Φόρος τιμής στον τριδιαλεκτικό Στέφανο Λουπάσκο

 

Stéphane Lupasco (1900-1988)

Σημ. HS. - Για όσους μπήκαν στον κόπο να μελετήσουν το βιβλίο  του Άσγκερ Γιόρν Αγριότητα, Βαρβαρότητα και Πολιτισμός (εκδ. Αλήστου Μνήμης, 2003) και ίσως βρήκαν αξιόλογη την «τριλεκτική μέθοδο» του, νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον μια γνωριμία με την «τριδιαλεκτική» σκέψη του Γαλλορουμάνου φιλόσοφου της επιστήμης Stéphane Lupasco (1900-1988), που υπήρξε μια από τις πηγές του θαυμαστού Δανού. Την παρουσιάζω λοιπόν εδώ πολύ συνοπτικά στηριγμένος κυρίως στο βιβλίο του L’ Univers Psychique. La Fin de la Psychanalyse (Το Ψυχικό Σύμπαν. Το τέλος της ψυχανάλυσης, εκδ. Denoel/Gonthier, 1978). —  Το κείμενο που ακολουθεί πρωτοδημοσιεύτηκε το 2002 στην ιστοσελίδα happyfew.

 

*

Τα τρία σύμπαντα και η «τριδιαλεκτική» τους

Ο Λουπάσκο μελέτησε το πρόβλημα της ύλης και της ενέργειας από τη δεκαετία του  1950 και οδηγήθηκε να διακρίνει τρία «σύμπαντα». Το μακροφυσικό, το μικροφυσικό και το νευροψυχικό.

Κατ’ αυτόν, η εντροπία και το β΄ θερμοδυναμικό αξίωμα (το κατά κάποιο τρόπο αξίωμα του  «θανάτου» κάθε κλειστού συστήματος ενεργείας) ισχύουν κυρίως στο μακροφυσικό σύμπαν. Εδώ, λέει, παρατηρούμε την τάση για διαρκή ανταλλαγή και μετασχηματισμό των μορφών της ενέργειας, μια διαδικασία μες από την οποία κάθε φορά ένα ορισμένο ποσό ενέργειας εκπίπτει ποιοτικά στην κατάσταση της θερμικής ενέργειας οδηγώντας προοδευτικά σε μια ενεργειακή ομοιογένεια, ισοδύναμη με τον «θάνατο».

Ωστόσο στο μικροφυσικό κόσμο, τον κόσμο του ατόμου και των ηλεκτρονίων, ισχύει κυρίως το αντίθετο αξίωμα. Με εξαίρεση τα φωτόνια, τα ηλεκτρόνια ανθίστανται σθεναρά σε οποιαδήποτε ενεργειακή ανταλλαγή. Εδώ φαίνεται πράγματι να ισχύει το λεγόμενο αξίωμα του «αποκλεισμού», ή αξίωμα του Pauli: το ηλεκτρόνιο (και άλλα ηλεκτρικά σωματίδια όπως το πρωτόνιο) αποκλείει κάθε άλλο ηλεκτρόνιο από την κβαντική ενεργειακή κατάστασή του μέσα σ’ ένα πυρήνα. Έτσι, ενώ στο μακροφυσικό σύμπαν οδηγούμαστε σε μια ενεργειακή ομοιογένεια, στο μικροφυσικό σύμπαν έχουμε μια αντίσταση σ’ αυτήν και μια εμμονή στην ενεργειακή ετερογένεια, ή «αντί-εντροπία».

Συνεπώς υπάρχουν, κατά τον Λουπάσκο, δύο ανταγωνιστικά αξιώματα μέσα στη συστηματοποιό φύση της ενέργειας: το αξίωμα της ενεργειακής ομοιογενοποίησης και το αξίωμα της ενεργειακής ετερογενοποίησης. 

 

Γι’ αυτό το λόγο θεωρεί πως οι γενετιστές βιολόγοι ερμηνεύουν λανθασμένα  τους μηχανισμούς εμφάνισης και γένεσης της ζωής όταν τους θεωρούν ως προϊόντα αποκλειστικά και μόνο ενός νόμου ομοιογενοποίησης (ανατύπωση και αναπαραγωγή του  «ίδιου», δηλαδή της  «κλωνικής ταυτότητας»). Όπως εξηγεί, αυτοί οι επιστήμονες παραμένουν στην κλασική μακροφυσική οπτική νομίζοντας ότι μόνο αυτή ισχύει για όλα τα φαινόμενα, και γι’ αυτό το λόγο οδηγούνται στο σφάλμα να αποδίδουν όλη την εκπληκτική ετερογένεια της  ζωντανής ή βιολογικής ύλης σε τυχαίες μεταλλάξεις, ενώ δεν πρόκειται για «τυχαίο» αλλά για εκδήλωση του ανταγωνισμού που μόλις περιγράψαμε.

Έχουμε λοιπόν, κατά τον Λουπάσκο, δύο είδη ανταγωνισμών, δύο διαλεκτικές, στο εσωτερικό της σύνολης ενέργειας: τη μακροφυσική διαλεκτική και τη μικροφυσική διαλεκτική. Η πρώτη αφορά στο σύνολο των ανταγωνισμών που συγκροτούν το μακροφυσικό σύμπαν, ενώ η δεύτερη το σύνολο των ανταγωνισμών που συγκροτούν το μικροφυσικό σύμπαν. Επιπλέον, αυτές οι δυο διαλεκτικές βρίσκονται σε ανταγωνισμό και μεταξύ τους.

Έτσι, ο Λουπάσκο εντοπίζει και μια τρίτη διαλεκτική. Είναι η αντίθεση μεταξύ του φυσικού κόσμου και του  βιολογικού κόσμου. Όπως εξηγεί, στο βιολογικό κόσμο, στον οποίο εκδηλώνεται το φαινόμενο της ζωής, όλοι οι διαμοριακοί ανταγωνισμοί που συνιστούν τη ζωντανή ύλη των ιστολογικών συστημάτων και των οργάνων που φτιάχνουν αυτοί οι ιστοί, όπως και επίσης και οι ηλεκτροχημικοί, ενζυματικοί, γενετικοί, ορμονικοί, κ.λπ. ανταγωνισμοί στους οποίους στηρίζεται το φαινόμενο της   ζωής, υπακούουν σε ένα βιολογικό σύστημα ετερογενοποίησης —δηλαδή πληθωρικής διαφοροποίησης ή αντί-εντροπίας—, το οποίο αντιτίθεται και αντιστέκεται στη φυσική ομοιογενοποίηση (το «θάνατο» λόγω αύξησης της   εντροπίας). Μάλιστα εδώ οφείλονται, κατά τον Λουπάσκο αναφέρει τα χαρακτηριστικά προβλήματα που προκύπτουν κατά τις μεταμοσχεύσεις και τα πορίσματα της   ανοσολογίας, τα οποία φαίνεται να τον επιβεβαιώνουν.

Αυτή η αντίθεση και διαπάλη μεταξύ βιολογικού και φυσικού κόσμου ορίζει μια κατάσταση διαρκούς δισυμμετρίας ή σταθερής ανισορροπίας μεταξύ τους όπου, στην πορεία τόσο της φυλογένεσης όσο και της οντογένεσης, οι δυνάμεις της ετερογενοποίησης οφείλουν διαρκώς να κυριαρχούν πάνω στις δυνάμεις της ομοιογενοποίησης προκειμένου να υπάρχει ζωή –ενώ την ίδια στιγμή, το ομοιογενές τείνει να κυριαρχήσει πάνω στο ετερογενές, οδηγώντας το ζωντανό ον στο θάνατο.

Το νευροψυχικό σύμπαν

Πέρα από αυτές τις συστημικές αντιθέσεις —στις οποίες, όπως σημειώνει εμφατικά ασκώντας κριτική στη χεγκελιανή και μαρξιστική διαλεκτική, «δεν υπάρχει τελική σύνθεση»—, ο Λουπάσκο πρότεινε ότι μπορούμε να διαπιστώσουμε την ύπαρξη και ενός συστήματος τρίτου τύπου, δηλαδή μιας τρίτης διαλεκτικής σειράς ανταγωνισμών, η οποία αναπτύσσεται, εκδηλώνεται και ισχύει στα έμβια είδη και κυρίως στον άνθρωπο. Αυτή είναι η νευροψυχική διαλεκτική, εντελώς διάφορη και από τη μακροφυσική και από τη μικροφυσική, και από τη φυσική και από τη βιολογική, η οποία συνιστά ένα τρίτο κόσμο ή σύμπαν, το νευροψυχικό σύμπαν.

Εκπομπή #24 | Άτομο, ελευθερία, συλλογικότητα

Άτομο, ελευθερία, συλλογική ευημερία: Είναι από τη φύση τους αλληλοσυγκρουόμενες οπτικές; Υπήρχε άτομο σε παλιότερες κοινωνίες; Η διαφορά μεταξύ του ατόμου σαν υπαρκτική μονάδα και του ατόμου σαν αξία. Προβλήματα. Εκπληκτικά ποιήματα. Και ξαφνικά, Λουπάσκο!

Φιλοκαλούμεν γαρ μετ' ευτελείας

24η εκπομπή - Ατομική ελευθερία και συλλογική ευημερία. Είναι από τη φύση τους αλληλοσυγκρουόμενες; Διαλεκτικές προσεγγίσεις, τριλεκτικές απαντήσεις σ' ένα θέμα που καίει. Η περιοχή Τ και τα μυστικά μιας ασταθούς ισορροπίας. Και ξαφνικά, Λουπάσκο!

Φιλοκαλούμεν γαρ μετ' ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας.

Τετάρη 27 Ιανουαρίου
4-6 μμ
Σταθερά από τη ΡαδιόΦουσκα

Ημερίδα διαλέξεων και συζήτησης Hildegoesasger

 08.01.16 Circuits and Currents στις 12 το μεσημέρι

Τοσίτσα και Νοταρά 13,

Hilde de Bruijn / Kostis Velonis / Yannis Isidorou

Ημερίδα διαλέξεων και συζήτησης στο πλαίσιο του HILDE GOES ASGER, μια επιμελητική έρευνα στον στοχασμό και στα γραπτά του πειραματικού καλλιτέχνη Άσγκερ Γιόρν (1914-1973)

1. Hilde de Bruijn - Asger Jorn: Τριλεκτική, εισαγωγή στον στοχασμό και στα γραπτά του Δανού πειραματικού καλλιτέχνη.

2. Κωστής Βελώνης - Alfred Jarry και Asger Jorn. Η επικούρεια επιρροή ως κοινωνική “παρέκκλιση”

3. Γιάννης Ισιδώρου - Τι μου [ξε]/μαθε ο Asger Jorn: Θέσεις σχετικά με τις κινήσεις και τους τρόπους του καλλιτεχνικού υποκειμένου στον συμμετροποιημένο κόσμο της οικονομίας. 

δες και εδώ

Η Τριλεκτική Μέθοδος για αρχαρίους, 2

Όπως εξηγήσαμε κλείνοντας την 19η εκπομπή, αυτή τη στιγμή παίζεται ένα κρίσιμο μπρα-ντε-φερ στην ανθρώπινη ιστορία. Σε όλες τις ζώνες όπου έχει ήδη κατακτηθεί έως ένα ικανοποιητικό βαθμό η Διαλεκτική, δίνεται πάνω στις πιο δύσβατες βουνοκορφές ένας τριπλός αγώνας: 

• από τις δυνάμεις της αντίδρασης, και με κύριο πρόσχημα την Οικονομία και διάφορα εκφοβιστικά ρητορικά τεχνάσματα, ένας λυσσαλέος αγώνας για να υποστρέψει η ανθρωπότητα από τη διαλεκτική στη Μονολεκτική∙

• από τις δυνάμεις της υπέρβασης, και με κύριο όπλο προς το παρόν το Παιχνίδι και την πνευματική τόλμη, η μάχη για να περάσουμε από τη διαλεκτική στην Τριλεκτική∙

• με τις δυνάμεις της συντήρησης να παλεύουν ασθμαίνουσες υπέρ της Διαλεκτικής.

Ωστόσο, λίγοι εξακολουθούν να είναι εκείνοι που αντιλαμβάνονται πως, από ένα υψόμετρο 1100-1250 περίπου μέτρων και κάτω, μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο, καταπίνοντας τα πάντα, μια ολέθρια Μαύρη Τρύπα!

Βλέποντας ήδη την αντάρα αυτή του Μηδενός να πλησιάζει, και στην προσπάθειά μας να συνεισφέρουμε στον ολοένα και πιο επείγοντα Αγώνα απ' τη μεριά των δυνάμεων της υπέρβασης, αποφασίσαμε τώρα να παραδώσουμε στο ευρύτατο διαδικτυακό κοινό δύο από τις περικλεείς πλακέτες, όπου έχουν αναγραφεί οι θεμελιώδεις αρχές της Τριλεκτικής από τον πρωτεργάτη σκαπανέα της, Άσγκερ Γιόρν.

Ιδού! Καλή έμπνευση!

Ποιος είναι Ευρωπαίος; | Η Τριλεκτική Μέθοδος για Αρχαρίους

Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Asger Jorn

Αγριότητα, Βαρβαρότητα και Πολιτισμός (1964)

«Όποιος θέλει σήμερα να δηλώνει Ευρωπαίος, πρέπει να έχει την ικανότητα να στέκεται πάνω από τις κληρονομημένες προκαταλήψεις του και να κατέχει και τις τρεις αυτές βασικές μορφές της ευρωπαϊκής τριλεκτικής που προαναφέραμε, χωρίς να απαρνείται τη δική του κουλτούρα».

Asger Jorn, Η φυσική τάξη. De divisione naturae (1962)

  Πρώτη Αναφορά προς το

«Σκανδιναβικό Ινστιτούτο Συγκριτικού Βανδαλισμού»

Σημ. HS Για όσους αναγνώστες μας δεν έχουν ακόμα μυηθεί στα μυστήρια της ευρωπαϊκής τριλεκτικής, όπως την παρουσίασε ο μεγάλος Δανός καλλιτέχνης, επαναστάτης και φιλόσοφος, σημειώνουμε με συντομία τα εξής. 

 

Πρώτον, ότι αυτό που ονομάζεται «ευρωπαϊκός πολιτισμός» είναι ένας κόσμος όπου δεν παίζει μια, ούτε δυό, αλλά οι τρεις διακριτές και θεμελιώδεις πολιτισμικές δομές.

 

Δεύτερον, αυτές οι τρεις δομές είναι η λατινική, η ελληνοβυζαντινή ή ρωσοβυζαντινή και η νορδική, στις οποίες αντιστοιχούν και οι τρεις τύποι διακυβέρνησης του σχήματος στην παραπάνω φωτογραφία. Δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο ότι σε αυτές αντιστοιχούν και οι τρεις βασικές τροπές της ιστορικής χριστιανοσύνης (καθολικισμός, ορθοδοξία, προτεσταντισμός). Ας σημειωθεί εδώ ότι με τον όρο σοβιέτ ο Γιόρν εννοεί ουσιαστικά το αμεσοδημοκρατικό λαϊκό συμβούλιο, ενώ με τον όρο πόλις αναφέρεται βασικά στη ρωμαϊκή και ελληνιστική πόλη.

 

Τρίτον, οι τρεις αυτές πολιτισμικές δομές συγκροτούνται και «παίζουν» μεταξύ τους τριλεκτικά, δηλαδή αποτελώντας, στην ιδεατή καθαρότητά τους, τις τρείς κορυφές ενός δυναμικού τριγώνου.

Τέταρτον, η τριλεκτική δυναμική αυτού του τριγώνου συγκροτείται ως εξής : 

1. Μεταξύ των κορυφών του υπάρχει διαλεκτική σύνθεση ανά δυο με εξοβελισμό-αποπομπή της τρίτης (π.χ. στην Αρχαιότητα ελληνορωμαϊκός κόσμος με αποπεμπόμενους τους Βόρειους∙ στη Νεωτερικότητα σύνθεση Βορρά με τη λατινική δομή και αποπομπή της ανατολικής ελληνο-ρωσο-βυζαντινής δομής).
2. Μεταξύ της σύνθεσης των δυο και της τρίτης κορυφής η σχέση δεν είναι σχέση διαλεκτικής σύνθεσης, αλλά συμπληρωματικής αντίθεσης (ο αποπεμπόμενος ποτέ δεν εκμηδενίζεται πλήρως και διαρκώς πλανάται στη συμπαιγνία των άλλων δύο).

Τέλος, αν θυμίσουμε ότι προχωρημένοι ρέκτες της τριλεκτικής μεθόδου έχουν ήδη σημειώσει ότι το επίπεδο που ορίζουν οι τρεις κορυφές τέμνεται και από ένα κατακόρυφο άξονα, που δεν απασχόλησε ίσως τον Γιόρν αλλά είναι υπαρκτός και ορίζει μια επιπλέον δυναμική στο όλο παιχνίδι.

Για περισσότερα, δείτε το βιβλίο του Γιόρν εδώ και συμπληρωματικά ένα παλιότερο κείμενό μου, εδώ.

Οι ανεξέλεγκτοι παίκτες

Ένας βαθύς γνώστης, μάς ξαναθυμίζει:

«Είναι τυπικό στη γερμανική κουλτούρα ότι μόνο ο παίκτης που τολμάει να ρισκάρει, και μάλιστα να ρισκάρει τα πάντα, αναγνωρίζεται ως μέλος της ελίτ∙ και αυτό είναι ο λόγος που γίνεται τόσο επικίνδυνη. 

Αποτέλεσμα αυτού του πράγματος είναι, ότι εμείς οι Βόρειοι δεν επιτρέπουμε ποτέ στον εαυτό μας να παίξει ένα παιχνίδι αν δεν ξέρουμε ποιο είναι το στοίχημα. Άπαξ και το παιχνίδι ξεκινήσει, ο Βόρειος συμμετέχει με τόσο βίαιη ενεργητικότητα, που χάνει εντελώς τον έλεγχο. 

Για όσους οργανώνουν παιχνίδια με μόνο στόχο να βγάλουν κέρδος αλλά χωρίς να συμμετέχουν οι ίδιοι, οι Βόρειοι είναι οι πιο ευπρόσδεκτοι παίκτες∙ μόνο που η έκβαση του παιχνιδιού εξαρτάται πάντοτε από το πώς θα παίξουν οι Βόρειοι. Και κατά κανόνα οι Βόρειοι ξεχνάνε να σκεφτούν για το τι θα γίνει μετά, όταν τελειώσει το παιχνίδι.»

Άσγκερ Γιόρν, Αξία και Οικονομία,

2^η Έκθεση του Σκανδιναβικού Ινστιτούτου Συγκριτικού Βανδαλισμού, 1962

Η επιστήμη στην εξουσία | Μανιφέστα 31

«Σε τι μεταμορφώνεται η επιστημονική συμπεριφορά όταν επενδύεται με εξουσία; 

 

Μια επιστημονική αυθεντία δεν μπορεί να χρησιμοποιεί το "πρέπει" απλώς και μόνο "επειδή πρέπει". Χρειάζεται να στηρίζεται πάνω στην απαίτηση συναίνεσης σε μια μέθοδο επιστημονικής αξιολόγησης, στην οποία η αληθινή αξία μετριέται με τις πιθανότητες - και οι πιθανότητες σχετίζονται ευθέως με τον αριθμό των ταυτόσημων απαντήσεων.

Αυτή η βασική επιστημονική αρχή ταιριάζει γάντι στη δημοκρατική αρχή, κατά την οποία η πλειοψηφία έχει δίκιο. Πρόκειται για μια αρχή που, αν τη θέσουμε με όρους ηθικής σε μια διαλεκτική αντιθετική σχέση, οδηγεί αναπόφευκτα στο συμπέρασμα ότι η μειοψηφία έχει άδικο! Όμως στην πραγματικότητα, η μεταφορά της επιστημονικής αρχής αξιολόγησης των πραγμάτων στην νομική και την ηθική σφαίρα (και επομένως στην περιοχή των αξιακών αρχών) δεν μπορεί να καταλήξει παρά σε ένα Δικαστήριο, το οποίο θα εδραιωθεί ξεριζώνοντας κάθε μειοψηφία. (...)

 

Αυτή η επέλαση της επιστήμης στο πεδίο της πολιτικής είναι τρομακτικά επικίνδυνη! Το βλέπουμε πρωτίστως στις γερμανικές κουλτούρες, όπου η επιστημονική απαίτηση να μπαίνουν τα πάντα σε γνώμονες (νόρμες) κυριαρχεί πάνω στην κοινωνική ηθική και στο νόμο. Η απαίτηση: “Πρέπει να το κάνεις, διότι είναι νορμάλ! Δεν πρέπει να το κάνεις, διότι δεν είναι νορμάλ! Πρέπει να είσαι νορμάλ! Δεν πρέπει να μην είσαι νορμάλ!”, καθώς και οι αναρίθμητες άλλες μέθοδοι που μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται “νορμάλ” (που σημαίνει: με ταυτόσημο τρόπο), συγχέονται με το επιστημονικό κριτήριο της αλήθειας και έτσι επιβάλλεται η ιδέα ότι οι περισσότεροι νορμάλ άνθρωποι είναι και πιο “αληθινοί”.

 

Αυτό ακριβώς οδηγεί τελικά στον άνθρωπο της συμβατικής υποκρισίας, η οποία θεωρείται ως ορθότερη, διότι όσοι είναι σπάνιοι ή ασυνήθιστοι θεωρούνται σαν ένα είδος πνευματικής ασθένειας, σαν παραισθήσεις, σαν ψυχώσεις. Η επιστήμη δεν έχει  κανένα επιχείρημα ενάντια σε αυτό. Απεναντίας, αυτή η σαχλαμάρα μπορεί να δικαιολογηθεί με επιστημονικές και στατιστικές μεθόδους και με τα σχετικά επιχειρήματα.

Αυτή είναι η αναπόφευκτη ηθική κατάληξη μιας γενικευμένης αναγνώρισης του επιστημονικού κριτηρίου ως κριτηρίου της αλήθειας, και αυτός είναι ο λόγος της υπερμεγέθους δημοτικότητας που απολαμβάνει η σύγχρονη επιστήμη στις σύγχρονες δημοκρατίες.»

       

Άσγκερ Γιόρν, Η Φυσική Τάξη. De Divisionae Naturae.

Η ερμηνεία του Σίλκεμποργκ κατά της ερμηνείας της Κοπεγχάγης

Πρώτη Έκθεση στο Ινστιτούτου Συγκριτικού Βανδαλισμού, 1962

Εκπομπές HS στο Beton7 | #10

Τα καυτά ερωτήματα που συσσωρεύτηκαν από τις προηγούμενες εκπομπές, απειλούν να ανατινάξουν τα μυαλά μας! 

Κατασκευή καταστάσεων ή οικοδόμηση κινήματος;

Πειραματισμός ή πρωτοπορία;

Τέχνη ή Πολιτική;

Διαλεκτική ή Τριλεκτική;

Τρότσκι ή Τρόκκι;

Ο δρόμος για το Μάη είναι στρωμένος με χειμώνες

και οι χειμώνες με ζεστές συναντήσεις

γύρω από μια κούπα κρασί στο σταυροδρόμι.

Η Άνοιξη δεν αργεί πολύ.

Πέμπτη, 13.03.14, 5 με 7 μ.μ. από το Beton7 ArtRadio

UPDATE 18.03!  
Ανέβηκε και η εκπομπή της 13.03, 
όπου ξεκινώντας από τους StingRays
μπλέξαμε με τους καταστασιακούς ακόμα και τον Vygotsky, 
εδώ

Η «Δύση» ως συμπαιγνία και η απορία της «καθ’ ημάς Ανατολής»

«Ανήκουμε στη Δύση;». Μέσα στις συνθήκες της παγκοσμιοποιημένης κυριαρχίας του δυτικού πολιτισμικού προτάγματος, το ερώτημα αυτό προβάλλει επιτακτικό για οποιαδήποτε διαφορετική πολιτισμική πρόταση ―, είτε προέρχεται από το εσωτερικό της «Δύσης». είτε από την περιφέρειά της― θα ήθελε, ψηλαφώντας την ιδιοπροσωπία της, να αντιπαρατεθεί σε αυτό, ή έστω και να συνδιαλεχθεί μαζί του αλλά ως διαφορετική πρόταση. Την ίδια όμως στιγμή, και για τον ίδιο λόγο, εξίσου επιτακτικό προβάλλει το ερώτημα: Τι είναι αυτή η «Δύση»; Τι είναι αυτό το «δυτικό πολιτισμικό πρόταγμα»;

Μια σύντομη ματιά στο λεγόμενο «δυτικό πολιτισμό» εύκολα μας δείχνει, ότι συναρμολογείται από τη «συμπαιγνία» ―δηλαδή την ένταση και αλληλοτροφοδότηση― μεταξύ ενός μεγάλου κολεκτιβιστικού ρεύματος και ενός εξίσου μεγάλου ατομοκεντρικού ρεύματος. [1]

Αυτή τη συμπαιγνία μπορούμε να την ανιχνεύσουμε, πράγματι, στην ένταση-αλληλοτροφοδότηση μεταξύ ατομοκεντρισμού και κολεκτιβισμού στο εσωτερικό της δυτικής πνευματικότητας και σκέψης τόσο στο πεδίο της φιλοσοφίας ή της ηθικής, όσο και της θεολογίας ή της πολιτικής, όπου την βλέπουμε να συμπυκνώνεται χαρακτηριστικά στις αλληλοσυγκρουόμενες απαντήσεις γύρω από το ερώτημα, εάν το άτομο προηγείται της συλλογικότητας ή το αντίστροφο ―ερώτημα καθεαυτό «σχολαστικό» και ανεπίλυτο όσο τίθεται υπ’ αυτούς τους όρους [2]. 

Ταυτόχρονα, πέραν του πεδίου της σκέψης, η ίδια ένταση-αλληλοτροφοδότηση χαρακτηρίζει (με αλλεπάλληλες αποτυχίες πραγμάτωσης μιας τελικής «ήρεμης σύνθεσης») την ενεργό πραγματικότητα της Δύσης ως συμφυρμός μεταξύ ενός οικονομικού φιλελευθερισμού και ενός κολεκτιβιστικού κρατισμού (ή σχεδόν «αυτοκρατορικού» κρατισμού), που  σήμερα εκδηλώνεται με τη μεγαλύτερη βαρύτητα στην εξέλιξη της λεγόμενης «παγκοσμιοποίησης».

Να σημειώσουμε ακόμα:

·           Τον υπερτονισμό της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» μαζί με την κατάπνιξη της προσωπικής δημιουργικότητας.

·           Τη διεκδίκηση των «δικαιωμάτων του Ατόμου» παράλληλα με την ανάδυση του πανεπόπτη «Μεγάλου Αδελφού».

·           Τη θέσμιση δημοκρατικού πολιτεύματος μαζί με την προπαγάνδα υπέρ των «ισχυρών κυβερνήσεων» και του πρακτικού αποκλεισμού των αντιπολιτεύσεων μέσω μιας πολιτικής αντίληψης, κατά την οποία οι αποφάσεις δεν πρέπει να λαμβάνονται με τη συμβολή των διαφωνιών αλλά με τον αποκλεισμό των αντίθετων απόψεων.

·           Την ένταση-αλληλοτροφοδότηση μεταξύ φιλελεύθερων «δεξιών» και σοσιαλιστικών «αριστερών» κομματικών σχηματισμών (σε τέτοιο μάλιστα σημείο ώστε σήμερα, παράλληλα με την ιδεολογική πτώχευση και των δύο, να είναι εντελώς δυσδιάκριτη η όποια ποιοτική διαφορά τους).

·           Την προβολή του οικονομικού προτύπου «ελεύθερων και ίσων παραγωγών» μαζί με την άνθιση απρόσωπων εργασιακών δομών (εργοστασιακού τύπου) και των μονοπωλίων.

·           Τη συνύπαρξη μιας δημοκρατικής (ή ομοσπονδιακής/φεντεραλιστικής) διεκδίκησης παράλληλα με τον πολλαπλασιασμό μεγάλων αφηρημένων και απρόσωπων δομών, που αποκλείουν τη συμμετοχή θυμίζοντας περισσότερο «αυτοκρατορικά» παρά δημοκρατικά ή ομοσπονδιακά πρότυπα.

·           Την ένταση-αλληλοτροφοδότηση μεταξύ του προτύπου ενός ενεργού «πολίτη» με αυτό του πειθήνιου «υπηκόου».

·           Την τυπικά «δυτική» διαρκή και άλυτη σύγκρουση μεταξύ ατομικότητας και συλλογικότητας, ή ελευθερίας και νόμου.

·           Τη διεκδίκηση ενός «κράτους Δικαίου» (ή κράτους-Δικαστή) μαζί με τη διεκδίκηση ενός πατερναλιστικού Κράτους, χωρίς να μπορούν να διακριθούν οι διαφορές τους.

·           Την ένταση μεταξύ μιας πλουραλιστικής αντίληψης περί έθνους και μιας μονολιθικής αντίληψης περί κράτους, κ.λπ., κ.λπ.

Είναι συνεπώς φανερό, ότι για να απαντήσουμε στο ερώτημα «τι είναι ο δυτικός πολιτισμός;», οφείλουμε να κατανοήσουμε τα δύο αυτά μεγάλα ρεύματα, η συμπαιγνία των οποίων τον έχει συνθέσει και τον συναρμολογεί έως σήμερα. Πρόκειται απλώς για δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, ή μήπως για δύο διακριτές ιστορικές παραδόσεις;

Η «τριλεκτική» προσέγγιση

Αφετηρία των σκέψεων που ακολουθούν, και ευελπιστούν να σκιαγραφήσουν αχνά μια απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, αποτέλεσαν οι μελέτες του μεγάλου Δανού καλλιτέχνη και φιλόσοφου Asger Jorn (1914-1973) κατά τη δεκαετία του 1960 [3].  Πέραν του γεγονότος ότι οι μελέτες αυτές (με τη διατύπωση π.χ. της «τριλεκτικής μεθόδου») καλούν σε ένα σημαντικό φιλοσοφικό αναπροσανατολισμό της δυτικής σκέψης, μάς παρέχουν για πρώτη ίσως φορά το κλειδί για να κατανοήσουμε την καίρια συνεισφορά της παράδοσης των Βόρειων λαών (της νορδικής [4] κουλτούρας, όπως την ονόμασε ο Γιόρν) στη διαμόρφωση της λεγόμενης «Δύσης».

Είναι γεγονός, ότι διάχυτη παραμένει έως τώρα η αντίληψη πως εκείνοι οι Βόρειοι λαοί της Μεγάλης Μετανάστευσης (Γότθοι, Βάνδαλοι, Τεύτονες, Σάξωνες, Κέλτες, Βίκινγκς, κ.λπ.) απλώς «εκπολιτίστηκαν» από τον προϋπάρχοντα ελληνορωμαϊκό κόσμο, στον οποίο, για μεγάλο διάστημα και μέχρι να «τιθασευτούν», δεν προκάλεσαν τίποτε άλλο παρά καταστροφές [5].  Αν και η θέση αυτή δεν είναι ολότελα λανθασμένη, εφόσον καλύπτει ένα μέρος της ιστορικής πραγματικότητας, ωστόσο αποδεικνύεται εξαιρετικά ανεπαρκής, αν όχι προϊόν προκατάληψης, για όποιον θα ήθελε να κατανοήσει σε βάθος την ιστορική προέλευση του «νεοτερικού ατόμου» αλλά και μιας μεγάλης σειράς  πολιτικών και πολιτισμικών συνιστωσών της σύγχρονης Δύσης, όπως είναι για παράδειγμα η πειραματική-στατιστική σύλληψη του αληθούς, η κοινοτιστική-ομοσπονδιακή δόμηση, ή η ανάδειξη της δικαστικής εξουσίας σε πρωτεύουσα πολιτική ισχύ στις Η.Π.Α.

Στη βάση της συνεισφοράς των μελετών του Γιόρν θα επιχειρήσουμε να καταδείξουμε πολύ σύντομα εδώ, ότι η λεγόμενη Δύση αποτελεί προϊόν της ιστορικής «συμπαιγνίας» μεταξύ μιας λατινικής κολεκτιβιστικής παράδοσης και μιας νορδικής ατομοκεντρικής παράδοσης.