Το Νέο και το Παλιό | Μανιφέστα 65

(με αφορμή μια συζήτηση με φίλους)

 

Είχα ένα παλιό μπουφάν, παμπάλαιο, οπότε κάποια στιγμή το πέταξα, πήρα στη θέση του ένα νέο μπουφάν και το χρησιμοποιώ ακριβώς όπως το παλιό: το φοράω όταν κάνει ψυχρούλα και βγαίνω για τσιγάρα...

 

... ή ...

Είχα ένα παλιό μπουφάν, παμπάλαιο, οπότε κάθισα και το συνέφερα λιγάκι και συνέχισα να το χρησιμοποιώ αλλά με ένα νέο τρόπο: το φοράω όταν κάνει ψυχρούλα και ανεβαίνω το βουνό.

 

Ποιο είναι στα παραπάνω το νέο και ποιο το παλιό;

 

Οι κοινωνικές ανατροπές παίζουν και αυτές σαν το μπουφάν μου κι εμένα. Άλλοτε είναι κάτι σαν το πρώτο παράδειγμα, άλλοτε σαν το δεύτερο.

 

Ποιο είναι λοιπόν το Νέο και ποιο το Παλιό; Εξαρτάται από το πού εστιάζει κανείς. Συχνά, ή μάλλον συνηθως, αναζητάμε το νέο όπως έκανα πιο πάνω με το καινούργιο μπουφάν. Είναι πιο εύκολο να αλλάξουμε μπουφάν παρά να αλλάξουμε τρόπους. Στην πραγματικότητα όμως οι πιο ριζικές αλλαγές είναι οι αλλαγές στους τρόπους. Δεν είναι τόσο οι αλλαγές στα πράγματα, όσο οι αλλαγές στον τρόπο συναρμογής τους. 

Φιλοσοφία και επιστήμη | Μανιφέστα 64

 

«Ο πόθος μας [των φιλοσόφων] για γενίκευση έχει και μιαν άλλη κύρια πηγή προέλευσης: Τη συνεχή και αποκλειστική μας ενασχόληση με τη μέθοδο της επιστήμης. Εννοώ τη μέθοδο αναγωγής της εξήγησης των φυσικών φαινομένων στον μικρότερο δυνατό αριθμό πρωταρχικών φυσικών νόμων· και, στα μαθηματικά, τη μέθοδο ενοποίησης του χειρισμού διαφορετικών θεμάτων με τη χρήση της γενίκευσης. Οι φιλόσοφοι έχουν συνεχώς τη μέθοδο της επιστήμης μπροστά στα μάτια τους και νιώθουν τον ακατανίκητο πειρασμό να θέτουν ερωτήσεις και να δίνουν απαντήσεις με τον τρόπο που το κάνει η επιστήμη. Αυτή η στάση είναι η πραγματική πηγή της μεταφυσικής και οδηγεί τον φιλόσοφο στο τέλειο σκοτάδι. Θα ήθελα, σε αυτό το σημείο, να πω ότι η δική μας δουλειά δεν μπορεί ποτέ να είναι η αναγωγή ενός πράγματος σε κάποιο άλλο, ή η εξήγηση ενός πράγματος. Η φιλοσοφία είναι, στην πραγματικότητα, “καθαρώς περιγραφική”.»

Λ. Βίττγκενσταϊν, «Το μπλέ και το καφέ βιβλίο», σ. 60
(μετάφραση Κωστής Κωβαίος, Αθήνα, 2008, εκδόσεις Καρδαμίτσα)

 

Η ζωή μου και ο θάνατός μου | Μανιφέστα 62

Διαφορετικά από τα άγρια ζώα, οι άνθρωποι δεν ζουν απλώς αλλά έχουν επίσης μια αντίληψη για τη ζωή. Αυτό δεν είναι κάτι που απλώς προστίθεται στη ζωή τους. Είναι μάλλον κάτι που αλλάζει το ίδιο το νόημα της λέξης «ζωή» όταν αυτή η λέξη εφαρμόζεται στους ανθρώπους. Δεν είναι πια ισοδύναμη με την «έμβια ύπαρξη». Όταν μιλάμε για τη ζωή του ανθρώπου, μπορούμε να θέτουμε ερωτήματα όπως το ποιος είναι ο σωστός τρόπος να ζει κανείς, ποια πράγματα είναι τα πιο σημαντικά στη ζωή, αν η ζωή έχει κάποιο νόημα και, εάν έχει, ποιο είναι αυτό.

Όταν έχει κανείς μια αντίληψη για τη ζωή σημαίνει ότι έχει επίσης μια αντίληψη για το θάνατο.  Όμως, όπως ακριβώς η «ζωή» για την οποία μιλάμε εδώ, δεν ταυτίζεται με την έμβια ύπαρξη, έτσι και ο «θάνατος» δεν ταυτίζεται εδώ με το τέλος της έμβιας ύπαρξης. Η ιδέα μου για το θάνατο ενός ζώου είναι ιδέα για ένα συμβάν, το οποίο λαμβάνει χώρα μέσα στον κόσμο: θα το παρατηρήσω, ίσως, και η ζωή μου θα συνεχίσει το δρόμο της. Όταν όμως μιλώ για τον «δικό μου θάνατο», δεν μιλώ για ένα μελλοντικό συμβάν στη ζωή μου. Ούτε καν μιλώ για ένα συμβάν στη ζωή οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου. Μιλώ για την παύση του δικού μου κόσμου. Αυτό είναι επίσης μια παύση της ικανότητάς μου να πράττω το καλό ή το κακό. Δεν είναι απλώς ότι, εντελώς πραγματικά, δεν θα είμαι πλέον ικανός να κάνω το καλό ή το κακό αφότου πεθάνω. Το κρίσιμο σημείο είναι ότι, η ίδια η ιδέα μου για το τι είναι η ικανότητα να πράττει κανείς το καλό ή το κακό, είναι βαθύτατα συνδεδεμένη με την ιδέα μου για τη ζωή μου ως μια ζωή που τελειώνει στο θάνατο.

Εάν η ηθική [ethics] είναι μια μέριμνα για το σωστό τρόπο να ζει κανείς, τότε είναι ξεκάθαρο ότι η φύση αυτής της μέριμνας πρέπει να επηρεάζεται βαθιά από την ιδέα ότι η ζωή τελειώνει στο θάνατο. Η στάση του ανθρώπου απέναντι στην ίδια του τη ζωή είναι ταυτόχρονα μια στάση απέναντι στον ίδιο του το θάνατο.

 

Peter Winch, από το «Understanding a Primitive Society»,

στο Ethics and Action (1972)

 

Κατανόηση και α-νοησία | Μανιφέστα 61

Μια από τις δύο χρήσεις της έννοιας «κατανόηση μιας πρότασης», τις οποίες επισημαίνει ο Βίττγκενσταϊν στις Φιλοσοφικές Έρευνες (§ 531, 532), είναι ότι «αυτή [η πρόταση] μπορεί να αντικατασταθεί από μιαν άλλην, που να λέει το ίδιο πράγμα». Ο Βίττγκενσταϊν έπαιξε μάλιστα με αυτή την χρήση προκειμένου να δείξει το α-νόητο ορισμένων προτάσεων (όπως π.χ. αυτές που σχετίζονται με την «ιδιωτική γλώσσα»). 

Η φωτογραφία της ανάρτησης βοηθάει με παρόμοιο τρόπο στην κατανόηση της πρότασης «εκθέτω τα βιώματά μου στα social media».

 

Αυτοαναφορικότητα και Ιδιωτεία | Μανιφέστα 60

 

§ 268 — «Γιατί το δεξί μου χέρι δεν μπορεί να δώσει λεφτά στο αριστερό; — Το δεξί μου χέρι μπορεί να τα βάλει στο αριστερό. Το δεξί μου χέρι μπορεί να γράψει μια χαριστική πράξη και το αριστερό μου μια απόδειξη. — Αλλά τα παραπέρα πρακτικά επακόλουθα δεν θα ήταν τα επακόλουθα μιας δωρεάς.  Όταν το αριστερό χέρι λάβει τα χρήματα από το δεξί, κτλ., θα ρωτούσαμε : «Εντάξει, κι έπειτα;». Το ίδιο ερώτημα θα μπορούσε κανείς να απευθύνει σε εκείνον που θα είχε δώσει στον εαυτό του ένα ιδιωτικό ορισμό μιας λέξης· θέλω να πω : εάν αυτός είπε τη λέξη στον εαυτό του και ταυτόχρονα κατεύθυνε την προσοχή του σε ένα αίσθημα.

Λ. Βίττγκενσταϊν, Φιλοσοφικές Έρευνες

Μετάφραση Παύλος Χριστοδουλίδης, εκδόσεις Παπαζήση (1977)