Η οξεία κριτική και η στεντόρεια υπεράσπιση του Michel Foucault, που πυροδοτήθηκαν από την μετάφραση και έκδοση του βιβλίου του Ζαν Μαρκ Μαντοζιό Η Μακροημέρευση μιας Απάτης. Φουκώφιλοι και Φουκωλάτρες (Αθήνα: 2019, Μάγμα). ήταν ασφαλώς ένα γεγονός πολύ ευχάριστο και ευπρόσδεκτο από οσες και όσους ενδιαφέρονται για την όξυνση της κριτικής σκέψης. Στο πλαίσιο αυτής της διαμάχης λοιπόν, παρουσιάζουμε εδώ,
συνοπτικά, το κείμενο του αγαπητού μας, για τη διαύγεια και την σαφήνεια του
λόγου του, Vincent
Descombes, «The Order of Things: An Archaeology of what?» [«Η Τάξη των
Πραγμάτων: Μια αρχαιολογία τίνος πράγματος;»]. Πρόκειται για τη συνεισφορά του
στο αφιέρωμα της επιθεώρησης History and
Theory. Studies in the Philosophy of History (τόμος 55, τχ 5, Δεκέμβριος 2016) στο
βιβλίο του Φουκώ Οι Λέξεις και τα
Πράγματα. Μια αρχαιολογία των επιστημών του ανθρώπου [1966] (Αθήνα: 1986, Γνώση) για τα 50 χρόνια από την πρώτη έκδοσή του —και
το οποίο είχε κυκλοφορήσει στα αγγλικά το 1970 με τίτλο The Order of Things:
An Archaeology of the Human Sciences.
Το σημαντικό προσόν αυτής εδώ της κριτικής από την πλευρά του Ντεκόμπ είναι ότι τοποθετεί με προσοχή τη σκέψη του Φουκώ μέσα στις αντιμαχίες της εποχής του (φαινομενολογία, δομισμός) και φέρνει στην επιφάνεια το μεγάλο πρόβλημά της. Οι επιμέρους τίτλοι εδώ, είναι
λίγο-πολύ δικοί μου. Δεν κράτησα καμία από τις πολλές υποσημειώσεις και
παραπομπές του πρωτότυπου. — Σημ. H.S
Εισαγωγικά
Το βιβλίο του Μισέλ Φουκώ Οι Λέξεις και τα
Πράγματα [στο εξής: ΛκΠ] φέρει τον υπότιτλο Μια Αρχαιολογία των Επιστημών του Ανθρώπου. Αλλά ποιες επιστήμες εννοεί με αυτό τον όρο ο «αρχαιολόγος»;
Όπως θα δούμε, για ένα φιλόσοφο όπως αυτός, ο οποίος υποστηρίζει τη δυνατότητα
ενός ριζικού στοχασμού εναντίον του ψυχολογισμού και γενικότερα του
ανθρωπολογισμού, το τοπίο των «επιστημών του ανθρώπου» παρουσιάζεται αρκετά
μπερδεμένο. Δεν είναι καταρχάς σαφές εάν είναι όντως επιστήμες, ή με ποιον
τρόπο είναι επιστήμες. Επιβάλλεται λοιπόν, πολύ λογικά, να εξετάσει εάν υπάρχει
δυνατότητα διεξόδου από αυτό το χάος μέσω ενός ριζικότερου τρόπου σκέψης.
Όπως επισημαίνει ο Ντεκόμπ, ο Φουκώ
συνδιαλέγεται με δυο προτάσεις που είχαν γίνει προς μια τέτοια κατεύθυνση. Την
πρόταση κυρίως του Merleau-Ponty, που υπέδειξε ως
οδό διεξόδου την φαινομενολογική αναγωγή, και την πρόταση του δομισμού. Κατά
τον Ντεκόμπ μάλιστα, μπορούμε να διαβάσουμε αυτή την φουκωϊκή αρχαιολογία
των «επιστημών του ανθρώπου» ως μια απάντηση στον Μερλώ-Ποντύ, τη πρόταση του
οποίου τελικώς απορρίπτει.
Ποια όμως είναι η πρόταση του ίδιου του Φουκώ
και με ποιο κριτήριο, τελικά, μπορούμε να αποφασίσουμε εάν είναι επιτυχημένη; Ο
Ντεκόμπ προτείνει το εξής: με κριτήριο τον τρόπο με τον οποίον ο Φουκώ
ερμηνεύει αυτό που, δικαίως, αποκάλεσε «η επιστροφή της γλώσσας [language]» στο επίκεντρο της στοχαστικής και φιλοσοφικής μας μέριμνας.