O πεζογράφος Mark Twain δίνει συνέντευξη στο δημοσιογράφο Samuel Clemens*

 

S.C. Έχετε αδέλφια;
M.T. Έχω έναν αδελφό. Τον Bill. Ο καημένος ο Bill!
S.C. Έχει πεθάνει;
M.T. Αυτό δεν μπορέσαμε ποτέ να το εξακριβώσουμε. Βλέπετε ο Bill κι εγώ
ήμασταν δίδυμοι. Μια μέρα, ενώ η τροφός μάς έπλενε και τους δύο μαζί στην ίδια
μπανιέρα, ο ένας πνίγηκε. Καθώς μοιάζαμε σαν δυο σταγόνες νερό,
δεν μπόρεσε ποτέ να διαπιστωθεί η ταυτότητά του.

 

*Ο Samuel Langhorne Clemens, γνωστός με το ψευδώνυμό του Mark Twain, ήταν Αμερικανός συγγραφέας, χιουμορίστας, επιχειρηματίας, εκδότης και λέκτορας.

O Vincent Descombes για την ομάδα «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» και το πολιτικό

Σημ. H.S. — Παρουσιάζουμε εδώ, σε δική μου μετάφραση, τη συζήτηση μεταξύ της Claire Pagès και του Vincent Descombes με θέμα την ομάδα «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», στην οποία συμμετείχε για ένα διάστημα ο Ντεκόμπ, και το ζήτημα του πολιτικού. 

 

Η Κλαιρ Παζέ είναι καθηγήτρια φιλοσοφίας, μέλος του διδακτικού προσωπικού του πανεπιστημίου της Tours. Ο Βενσάν Ντεκόμπ είναι καθηγητής φιλοσοφίας. Διδάσκει στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι. Το έργο του σχετίζεται κυρίως με τη φιλοσοφία της γλώσσας και τη φιλοσοφία του νου. Έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά το βιβλίο του Το ίδιο και το άλλο. 45 χρόνια γαλλικής φιλοσοφίας 1933-1978 (Αθήνα: 1984, Πράξις), ενώ ετοιμάζεται το σπουδαίο Le Complément de Sujet. Enquête sur le fait d’agir de soi-même (Παρίσι: 2004, Gallimard). Η συζήτηση δημοσιεύτηκε εδώ. Οι υποσημειώσεις είναι δικές μου. 

Κλαιρ Παζέ: Θα ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με τη συμμετοχή σας στην ομάδα «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» [στο εξής ΣήΒ], προσκαλώντας σας σε ένα είδος «ανασκόπησης». Μια διευκρίνιση για να ξεκινήσουμε. Μπορείτε να θυμηθείτε την περίοδο κατά την οποία ήσασταν ενεργό μέλος της ομάδας, δεδομένου ότι η ομάδα αυτή γνώρισε πολλές διαφορετικές περιόδους, σχίσματα, κ.λπ. Μπήκατε στην ομάδα μετά από το σχίσμα του 1963-1964 ανάμεσα σε μια «τάση» υπό τον Καστοριάδη και τον Mothé[1] (η οποία κράτησε το όνομα «ΣήΒ» και την επιθεώρηση) και μια πολυσύνθετη ομάδα που ονομάστηκε «Εργατική Εξουσία» (στην οποία ανήκαν οι  P. Guillaume, J.-F. Lyotard, P. Souyri, A. Véga);[2]

Βενσάν Ντεκόμπ: Κατά τη δεκαετία του 1960, η ομάδα ΣήΒ ήταν κάπως γνωστή στο Καρτιέ Λατέν του Παρισιού, κυρίως μέσα από την ομώνυμη επιθεώρησή της, την οποία έβρισκε κανείς σε ορισμένα περίπτερα, ή μέσα από το δελτίο Εργατική Εξουσία, που μοιραζόταν, όχι χωρίς ταλαιπωρίες, στην είσοδο της Σορβόνης. Οι λίγοι σπουδαστές που συμμετείχαν, είχαν έρθει επηρεασμένοι από τον Λυοτάρ, ο οποίος δίδασκε εκείνα τα χρόνια στο πρώτο έτος, στο πλαίσιο αυτού που ονόμαζαν «Προπαιδευτική», απ’ όπου έπρεπε να περάσουν όλοι οι φοιτητές της φιλολογίας. Εγώ πάλι, δεν γνώριζα τον Λυοτάρ εκείνη την εποχή, διότι ήμουν στο προπαρασκευαστικό τμήμα και δεν παρακολουθούσα τα μαθήματα της Προπαιδευτικής. Όταν πέρασα τις εξετάσεις, ήρθα σε επαφή με την ομάδα χάρη σ’ ένα σύντροφο. Παρ’ όλα αυτά μού ζήτησαν να περιμένω μέχρι να λήξει η ιστορία με το σχίσμα πριν γίνω κι εγώ μέλος, πράγμα που πήρε κάποιο καιρό. Η ομάδα ΣήΒ στην οποία πήρα μέρος είχε πλέον περιοριστεί στην «Τάση» που ακολούθησε τον Καστοριάδη, aka Cardan, ή Chaulieu για τους παλιότερους. Τον γνώρισα λοιπόν προς το τέλος της δραστηριότητάς του, χωρίς να είμαι παρών ούτε και κατά τη στιγμή της διάλυσης, διότι είχα απομακρυνθεί από την ομάδα για να αφιερωθώ ολοκληρωτικά στην προετοιμασία των εξετάσεων για να γίνω καθηγητής.

Κ.Π.: Μπήκατε πολύ νέος στο ΣήΒ. Ποια μορφή είχε τότε η συμμετοχή σας στη δουλειά της ομάδας; Είχατε συμμετάσχει στην επιθεώρηση;

Β.ΝΤ.: Είναι ενδιαφέρον που λέτε για δουλειά της ομάδας. Πράγματι, η ομάδα δούλευε, κυρίως για την προετοιμασία της επιθεώρησης συζητώντας τα κείμενα των επόμενων τευχών. Αυτό ήταν μια μάλλον απρόσμενη συνέπεια του σχίσματος.

Καταρχήν, ήμασταν μια πολιτική ομάδα και όχι ένας όμιλος στοχασμού. Συνεπώς, αφιερώναμε το κύριο μέρος των συζητήσεών μας στον καθορισμό της πολιτικής γραμμής μας απέναντι στην επικαιρότητα, στα πρόσφατα συμβάντα, στην εξέταση των προοπτικών που μας προσέφεραν αυτά αναφορικά με τη διάδοση των ιδεών μας, στη διαμόρφωση των συμμαχιών μας, κ.λπ.

Αλλά στην πράξη λειτουργούσαμε πολύ συχνά σαν ένας όμιλος στοχασμού. Το σχίσμα ήταν πίσω μας, όμως έμενε να ολοκληρώσουμε την κριτική του μαρξιστικού δόγματος, πάνω στο οποίο η ομάδα είχε μέχρι τότε θεμελιώσει τις δραστηριότητές της. Συνέβαινε λοιπόν να περάσουμε ένα ολόκληρο βράδυ συζητώντας θέματα όπως το κατά πόσον ήταν δυνατόν να υπολογιστεί το «ποσοστό εκμετάλλευσης», ποιος θα μπορούσε να είναι ένας πιο λειτουργικός ορισμός της υπεραξίας, ή μια διατύπωση των νόμων της οικονομικής δυναμικής. Μερικές φορές ήταν σαν να ήμασταν σ’ ένα σεμινάριο κοινωνιολογίας με θέμα τις μεταλλάξεις των δυτικών κοινωνιών και των νέων δυσλειτουργιών τους. Θυμάμαι μάλιστα ότι ένα βράδυ κάποιοι σύντροφοι είχαν παραπονεθεί για τον υπερβολικά θεωρητικό χαρακτήρα των συνελεύσεών μας.

Εκπομπή #56 | Εγωισμός!

Ατομικότητα, εγωισμός, εγώ και Εγώ. Θόλωμα δεν υπάρχει μόνο για τη συλλογική αλλά και για την ατομική μας υπόσταση. Πρόβλημα ο εγωισμός, πρόβλημα όμως και ένας αντί-εγωισμός που μας καλεί να σβήσουμε "το Εγώ" μας, εννοώντας τελικά με αυτό τη ζωτική ικανότητά μας να μιλάμε στο όνομά μας και να αυτοπροσδιοριζόμαστε ενάντια στις έξωθεν επιβουλές. Το μπέρδεμα με το "εγώ". Πώς γλυστρήσαμε από το "εγώ λέω ..." στο "λέει το Εγώ μου". Μια εκπομπή που γράφτηκε χωρίς κανένας να το πάρει είδηση! Τρομερή μουσική.

Τα πρωτόκολλα των Σοφών του Ερωδιού

Κατά την τελευταία συνδιάσκεψη των Σοφών (18/07/2017) σημειώθηκε καταρχήν έλλειψη απαρτίας καθώς έδωσαν το παρόν μόνο οι κ.κ. Αλφειός, Ίζι, Λυγκέας και Χόλοου, με αποτέλεσμα να αναβληθεί μέχρι νεωτέρας η λήψη αποφάσεων καθοριστικών για το μέλλον του κόσμου .

Παρ’ όλα αυτά η συζήτηση ήταν θερμή, ζωντανή και έντονη καθώς συζητήθηκαν, μεταξύ άλλων καυτών θεμάτων, και τα ζητήματα γύρω από το αν είμαστε προγραμματισμένοι ή αν έχουμε ελεύθερη βούληση. Εδώ εντοπίστηκαν μια σειρά από βαθιές αποκλίσεις απόψεων, αλλά και σημαντικές συγκλίσεις. Τις παραθέτουμε εδώ με συντομία.

1. Μια βασική απόκλιση εντοπίστηκε στον ορισμό της έννοιας «ελευθερία». Σύμφωνα με μια άποψη (Λυγκέας), η έννοια αυτή σημαίνει την απόλυτη ελευθερία ή απουσία προκαθορισμών, καθορισμών ή προγραμματισμών κάθε είδους, ακόμα και φυσικοβιολογικών. Για παράδειγμα, θεωρεί αναίρεση της ελευθερίας το γεγονός ότι δεν έχουμε τη φυσική δυνατότητα να πετάμε από μόνοι μας, ή να αλλάζουμε κατά βούληση την τροχιά της Γης, και οπωσδήποτε το γεγονός ότι ερχόμαστε σ’ ένα κόσμο ήδη διαμορφωμένο πριν από τη γέννησή μας. 

 

Στην άποψη αυτή, αντιπαρατέθηκε (Ίζι, Αλφειός, Χόλλοου) η γνώμη ότι πρόκειται για μια θέση που καθιστά την ελευθερία εξωπραγματική. Αντιπροτάθηκε λοιπόν μια διαφορετική ιδέα της ελευθερίας, σύμφωνα με την οποία η ύπαρξη τέτοιου τύπου περιορισμών ούτε αναιρεί την ελευθερία, ούτε δεν αναιρεί την ελευθερία, διότι η ελευθερία αφορά σε μια δυνατότητα ή ικανότητα σε σχέση με αυτά που μπορούμε να κάνουμε· αν δηλαδή θα επιλέξουμε να τα κάνουμε έτσι ή αλλιώς, κι αν είμαστε πραγματικά ελεύθεροι να κάνουμε επιλογές εδώ (π.χ. αν θα φτιάξουμε ή όχι μια πυρηνική βόμβα, την οποία μπορούμε να φτιάξουμε).

2. Ανάγκη περισσότερου ξεκαθαρίσματος εντοπίστηκε στην έννοια της «βούλησης». Υποστηρίχτηκε (Ίζι) ότι η έννοια «ελευθερία της βούλησης» είναι πλεονασμός, διότι έχω βούληση σημαίνει «θέλω αυτό και όχι εκείνο», οπότε η βούληση είναι ελεύθερη. Η συζήτηση επ’ αυτού ανέδειξε ένα πρόβλημα, που αφορά στη διάκριση μεταξύ επιθυμίας και βούλησης. Πράγματι, φαίνεται ότι στην επιθυμία δεν υπάρχει ελευθερία: το «ποθώ αυτό» δεν τίθεται σε συνάρτηση, σύγκριση, επιλογή ως προς κάτι άλλο. Η επιθυμία σε πηγαίνει «σέρνοντας» προς το αντικείμενό της, όμως αυτό δεν ισχύει για τη βούληση: μπορεί κανείς να επιθυμεί σφοδρά κάτι, αλλά με τη βούλησή του να το αρνηθεί. 

 

Μια σειρά συγχύσεων λοιπόν, αναφορικά με το ζήτημα της ελευθερίας βούλησης ή του αυτεξούσιου προκύπτει από το μπέρδεμα μεταξύ επιθυμίας και βούλησης. Αυτό το μπέρδεμα πρέπει να λήξει.

3. Μια σημαντική απόκλιση εντοπίστηκε στην έννοια του «προγραμματισμού». Σημειώθηκε (Χόλοου) ότι η έννοια του προγραμματισμού σημαίνει την κατάρτιση μιας λίστας οδηγιών ή εντολών, την οποία ο προγραμματιζόμενος οφείλει να ακολουθεί απαρέγκλιτα, και ότι οι κοινωνικοί κανόνες δεν είναι ακριβώς κάτι τέτοιο. Παρατηρήθηκε (Λυγκέας) ότι αυτό κάνουν οι γονείς στα μικρά παιδιά τους: τα προγραμματίζουν να πάνε π.χ. σχολείο, να μάθουν να γράφουν, να περάσουν στο πανεπιστήμιο, κ.ο.κ. Αναγνωρίστηκε η σχετική βασιμότητα αυτού του επιχειρήματος, αλλά αντιπροτάθηκε (Χόλοου) ότι η εκμάθηση των κοινωνικών κανόνων από τους ανθρώπους δεν είναι μια μηχανική διαδικασία, δεν είναι σαν τον προγραμματισμό μηχανών, ούτε

Η πλάνη του Σκέπτομαι άρα υπάρχω και η ριζική αυτοαναφορικότητα

P.T. Geach (1916-2013)

Είναι μάλλον δεδομένο ότι το «ζήτημα του υποκειμένου», δηλαδή οι περιπλοκές του και η αποσαφήνισή του, δεν απασχολεί ιδιαίτερα τον καιρό μας, παρ’ όλο που (ή μήπως επειδή;) συνδέεται στενά τόσο με την ατομική όσο και με τη συλλογική υπόστασή μας. Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι οι παλιότερες διαμάχες γύρω από αυτό φαίνεται να κατέληξαν σε αδιέξοδο ─οπότε, «γιατί να ασχολείται κανείς με τελειωμένα πράγματα»;

H υπόθεση που προτείνουμε, είναι ότι αυτό το αδιέξοδο δεν έχει να κάνει με το ίδιο το διαφιλονικούμενο θέμα, αλλά με το ότι η όλη διαμάχη παγιδεύτηκε σε ένα πολύ γοητευτικό αρχικό σφάλμα. Το σφάλμα αυτό ήταν η (κατά βάση καρτεσιανή) θέση, σύμφωνα με την οποία αυτό που χαρακτηρίζει και μπορεί να ορίσει το υποκείμενο, είναι μια ριζική αυτοαναφορικότητα, όπως την συνοψίζει το περίφημο απόφθεγμα «Σκέπτομαι, άρα υπάρχω». 

 

Συγκεκριμένα, αυτό το σαγηνευτικό απόφθεγμα ουσιαστικά μεταθέτει τη βεβαιότητα για την ύπαρξη στην αυτοβεβαίωση, μέσω της «ενδοσκόπησης», μιας απόλυτης υποκειμενικής «εσωτερικότητας». Ας το δούμε με τα λόγια του ίδιου του Descartes:

─ Εξετάζοντας με προσοχή τι ήμουν, είδα ότι μπορούσα μεν να υποθέσω πως δεν είχα σώμα και πως ούτε κόσμος υπήρχε, ούτε τόπος όπου να βρίσκομαι, αλλά πως δεν μπορούσα γι' αυτό το λόγο να υποθέσω πως δεν υπήρχα ούτε κι εγώ. (…) [Διότι] πρόσεξα πως, ενώ εγώ ήθελα να σκεφτώ ότι όλα ήταν ψεύτικα, έπρεπε αναγκαστικά, εγώ που το σκεπτόμουν, να είμαι κάτι. Και παρατηρώντας πως τούτη η αλήθεια: σκέπτομαι άρα υπάρχω, ήταν τόσο στέρεη και τόσο σίγουρη που όλες μαζί οι εξωφρενικές υποθέσεις των σκεπτικών φιλοσόφων δεν ήταν ικανές να την κλονίσουν, έκρινα πως μπορούσα χωρίς ενδοιασμούς να την παραδεχθώ σαν την πρώτη αρχή της φιλοσοφίας που αναζητούσα. («Περί Μεθόδου λόγος», Μέρος Τέταρτο).

─ Γνωρίζω ότι υπάρχω, και ρωτώ ποιος είμαι εγώ που γνωρίζω. (…) Μετά από ένα υπερεπαρκές ζύγιασμα των πάντων, πρέπει τελικά να καταλήξω ότι η απόφανση "Εγώ είμαι, εγώ υπάρχω" αληθεύει αναγκαία όποτε την προφέρω ή τη συλλαμβάνω στο πνεύμα μου. Όμως ακόμα δεν κατανοώ επαρκώς τι είναι αυτό το Εγώ, το οποίο οπωσδήποτε είναι υπαρκτό. («Στοχασμοί», Δεύτερος Στοχασμός).

Για ποιο λόγο αυτή η μετάθεση ήταν σφάλμα το δείχνει με μεγάλη σαφήνεια ο σημερινός φιλοξενούμενός μας, ο φιλόσοφος Peter Geach (βλέπε επίσης την κριτική που άσκησε ο Gilbert Ryle, εδώ).

Πριν του δώσουμε το λόγο, να σημειώσουμε μόνο ότι το σφάλμα αυτό προήλθε από μια αγωνία απάντησης του Καρτέσιου σε ένα καλπάζοντα (και για τον ίδιο τον Καρτέσιο, εξωφρενικό) σκεπτικισμό, ο οποίος φαίνεται να είχε ευνοηθεί από ένα «αναποδογύρισμα της στοχαστικής πορείας». Αυτό το αναποδογύρισμα θα μπορούσαμε να το τοποθετήσουμε ως εξής: 

 

Ενώ μέχρις ενός σημείου ο στοχασμός εδραζόταν αφετηριακά στη βεβαιότητα για την ύπαρξη του αντικειμενικού κόσμου και στη βεβαιότητα ότι μπορούμε να τον γνωρίσουμε, αφήνοντας πεδίο αμφιβολιών μόνο για το πώς (βάσει ποιων κριτηρίων) μπορούμε να τον γνωρίσουμε αληθινά, από ένα σημείο κι έπειτα ο στοχασμός έθεσε ως αφετηρία του την αμφιβολία για το κατά πόσο η γνώση μας του αντικειμενικού κόσμου είναι αληθινή, προχώρησε αμφιβάλλοντας για το κατά πόσο μπορούμε να γνωρίσουμε τον αντικειμενικό κόσμο και κατέληξε ν’ αμφιβάλλει ακόμα και για την ύπαρξη του κόσμου αυτού.

Σε κάθε περίπτωση, από την αυτοαναφορικότητα του υποκειμένου-cogito προήλθαν δυο «σχολές»: η ιδεαλιστική φιλοσοφία του «Εγώ» από τη μιά, και ο εμπειρισμός του υποκειμένου-«δέσμη αντιλήψεων» από την άλλη. Τι κατόρθωσαν; Να οδηγήσουν στην εξαΰλωση του αυτοαναφορικού υποκειμένου εφόσον, όπως επισημαίνει ο Πωλ Ρικέρ στο Ο ίδιος ο εαυτός ως άλλος (1990), ενώ κατά τα φαινόμενα το καρτεσιανό υποκείμενο αυτοβεβαιώνεται θριαμβευτικά με το «εγώ σκέπτομαι άρα υπάρχω», στην πραγματικότητα στήνεται πάνω στην άβυσσο της υπέρμετρης αμφιβολίας, έπειτα εξυμνείται με αμετροέπεια και τέλος υποβιβάζεται σε μείζονα ψευδαίσθηση.

Σήμερα, είναι μάλλον φανερό πως η προσπάθεια εύρεσης λύσης στο παραπάνω αδιέξοδο με την εξάλειψη του ίδιου του υποκειμένου χάριν των «δομών» από το ρεύμα του στρουκτουραλισμού, τελικά συνέτριψε το υποκείμενο χτυπώντας το τυφλά πάνω στον τοίχο του (αλτουσεριανομαρξιστικού και μη) «αντί-ανθρωπιστικού» παραλογισμού, με διάφορα απόνερα όπως ο «τρανσχιουμανισμός» και τα λοιπά. 

 

Σημειώνω ότι έχω προσθέσει σε αγκύλες το «Εγώ», διότι στην αγγλική και τη γαλλική γλώσσα είναι πάντα παρόν (I see a spider, Je pense,…) και η παρουσία του είναι σημαντική για να καταλάβουμε το πρόβλημα του καρτεσιανού αποφθέγματος και την κριτική του Γκητς. Επίσης, γράφω Καρτέσιος (αντί για Ντεκάρτ), μιας κι έχει επικρατήσει ο όρος «καρτεσιανός» (λογισμός, κ.λπ.). Ο λόγος τώρα στον Πήτερ Γκητς.  - Σημ. HS

 

*

 

 

«(...) Αξίζει τον κόπο να δείξουμε ποιο είναι πραγματικά το σφάλμα του καρτεσιανού cogito ergo sum (σκέπτομαι, άρα υπάρχω). Πολλοί πρωτοετείς φοιτητές της φιλοσοφίας βρίσκουν ελκυστικό αυτό το κομμάτι του καρτεσιανισμού. Και πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν εντρυφήσει στη φιλοσοφία, πιστεύουν ότι, από τη χρήση του ‘‘εγώ’’ σε καθημερινές εκφράσεις (όπως πχ. ‘‘[Εγώ] αισθάνομαι να πεινάω’’, ή ‘‘Θυμούμενος τι [εγώ] σκεφτόμουν χτες…’’), μπορούμε να κατανοήσουμε άμεσα ένα ζήτημα όπως αυτό που θέτει π.χ. το ερώτημα: ‘‘Θα εξακολουθήσω άραγε να έχω συνείδηση μετά που θα καταστραφεί το σώμα μου;’’.

Η ιδέα που υπάρχει πίσω από αυτό, είναι ότι η ενδοσκόπηση μπορεί να δώσει στην λέξη ‘‘εγώ’’ μια ιδιαίτερη έννοια, μια ξεχωριστή έννοια, την οποία μπορεί ο καθένας μας  να μάθει προσωπικά. Ποια έννοια; Ότι η λέξη ‘‘εγώ’’ δεν σημαίνει τον άνθρωπο P.T.G. [Peter Thomas Geach] όταν αυτός τη χρησιμοποιεί, αλλά κάτι διαφορετικό από αυτόν, κάτι το οποίο μπορεί να δει άμεσα κοιτάζοντας μέσα του.

Ας ξεκινήσουμε θυμίζοντας πώς χρησιμοποιούμε το ‘‘εγώ’’ στα ρήματα που εκφράζουν ψυχικά πάθη [τα οποία ο Βίτγκενσταϊν ονόμασε ‘‘ψυχολογικά ρήματα’’: βλέπω, σκέφτομαι, θέλω, φοβάμαι, ανησυχώ, κ.λπ.]  στην καθημερινή γλώσσα.

Αν ο P.T.G. πει ‘‘[εγώ] βλέπω μια αράχνη’’ ή ‘‘[εγώ] αισθάνομαι άρρωστος’’, αυτό που κανονικά θα σκεφτεί κανείς είναι ότι ο P.T.G. βλέπει μια αράχνη ή αισθάνεται άρρωστος. Αυτό σημαίνει με άλλα λόγια ότι η λέξη ‘‘εγώ’’, όταν τη λέει ο P.T.G., χρησιμεύει ώστε οι άλλοι άνθρωποι να στρέψουν την προσοχή τους προς τον P.T.G. [σαν το χέρι, που σηκώνει ο μαθητής ή κάποιος σε μια συνέλευση για να πάρει το λόγο] ─και αν τυχόν δεν είναι αμέσως ξεκάθαρο ποιος μίλησε [αν π.χ. μίλησε από το διπλανό δωμάτιο], τότε θα ακολουθήσει αυθόρμητα η ερώτηση ‘‘ποιος το είπε αυτό;’’.

Ας φανταστούμε τώρα τον Καρτέσιο να στοχάζεται σκυφτός πάνω από τη σόμπα του και κάποια στιγμή να λέει μονολογώντας: ‘‘[Εγώ] έχω μπερδευτεί εντελώς! Αλλά ποιος είναι αυτός ο ‘εγώ’ που είναι τρομερά μπερδεμένος;’’.

Όταν ο Καρτέσιος λέει μονολογώντας τη φράση ‘‘[Εγώ] έχω μπερδευτεί εντελώς’’, τότε σίγουρα το ‘‘εγώ’’ δεν χρησιμεύει για να στρέψει την προσοχή του Καρτέσιου  προς τον Καρτέσιο! Ούτε χρησμεύει για να δείξει ότι αυτός που έχει μπερδευτεί είναι ο Καρτέσιος και όχι κάποιος άλλος! Άλλωστε, όταν μονολογεί κανείς, μπορεί θαυμάσια να εκφραστεί χωρίς καν να χρησιμοποιήσει τη λέξη ‘‘εγώ’’. Μπορεί π.χ., αναφερόμενος στους στοχασμούς του, να πει σε μια στιγμή ‘‘Πωπώ τι τρομερό μπέρδεμα!’’. (…)

Αναμφίβολα, ερωτήσεις όπως ‘‘Τι είναι αυτό το εγώ;’’, ή ‘‘Ποιος είμαι εγώ λοιπόν;’’, μπορεί να έχουν σαφές νόημα σε ορισμένες περιστάσεις. Για παράδειγμα, αν ο Καρτέσιος έχει πάθει αμνησία και ρωτάει για να μάθει ποιος είναι (Ποιος είμαι εγώ; - Είσαι ο Καρτέσιος). Πρόκειται όμως για αλλόκοτες και ασυνήθιστες περιστάσεις, που ασφαλώς τυχαίνει να συμβούν και συμβαίνουν. Ωστόσο, ο στοχασμός και το ερώτημα του Καρτέσιου πάνω από τη σόμπα του δεν έχουν να κάνουν με καμιά τέτοιου είδους ασυνήθιστη περίσταση. Δεν είναι λόγω αμνησίας που αναρωτιέται ‘‘αλλά ποιος είναι αυτός ο ‘εγώ’ που είναι τρομερά μπερδεμένος;’’ όταν λέει ‘‘[εγώ] έχω μπερδευτεί εντελώς!’’. Απλώς, εδώ, οι ερωτήσεις ‘‘Ποιος είναι αυτός ο ‘εγώ’;’’ και ‘‘Ποιος είμαι εγώ;’’ δεν έχουν καμιά από τις συνηθισμένες χρήσεις τους, ενώ ταυτόχρονα δεν έχει προσδιοριστεί και καμιά καινούργια χρήση τους.

Όταν ο Γουίλιαμ Τζέημς προσπάθησε να θέσει στον εαυτό του το ερώτημα του Καρτέσιου και να το απαντήσει, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό που εννοούσε λέγοντας ‘‘εγώ’’, ο ‘‘εαυτός’’ ή ‘‘οι εαυτοί μου’’, ήταν ένα σύνολο αισθήσεων, τις οποίες υποτίθεται ότι ένιωσε στο κεφάλι και στο λαιμό του. Φυσικά, αν ο Τζέημς άκουγε κάποιον να μονολογεί λέγοντας ‘‘έχω μπερδευτεί απίστευτα’’, δεν θα θεωρούσε  ότι αυτός που έχει μπερδευτεί απίστευτα είναι ...  ‘‘οι αισθήσεις που ένιωσε στο κεφάλι και το λαιμό του’’! Ξέρουμε ότι, αντίθετα απ’ τον Καρτέσιο, ο Τζέημς ήταν ένας έμπειρος και ικανός ψυχολόγος. Πώς λοιπόν κατάφερε κατά την καρτεσιανή ενδοσκόπησή του να παραβλέψει αυτό που γνώριζε ως ‘‘εαυτό ή εαυτούς’’ και δεν βρήκε παρά ‘‘αισθήματα που ένιωσε στο κεφάλι και το λαιμό’’ του; Πώς έκανε ένα τόσο χοντρό λάθος; (...)

Υποστηρίζω πως αν ο Γ. Τζ. πει στον εαυτό του μονολογώντας ‘‘Έχω μπερδευτεί τρομερά με αυτό το πρόβλημα’’, δεν θα εννοεί ούτε ότι μπερδεύτηκε ο άνθρωπος Γ. Τζ., ούτε ότι μπερδεύτηκαν κάποια ‘‘αισθήματα που ένιωσε στο κεφάλι και το λαιμό’’ του. Γιατί; Διότι, εδώ, η λέξη ‘‘εγώ’’ δεν χρησιμεύει για να δείξει ποιος μπερδεύτηκε. Σε τέτοιου είδους μονολόγους, η χρήση του ‘‘εγώ’’ είναι καταχρηστική, παρασιτεί πάνω στη χρήση που του κάνουμε όταν απευθυνόμαστε σε άλλους. Όταν δηλαδή δεν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι, όταν δεν απευθυνόμαστε σε άλλους, αλλά απλώς μονολογούμε, τότε το ‘‘εγώ’’ πλεονάζει και δεν αναφέρεται σε τίποτα το ιδιαίτερο. Η μονολογική φράση ‘‘Έχω μπερδευτεί τρομερά με αυτό το πρόβλημα’’ δεν σημαίνει πραγματικά τίποτα περισσότερο από ‘‘Αυτό το πρόβλημα είναι σωστή σπαζοκεφαλιά!’’. Παρόμοια: ‘‘Έχω (ή είχα) ένα τρομερό πόνο’’ δεν θέλει να πει τίποτα περισσότερο απ’ το ‘‘Αυτός ο πόνος είναι (ήταν) τρομερός’’. Δηλαδή, όταν κάτι λέγεται ως μονόλογος, τότε το ερώτημα τίνος είναι (ήταν) αυτός ο πόνος δεν προκύπτει καθόλου.

Με δυο λόγια, το μονολογικό ‘‘Εγώ’’ είναι πλεονάζον, όπως το εξήγησα, διότι η κανονική χρήση της λέξης ‘‘Εγώ’’ περιορίζεται απλά στο να στρέφει την προσοχή των άλλων σε αυτόν που μιλάει. Αν κανείς διαφωνεί με αυτό, παρακαλώ να εξηγήσει πώς ο ίδιος αντιλαμβάνεται τη χρήση του ‘‘Εγώ’’. Διότι έχω πολύ βάσιμους λόγους να υποψιάζομαι ότι έχει πέσει θύμα μιας πολύ διαδεδομένης φιλοσοφικής πλάνης. Κυκλοφορούν άλλωστε οι πιο παράξενες ιδέες σχετικά με τις λέξεις και το τι επισημαίνουν. Για παράδειγμα, πολύ συχνά θεωρείται ότι η λέξη τίποτα κατονομάζει μια οντότητα, ή μάλλον μια μη-οντότητα (βλ. τον τέταρτο Στοχασμό του Καρτέσιου). (…)

Υποστηρίζω επομένως ότι είναι θύμα φιλοσοφικής πλάνης όποιος νομίζει πως το καρτεσιανό cogito ergo sum, μάς παρέχει ένα τρόπο για να συλλάβουμε κάποια άυλη πλευρά μας, η οποία υποτίθεται ότι σημαίνεται με το ‘‘Εγώ’’. Ωστόσο δεν είπα, ούτε και σκέφτομαι παρ’ όλα αυτά, πως το cogito είναι ο μοναδικός δρόμος για να σχηματίσουμε μια έννοια της ψυχής ή του πνεύματος. Έδειξα απλώς, ότι ο δρόμος του cogito είναι αδιέξοδο.»

Peter Geach, Mental Acts. Their content and their objects (1957)

 

Φαινό-μενά

Φαινομενολογία

Απανωτές αναρτήσεις; Χμμμ… Το πράγμα έχει κάπως έτσι: τον τελευταίο καιρό, με αφορμή την εκπομπή όπου περιλάβαμε τρυφερά (φαπ! φουπ! άι! όι!) κάποιες απόψεις του Αγκάμπεν, έχει ανάψει εντός των και περί τους df μια θυελλώδης συζήτηση γύρω από το φλέγον ζήτημα του «υποκειμένου», με αποτέλεσμα ένα συναρπαστικό στροβιλισμό όλων των σχετικών κοινωνιολογικών θεωριών και φιλοσοφικών προσεγγίσεων. Ασφαλώς, όλα αυτά θα τα φέρουμε σιγά-σιγά στο άπλετο διαδικτυακό φως, αλλά ίσως δεν είναι άκαιρο να σας δώσουμε μια μικρή οπτικοακουστική γεύση του πεδίου μάχης όπως το περιγράφει το παραπάνω βίντεο!

Οικονομία και τέχνη και υποκείμενο. Δυο εκπομπές σε μια ανάρτηση!

Με καθυστέρηση δύο εβδομάδων ανεβάζουμε την 31η εκπομπή εκείνης της Τετάρτης της 15ης του Ιούνη όπου

τριγυρίζοντας  ένα κείμενο του Franco Bifo Berardi με τον μυστηριώδη τίτλο "Ποίηση και Οικονομία", ξαναθυμίζουμε τις σχέσεις του καλλιτέχνη με τον κόσμο, αναφερόμαστε σε κάποιες πρακτικές του -από δω κι από κει- και προσπαθούμε να τρομάξουμε τους ακροατές με κάποιες μουσικές επιλογές που κατηγορήθηκαν, σε στιγμές, για νεκρολυρικές, εκεί γύρω στο 21'-22' και δίχως να τα χάνουμε από την τρομερή ζέστη που μας χτυπά κατακέφαλα συνεχίζουμε ασυνεχώς

.... στην επόμενη εκπομπή όταν άξαφνα, δεκαπέντε μέρες μετά μέσα στην παραζάλη της καυτής Αθήνας, ξεπροβάλει το ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ,όπου



με αφορμή αυτή τη φορά ένα κείμενο του Τζορτζιο Αγκάμπεν για τη Μητρόπολη, κείμενο εναλλασσόμενο πότε εδώ πότε εκεί, και το χειρότερο...και εδώ και εκεί ταυτόχρονα, επιχειρεί να μας μπερδέψει. Μα οι danger.few δεν δίστασαν σε άλλες και άλλες μπερδεψοδουλειές. Ξεκαθαρίζουμε το σεληνιακό έδαφος πάνω στο οποίο σκεφτόμαστε και μιλάμε έπειτα από την έκλειψη του κλασικού επαναστατικού υποκειμένο και προχωράμε με μουσικές επιλογές, που λίγο πολύ αναφέρονται και στο πρόσφατο Μπρέξιτ. Οι ευρωσκεπτικιστές αγανακτούν, οι ευρωτζουτζούκοι χτυπιούνται...με δηλώσεις όπως αυτή των Motorhead: "Ρε παιδιά δεν μας νοιάζει το μέλλον της Ευρώπης, τι θέλετε να κάνουμε;" (και πράγματι ο Lemmy απήχε!)

Ναι γιατι; Το lost Johnny θα το παίζουμε εκπομπή παρά εκπομπή τι θες;
Ακούστε τι έγινε...!

Εκπομπή # 32 | Οι περιπέτειες του υποκειμένου, δηλαδή οι δικές σου

 

 

Οι περιπέτειες του υποκειμένου συνεχίζονται. Η κατάρρευση του επαναστατικού οράματος και το σημερινό σεληνιακό τοπίο. Συζήτηση γύρω από ένα κείμενο του Αγκάμπεν για τη Μητρόπολη. Υπάρχει «διττή φύση του υποκειμένου»; Υπάρχει «υποκειμενοποίηση» που … «από-υποκειμενοποιεί»; Κληρονομημένοι γρίφοι του Φουκώ. Για να γλυτώσουμε απ’ το «Εγώ» πρέπει τάχα να εξαλείψουμε τον άνθρωπο; Και τι τελοσπάντων είναι το άτομο;

Συντονίσου!

 

Εκπομπή #30 | Έξοδος από τον έρημο εαυτό

Ο έρημος εαυτός κι ο εαυτός-αφήγηση. Δεύτερο μέρος της έρευνάς μας στο ερώτημα πώς κάποιοι άνθρωποι καταφέρνουν να μην συντρίβονται ενώ έχουν συντριβεί όλα εκείνα στα οποία πίστεψαν και για τα οποία αγωνίστηκαν; Οι ρίζες του σύγχρονου ατομισμού. Χρήμα, εμπόρευμα και η μόνιμη ανασφάλεια του σύγχρονου Ατόμου. Είμαστε μοναδικοί αλλά πώς; Πρέπει να πετάξουμε μακριά ο,τιδήποτε μας δένει με τον κόσμο για να μπορέσουμε να βρούμε τη μοναδικότητά μας και να σκεφτούμε ελεύθερα; Ή μήπως αυτό είναι μια παγίδα; Πρόταση διεξόδου! Και μια μικρή περιήγηση στις σχέσεις της ποίησης με την οικονομία. 

Τρίτη σεζόν, σταθερά κάθε δεύτερη Τετάρτη από τη ΡαδιόΦουσκα!

Κι αν θέλεις ν' ακούσεις και τις προηγούμενες,
κλικ εδώ.  

Εκπομπή #25 | Από το Άτομο στον Πολίτη

Με σπασμένα φρένα τρέχουμε από το Άτομο στον Πολίτη. Επιστολές αγανακτισμένων αναγνωστών. Απαντήσεις που καίνε! Πνεύμα, πράξη και μοντέρνα χρηματοκίνητα! Ποιοι φώναζαν Abajo la intelligencia; Πώς συγκροτούν κοινωνία τα Άτομα στον πραγματικό κόσμο; Μηχανές και γρανάζια, γλυκιά μου, μας χωρίζουνε. Ανατομία ενός αδιέξοδου και μερικά κόλπα για να βγαίνεις από κάθε λαβύρινθο.