Έχουν περάσει κοντά 35
χρόνια απ’ όταν λέγαμε πως η άνθιση της συνωμοσιολογίας -δηλαδή της άποψης ότι η ιστορία εξηγείται μέσα από τις συνωμοσίες- θ’ αποτελέσει ένα από
τα χαρακτηριστικά της παρακμής της πολιτικής σκέψης στο τέλος του εικοστού
αιώνα, και φαίνεται πως η πραγματικότητα μάς επισκίασε. Οι πολιτικές συζητήσεις
έχουν πια παραδοθεί, οικειοθελώς σχεδόν, στη συνωμοσιολογία. Επιβάλλεται λοιπόν
να επανέλθουμε, εξετάζοντας κάπως βαθύτερα το ζήτημα. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιήσαμε
συνδυαστικά δυο άρθρα σχετικά με το θέμα («Doute conspirationniste et regard critique»
της Aurelie Ledoux
και «L’ espace logique du
conspirationnisme» του Gerald Bronner)
συμπληρώνοντας τη σκέψη τους με κάποιες δικές μας σκέψεις. -Σημ. HS*
Όσοι θεωρούν τη συνωμοσιολογία απλώς σαν μια μορφή
πολιτικού σκοταδισμού, είναι επόμενο να μένουν άναυδοι με τη σημερινή ανάκαμψη
και την επιτυχία της. Βεβαίως, ιστορικά, η συνωμοσιολογία άνθισε ως αντίδραση στην
έλευση των «Νέων Χρόνων» εκφράζοντας τους υπερασπιστές του «Παλαιού Καθεστώτος»
που, κλείνοντας τα μάτια τους στην αθλιότητά του (δεσποτισμός, απολυταρχία,
δουλοπαροικία, λογοκρισία, κ.ο.κ.), θέλησαν να ερμηνεύσουν την αστική
επανάσταση σαν αποκλειστικό καρπό «εβραιομασονικής συνωμοσίας». Σήμερα ωστόσο,
εκείνη η αντιδραστική πλευρά της συνωμοσιολογίας δίνει ολοένα και περισσότερο τη
θέση της σε μια άλλη της πλευρά, η οποία συνδέεται με την προοδευτικότητα της
νεωτερικότητας και συγκεκριμένα με τη διεκδίκηση αξιών όπως ο δημοκρατικός
διάλογος, η αντίθεση στην τυραννία, η άρση κάθε λογοκρισίας, η αναζήτηση της
αλήθειας, το κριτικό πνεύμα, κ.ο.κ. Έτσι, οι σύγχρονοι συνωμοσιολόγοι υποστηρίζουν
πως δεν είναι συνωμοσιολόγοι αλλά «σκεπτικιστές» και «αμφισβητίες της επίσημης
εκδοχής των πραγμάτων», που νοιάζονται για την αποκάλυψη των ψευδών της
εξουσίας και αγωνίζονται για τη διάσωση των πολιτών από την προπαγάνδα των κυρίαρχων μμε.
Στη σημερινή συνωμοσιολογική σκηνή (σημειώνει σωστά η Ledoux) διασταυρώνονται
λοιπόν δυο διαφορετικά ρεύματα: ένα ρεύμα καθαρά αντιδραστικό, αντιλαϊκό, ελιτίστικο, δεξιό και συχνά ακροδεξιό, και ένα ρεύμα φιλολαϊκό, αριστερών ή ακόμα και αναρχικών
κατευθύνσεων, το οποίο διαπνέεται από ριζική καχυποψία προς την εξουσία, τους
θεσμούς και τους εκπροσώπους της. Αλλά ούτε
στη μια, ούτε και στην άλλη εκδοχή της η συνωμοσιολογική σκέψη συγκροτεί μια
πραγματική κριτική των κυρίαρχων ιδεών, σχέσεων και πρακτικών.
Πριν όμως δούμε την κρίσιμη διαφορά αυτού του τύπου
«αμφισβήτησης» από την κριτική σκέψη, είναι καλό να εξετάσουμε τον τρόπο
σκέπτεσθαι και τον τύπο επιχειρηματολογίας που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη
συνωμοσιολογία.
