Song of myself | Μανιφέστα 47

“Αργόσχολοι και περίεργοι με περιβάλλουν,
άνθρωποι που συναντώ, η επιρροή της παιδικής μου ηλικίας ή της γειτονιάς και της πόλης όπου ζω, ή του έθνους μου,
Η εποχή μου, οι εφευρέσεις και οι ανακαλύψεις, οι σύλλογοι, οι συγγραφείς παλαιότεροι και σύγχρονοι,
η τροφή μου, τα ρούχα μου, οι συνάδελφοι, η όψη μου, οι φιλοφρονήσεις, τα καθήκοντα μου,
η πραγματική ή υποτιθέμενη αδιαφορία ενός άντρα ή μιας γυναίκας που αγαπώ,
η αρρώστια κάποιου συγγενή μου ή η δική μου, η κακοήθεια, η απώλεια ή η έλλειψη χρημάτων, τα βάσανα και οι χαρές,
Μάχες, η φρίκη του αδελφοκτόνου πολέμου, ο πυρετός αμφίβολων ειδήσεων, τα ξαφνικά γεγονότα·
αυτά όλα έρχονται και παρέρχονται ολημερίς και ολονυχτίς,
αλλά αυτά δεν είναι Εγώ, δεν είναι ο εαυτός μου.”

Walt Whitman, από το Song ofmyself

μετ: Κατερίνα Ηλιοπούλου & Ελένη Ηλιοπουλου
photo, στο χωριό Ξηροκάμπι της Σπάρτης, απόκριες 2009

 

 

 

Η ποίηση είναι η γλώσσα της μη ανταλλαγής

Το 7ο τευχος του ΦΡΜΚ*, περιοδικού για τη διερεύνηση του ποιητικού φαινομένου, θα παρουσιαστεί στην έκθεση Θεσσαλονίκης (περίπτερο 8) και αμέσως μετά θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα, όπως συμβαίνει κάθε έξι μήνες επί τρία χρόνια τώρα (και μπαίνουμε στο τέταρτο). Το δικό μας θέμα εδώ, εκτός από την ποίηση που έτσι κι αλλιώς είναι μια από τις εμμονές μας, είναι το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Franco "Bifo" Berardi με τίτλο Ποίηση και οικονομικά, μεταφρασμένο από την "φαρμακοποιό" χαπίφια αδελφή, Κατερίνα Ηλιοπούλου, το οποίο θα μας απασχολήσει και στη σημερινή (11.05) ΕΚΠΟΜΠΗ από το RadioBubble από τις 4 έως τις 6 το απόγευμ

Τα πράγματα ξεκαθαρίζονται εξ αρχής. Παραθέτω με μια υπογράμμιση μου εδώ την εισαγωγική του παράγραφο:

Ποίηση και οικονομικά
Η αυτονόμηση του σημείου: Ποίηση και οικονομία στον εικοστό αιώνα.

Το χρήμα και η γλώσσα έχουν κάτι κοινό: δεν είναι τίποτα και κινούν τα πάντα. Δεν είναι τίποτε άλλο παρά σύμβολα, συμβάσεις, flatus vocis, αλλά διαθέτουν τη δύναμη να πείθουν τα ανθρώπινα όντα να δρουν, να εργάζονται, να μετασχηματίζουν τον φυσικό κόσμο.

Το χρήμα κάνει τα πράγματα να συμβαίνουν. Είναι η πηγή της δράσης μέσα στον κόσμο και ίσως η μόνη δύναμη στην οποία αφιερωνόμαστε/αναγνωρίζουμε. Ίσως κάθε άλλη εκδοχή, κάθε αξία να έχει χρεοκοπήσει, δίνοντας στο χρήμα τη δύναμη μια ιερής θεότητας, η οποία διεκδικεί την αναγνώρισή της. Η επιστήμη της οικονομίας δεν μπορεί πια να πείσει το χρήμα να κάτσει φρόνιμα. Οι αριθμοί αδυνατούν να υποτάξουν το τέρας και να το κάνουν να σωπάσει ή να κάτσει σε μια γωνιά και να μην κάνει σκανταλιές. Συνεπώς, όπως το είχαμε από την αρχή υποψιαστεί, τα οικονομικά υποκρίνονται μιμητικά την επιστήμη. Στην καλύτερη περίπτωση τα οικονομικά είναι μία νεύρωση του χρήματος, ένα σύμπτωμα που έχει επινοηθεί για να κρατάει το τέρας σε εκκρεμότητα. [...] (Sardello 1983,1-2)

Ο οικονομικός καπιταλισμός βασίζεται στην αυτοματοποίηση της δυναμικής του χρήματος, αλλά ακριβέστερα στην αυτονόμηση της παραγωγής αξίας από τη φυσική αλληλεπίδραση των πραγμάτων. Η μετάβαση από την αφηρημένη βιομηχανική εργασία στον αφηρημένο κόσμο της ψηφιακής εποχής εισάγει μια αποϋλοποίηση της εργασιακής διαδικασίας. Ο Jean Baudrillard έχει προτείνει μια γενική σημειολογία προσομοίωσης, που βασίζεται στην προϋπόθεση του τέλους της αναφορικότητας, στο οικονομικό καθώς και στο γλωσσικό πεδίο. Στο The mirror of production,¹ ο Baudrillard γράφει: «Η ζήτηση, η αξία χρήσης και το referent ‘‘δεν υπάρχουν’’. Είναι μόνον ιδέες που παράγονται και προβάλλονται σε ένα φάσμα γενίκευσης από την εξέλιξη του ίδιου του συστήματος της ανταλλακτικής αξίας». (Baudrillard 1975, 30). […]

Το κρίσιμο σημείο στην κριτική του Baudrillard είναι ότι η αναφορικότητα και ο προσδιορισμός της αξίας έχουν φτάσει στο τέλος τους. Στη σφαίρα της αγοράς τα πράγματα δεν εξετάζονται σε σχέση με τη συγκεκριμένη τους χρησιμότητα, αλλά σε σχέση με τη δυνατότητα και την αξία ανταλλαγής. Ομοίως στη σφαίρα της επικοινωνίας, η γλώσσα γίνεται προϊόν δοσοληψίας και αξιολογείται σαν διαδικασία προς εκτέλεση. Η αποτελεσματικότητα και όχι η αλήθεια είναι ο νόμος που διέπει τη γλώσσα στη σφαίρα της επικοινωνίας. Ο πραγματισμός και όχι η ερμηνευτική είναι η μεθοδολογία που ακολουθείται για την κατανόηση της επικοινωνίας στο κοινωνικό πεδίο, ειδικά στην εποχή των νέων τεχνολογιών.

Ανασυνθέτοντας τη διαδικασία της κατάρρευσης της αναφοράς στη σημειωτική και στην επιστήμη της οικονομίας, ο Baudrillard μιλά για τη χειραφέτηση του σημείου. Η χειραφέτηση του σημείου από την αναφορική του λειτουργία μπορεί να θεωρηθεί σαν γενική τάση του ύστερου μοντερνισμού, η κυρίαρχη τάση στη λογοτεχνία και στην τέχνη, καθώς και στην επιστήμη και την πολιτική. Ο συμβολισμός στην ποίηση διάνοιξε έναν καινούργιο χώρο για την ποιητική πράξη, που προήλθε από την αυτονόμηση της λέξης από την αναφορική της αποστολή.

Η αυτονόμηση του χρήματος –του οικονομικού σημείου– από τη βιομηχανική παραγωγή πραγμάτων ακολουθεί την ίδια σημειωτική διαδικασία από την αναφορική στη μη αναφορική σημασία. Αλλά η αναλογία μεταξύ γλώσσας και οικονομίας δεν θα έπρεπε να μας παραπλανά: παρόλο που το χρήμα και η γλώσσα έχουν κάτι κοινό, τα πεπρωμένα τους δεν ταυτίζονται, καθώς η γλώσσα υπερβαίνει την οικονομική συναλλαγή. Η ποίηση είναι η γλώσσα της μη ανταλλαγής, η επιστροφή της ατέρμονης ερμηνευτικής και η επιστροφή του αισθησιακού σώματος της γλώσσας. Εδώ μιλάω για την ποίηση ως περίσσεια της γλώσσας, κρυφή πηγή πλούτου που μας επιτρέπει να μεταβαίνουμε από μία θεώρηση σε μιαν άλλη

1. O καθρέφτης της παραγωγής ή η κριτική αυταπάτη του ιστορικού υλισμού του Jean Baudrillard κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια σε μετάφραση Σπύρου Μπενετάτου.

*Το φοβερό εξώφυλλο του 7ου τεύχους προέρχεται από το προσωπικό αρχείο του Αλέξανδρου Ψυχούλη

Το τεύχος και τα περιεχόμενά του

ΑΦΙΕΡΩΜΑ // Ποίηση και νόσος: Το πάσχον Σώμα. Tι σημαίνει να έχεις ένα

σώμα; Τι σημαίνει να υπάρχεις μέσα σε ένα σώμα το οποίο είναι ευάλωτο και το

οποίο θα νοσήσει πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ύπαρξής του; 

Δεκαεπτά αγγλόφωνοι σύγχρονοι ποιητές μεταφράζονται από την ομάδα του ΦΡΜΚ.

Rormarie Waldrop. Ένα άκρως πολιτικό και γλωσσικά προκλητικό κείμενο από

την γερμανικής καταγωγής αμερικανίδα ποιήτρια, μεταφράστρια και εκδότρια, η

πρωτοποριακή, πειραματική ποίηση της οποίας και έχει ασκήσει τεράστια

επιρροή στη λογοτεχνική σκηνή της Αμερικής.

Anne Carson. Το δοκίμιο της διακεκριμένης Αμερικανίδας ποιήτριας Οικονομία,

το άρωμά της μας μιλά για την υπεραξία του ποιητικού λόγου, που ζωντανεύει τη

ζωή και υπερβαίνει τον θάνατο.

Franco “Bifo” Berardi. Ποίηση και οικονομικά. Κείμενο του σύγχρονου Ιταλού φιλοσόφου που αναζητά στον λόγο της ποίησης την χαμένη συλλογική διάνοια αλλά και ένα τόπο διάσωσης της μοναδικότητάς από την κυριαρχία των οικονομικών στατιστικών.

Ελληνική ποίηση: Βασίλης Αμανατίδης, η Γιάννα Μπούκοβα, η Άννα Γρίβα, ο Κυριάκος

Συφιλτζόγλου, ο Χρήστος Μαρτίνης, ο Πάνος Τσίρος και ο Κωνσταντίνος Ματσούκας.

Εικαστικά: Ζήσης Κοτιώνης, Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος, Απόστολος Ντελάκος, Αλεξάνδρα Γιαννακανδροπούλου, Μαρία Βαρελά, Κώστας Ντάφλος.

Συζήτηση μεταξύ των συντακτών του περιοδικού για θέματα ποιητικής.

Υποκειμενικότητα, ταυτότητα και διαφορά. Η εμπειρία του εαυτού στη σύγχρονη

ποίηση.

Ο ελληνιστής Βασίλης Λαμπρόπουλος γράφει για την ανθολογία σύγχρονης ελληνικής

ποίησης Futures: Poetry of the Greek Crisis

Συνέντευξη για την ποίησή της δίνει στη Γιάννα Μπούκοβα η Κατερίνα Ηλιοπούλου

Κριτικά κείμενα γράφουν ο Βασίλης Αμανατίδης και ο Παναγιώτης Ιωαννίδης.

Πώς θα σταματούσαμε τον πόλεμο!

Robert Hass  

Ο Πασχαλινός Αμνός

Λοιπόν, είπε ο Ντέιβιντ, – έξω χιόνιζε κι η φωνή του έφερε ποικίλες αποχρώσεις θυμού,

αηδίας και πληγωμένου αισθήματος περί δικαίου, πρόκειται για τρέλα. Δεν θα γίνω πρό-

βατο επί σφαγή.

Μερικές φορές στην Ελλάδα, μού έλεγε μια φίλη, όταν περπατούσε ψηλά στο δρόμο πάνω

από τη θάλασσα, επιστρέφοντας από το χωριό στο σπίτι της μες στο σκοτάδι και ο ουρανός

έμοιαζε απέραντος, το φεγγάρι τρομερά φωτεινό, αναρωτιόταν αν θα άξιζε τον κόπο να

αφιερώσει κάπου τη ζωή της.

Και είναι κι αυτή η φτωχή δαμάλα στο ποίημα του Κητς, καταστόλιστη με κορδέλες και

λουλούδια, χωρίς τρόμο στα μάτια, ούτε βλέννες να τρέχουν απ’ τη μουσούδα ανεξέλε-

γκτα, αφού δεν καταλάβαινε τι είδους γιορτή ήταν αυτή.

Και μετά από χρόνια, αφού ο Ντέιβιντ εγκατέλειψε την ακαδημαϊκή ζωή, αγόρασε ένα ράντσο στο Κεντάκι, κοντά σε μια πόλη με το όνομα Πλέζουρβιλ, και άρχισε να εκτρέφει πρόβατα.

Όταν τον επισκεφθήκαμε εκείνο το καλοκαίρι με τις νύχτες στριγκές από τους ήχους των

γρύλων και την επίμονη ζέστη, ανταλλάσσαμε ιστορίες μετά το δείπνο και μας διηγήθηκε

ξανά την ιστορία για εκείνη την πρώτη του θέση διδασκαλίας και τον αντιπρόεδρο.

Όταν αγόρασε το ράντσο, συνέχισε τις συνδρομές στην Guardian και τo Worker’s Vanguard, τα οποία στοιβάζονταν σε μια γωνιά αδιάβαστα. Τώρα έπρεπε να ξεπληρώσει την υποθήκη.

Δεν είχε ιδέα από εκτροφή ζώων προς σφαγή, κι έτσι διάβαζε το American Sheepman με

προσήλωση πολύ πιο μεγάλη από αυτήν που είχε ποτέ αφιερώσει στη μελέτη της πολιτικής

θεωρίας για τα προφορικά του διδακτορικού του.

Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, αφού συμπλήρωσε τη θητεία του για ένα εξάμηνο στο πολιτικό

γραφείο, δέχτηκε μια θέση λέκτορα πολιτικής επιστήμης σ’ ένα μικρό κολέγιο στη γενέθλια

πόλη του, όπου ο Ντέιβιντ είχε μόλις αναλάβει την πρώτη του δουλειά. Ο κοσμήτορας ξε-

νάγησε τον Χιούμπερτ Χάμφρεϊ και του σύστησε το προσωπικό. Όταν έφτασαν στο γραφείο

του Ντέιβιντ, ο αντιπρόεδρος, ακριβά ντυμένος, απέραντα εγκάρδιος, άπλωσε το χέρι, και

ο Ντέιβιντ δεν μπόρεσε να το σφίξει στο δικό του γιατί πίστευε πως ο τύπος ήταν εγκλη-

ματίας πολέμου, κι επειδή δεν ήξερε πώς να ξεπεράσει την αμηχανία που προκάλεσε, του

το είπε, και αυτό ήταν η αφορμή για να χάσει τη δουλειά του στο κολέγιο.

Αλλά γι’ αυτό ήταν υπεύθυνος ο κοσμήτορας. Ο αντιπρόεδρος έβαλε τα κλάματα. Είχε το

πληγωμένο βλέμμα, είπε ο Ντέιβιντ, ενός σκύλου με μακρά και αψεγάδιαστη προϊστορία

πίστης και αγάπης, που τον έχει μόλις κλωτσήσει αυτός που είχε δημόσια υποστηρίξει,

είχε επικροτήσει , τους τρομοκρατικού χαρακτήρα βομβαρδισμούς σε χωριά με άμαχους

χωρικούς. Του Ντέιβιντ τού φάνηκε αδιανόητα κούφιος από εσωτερική ζωή αφού μπορούσε

να αισθάνεται πληγωμένος παρά προσβεβλημένος από εκείνο τον άγουρο νέο που προέβη

σε αυτή την αλαζονικά ηθικοπλαστική χειρονομία μπροστά σε δυο άντρες που είχαν την

ηλικία του πατέρα του. Ο Ντέιβιντ είπε πως ποτέ του δεν του είχε τύχει να κοιτάξει ένα

άλλο ανθρώπινο πλάσμα με τέτοια παγωμένη και αποστασιοποιημένη απορία και ότι δεν

του άρεσε η αίσθηση.

Κι έτσι μέσα στην ψηλοτάβανη κουζίνα, μέσα στους διαπεραστικούς ήχους των γρύλων και

την ποτισμένη από τη μυρωδιά του τριφυλλιού ατμόσφαιρα, θυμηθήκαμε τον Βικ Ντιόνο

στο Μπάφαλο μέσα στο χιόνι, εκείνες τις μέρες που ο πόλεμος συνεχιζόταν ακατάπαυστα

σαν εφιάλτης που δεν τέλειωνε ούτε όταν ξύπναγες.

Ο Βικ είχε έρθει στη δουλειά αναψοκοκκινισμένος από τον ενθουσιασμό εξαιτίας μιας ιδέας

που του κατέβηκε μέσα στη νύχτα. Είχε ανακαλύψει πώς θα σταματούσε τον πόλεμο. Ήταν

ένα απλό σχέδιο. Όλοι όσοι ήταν αντίθετοι στον πόλεμο στη χώρα-στον κόσμο, σίγουρα

πολλοί Σουηδοί και Άγγλοι φοιτητές θα συμφωνούσαν-θα έπρεπε απλά να κόψουν το μικρό

δάχτυλο του αριστερού τους χεριού και να το στείλουν στον πρόεδρο. Φανταστείτε το! Θα

έφταναν αραιά στην αρχή, ενέργειες λιγοστών παρανοϊκών, αλλά τα νέα θα ξέσπαγαν στις

εφημερίδες και την άλλη μέρα θα έφταναν λίγα ακόμα. Και την επομένη κι άλλα. Και την

τέταρτη μέρα θα ήταν χιλιάδες. Και την πέμπτη μέρα θα στήνονταν κλινικές-οργανωμένες

από φοιτητές ιατρικής στο Μάντισον, το Σαν Φρανσίσκο, τη Στοκχόλμη, το Παρίσι-για να

εκτελέσουν τη χειρουργική επέμβαση με ασφάλεια και σε μαζική κλίμακα. Και την έκτη

μέρα ο πόλεμος θα τελείωνε. Θα τελείωνε. Τα ελικόπτερα στη Bienhoa θα καθηλώνονταν

στα αεροδρόμια, σιωπηλά σαν σμήνη πειθαρχημένων κουνουπιών. Οι χωρικοί, ανήσυχοι και

περίεργοι, γιατί οι χωρικοί είναι πάντα ανήσυχοι και περίεργοι, θα κοίταζαν ψηλά με απορία

στον απρόσμενα γαλήνιο γαλάζιο ουρανό που τον παράσερναν μικρά άσπρα σύννεφα. Και

χρόνια αργότερα θα αναγνωρίζαμε ο ένας τον άλλον από αυτά τα απολεσθέντα δάχτυλα.

Ένας ηλικιωμένος Ιάπωνας επιχειρηματίας μείον ένα μικρό δάχτυλο στο αριστερό του χέρι

θα παρατηρήσει το παρομοίως ακρωτηριασμένο χέρι του ταξιτζή του στο Σικάγο και θα

ανταλλάξουν ένα φευγαλέο βλέμμα άρρητης συντροφικότητας.

Και θα συνέβαινε. Το μόνο που έπρεπε να κάνουμε για να συμβεί – είπε ο Βικ, ενώ το νερό

στην τσαγιέρα σφύριξε πάνω στο ηλεκτρικό μάτι στο παγωμένο γραφείο του Ντέιβιντ και

το χιόνι έπεφτε παχύ σα βαμβάκι, ήταν να κόψουμε τα μικρά μας δάχτυλα τώρα αμέσως,

να τα πάμε κάτω στη γραμματέα του τμήματος και να της πούμε να τα ταχυδρομήσει.

από την συλλογή Human Wishes, 1989 
στα ελληνικά σε μετάφραση της  Κατερίνας Ηλιοπούλου στο τρίτο τεύχος του [ΦΡΜΚ] 

ΥΓ Izi.  Eδώ ο Αμερικάνος ποιητής και δάσκαλος προσπαθεί, συνεπής στην ποιητική και διδασκαλική άποψη πως ο λόγος κάνει θαύματα, να συνεννοηθεί με το αμερικάνικο μπασκιναριό που αποδεικνύοντας ακριβώς το αντίθετο τον έχει περιποιηθεί αναλόγως κατ΄ επανάληψη !

*Με ποίημα του Robert Hass οκτώ χρόνια πρiν είχαμε κάνει την πρώτη μας ανάρτηση!

Τέχνη και Εξορκισμός | Μανιφέστα 29

Henri Michaux (1899-1984)

 

Θα ήταν πραγματικά εξαιρετικό αν μια τέλεια αρμονία μπορούσε να προκύψει από τα γεγονότα που συμβαίνουν κάθε χρόνο. Πάντα υπάρχουν μερικά που κολλάνε στο λαιμό σου. Tα κρατάς μέσα σου. Σε πονάνε.Ένα πράγμα που μπορείς να κάνεις παρ' όλ’ αυτά είναι το εξής: εξορκισμός. Κάθε κατάσταση σημαίνει συνάρτηση. Εκατοντάδες συναρτήσεις.

 

Θα ήταν ανήκουστο αυτό το σύνολο καταστάσεων να καταλήξει σε κάτι πλήρως ικανοποιητικό ή να υπάρξει ένας άνθρωπος, οσοδήποτε ενεργητικός, που να μπορεί να αντιπαλέψει όλες αυτές τις συναρτήσεις αποτελεσματικά.Ένα πράγμα που μπορείς να κάνεις παρ' όλ’ αυτά: εξορκισμός. Εξορκισμός, μια σθεναρή αντίδραση, ένας πολιορκητικός κριός, είναι το αληθινό ποίημα του φυλακισμένου. Μέσα στον ίδιο το χώρο της οδύνης και της εμμονής, εισάγεις μια τέτοια ανάταση, τέτοια υπέροχη βία, συγκολλημένη στο σφυροκόπημα των λέξεων, που η συμφορά διαλύεται σταδιακά, αντικαθιστώμενη από μία αιθέρια δαιμονική επικράτεια-μια περιοχή θαυμάτων!  

 
Σημ. Ιζι. Αυτά από τον ποιητή Ανρί Μισώ.  Τα "αναμετέδωσε" τις προάλλες στην γιορτή για το δεύτερο τεύχος του φρμκ η "χαπίφια" συντρόφισσα Κ. Η από "το βήμα του Camp".  Τα γράφουμε και τα λέμε, και θα τα ξαναλέμε με κάθε ευκαιρία, στην προσπάθειά μας να καταστήσουμε ξεκάθαρη την υπόθεση που μας αφορά. Ο Μισώ ήταν ζωγράφος, ταξιδευτής, ιδιότυπος χιουμορίστας, τυχερός και άτυχος. Έγραψε ποιήματα. Δεν γνωρίζουμε αν "μίλησαν στις ψυχές των ανθρώπων", σίγουρα σε κάποιες  θα μίλησαν, δεν έχουμε τα στατιστικά.  Ο Ανρί Μισώ δεν είναι "άνθρωπος του έθνους μας" δεν γεννήθηκε σε "ετούτα τα χώματα".  Είναι αδελφή ψυχή και φύλακας άγγελος. Κι αυτός όπως εμείς, περιφρονούσε τις γκροτέσκες αξιολογήσεις, ασκώντας με συνέπεια την ενεργητική κριτική, την δημιουργική άρνηση απέναντι στην πραγματικότητα. Γεννήθηκε το 1899 μακριά από δω, στη Ναμύρ, στις Αρδένες.

Εξωλογιστικές αναπνοές

Yale Joel: Clarksville during spring with kids playing. 1953
[http://onlyoldphotography.tumblr.com/]

Μια νύχτα που θά’πρεπε να είναι βροχερή
Ή στην αποβάθρα ενός λιμανιού που πιθανώς  ήταν ανύπαρκτο,
Ή ένα απόγευμα διαυγές, καθώς καθόμουν σε ένα τραπέζι με κανέναν,
Ένα κομμάτι μου έπεσε.
Δεν άφησε κάποια τρύπα.
Και όχι μόνο: έμοιαζε  σαν κάτι να έχει έρθει
Και όχι σαν κάτι να έχει φύγει.
Τώρα  όμως,
Τις νύχτες χωρίς βροχή
Στις  πόλεις χωρίς αποβάθρες,
Στα τραπέζια χωρίς απογεύματα
Αισθάνομαι  ξαφνικά πολύ περισσότερο  μόνος
Και δεν έχω ούτε το κουράγιο να αγγίξω τον εαυτό μου,
Παρόλο  που όλα μοιάζουν στη θέση τους
Ίσως  μάλιστα λίγο περισσότερο  από πριν.
Και υποψιάζομαι πως  μπορεί να ήταν καλύτερα
Να  έμενα σε εκείνο το χαμένο κομμάτι του  εαυτού μου
Αντί  σε αυτό το σχεδόν ολόκληρο
Που δεν έχει πέσει  ακόμα.

Roberto Juarroz
Poesia vertical II, 1963
[μετάφραση: Κ.Η]

 

Ευχές και δυο γερά εφόδια για το νέο χρόνο!

Σπεύδουμε να σας αναγγείλλουμε τη χαρμόσυνη ταυτόχρονη έκδοση δυο πολύ σπουδαίων βιβλίων, που πρέπει να σας συντροφέψουν τη νέα χρονιά. 

1

Άριελ

Το αυθεντικό χειρόγραφο της ομότιλης συλλογής, που άφησε πίσω της η η Σύλβια Πλαθ όταν πέθανε το 1963 − μια φο-βε-ρή έκδοση σε μετάφραση Κατερίνας Poetry Box Ηλιοπούλου και Ελένης Ηλιοπούλου, η οποία  περιλαμβάνει εισαγωγή της Φρίντας Χιούζ, κόρης της Πλαθ, το αντίγραφο του χειρογράφου, τα αντίγραφα όλων των προσχεδίων του ποιήματος «Άριελ», καθώς και τις σημειώσεις που είχε κάνει η συγγραφέας για το BBC πάνω σε κάποια από τα ποιήματα του χειρογράφου. Από τις εκδόσεις ΜΕΛΑΝΙ, 232 σελίδες.

2

 

Το Τεχνικό Σύστημα

του Ζακ Ελλύλ, σε μετάφραση-πρόλογο του Γιάννη HollowSky Ιωαννίδη και επιμέλεια Κώστα Κωνσταντίνου − ένα από τα λίγα βιβλία που μας χαρίζουν μια τόσο διαυγή και πέρα από τις συνθηματολογικές ευκολίες σύλληψη της σύγχρονης κοινωνίας, στο οποίο ο Ελλύλ, ξεκινώντας από έναν ευρύτατο διάλογο με μια πληθώρα σημαντικών στοχαστών (από τον Μάμφορντ, τον Μπωντριγιάρ και τον Λεφέβρ έως τον Αρόν, τον Μακλούαν και τον Ντεμπόρ), περιγράφει διεξοδικά τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της Τεχνικής και καταδείχνει πειστικά το σημερινό μετασχηματισμό της σε Σύστημα με πολυάριθμες και ζωτικής σημασίας συνέπειες για τον άνθρωπο. (Από τις εκδόσεις ΑΛΗΣΤΟΥ ΜΝΗΜΗΣ, 445 σελίδες).

Ευχόμαστε σε όλες και όλους

καθαρή ματιά

κρυστάλλινη σκέψη

ζεστή καρδιά

δίκαιη πράξη

και

αντοχή στις δοκιμασίες!

Ο Ποιητής και οι Βρυκόλακες

Πριν από κάποιους μήνες η εφημερίδα Ελευθεροτυπία πρόσφερε στους αναγνώστες της, μία ειδική έκδοση και ένα ντοκιμαντέρ με αφορμή τα σαρανταπέντε χρόνια από την απονομή του βραβείου Νόμπελ στον ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Ετοιμαστήκαμε να παρακολουθήσουμε το ντοκιμαντέρ με μεγάλο ενδιαφέρον αλλά πολύ σύντομα μας κυρίευσε η απογοήτευση. 

 

Ο σκηνοθέτης προσπάθησε να συσχετίσει τη βιογραφία ενός σημαντικού καλλιτέχνη με το έργο του. Δηλαδή να αναζητήσει από τη μια μεριά κάποιο ίχνος του προσώπου, μια αλήθεια για το αποτύπωμα της προσώπικότητάς του στους τόπους που έζησε, στους δεσμούς που δημιούργησε με τους ανθρώπους του καιρού του και από την άλλη να φωτίσει τη διαδρομή του μέσα από το έργο του. Παρόλη την πρόθεσή του, που αποτυπώνεται στο κείμενο του οπισθόφυλλου για τις «....περιπλανήσεις ενός ακάματου ταξιδιώτη σε τόπους, κείμενα, μουσικές, ταινίες, ανθρώπους, διαδοχικές επιστρώσεις εμπειρίας που σωρεύονται σ'ένα πλούσιο υπέδαφος από σημαντικά και ασήμαντα πριν μεταγραφούν σ'αυτή την άλλη γλώσσα, την Ποίηση», εμείς είδαμε ένα ισχνό, άκαμπτο περίγραμμα κενό από ζωή και ουσία.

Τι έμεινε από έναν άνθρωπο που με το σώμα και το πνεύμα διέσχισε την εποχή του και έγινε ενεργά κομμάτι της ιστορίας της; Που μόχθησε όσο λίγοι μέσα στη γλώσσα (τη δική του) αλλά και το ποιητικό γίγνεσθαι της εποχής του για να διαμορφώσει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του έργου του; Σχεδόν τίποτα, εκτός από σκόρπια κομμάτια βιογραφίας, μερικές φωτογραφίες και ενσταντανέ από τις πόλεις που έζησε. Τίποτα ζωντανό από την προσωπικότητα, τις φιλίες , το χιούμορ, το ρίγος του έρωτα, το πλέγμα των σχέσεων μέσα στο οποίο κινήθηκε με τέτοια ένταση. Τίποτα σχεδόν από τον πνευματικό διάλογο που ανέπτυξε με τους συγκαιρινούς του. Παρόλο που το υλικό είναι έτοιμο. Ο Σεφέρης έχει αφήσει εκτενή ημερολόγια, πλήθος από αλληλογραφία, δοκίμια καθώς και λεπτομερή πολιτικά ημερολόγια. Ίσως το υλικό είναι υπερβολικά πλούσιο για να οργανωθεί σε μία αφήγηση. Γι'αυτό και ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ προτίμησε να το αγνοήσει.

Δυστυχώς πίσω από τον "σεβασμό", την ανενεργή νοσταλγία, την κοινοτοπία και τη σοβαροφάνεια που διαπνέει το φιλμ και βυθίζει σε βαθιά χασμουρητά όποιους δεν εκνευρίζει, κυλάει το περιρρέον πνεύμα ενός ορισμένου τύπου δημοσιογραφίας και του λόγου των εφημερίδων που υποτιμούν και μειώνουν εκείνο που τους υπερβαίνει. Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ ανθολογούν μονομερώς το έργο του Σεφέρη παράγοντας ένα ποτ πουρί στίχων για να επενδύσουν αφόρητα κλισέ εικόνες, την Ακρόπολη, την παραλία της Σμύρνης, το ναό στο Σούνιο, τους Δελφούς, τους αγνοούμενους της Κύπρου και τα Δεκεμβριανά. Με αυτόν τον τρόπο ζητούν να υποστηρίξουν μία και μοναδική σχέση. Την υποτιθέμενη παράλληλη πορεία του έργου του Σεφέρη με τον «ελληνισμό». Έναν ελληνισμό που ο ίδιος αναζήτησε με αγωνία (κάνοντας και τις δικές του ίσως αυθαίρετες αναγωγές) έχοντας τον χαρακτηρίσει επανηλειμένα περισσότερο μία ιδέα σε κίνηση, την διασπορά μιας ιδιαίτερης έντασης του πνεύματος στον κόσμο πέρα από σύνορα.

Οι σχέσεις του έργου με την ιστορία, την ελληνική ιστορία εν προκειμένω, υπάρχουν όμως πρέπει να αναζητηθούν, να φωτιστούν με το φως της εποχής μας, να καταστούν ενεργές και κατανοητές πέρα από τα σχήματα αυτά που έχουν γίνει κίβδηλα εξαιτίας της εξαντλητικής καπήλευσης που έχουν υποστεί. Η αφέλεια εδώ δεν συγχωρείται γιατί απλουστεύει και συρρικνώνει ένα πολυδιάστατο έργο για να εξυπηρετήσει μια τόσο συγκεκριμένη και στενή άποψη.

Σήμερα φαίνεται πως διψάμε ακόμα -όπως και πριν από εξήντα χρόνια- για λίγο φρέσκο αέρα, να απαλλαγούμε επιτέλους από τη μούχλα της εντοπιότητας και της ψεύτικης ελληνικότητας που έχει στοιχειώσει κυριολεκτικά ότι πιο ενεργό καλλιτεχνικά έχει παράξει αυτός ο τόπος. Ολόκληρη εκείνη η γενιά (Κ. Καρυωτάκης, Τέλλος Άγρας, Απ. Μελαχροινός, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, Κλ. Παράσχος κ.ά ) αμφισβήτησαν «την προγονόπληκτη, φουστανελοφόρα ελληνικότητα» διαβάζουμε στο έντυπο αφιέρωμα. Ο Σεφέρης αφοσιώθηκε στη γλώσσα του γιατί ήταν το υλικό της τέχνης του όχι γιατί ήταν τα ελληνικά. Όποιος έχει διαβάσει τα ημερολόγιά του ξέρει πολύ καλά πόσο ελεύθερα και ερευνητικά κινήθηκε μέσα στην παγκόσμια λογοτεχνία, πόσο γόνιμα αφέθηκε να μπολιαστεί από αυτήν. Όπως κάθε πραγματικός καλλιτέχνης αναζήτησε και βρήκε προγόνους και συγχρόνους για να πορευτεί μαζί τους. (τον Βαλερύ, τον Έλλιοτ, τον Ανρί Μισώ, τον Μακρυγιάννη, το Σολωμό και πολλούς άλλους).

Ο ίδιος στον «Διάλογο για την ποίηση» με τον Κ. Τσάτσο διατυπώνει την αντίρρησή του για την έννοια της ελληνικότητας όπως την θεωρεί ο Τσάτσος. Για τον Σεφέρη η ελληνικότητα δεν είναι έννοια νομοθετημένη αλλά ανοιχτή, δεν είναι κριτήριο αισθητικό ούτε αξιολογικό, ενώ ελληνική τέχνη είναι η τέχνη που παράγεται από Έλληνες. [Παρόλα αυτά έψαχνε για μία αυθεντική έννοια, την ελληνικότητα ως ουσία που διατρέχει όλες τις γενιές ανεξαρτήτως μόρφωσης (Βλ. ανάδειξη Μακρυγιάννη, Θεόφιλου]. Συνειδητοποίησε μέσα από το προσωπικό του βάσανο κάτι που ψάχνουμε και ποθούμε ακόμα. Την ανάγκη συγκρότησης μιας φυσιογνωμίας για την πνευματική Ελλάδα, όχι με όρους εθνικούς, αλλά για να καταστεί έτσι δυνατόν να αναδειχθούν και να αξιολογηθούν τα πνευματικά έργα των δημιουργών της.

Είναι προδοσία στο πρόσωπό του σήμερα σαράντα χρόνια μετά το θάνατό του να βλέπουμε ένα βραβευμένο ντοκιμαντέρ (πρώτο κρατικό βραβείο) που διανέμεται με εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας, στο οποίο δεν ακούγονται παρά μόνο στίχοι ξεγυμνωμένοι από το υπόλοιπο ποίημα, με φόντο φουστανέλες που παρουσιάζουν όπλα στην Ακρόπολη, με τη υπόκρουση του εθνικού ύμνου. Στίχοι κατάλληλα επιλεγμένοι ώστε να αποτελούν επικεφαλίδες πάνω σε εύγλωττες εικόνες που αναπαράγουν την ίδια ψύχωση για το τουριστικό κάλλος των αρχαίων από τη μια και το βαθύτατα αντιδραστικό επιχείρημα της συνέχειας και του συμπαγούς προσώπου του ελληνισμού από την άλλη.

Βουλιάζει η ψυχή σου όταν επί μία ώρα ακούς το έργο ενός αγαπημένου ποιητή να εξευτελίζεται, καθώς απαγγέλεται σε τρεμάμενο μελοδραματικό τόνο, με πένθιμη φωνή (από κάποιον γνωστό ηθοποιό), με πένθιμη μουσική υπόκρουση, με εικόνες αρχαίων και πολεμάρχων, θαρρείς και βρίσκεσαι σε μια σκοτεινή σχολική αίθουσα γεμάτη γέρους, που η ηλικία δεν τους χάρισε καμμιά σοφία και καμμιά γενναιοδωρία.

Ανάγκη να δούμε επιτέλους τα έργα των «προγόνων μας» στο φως της δικής μας εποχής χωρίς προκαταλήψεις, να τα λεηλατήσουμε χωρίς καθόλου σεβασμό να πάρουμε από αυτά «ότι μας κάνει» και να πετάξουμε τα υπόλοιπα. Έτσι τουλάχιστον κρατάμε ζωντανή την ελπίδα της συνέχειας μέσα στην γλώσσα μας.

Κάθε άνθρωπος που έχει μια φορά συγκλονιστεί από ένα ποίημα ξέρει πως η ποίηση είναι ορμή του σώματος και του πνεύματος αξεχώριστα, ότι η σχέση της με την ιστορία είναι ζωντανή και πάντα ανοιχτή και ανανεώσιμη. Τα κείμενα είναι άγρια ζώα που αναζητούν τις ερμηνείες τους αλλά δεν φυλακίζονται από αυτές. Η δυνατότητα της συνομιλίας με το κείμενο δεν παγιώνεται γιατί το ποίημα είναι ένα αίτημα ανοιχτό. «Τα αγάλματα υπάρχουν», απάντησε ο Σεφέρης στον ελληνιστή Εντμουντ Κήλι, που του ζητούσε απεγνωσμένα ερμηνείες, υπάρχουν στη ζωντανή ζωή του ποιητή δεν συμβολίζουν απλά κάτι.

Η ύλη μολύνει την ποίηση αλλά και η ποίηση μολύνει τη γλώσσα. Δεν γίνεται αλλιώς. Η τέχνη ανοίγει χώρο μέσα στην πραγματικότητα, συγχρονίζει το παρελθόν με το παρόν. Είναι τόπος κινδύνου με την έννοια του μη οριστικού, του ολοένα μετακινούμενου. Την κίνηση του σώματος και του μυαλού ονομάζουμε συγκίνηση από την αισθητική (αισθησιακή) εμπειρία του ποίηματος. Κάθε ποιητής αλλά και αναγνώστης της ποίησης ξέρει ότι η αμφιβολία είναι το στοίχημα που βάζει το έργο, η άρση κάθε βεβαιότητας είναι η αφετηρία για τη σκέψη και ο όρος για τη δημιουργία, αλλά και για τη συμμετοχή σε αυτήν. Η καλύτερη υπεράσπιση για τα έργα είναι ή απροκατάληπτη ανάγνωση που βάζει τα ίδια αλλά και τους αναγνώστες σε δοκιμασία.

Κατερίνα Ηλιοπούλου

Διαλογισμός στο Lagunitas

from POETRY BOX

Robert Hass

ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟ LAGUNITAS


Ολόκληρη η νέα σκέψη μιλάει για την απώλεια.
Σ’ αυτό μοιάζει με όλη την παλιά σκέψη.
Η ιδέα για παράδειγμα πως κάθε μερικότητα απαλείφει
την λαμπρή καθαρότητα του προτύπου. Πως ένας τρυποκάρυδος
με μουτσούνα κλόουν που τρυπάει το γλυπτό νεκρό κορμό
εκείνης της μαύρης σημύδας συνιστά, δια της παρουσίας του,
κάποια τραγική πτώση από έναν πρωταρχικό κόσμο
αδιάσπαστου φωτός. Ή εκείνη η άλλη αντίληψη ότι,
επειδή δεν υπάρχει στον κόσμο άλλο πράγμα
αντίστοιχο μιας βάτου με βατόμουρα,
κάθε λέξη είναι μια ελεγεία εκείνου που σημαίνει.
Μιλούσαμε για όλα αυτά χτες βράδυ αργά και στη φωνή
του φίλου μου, ηχούσε μια λεπτή χορδή θλίψης,
ένας τόνος σχεδόν μεμψίμοιρος. Μετά από λίγο κατάλαβα πως,
μιλώντας μ’ αυτό τον τρόπο, καθετί διαλύεται: δικαιοσύνη,
πεύκο, μαλλιά, γυναίκα, εσύ κι εγώ. Υπήρχε μια γυναίκα
που έκανα έρωτα μαζί της, και θυμάμαι πως, κρατώντας
τους μικρούς της ώμους στις παλάμες μου καμιά φορά,
αισθανόμουν μια βίαιη κατάπληξη για την παρουσία της
σαν μια δίψα για αλάτι, για τον ποταμό των παιδικών μου χρόνων
με τις υδροχαρείς ιτιές του, ανόητη μουσική από το πλοιάριο αναψυχής,
γούβες με λάσπη όπου πιάναμε τα μικρά ασημιά και πορτοκαλί ψάρια
που τα ‘λέγαν κολοκυθόσπορους. Δεν είχε καν σχέση μαζί της.
Λαχτάρα, λέμε, γιατί η επιθυμία είναι γεμάτη
ατελείωτες αποστάσεις. Κι εγώ το ίδιο θα ήμουν γι’ αυτήν.
Αλλά θυμάμαι τόσο καλά, τον τρόπο που τα χέρια της έσπαζαν το ψωμί,
εκείνο το πράγμα που είπε ο πατέρας της και την πλήγωσε,
τα όνειρά της. Υπάρχουν στιγμές που το σώμα είναι άυλο
όπως οι λέξεις, μέρες που είναι προέκταση της σάρκας.
Τόση τρυφερότητα, εκείνα τα απογεύματα και βράδια,
λέγοντας, βατόμουρο, βατόμουρο, βατόμουρο.



Robert Hass (από την ποιητική συλλογή “Praise”, Ecco Press 1979, μετάφραση Κατερίνα Ηλιοπούλου)



Ο Αμερικανός ποιητής Ρόμπερτ Χας γεννήθηκε στο Σαν Φραντσίσκο (1941). Έχει εκδόσει τέσσερεις ποιητικές συλλογές (Sun Under Wood: New Poems, 1996, Human Wishes 1989, Praise 1979, Field Guide 1973. Έχει μεταφράσει το έργο του νομπελίστα ποιητή Τσέσλαβ Μίλος (6 τόμοι) σε συνεργασία με τον ίδιο τον ποιητή, καθώς και ένα βιβλίο με ιαπωνική ποίηση (The Essential Haiku: Versions of Basho, Buson and Issa). Διετέλεσε δαφνοστεφής ποιητής (Poet Laureate) των ΗΠΑ από το 1995 μέχρι το1997. Ζει στην Καλιφόρνια και διδάσκει στο Berkeley University of California. Έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις για το ποιητικό και το θεωρητικό του έργο μεταξύ των οποίων και το William Carlos Williams Awards για το βιβλίο του “Praise”. Η ποίησή του κινείται ανάμεσα στην ποίηση και την πρόζα με τον πιο γόνιμο και ανυσηχητικό τρόπο που μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Είχα καιρό να έρθω αντιμέτωπη με κείμενα που χειρίζονται τη γλώσσα έτσι ώστε να την καταστούν επικίνδυνη χωρίς να καταφεύγει σε σχήματα και ακροβασίες. Η φαινομενικά ψύχραιμη ματιά του Χας ακονίζει τις αισθήσεις και βάζει σε δοκιμασία τον αναγνώστη καθώς τον φέρνει σιγά σιγά μέσα σε ένα τοπίο που είναι βάπτισμα αλλά και φανέρωση των πιο σκοτεινών, δυσοίωνων και λανθάνουσων πτυχών του πραγματικού.
(ποιήματα του Τσέσλαβ Μίλος στα οποία έχει χρησιμοποιηθεί η αγγλική μετάφραση του Ρόμπερτ Χας έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Αντώνη Μακρυδημήτρη, εκδ. Γαβριηλίδης, 2005)
(Βιογραφικό, συνεντεύξεις και κείμενα του Ρ. Χας μπορείτε να βρείτε στο www.poets.org)


Poetry box@ www.happyfew.gr


ΣΑΣ ΓΡΑΦΩ ΑΠΟ ΕΝΑ ΤΟΠΟ ΜΑΚΡΙΝΟ

Henri Michaux , από την ανθολογία Γαλλικής Ποίησης, επιμέλεια Χριστόφορου Λιοντάκη, εκδ. Καστανιώτη, μτφ. Γ. Σεφέρης

ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΜΑΝΑΤΙΔΗΣ

Τρία ποιήματα από το βιβλίο με τίτλο
«4-D Ποιήματα τεσσάρων διαστάσεων», εκδόσεις Γαβριηλίδης 2006. Εδώ επιχειρείται η ουτοπία της ταυτοχρονικότητας μέσω της ανάγνωσης, αποκαλύπτοντας αυτό που είναι ούτως ή άλλως η γραφή. Ένα βιβλίο πείραμα και εργαστήριο γεμάτο θραύσματα και αντικατοπτρισμούς θραυσμάτων που παραμένουν αενάως ενεργά και αιχμηρά.



ΠΟΛΥΘΡΟΝΑ Ι, ΙΙ

Κατερίνα Ηλιοπούλου, από την ποιητική συλλογή «Ο κύριος Ταυ», που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Μελάνι, τον Φεβρουάριο 2007