έκταση των πολιτικών δυνάμεων που διαλαλούν ότι το κύρος τους βρίσκεται στο ότι μπορούν, αυτές, να εγγυηθούν την ικανοποίησή τους. Όσο περισσότερες φωνές μπαίνουν σε τούτο το παιχνίδι αναγωγής του ανθρώπινου στο βιολογικό, όσο πλαταίνει το μέτωπο που διατυμπανίζει πως «η επιβίωση προέχει» και πως οι λόγοι για να ζούμε δεν είναι παρά μια «πολυτέλεια» όταν «ο λαός πεινάει», όσο δηλαδή φτωχαίνει ο ορίζοντας της ζωής από το σκιάχτρο της απλής επιβίωσης, τόσο περισσότερο μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως η κρίση προχωράει προς την καρδιά του υπάρχοντος πολιτισμού. Διότι αυτές οι φωνές πολλαπλασιάζονται πάντοτε όταν καταρρέουν όλες εκείνες οι ιδέες, οι θεσμοί, οι λόγοι και οι πρακτικές μέσα από τις οποίες ο εκάστοτε κυρίαρχος πολιτισμός παρουσιάζεται πειστικά ως πολιτισμός, δηλαδή βεβαιώνει πως η κοινωνική σχέση σαν λόγος ζωής κοινός είναι ισχυρότερη της γυμνής ανάγκης.

Αναδιάρθρωση

Αρκετά μακριά από την έμφαση στον «καταναλωτισμό», την «ανισορροπία εσόδων-εξόδων» και την εγκατάλειψη της «παραγωγικότητας», που από πολλές πλευρές προβάλλονται σαν εξήγηση της τωρινής κρίσης, η αλήθεια είναι πως αυτή συνδέεται στενά με τη σχεδόν σαραντάχρονη περίοδο μιας ξέφρενης χρησιμοποίησης του πιστωτικού χρήματος ως όπλου κυριαρχίας (αυτό που ονομάστηκε «νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση»), η οποία άντλησε την έμπνευσή της και τις δυνάμεις της από μια τετράδα διακινδυνευμένων «αναδιαρθρώσεων» τού έως τότε καπιταλιστικού συστήματος∙ και συγκεκριμένα:

1.    Μια αναδιάρθρωση του κυρίαρχου συστήματος οργάνωσης, δηλαδή διοίκησης των πραγμάτων, στηριγμένη στην «πανοπτικότητα» που φαινόταν να εξασφαλίζει η πληροφορική επέλαση του Τεχνικού Συστήματος∙

2.    Μια αναδιάρθρωση του κυρίαρχου συστήματος παραγωγής, δηλαδή εργασίας, μέσα από την οποία δόθηκε στους τεχνοκράτες διευθυντικούς υπαλλήλους του κεφάλαιου μερίδιο στη μετοχική σύνθεσή του και επομένως η συμμετοχή τους στη χρηματιστηριακή αντίληψη του «επιχειρείν»∙

3.    Μια αναδιάρθρωση του κυρίαρχου συστήματος κυκλοφορίας, δηλαδή του χρηματοπιστωτικού συστήματος, μέσα από την παραγωγή τζογαδόρικων πιστωτικών «προϊόντων» (subprimes, cds, κ.τ.λ) που αντιμετώπισαν το χρήμα ως εμπόρευμα, δηλαδή ως κάτι που δεν είναι και μάλιστα απαγορεύεται αυστηρά να είναι αν θέλει να επιτελεί τον κεντρικό στο σύστημα ρόλο του ως «δεσμός όλων των δεσμών»∙ και τέλος (μετά το 1990),

4. Μια αναδιάρθρωση του κυρίαρχου συστήματος διανομής, δηλαδή κατανάλωσης, με την πλασματική αύξηση της αγοραστικής δύναμης των μικρομεσαίων και χαμηλών στρωμάτων μέσα από τον ανεξέλεγκτο δανεισμό (αντί μιας αύξησης των μισθών) και, με αυτό τον τρόπο, την υπαγωγή και «συμμετοχή» και αυτών (από τη θέση του καρπαζοεισπράκτορα) στη χρηματιστηριακή αντίληψη του ζην.

Διακινδύνευση 

Οι αναδιαρθρώσεις αυτές δεν διέρρηξαν βέβαια τους «νόμους» συσσώρευσης του κεφαλαίου∙ υπονόμευσαν όμως τους κανόνες της καπιταλιστικής κοινωνίας. Και εδώ θα πρέπει να τονίσουμε πως ο καπιταλισμός, όπως κάθε ανθρώπινος πολιτισμός, δεν ήταν και δεν είναι ποτέ ένα σκέτο «σύστημα δομών». Δεν είναι δηλαδή ένας «μηχανισμός» που αυτοαναπαράγεται «αυτόματα» ακολουθώντας έναν εσωτερικό «φυσικό νόμο», χωρίς την ενεργό παρέμβαση του ανθρώπινου στοιχείου με όλη του την ευφυΐα αλλά και με όλη του την τρέλα. Όπως κάθε πολιτισμός, έτσι και ο καπιταλιστικός, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον τύπο ανθρώπου που του αντιστοιχεί, ούτε χωρίς τη διακινδύνευση.  

Πέρα από τους οποιουσδήποτε «νόμους» του, αποτελεί ένα σύστημα όχι φυσικών νόμων αλλά κανόνων, δηλαδή: ένα σύστημα συλλογικής οργάνωσης λόγων για να ζει κανείς. Και αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αναπαραχθεί μηχανικά χάρη σε κάποια νομοτέλεια, αλλά απαιτεί τον κατάλληλο τύπο ανθρώπου που θα μεριμνά συνειδητά, επίμονα και με προσπάθεια για τη διατήρηση και τις βελτιωτικές αναδιατυπώσεις των κανόνων, που συγκροτούν και συντηρούν το σύστημα ως πολιτισμό.

Έτσι, η σύγχρονη κρίση δεν προέκυψε μονόδρομα από κάποιους «αυτοματισμούς» του καπιταλιστικού κόσμου, αλλά συνδέεται μάλλον με το γεγονός ότι οι αναδιαρθρώσεις που περιγράψαμε, συντελέστηκαν παίζοντας με τους κανόνες του καπιταλιστικού πολιτισμού με τέτοιο τρόπο ώστε υπονόμευσαν τον τύπο ανθρώπου που τους ενσάρκωσε και μεριμνούσε γι’ αυτούς.

Ανασύνθεση

Κοιτάζοντας από πιο κοντά το τοπίο της σημερινής κρίσης, μπορούμε πράγματι να διακρίνουμε την ταξική ανασύνθεση στην κορυφή της καπιταλιστικής πυραμίδας, η οποία έλαβε χώρα τα τελευταία πενήντα χρόνια −μια ανασύνθεση κατά την οποία μια ορισμένη τεχνοκρατική ελίτ προοδευτικά απέπεμψε και τελικά θανάτωσε, όχι απλά τις «μεσαίες τάξεις» όπως λέγεται, αλλά πρωτίστως τον Αστό. 

Πράγματι, το υποκείμενο, ο τύπος ανθρώπου των αναδιαρθρώσεων αυτών, ο πρωταγωνιστής τους, δεν ήταν ακριβώς ο Αστός. Δεν ήταν εκείνο το αδηφάγο Άτομο, που συνάμα ήθελε να είναι και Πολίτης, εκείνος ο αμείλικτος εκμεταλλευτής που ωστόσο δεν μπορούσε να διανοηθεί τη δράση του έξω από μια ιδεολογία προόδου, δημοκρατικότητας και συνολικού μετασχηματισμού κάθε κοινωνίας που του έμοιαζε «καθυστερημένη» πολιτισμικά −αυτός δηλαδή που με την επανάστασή του πριν από λίγους αιώνες έστησε και εγκαινίασε τους κανόνες του καπιταλισμού ως πολιτισμού. Απεναντίας, ήταν, τόσο από την πλευρά του πομπού όσο και του δέκτη τους, ένας τύπος ανθρώπου που, υπήρξε μεν πνευματικό παιδί και κληρονόμος του Αστού, αλλά ανέλαβε να προχωρήσει το σχέδιο του Αστού χωρίς τις ιδεολογικές δεσμεύσεις του και χωρίς κανένα άλλο όραμα πέρα από τον τεχνολογικό μεσσιανισμό. Μιλάμε για το αποχαλινωμένο Άτομο-Ιδιώτη της ύστερης νεωτερικότητας, δηλαδή το νεωτερικό Άτομο κατά την ιστορική στιγμή όπου:

·      αισθάνεται εντελώς βέβαιο για την ικανότητα της Τεχνικής να συντηρεί την κοινωνία υπό τη μορφή Συστήματος («όπως ανοίγω τη βρύση και τρέχει νερό, έτσι απλά ξυπνώ το πρωΐ και ο κόσμος μου συνεχίζεται»)∙

·     νιώθει πλήρως αποδεσμευμένο από την ευθύνη να αγωνίζεται και να μεριμνά το ίδιο για τη συντήρηση της κοινωνίας του∙ και επομένως

·         θεωρεί τον εαυτό του ελεύθερο να πραγματώσει το όνειρο της αστικής νεωτερικότητας, που είδε τον πολιτισμό σαν «πηγή δυσφορίας» και την κοινωνία σαν ένα απλό μέσο προς ανακούφισή της στην υπηρεσία των ατομικών βλέψεων (από όπου και όλες οι ιδέες περί «αόρατου χεριού», «νόμων της αγοράς», και τα παρόμοια, που υποτίθεται ότι τις ισορροπούν αυτόματα και μαγικά).

Αποδιάρθρωση

Έτσι οι αναδιαρθρώσεις που περιγράψαμε, στην ουσία σήμαναν μια διπλή αποδιάρθρωση:

−   την  αποδιάρθρωση των κανόνων της αστικής εποχής του καπιταλιστικού κόσμου, από τους οποίους απέμεινε μόνο η ιδέα του αγώνα κυριαρχίας για την κυριαρχία στο όνομα των γυμνών αναγκών −μια ιδέα κατάλληλη για μια συνθήκη αγριότητας και πάντως όχι πολιτισμού∙

και

−     την αποδιάρθρωση όχι μόνο των επιμέρους συστημάτων αλλά και του ίδιου του δεσμού τους, του «δεσμού όλων των δεσμών» και θεσμού όλων των θεσμών στον κυρίαρχο κεφαλαιοκρατικό πολιτισμό, δηλαδή του χρήματος.

Πράγματι, εκείνο που γίνεται ολοένα και πιο έντονα όσο και τραγικά αντιληπτό −όχι μόνο στους κυριαρχούμενους αλλά και στους ίδιους τους κυρίαρχους− μέσα από την καταφανή πλέον προσπάθεια των Δυνατών να διασώσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα γκρεμίζοντας στην εξαθλίωση τους λαούς τους (υπάγοντας λ.χ. ακόμα και τις συντάξεις στο κερδοσκοπικό παιχνίδι με την προοδευτική παράδοσή τους από το χρηματιστήριο στις ασφαλιστικές εταιρείες), είναι η εξώθηση στα άκρα μιας διπλής αντίφασης του πολιτισμού αυτού. Πρόκειται για:

α) την απογείωση της εσωτερικής αντίφασης του χρήματος, δηλαδή της αντίφασης ανάμεσα στην τεράστια μεταφυσική ισχύ, την οποία υπόσχεται ως ποιότητα («κατέχοντάς με μπορείς να αποκτήσεις όποιο αντικείμενο θέλεις και επιθυμείς εσύ, τον πλούτο όλου του κόσμου αν το θες»), και την τρομακτική μεταφυσική πενία, την οποία πραγματώνει ως ποσότητα («μπορείς ν’ αγοράσεις μόνον ό,τι αντέχει η τσέπη σου και ποτέ δεν θα μπορέσεις να εξισώσεις το περιεχόμενο του πορτοφολιού σου με τον πλούτο όλου του κόσμου»)∙

και ταυτόχρονα

β) την απογείωση της εσωτερικής πολιτισμικής αντίφασης των καπιταλιστικών κοινωνιών ανάμεσα, από τη μια μεριά, στη δημοκρατική υπόσχεση ότι ο καθένας υποτίθεται πως, ως πολίτης, καλείται και μπορεί πραγματικά να συμμετάσχει όχι μόνο σε ένα διάλογο αλλά και στις συλλογικές αποφάσεις που διαμορφώνουν τη ζωή του, κι από την άλλη την ολιγαρχική πρακτική του αποκλεισμού της συντριπτικής πλειοψηφίας από τη σφαίρα των αποφάσεων.

Μηδέν

Όμως αυτή η διπλή αποδιάρθρωση είναι αποδιάρθρωση του «συμβόλου της πίστεως» τούτου εδώ του πολιτισμού! Δεν είναι τριγμός σε κάποιο υποσύστημά του, ούτε σε κάποια επιμέρους ιδεολογία του. Ούτε καν σε κάποιο κεντρικό «μέσον» του. Είναι τριγμός στη ραχοκοκκαλιά του. Κι ένας τέτοιος τριγμός δεν σταματάει χωρίς να χυθούν δάκρυα, αίμα και ιδρώτας. Πολύ περισσότερο μάλιστα, όταν σκεφτούμε ότι την ατμομηχανή του σημερινού καπιταλισμού οδηγεί ένας τύπος ανθρώπου πορωμένος από το πάθος της δύναμης, εθισμένος στην ψευδαίσθηση του τεχνολογικού μεσσιανισμού, παραδομένος στην ιδιωτική αντίληψη ακόμα και της πολιτικής, και επομένως ριζικά ανίκανος να ασχοληθεί με ο,τιδήποτε απαιτεί η συγκρότηση κοινών λόγων ζωής.

Ένας ολόκληρος κόσμος λοιπόν, και όχι μερικές χώρες ή περιοχές μονάχα, βρίσκεται υπό κατάρρευση. Αλλά αυτό δεν σημαίνει, ούτε ότι θα καταρρεύσει αύριο, ούτε κι ότι από την κατάρρευσή του −εάν και όταν συντελεστεί− θα προκύψει οπωσδήποτε μια καλύτερη κοινωνία κι ένας πιο ανθρώπινος πολιτισμός. Ας μην το ξεχνάμε. Είναι άλλο πράγμα η κρίση και άλλο η έξοδος από την κρίση∙ κι είναι άλλο πράγμα η έξοδος από την κρίση και άλλο η έξοδος προς ένα πιο ανθρώπινο πολιτισμό. Εδώ, απατάται οικτρά όποιος πιστεύει πως η ιστορία, παρά τα λοξοδρομίσματά της, δεν είναι παρά μια νομοτελειακή πρόοδος προς το καλύτερο∙ κι ακόμα πιο οικτρά όποιος, στο ίδιο πάνω-κάτω πνεύμα κινούμενος, νομίζει πως η τεχνολογική εξέλιξη αποτελεί ήδη την αντικειμενική βάση για μια περισσότερο ελεύθερη κοινωνία. Τα σημερινά τεχνικά μέσα δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με ό,τι ονομάζουμε «εργαλεία» κι έχουν από δεκαετίες ξεφύγει ακόμα και από ό,τι ονομάζαμε «μηχανές». Ούτε κι η τεχνολογία έχει καμιά σχέση με αυτό που με ιλιγγιώδη πλέον ταχύτητα τείνει να ολοκληρωθεί ως «τεχνικό σύστημα». Με μικρές δόσεις μιλιταρισμού, λ.χ., δεν είναι πολύ δύσκολο η «έξοδος» από την κρίση να είναι προς ένα ακόμα παγκόσμιο σφαγείο. Εάν μάλιστα σε αυτά προσθέσουμε και την ορατή κηδεμόνευση του μεγαλύτερου μέρους των «αντιπολιτευτικών» στο σύστημα δυνάμεων από τις βασικές καταγωγικές ιδέες του κυρίαρχου πολιτισμού (ωφελιμισμός, αναγκοκρατία, γραμμική ιστορικότητα, ιεροποίηση της βίας, τεχνολογικός μεσσιανισμός, κ.λπ.), τότε είναι ξεκάθαρο πως επείγει η απαλλαγή μας από τέτοιου τύπου ψευδαισθήσεις.

Μπροστά στην κρίσιμη καμπή 

Βρισκόμαστε ακόμα σε τροχιά πτώσης προς το πολιτισμικό Μηδέν. Η ίδια η επικράτηση στην πολιτική και τη γενικότερη σκηνή των φωνών που μιζάρουν στις γυμνές ανάγκες, καθώς και η αίσθηση ότι όποια φωνή δεν μπαίνει σε τούτο το παιχνίδι είναι απίθανο να εισακουστεί από ένα ευρύτερο ακροατήριο, σηματοδοτεί μια πτώση του συμβολικού Λόγου, και την αιχμαλώτισή του από το πεδίο της συνθηματολογικής Μαγείας, χαρακτηριστική σε εποχές διάλυσης. Δυο είναι οι κίνδυνοι τώρα για όποιους θέλουν ακόμη να μιλούν, αντέχουν να μιλούν, και δεν μπορούν να κάνουν χωρίς να μιλούν: Η απελπισία, ότι ένας λόγος που δεν υποκύπτει στη «μαγεία», δεν βρίσκει ακροατές∙ και ο πειρασμός να υποκύψουν σε αυτήν προκειμένου να εισακουστούν.

Απέναντι σ’ αυτούς τους θανάσιμους κινδύνους, αυτό που μπορεί να μας βαστήξει όρθιους είναι κατά τη γνώμη μου η πίστη −αυτή η υπέρτατη ένταση ανάμεσα στη βεβαιότητα και την αμφιβολία για κάτι που «γνωρίζουμε» αλλά συνάμα διαρκώς μας διαφεύγει−, πως μόνο μέσα από την αντίσταση σ’ αυτή την απελπισία και σε αυτό τον πειρασμό θα μπορέσει να αρθρωθεί ο «κοινός Λόγος» κι η ραχοκοκκαλιά μιας πιο ανθρώπινης κοινωνίας… όχι μόνο μιας κοινωνίας «αυριανής», αλλά από εδώ και σήμερα, μαζί με εκείνους που γνωρίζουμε κι εκείνους που συναντάμε θελημένα ή αθέλητα στην πορεία μας.

Νηφαλιότητα, άλλωστε, σημαίνει επαγρύπνηση.

  

UPDATE 25/5/2015 Το κείμενο κυκλοφόρησε και στο 4ο τεύχος του εξαιρετικού περιοδικού ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΕΠΑΣ, 10 Μαΐου 2015