Σχόλιο στο βιβλίο του Ζιλ Ντωβέ «Έκλειψη κι επανεμφάνιση του κομμουνιστικού κινήματος» (2002)...

Μετά από 16 χρόνια, ανέβηκε ολόκληρο το πολυσέλιδο αυτό κείμενο στο διαδίκτυο (μαζί με Μια επιστολή στα «Παιδιά της Γαλαρίας» περί Ντωβέ, κομμουνισμού και δημοκρατικής διεκδίκησης, 2003)

 

...

 

οπότε μπορείτε τώρα να το διαβάσετε, και αν θέλετε να το κατεβάσετε, από την ... ακαδημαϊκή σελίδα του Hollowsky, κάνοντας ένα κλικ εδώ!

Ο Μπακούνιν για τον Μαρξ (1871)

Μιχαήλ Μπακούνιν
(1814-1876)

«Το 1848 [ο Μαρξ και εγώ] διαφωνήσαμε. Και πρέπει να πω οτι η αιτία ήταν περισσότερο αυτός παρά εγώ. Είχε μόλις φτιάξει ένα παράρτημα Γερμανών κομμουνιστών στο Παρίσι και τις Βρυξέλλες, και μαζί με τους Γάλλους και μερικούς Άγγλους κομμουνιστές έφτιαξε στο Λονδίνο, με την υποστήριξη του φίλου κι αχώριστου συντρόφου του, Ένγκελς, μια πρώτη διεθνή Ένωση κομμουνιστών από διαφορετικές χώρες. Εκεί, μαζί με τον Ένγκελς και στο όνομα εκείνης της Ένωσης, έγραψε ένα πάρα πολύ αξιοσημείωτο κείμενο, που είναι γνωστό με τίτλο το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος.  

Εγώ, παρασυρμένος από τη μέθη του επαναστατικού κινήματος στην Ευρώπη, ασχολιόμουν πολύ περισσότερο με την αρνητική απ’ ό,τι με τη θετική πλευρά αυτού του κινήματος, δηλαδή πολύ περισσότερο με την ανατροπή του υπάρχοντος παρά με την οικοδόμηση και την οργάνωση αυτού που έπρεπε να υπάρξει.

Ωστόσο, σε ένα σημείο είχα δίκιο εγώ και όχι ο Μαρξ. Σαν Σλάβος, ήθελα τη χειραφέτηση της σλάβικης φυλής από το ζυγό των Γερμανών μέσω της επανάστασης, δηλαδή μέσω της καταστροφής της Ρώσικης, της Πρωσικής, της Αυστριακής και της Τούρκικης αυτοκρατορίας, και μέσω της αναδιοργάνωσης των λαών από τα κάτω προς τα πάνω χάρη στη δική τους ελευθερία, πάνω στη βάση της πλήρους οικονομικής και κοινωνικής ισότητας −και όχι με τη βία μιας εξουσίας, όσο επαναστατική κι αν ήθελε να λέγεται, και όσο ευφυής κι αν ήταν πραγματικά.

Από τότε κιόλας είχε διαγραφεί η διαφορά των συστημάτων που μας χωρίζει σήμερα με τρόπο εντελώς συνειδητό πλέον από την πλευρά μου. Οι ιδέες μου και οι βλέψεις μου δεν άρεσαν διόλου στον Μαρξ, πρώτα πρώτα επειδή δεν ήταν δικές του× έπειτα, επειδή ήταν αντίθετες προς τις αντιλήψεις του που υποστηρίζουν έναν εξουσιαστικό κομμουνισμό× και τέλος, επειδή, σαν Γερμανός πατριώτης, δεν αποδεχόταν τότε, όπως δεν αποδέχεται ούτε και σήμερα, το δικαίωμα των Σλάβων να χειραφετηθούν από το ζυγό των Γερμανών, μιάς και σκέφτεται, σήμερα όπως και τότε, πως οι Γερμανοί έχουν το καθήκον να εκπολιτίσουν τους Σλάβους, δηλαδή να τους εκγερμανίσουν με το καλό ή με το ζόρι».

Μιχαήλ Μπακούνιν, Δεκέμβριος 1871

 από το βιβλίο Michel Bakounine et les autres

εκδ. 10/18, σειρά “Μαύρο και Κόκκινο” (Παρίσι, 1976)

Σημ. HS.  Το βιβλίο Michel Bakounine et les autres είναι μια συνοπτική, αλλά πολύ πλούσια ανθολογία κειμένων, επιστολών, αναφορών, εγγράφων, μαρτυριών και άλλων τεκμηρίων για την προσωπικότητα του μεγάλου αναρχικού, από ένα πλήθος προσώπων (από τις αδελφές του έως τον Χέρτσεν κι από τον Μαρξ έως τον Κροπότκιν και τον Καφιέρο) και από τον ίδιο τον Μπακούνιν. Εξαιρετικό! 

 

Εκδόθηκε με τις φροντίδες του Άρθουρ Λένινγκ (1899-2000), Ολλανδού αναρχικού, αναρχοσυνδικαλιστή αγωνιστή, δοκιμιογράφου και ιστορικού, που είναι μια ιστορία μόνος του: συνιδρυτής (το 1919) μαζί με τον Ρούντολφ Ρόκερ της F.A.U.D. (Ελεύθερη Εργατική Ένωση Γερμανίας)∙ παίρνει ενεργό μέρος στην εκστρατεία για την απελευθέρωση των Σάκκο και Βαντσέτι στις ΗΠΑ όπως και στους αγώνες για την υπεράσπιση των διωκώμενων αναρχικών στη νεαρή ΕΣΣΔ∙ το 1927 ιδρύει το περιοδικό i.10 με το οποίο συνεργάζονται προσωπικότητες όπως ο Πιέτ Μόντριαν, ο Καντίνσκι, ο Λε Κορμπιζιέ, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ο Μαξ Νετλάου, ο Όττο Ρύλε κι ο Αλεξάντερ Μπέρκμαν, μια ιστορία ο καθένας τους!∙ συνδιδρυτής της αναρχοσυνδικαλιστικής Διεθνούς Ένωσης Εργατών (ΑΙΤ, 1933-1936)∙ μαχητής στις αναρχικές διεθνείς ταξιαρχίες που πολέμησαν στην Ισπανία το 1936∙ και συνιδρυτής, από το 1935, του περίφημου Ινστιτούτου Κοινωνικής Ιστορίας (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, IISG) στο Άμστερνταμ, στο οποίο μπορεί να βρει κανείς α-πί-στευ-το υλικό από την ιστορία του εργατικού κινήματος.

Μόνο η συγκίνηση διαρκεί

 

Το ζητούμενο δεν μπορεί να είναι  η συντήρηση του παρελθόντος,

αλλά η εκπλήρωση της παλαιάς ελπίδας...

Ψυχή και Ζωή | Μανιφέστα 15

Μαρίνα Τσβετάγιεβα
(1898-1941)

Τώρα μιλήστε μου ανοικτά: έχετε έναν άλλο κόσμο εκτός από τον δικό μου: δηλαδή τον κόσμο της ΨΥΧΗΣ; Σημαίνουν μήπως κάτι στη ζωή σας: οι δουλειές τα χρήματα, οι φίλοι, οι ιδέες, οι πόλεμοι, τα νέα, οι ανακαλύψεις, οι αλλαγές κυβερνήσεων, τα αθλητικά, η μόδα- όλα αυτά με τα οποία γεμίζει η μέρα (πιο απλά "Οι Μέρες")*

 

Εκτός από την αντανάκλαση τους στον κόσμο της Ψυχής φυσικά (αυτό είναι η φαντασία!), γιατί εκεί: το νερό δεν είναι νερό και η γη δεν είναι γη. Υπάρχουν όλα αυτά για σας ως τέτοια;

 

"Η επαγγελματική ζωή", "η αντρική ζωή¨,"η κοινωνική ζωή", και ύστερα από μικρή παύση - η οικογενειακή ζωή. (Η μόνη χωρίς εισαγωγικά.) Ψυχαγωγία; Θεάματα;Επισκέψεις; Καβγάδες για διάφορα θέματα; Λογοτεχνικά ρεύματα; Ποδόσφαιρο; Τεχνική; Ζητήματα προσχολικής αγωγής; Συνέδρια; Η μοίρα της Ευρώπης; Οι διαλέξεις του Μπερντάγιεφ;

 

Φίλε μου , αν είστε αδιάφορος απέναντι σε όλα αυτά, είστε κενός, όπως εγώ. Είστε κενός, όπως η Μουσική. Είστε χωρίς γεγονότα. Είστε .... 

Θα σας είναι εύκολο να πεθάνετε.

Αλλά να ΖΗΣΕΤΕ - θα σας είναι δύσκολο!

-----------------

*Τίτλος εφημερίδας της ρώσικης διασποράς

Σημ. Izi. Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα είναι μια από τις μεγάλες ποιήτριες του κόσμου. Το έργο της καταλαμβάνει πολλούς τόμους. Θεατρικά, πεζά ποιήματα απομνημονεύματα, στοχασμοί, άσκησαν και ασκούν μεγάλη επίδραση και αποτελούν έμπνευση για τις σύγχρονες γενιές. Το έργο της, αξεχώριστο από την ζωή της, είναι μια γέφυρα στο θλιβερό και κακοτράχαλο φαράγγι της  Ιστορίας. Γεννήθηκε στη Ρωσία  στις 8 Οκτωβρίου του 1898, πέθανε δύσκολα στις 31 Αυγούστου του 1941 στην Ρωσία. "Μην με θάψετε ζωντανή!  Βεβαιωθείτε καλά!" προέτρεπε τους μάρτυρες του αυτοχειριασμένου σώματός της (που τελικά ήταν ο ίδιος της ο γιός). Ένα από τα τελευταία ντοκουμέντα της, πέντε ημέρες πριν τον  θάνατο της, είναι μια σύντομη αίτηση προς το Σοβιέτ της Ένωσης Λογοτεχνών (Λιτφοντ) γράφει:

Προς το Σοβιετ του Λιτφοντ
Σας παρακαλώ να με προσλάβετε για τη δουλειά της λαντζέρισας στην καντίνα του Λιτφοντ που πρόκειται να ανοίξει.
Μ.Τσβετάγιεβα
26 Αυγούστου 1941

 (βλ. Μαρίνα Τσβεταγιεβα, Μια ζωή μέσα στην Φωτιά εκδ. Εστία, μετ από τα γαλλικά Μαρω Κάτσικα, από τα ρωσικά Ανδριανα Χαχλα)

Φωτογραφίες από το Βερολίνο

 

Περισσότερα>>>>

in Practice

Προσεχώς..........

Δέκα Θέσεις για τον Μαρξισμό σήμερα (1950)

 

Καρλ Κορς

1.Στο εξής δεν έχει νόημα να αναρωτιόμαστε κατά πόσον η διδασκαλία του Μάρξ και του Ενγκελς στην εποχή μας είναι θεωρητικώς αποδεκτή και πρακτικώς εφαρμόσιμη.

2.Όλες οι απόπειρες για την αποκατάσταση της μαρξιστικής θεωρίας ως συνόλου και στην αρχική της λειτουργία ως θεωρίας της κοινωνικής επανάστασης της εργατικής τάξης είναι σήμερα αντιδραστικές ουτοπίες.

3. Εν τούτοις, για καλό καθώς και για κακό, βασικά στοιχεία της διδασκαλίας του Μαρξ διατηρούν την δύναμή τους , αφού άλλαξαν λειτουργία και θέατρο. Επί πλέον , η πράξη του παλαιού μαρξιστικού κινήματος έδωσε ισχυρή ώθηση σε διάφορες πρακτικές που φέρνουν  αντιμέτωπους σήμερα τους λαούς και τις τάξεις.

4.Το πρώτο βήμα, για να ξαναστηθεί στα πόδια της μια επαναστατική θεωρία και πράξη, είναι η ρήξη μ' αυτόν τον μαρξισμό που έχει την αξίωση να μονοπωλεί την πρωτοβουλία της επανάστασης και την θεωρητική και πρακτική της καθοδήγηση.

5.Ο Μαρξ δεν είναι σήμερα παρά ένας από τους πολλούς προδρόμους, θεμελιωτές και συνεχιστές του σοσιαλιστικού κινήματος της εργατικής τάξης. Όχι λιγότερο σημαντικοί είναι οι λεγόμενοι ουτοπικοί σοσιαλιστές, από την εποχή του Τόμας Μουρ ως την δική μας. Όχι λιγότερο σημαντικός ένας μεγάλος αντίπαλος του Μάρξ, όπως ο Μπλανκί, και αδιάλλακτοι εχθροί, όπως ο Προυτόν και ο Μπακούνιν. Όχι λιγότερο σημαντικές στο τέλος, είναι οι πιο πρόσφατες εξελίξεις όπως ο γερμανικός ρεβιζιονισμός, ο γαλλικός συνδικαλισμός και ο ρώσικος μπολσεβικισμός.

6.Ιδιαιτέρως κρίσιμα στο μαρξισμό είναι τα ακόλουθα σημεία

   α. Το ότι πρακτικώς εξαρτήθηκε από μη αναπτυγμένες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες στην Γερμανία και σ'όλες τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης όπου θα αποκτούσε πολιτική σημασία

   β. Η απόλυτη προσκόλλησή του σε πολιτικές μορφές της αστικής επανάστασης.

   γ.Το να θεωρεί χωρίς συζήτηση την προηγούμενη οικονομική κατάσταση της Αγγλίας ως πρότυπο για την μελλοντική εξέλιξη ολων των χωρών και ως προκαταρκτικό όρο για την μετάβαση προς το σοσιαλισμό.

Σ' αυτό προσθέτουμε:

   δ.Τις συνέπειες των επανηλλημένων απελπισμένων και αντιφατικών αποπειρών του να καταργήσει αυτές τις συνθήκες

7.Απ'αυτές τις συνθήκες πράγματι προέκυψαν:

   α)Η υπερεκτίμηση του Κράτους ως αποφασιστικού οργάνου της κοινωνικής επανάστασης.

   β)Η μυστικιστική ταύτιση της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονομίας με την κοινωνική επανάσταση της εργατικής τάξης

   γ) Η διφορούμενη κανονική ανάπτυξη αυτής της πρώτης μορφήςτης μαρξιστικής θεωρίας της επανάστασης με το μπόλιασμα με μια θεωρία της κομμουνιστικής επανάστασης σε δ'υο φάσεις· αυτή η θεωρία, στρεφόμενη αφ' ενός εναντίον του Μπλανκί και αφέτέρου εναντίον του Μπακούνιν, αποσπά ταχυδακτυλουργικά από το σημερινό κίνημα την πραγματική χειραφέτηση της εργατικής τάξης τοποθετώντας της σε ένα αόριστο μέλλον.

8.Αυτό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα βάση του οποίου κατατάσουμε την ανάπτυξη του λενινισμού ή μπολσεβικισμού· και μ' αυτήν την καινούρια μορφή μεταφέρθηκε ο μαρξισμός στην Ρωσία και την Ασία.

Ταυτόχρονα έγινε η ανάπτυξη του μαρξιστικού σοσιαλισμού , που από θεωρία επαναστατική, έγινε καθαρή ιδεολογία. Αυτή η ιδεολογία θα μπορούσε να είναι και ήταν, υποταγμένη σε μια ολόκληρη σειρά διάφορων σκοπών.

9.Απ΄αυτήν την άποψη πρέπει να κρίνουμε με κριτικό πνεύμα  τις δύο ρώσικες επαναστάσεις, του 1917 και του 1928*, και απάυτήν την άποψη πρέπει να ορίζουμε τις λειτουργείες που εκπλήρωσε σήμερα ο μαρξισμός στην Ασία και σε παγκόσμια κλίμακα.

10. Η εξουσία, να κανονίζουν όπως θέλουν την παραγωγή της ίδιας τους της ζωής οι εργάτες, δεν θα πηγάσει από το ότι θα καταλάβουν, στις διεθνείς και παγκόσμιες αγορές, τις θέσεις που εγκατέλειψε ο αυτο-αναιρούμενος και δήθεν ελεύθερος ανταγωνισμός των μονοπολιακών ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής. Αυτή η εξουσία δεν μπορεί να προκύψει παρά από την συντονισμένη επέμβαση όλων των τάξεων που σήμερα είναι αποκλεισμένες , σε μια παραγωγή, που και σήμερα ήδη, τείνει προς την μονοπολιακή και σχεδιασμένη ρύθμιση, σε όλες τις σχέσεις.

 

 Karl Korsch: Δέκα Θέσεις για τον Μαρξισμό Σήμερα (1950)

 

* YΓ Ιzi Υποθέτουμε πως τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται ο συγγραφέας μιλώντας για "ρωσική επανάσταση του 1928"-και για τα οποία κρίσιμα υπήρξε το έτος αυτό- είναι:

α) το λεγόμενο "σοβιετικό θερμιδόρ" δηλαδή η αποφασιστική νίκη και ο θρίαμβος της "σταλινικής γραφειοκρατίας" πάνω στην επαναστατική πρωτοπορία, στο μπολσεβίκικο κόμμα και το πρόγραμμα του Λένιν, η υποκατάσταση στην εργατική τάξη και το κόμμα της, του νέου διευθυντικού στρώματος που ήδη θεμελιώνει την δική του κυριαρχία, απαλλαγμένη στο εξής από κάθε έλεγχο, πάνω στην νέα κοινωνία

β) τα "έκτακτα" μέτρα της σοβιετικής γραφειοκρατίας εναντίων των εύπορων χωρικών (των "Κουλάκων") μέσα στις συνθήκες άμεσου κινδύνου λιμού, που αποτέλεσε την πανικόβλητη έναρξη της βίαιης "ολοκληρωτικής κολεκτιβοποίησης της γεωργίας", καθώς και της εντατικής και γρήγορης εκβιομηχάνισης . 

Η μετάφραση και η υποσημείωση εδώ είναι του Μανόλη Λαμπρίδη από το 1976. Για περισσότερα κείμενα του Κ. Κορς, εδώ.

Δεύτερη και τελευταία επιστολή στα «Παιδιά της Γαλαρίας»

Αθήνα, 10/11/2005

Πληροφορήθηκα πριν λίγες μέρες, και στη συνέχεια το διαπίστωσα με τα μάτια μου, πως μου κάνατε την τιμή να με περιλάβετε, δια χειρός Λασεναίρ ετούτη τη φορά, και στο καινούργιο τεύχος του περιοδικού σας (τχ. 11, Σεπτέμβρης 2005). Μάλιστα και πάλι, όπως πριν δυο χρόνια (τχ. 10, Ιούνιος 2003), μέσω μιάς … υποσημείωσης.

Για να μην παρεξηγηθούμε χωρίς λόγο, διευκρινίζω ευθύς εξαρχής πως δεν απαιτώ καθόλου, ούτε καν ζητάω, ν’ απαντάτε στις κριτικές μου ή και γενικότερα σε ό,τι λέω και γράφω. Ούτε είστε υποχρεωμένοι να μου απαντάτε με κάποιο κείμενο, έστω κι αν εγώ σάς απεύθυνα ώς τώρα δύο κείμενα και μάλιστα πολυσέλιδα. Έχετε μάλιστα κάθε δικαίωμα να μου απαντάτε με απλές υποσημειωσούλες, όσο γελοίο κι αν είναι αυτό, αλλά και το δικαίωμα να μην μου απαντήσετε ποτέ τίποτα. Στο κάτω κάτω, ποιός είμαι εγώ;

Φαίνεται όμως πως τα κριτικά επιχειρήματα, που σάς απεύθυνα πριν 3 χρόνια με αφορμή το βιβλίο του Ζιλ Ντωβέ Έκλειψη κι επανεμφάνιση του κομμουνιστικού κινήματος [1], αλλά και η Επιστολή μου με θέμα «δημοκρατία και κομμουνισμός» (που σάς έστειλα τον Ιούνιο του 2003, απαντώντας στην πρώτη υποσημειωσούλα σας), κάτι σάς «είπανε»× και μάλιστα κάτι το αρκετά δυσάρεστο κι ενοχλητικό μεν αλλά καθόλου ασήμαντο, μηδαμινό ή αδιάφορο, ώστε να το αφήσετε εντελώς αναπάντητο. Μπήκατε λοιπόν δυό φορές στον κόπο να με περιλάβετε, έστω και με υποσημειωσούλες, και κατά κάποιον τρόπο σάς ευχαριστώ γι’ αυτό.

Αν όμως δεν είστε διόλου υποχρεωμένοι να μου απαντάτε, ούτε καν να μου απαντάτε μ’ ένα τρόπο (και κόπο) ανάλογο του δικού μου, ωστόσο είστε απόλυτα υποχρεωμένοι, από τη στιγμή που αποφασίζετε να μου απαντήσετε, να το κάνετε τουλάχιστον με εντιμότητα.

Στην προηγούμενη υποσημειωσούλα σας (τχ. 10) «απαντήσατε» πλαγίως με δυο γραμμούλες – παραθέτοντας κι ένα τεχνηέντως ξεκομμένο κομματάκι τριών γραμμών απ’ όσα έγραφα – στην εκτενή και διεξοδική κριτική που είχα κάνει πολύ καιρό νωρίτερα στο παραπάνω βιβλίο του Ζιλ Ντωβέ. Τουλάχιστον όμως τότε, πριν δυόμιση χρόνια, είχατε τη στοιχειώδη εντιμότητα να παραπέμψετε τους αναγνώστες σας στην ιστοσελίδα happyfew.gr, από την οποία θα μπορούσαν να προμηθευτούν ολόκληρο το κείμενο των Σχολίων μου και να σχηματίσουν την όποια άποψή τους από μόνοι τους. Αυτό μείωνε κάπως το γεγονός οτι εκείνη η υποσημειωσούλα σας ήταν σκέτη … ταμπελοκόλληση, αφού με είχατε τσουβαλιάσει αυθαίρετα και βέβαια χωρίς κανένα επιχείρημα.

Για το τσουβάλιασμα εκείνο και το πόσο αυθαίρετο ήτανε, σάς είχα απαντήσει παρευθύς με επιστολή μου 17 σελίδων (14 Ιουνίου 2003), γεμάτη από ντοκουμέντα κι  επιχειρήματα, και χωρίς να σάς τσουβαλιάζω σε καμμιά στιγμή. Ουδέποτε μου απαντήσατε σ’ εκείνη την επιστολή, όπως άλλωστε ουδέποτε απαντήσατε στα κριτικά σχόλιά μου πάνω στο βιβλίο του Ντωβέ. Αλλά έστω× ίσως να μην έχετε χρόνο ν’ ασχολείστε σοβαρότερα με τις κριτικές μου, παρ’ όλο που η όποια έλλειψη χρόνου δεν δικιολογεί το τσουβάλιασμα κι ακόμα λιγότερο την έλλειψη ευθύτητας κι εντιμότητας.

Σ’ αυτήν εδώ όμως, τη νέα υποσημειωσούλα σας το προηγούμενο τσουβάλιασμα μοιάζει παρανυχίδα μπροστά στις χοντράδες, με τις οποίες με χαρακτηρίζετε … χωρίς βέβαια κανένα επιχείρημα και πάλι. Κι εδώ διαπρέψατε στην ταμπελοκόλληση, μόνο που τώρα το παραχέσατε.

Πρώτη επιστολή στα «Παιδιά τής Γαλαρίας» | Περί Ντωβέ, κομμουνισμού και δημοκρατικής διεκδίκησης

Αθήνα, 14/7/2003

Αγαπητοί Γκαράνς, Λασεναίρ, Μάριους, Ντεμπυρό και Γ.,

Διάβασα το τελευταίο τεύχος (αρ. 10, Ιούνιος 2003) τού περιοδικού σας, που το αφιερώνετε στούς «δημοκράτες, ένοπλους και μη, και τούς ειρηνιστές». Συνολικά μπορώ να πω οτι το βρήκα ενδιαφέρον, με την έννοια οτι παρουσιάζει κάμποσες καλές διευκρινήσεις ορισμένων ζητημάτων και, κυρίως, έναν άξονα σκέψης. Έστω κι αν δεν συμφωνώ με το συγκεκριμένο άξονα, θεωρώ οτι είναι σημαντικό που κάποιοι «συμμαζεύουν» τη σκέψη τους μέσα στις σημερινές συνθήκες τής γενικευμένης φίρδην-μίγδην «σκέψης».

Σε μια υποσημείωση όμως τού κεφαλαίου Τι είναι η περίφημη δημοκρατία και γιατί δεν αξίζει να την υπερασπιζόμαστε, με αναφέρετε σαν … «ένα ακόμα επικριτή τής κομμουνιστικής θεωρίας και υπέρμαχο τής δημοκρατίας» (σελ. 68). Σάς οφείλω λοιπόν μιάν απάντηση, δεδομένου μάλιστα οτι το συγκεκριμένο κεφάλαιό σας αλλά και το επόμενο (Ο κομμουνισμός ως πρακτική ανθρώπινη κοινότητα, σελ 80-83), είναι κατά κάποιον τρόπο και μια τοποθέτησή σας πάνω στα δικά μου Σχόλια στο βιβλίο τού Ζιλ Ντωβέ, “Έκλειψη και επανεμφάνιση τού κομμουνιστικού κινήματος”, που σάς έδωσα πριν από 8 μήνες —χωρίς από τότε να μου απαντήσετε.

Μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός οτι την υποσημείωση αυτή (υπ’ αρ. 53), που αναφέρεται στη ημιφάλακρη αφεντομουτσουνάρα μου και παραπέμπει στο παραπάνω γραπτό μου, την βάλατε στο τέλος τής εξής πρότασής σας: «Σε όλο το φάσμα, όπως είδαμε, από την άκρα αριστερά ώς τούς συντηρητικούς, φαίνεται να υπάρχει συμφωνία οτι η δημοκρατία, ως πρακτική και ιδεολογία, εμπεριέχει το κλειδί τής επίλυσης όλων τών κοινωνικών προβλημάτων» (σελ.68). Αυτό σημαίνει προφανώς οτι, κατά τη γνώμη σας, στην παραπάνω συμφωνία όλου τού πολιτικού φάσματος μετέχει και η αυτού ταπεινότης μου× και οτι υποστηρίζω πως η δημοκρατία «εμπεριέχει το κλειδί τής επίλυσης όλων των κοινωνικών προβλημάτων»!

Εντάξει. Από τη στιγμή που μιλάω δημόσια, δέχομαι οτι ο οποιοσδήποτε μπορεί να έχει την οποιαδήποτε γνώμη για όσα λέω. Αρκεί ωστόσο να αποδεικνύει οτι η γνώμη του κάπου πατάει γερά και δεν είναι απλώς πυροτέχνημα. Όχι για κανέναν άλλο λόγο αλλά απλώς επειδή, φίλη μεν η πολεμική, φιλτάτη δε η αλήθεια.

Σας ρωτάω λοιπόν: πού βρε παιδιά, σε ό,τι έχω γράψει στα Σχόλια στο βιβλίο τού Ζιλ Ντωβέ ή αλλού, με έχετε δει να υποστηρίζω ότι η δημοκρατία … «εμπεριέχει το κλειδί τής επίλυσης όλων τών κοινωνικών προβλημάτων»;

Η θέση μου είναι σαφής και απέχει μερικά έτη φωτός από το παραπάνω. Αυτό που υποστήριξα κριτικάροντας το βιβλίο τού Ντωβέ, δεν είναι βέβαια πως η δημοκρατία εμπεριέχει το κλειδί για την επίλυση όλων (!) τών κοινωνικών προβλημάτων. Ούτε οτι αρκεί η δημοκρατική (ή όποια άλλη) μορφή για να μετασχηματιστεί το περιεχόμενο τών κοινωνικών σχέσεων.

Υποστήριξα οτι δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε τη μορφή ανεξάρτητα από το περιεχόμενο. Έδειξα, αρκετά λεπτομερειακά, τις αντιφάσεις και το αδιέξοδο τής προσπάθειας τού Ντωβέ να εμμένει στο περιεχόμενο παραμελώντας τη μορφή. Δεν πήρα το μέρος τής μορφής κατά τού περιεχομένου αλλά τόνισα πως ένα από τα κύρια προβλήματα τής κομμουνιστικής θεωρίας είναι «η αδυναμία [της] να συλλάβει με μια ενιαία κίνηση τη 'μορφή' και το 'περιεχόμενο' τού κομμουνισμού» (Σχόλια στο βιβλίο τού Ζιλ Ντωβέ…).

Επανέλαβα επίσης, καμμιά 80αριά χρόνια μετά τον Καρλ Κορς, οτι η «αντικειμενική» (ανάπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων) και η «υποκειμενική» (ταξική πάλη) θεώρηση τής ιστορίας οριοθέτησαν — ήδη απ' τον Μαρξ — δύο διαφορετικές οπτικές μέσα στην κομμουνιστική θεωρία, που δεν κατόρθωσαν ώς σήμερα να συγκλίνουν σε μια ενιαία θεώρηση. Επιχείρησα να ξαναθυμίσω τη σχέση μεταξύ τού περιεχομένου τών κοινωνικών σχέσεων με την οργανωτική τους μορφή, όπως και τη σχέση μεταξύ αντικειμενικού και υποκειμενικού, σαν ζητήματα που η κομμουνιστική θεωρία άφησε στο σκοτάδι× και υπογράμμισα οτι «σήμερα που, έπειτα από την εμπειρία τής δεκαετίας τού '60, γνωρίζουμε οτι δεν μπορούμε ν' αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς ν' αλλάξουμε τον εαυτό μας και αντίστροφα, γίνεται όλο και πιο σαφές οτι η αδυναμία αυτή τού ιστορικού κομμουνιστικού κινήματος βρίσκεται στη ρίζα τής 'έκλειψής' του» (Σχόλια…) [1].

Μέσα σ’ αυτό τον άξονα σκέψης πρότεινα τη δημοκρατική διεκδίκηση σαν την οργανωτική μορφή τόσο ενός ανώτερου σταδίου κοινωνικών σχέσεων όσο και τής οποιασδήποτε «τάσης» προς αυτό. Βέβαια προχώρησα και σε μια κριτική ορισμένων από τις βασικές απόψεις τού υλιστικού ντετερμινισμού, μιά και θεωρώ πως ευθύνονται για τις αντιφάσεις και τ' αδιέξοδα τού Ντωβέ και τής κομμουνιστικής θεωρίας γενικότερα. Αλλά σε καμμιά στιγμή δεν υποστήριξα, ούτε υποστηρίζω, οτι η δημοκρατία (ή οποιαδήποτε άλλη οργανωτική μορφή) «εμπεριέχει το κλειδί για την επίλυση όλων τών κοινωνικών προβλημάτων», όπως μού αποδίδετε!

Έτσι, ενώ πράγματι είμαι «υπέρμαχος τής δημοκρατίας», όπως το λέτε σωστά, δεν είμαι βέβαια υπέρμαχος τής παραπάνω άποψης που εντελώς αυθαίρετα και λανθασμένα μού χρεώνετε.

Όσο για το «επικριτής τής κομμουνιστικής θεωρίας», φαντάζομαι οτι θα γνωρίζετε πως «επικρίνω» σημαίνει «ψέγω, σχολιάζω δυσμενώς, αποδοκιμάζω». Μέχρι να πληροφορηθώ από την υποσημείωσή σας οτι «επικρίνω» την κομμουνιστική θεωρία, είχα την εντύπωση οτι την έκρινα. Αν τώρα, κατά τη γνώμη σας, η κριτική ισοδυναμεί με αποδοκιμασία, μήπως θα έπρεπε να σβύσουμε τη λέξη «κριτική» από το λεξιλόγιό μας, να την αντικαταστήσουμε με τη λέξη «επίκριση» και να περιορίσουμε τη σκέψη μας στο δίπολο «αποδοκιμασία» ή «επιδοκιμασία»;

*

Δεν θα επιμείνω σε ορισμένες λεπτομέρειες τής αυθαίρετης από την πλευρά σας συνταύτισής μου με αυτή τη «συμφωνία όλου τού πολιτικού φάσματος» περί δημοκρατίας — όπως για παράδειγμα στο οτι, κατ' αυτό τον τρόπο, με τσουβαλιάζετε ετσιθελικά με τις (εντελώς άσχετες με ό,τι εγώ λέω) «σύγχρονες θεωρίες [περί δημοκρατίας, που] συγκλίνουν στη θεώρηση τής δημοκρατίας ως ενός συστήματος λήψης κυβερνητικών αποφάσεων, δίνοντας έμφαση στις μορφές μέσω τών οποίων συγκροτείται η σχέση τού ατόμου με το κράτος» («Τα παιδιά τής γαλαρίας», τχ 10, σελ. 69)× ή με τις «δημοκρατικές απολογητικές θεωρίες [που] χαρακτηρίζονται από πλήρη έλλειψη ανάλυσης τών σύγχρονων κοινωνικών σχέσεων» (σελ. 73)× ή μ' εκείνες τις δημοκρατικές θεωρήσεις που επιδιώκουν «την ενοποίηση στη βάση τής συγκαλυμμένης εκμετάλλευσης» (στο ίδιο, σελ. 82).

Ούτε θα μπω στον πειρασμό να σάς αντιπαραθέσω μια — ανάλογη με τη δική σας περί τής δημοκρατίας — ιστορία τού κομμουνισμού και τών περισσότερο ή λιγότερο σύγχρονων θεωριών του, μέσ' από την οποία θα μπορούσε εύκολα κανείς να δείξει, διαπράττοντας ανάλογα με τα δικά σας αυθαίρετα τσουβαλιάσματα, «τι είναι αυτός ο περίφημος κομμουνισμός και γιατί δεν αξίζει να τον υπερασπιζόμαστε».

Κι αυτό για δύο λόγους. Πρώτον, επειδή δεν μ' αρέσει να τσουβαλιάζω αυθαίρετα κανέναν, ειδικά όταν προσπαθεί να βρει μιαν άκρη ξαναπιάνοντας κομμένα νήματα× και δεύτερον επειδή αναγνωρίζω οτι, στη δύσκολη θέση που βρίσκομαι εγώ όταν προσπαθώ να ξαναδώσω ένα ορισμένο νόημα στη λέξη «δημοκρατία», βρίσκεστε κι εσείς που προσπαθείτε να ξαναδώσετε ένα ορισμένο νόημα στη λέξη «κομμουνισμός».

Θα καταπιαστώ λοιπόν με κάτι που θεωρώ πιο ουσιαστικό, δηλαδή με τις βασικές θέσεις σας για τη δημοκρατία, όπως φαίνονται μέσ' από τρία κυρίως σημεία τού κειμένου σας, τα οποία θα σχολιάσω εδώ με τη σειρά τους στις παρακάτω ενότητες 1, 2 και 3.