Η επιστήμη του πλουτισμού | Μανιφέστα 48

«Η πολιτική οικονομία γεννήθηκε σαν φυσικό αποτέλεσμα της εξάπλωσης του εμπορίου και με την εμφάνισή της η στοιχειώδης, μη-επιστημονική εμπορική συναλλαγή αντικαταστάθηκε από ένα ανεπτυγμένο σύστημα νομιμοποιημένης απάτης, μια ολόκληρη επιστήμη του πλουτισμού. Αυτή η πολιτική οικονομία, ή επιστήμη του πλουτισμού, που γεννήθηκε από την απληστία των εμπόρων, φέρνει πάνω της το σημάδι του απεχθέστερου εγωϊσμού.»

 

Φρίντριχ Ένγκελς, Σκιαγραφία μιας κριτικής της πολιτικής οικονομίας

Σημ. HS. Γράφτηκε τον Οκτώβρη-Νοέμβρη του 1843 και δημοσιεύτηκε στα «Γαλλογερμανικά Χρονικά» το 1844. Όπως σημείωνε στην εισαγωγή της γαλλικής μετάφρασής του ο Κώστας Παπαϊωάννου, ο Μαρξ δεν είχε ακόμα την παραμικρή ιδέα περί πολιτικής οικονομίας. 

 

Εικονογραφημένα κείμενα 7 | Ο κόσμος ως παράσταση και ως παρουσία

Πρωτοδημοσιεύτηκε στο Ζυγό το 1960
 Αναδημοσιεύεται στα Φιλοσοφικά Μελετήματα
(Εναλλακτικές εκδόσεις, 2017)

Το ιδεολογικό Περιβάλλον

Το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο Πρώτα σαν Τραγωδία και μετά σαν Φάρσα του Slavoj Žižek, (εκδόσεις Scripta, 2011, μετάφραση Νεκτάριου Καλαϊτζή) το βρήκα στο Last Tapes (ευχαριστούμε για τον κόπο της αντιγραφής και την επιλογή του αποσπάσματος). Το θέμα λοιπόν είναι η ιδεολογία ως περιβάλλον που:

"... Επειδή ακριβώς διαποτίζει τα πάντα, η ιδεολογία εμφανίζεται σαν το αντίθετό της, σαν μη-ιδεολογία, σαν ο πυρήνας της ανθρώπινης ταυτότητάς μας κάτω απ' όλες τις ιδεολογικές ταμπέλες. Γι αυτό το έξοχο μυθιστόρημα του Τζόναθαν Λίτελ Les Bienveillantes είναι τόσο τραυματικό, ιδίως για τους Γερμανούς· παρέχει μια φανταστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Ολοκαυτώματος, από την οπτική γωνία ενός Γερμανού ο οποίος είχε άμεση ανάμειξη σε αυτό, του Obersturmbannfuhrer των SS Μαξιμίλιαν Άουε. Το πρόβλημα είναι το εξής: πώς να αποδώσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο βίωσαν και συμβολοποίησαν οι ναζί εκτελεστές την κατάστασή τους, χωρίς να προκαλέσει τη συμπόνιά μας γι' αυτούς ή ακόμη και να τους δικαιολογήσει; Εκείνο που προτείνει ο Λίτελ, για να το θέσουμε κάπως άκομψα, είναι μια μυθιστορηματοποιημένη ναζιστική εκδοχή του Πρίμο Λέβι. 

Ως εκ τούτου, έχει να μας προσφέρει ένα καίριο φροϋδικό δίδαγμα: πρέπει να απορρίψουμε την ιδέα ότι ενδεδειγμένος τρόπος για να καταπολεμούμε τη δαιμονοποίηση του Άλλου είναι να τον θεωρήσουμε ολόπλευρα ως πρόσωπο με υποκειμενικό βάθος, να ακούσουμε την ιστορία του, να κατανοήσουμε πώς προσλαμβάνει την κατάσταση (κατά την αντίληψη ότι, όπως λέει και ένας φανατικός υποστηρικτής του διαλόγου για το Μεσανατολικό: "Ένας εχθρός είναι κάποιος του οποίου την ιστορία δεν έχεις ακόμα ακούσει"). Υπάρχει, ωστόσο, ένα σαφές όριο σε αυτή τη διαδικασία· μπορούμε να φανταστούμε ότι καλούμε έναν στυγνό ναζί δολοφόνο - όπως ο Μαξιμίλιαν Άουε του Λίτελ, ο οποίος μάλλον αυτοπροσκαλείται - να μας αφηγηθεί την ιστορία του; Είμαστε, εν τοιαύτη περιπτώσει, εξίσου διατεθειμένοι να υποστηρίξουμε ότι ο Χίτλερ ήταν ένας εχθρός, επειδή απλώς κανένας μας δεν άκουσε την ιστορία του; Μπορούμε να δεχτούμε ότι οι λεπτομέρειες της προσωπικής του ζωής "αντισταθμίζουν" τις φρικαλεότητες που απέρρευσαν από την κυριαρχία του, ότι τον κάνουν "πιο ανθρώπινο"; 

Για να αναφέρω ένα από τα αγαπημένα μου παραδείγματα, ο Ράινχαρντ Χάιντριχ [Reihnhard Heydrich], ο αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος, αρεσκόταν  να παίζει τα όψιμα κουαρτέτα για έγχορδα του Μπετόβεν με φίλους τα ελεύθερα βράδια του. Η στοιχειώδης εμπειρία που έχουμε για την υποκειμενικότητα είναι εκείνη του "πλούτου του εσωτερικού μου βίου"· αυτό είναι που "πραγματικά είμαι", κατ' αντιδιαστολή προς τους συμβολικούς προσδιορισμούς και τα καθήκοντα που αναδέχομαι στον δημόσιο βίο (ως πατέρας, πανεπιστημιακός καθηγητής κλπ.). Το πρώτο δίδαγμα της ψυχανάλυσης, εν προκειμένω, είναι ότι αυτός ο "πλούτος του εσωτερικού βίου" είναι ουσιαστικά μια απάτη· αποτελεί ένα προπέτασμα, μια ψευδή απόσταση, της οποίας η λειτουργία είναι, θα 'λεγε κανείς, να περισώσει την επίφαση του Εαυτού μου, να καταστήσει απτή (προσπελάσιμη στον φαντασιωσικό ναρκισσισμό μου) την αληθινή κοινωνικοσυμβολική ταυτότητά μου. ΄Ενας από τους τρόπους να ασκεί κανείς την κριτική της ιδεολογίας είναι, συνεπώς, να επινοεί στρατηγικές για να αποκαλύψει αυτή την υποκρισία του "εσωτερικού βίου" και των "ειλικρινών" συναισθημάτων του. Η εμπειρία που έχουμε για τη ζωή μας εκ των ένδον, η ιστορία που αφηγούμαστε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας, προκειμένου να αιτιολογήσουμε ό,τι κάνουμε, είναι συνεπώς ένα ψεύδος - η αλήθεια βρίσκεται μάλλον έξω, σε αυτά που πράττουμε......  "

Δικτατορία του προλεταριάτου (αλά Ελληνικά) τώρα ... και πάντα!

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ και Ενγκελς γραμμένο το 1847. Τις υπογραμμίσεις μου με πλάγια τις έβαλα και σε αγκύλες για να μην σας μπερδεύουν.

"Το [δημόσιο] προλεταριάτο θα χρησιμοποιήσει την πολιτική του κυριαρχία για ν' αποσπάσει βαθμιαία από την αστική τάξη όλο το κεφάλαιο, να συγκεντρώσει όλα τα εργαλεία παραγωγής στα χέρια του κράτους, δηλαδή του [δημόσιου] προλεταριάτου που είναι οργανωμένο σαν κυρίαρχη τάξη, και να αυξήσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα τη μάζα των παραγωγικών δυνάμεων. Αυτό, φυσικά, στην αρχή μπορεί να γίνει μονάχα με δεσποτικές επεμβάσεις στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας και στις αστικές σχέσεις παραγωγής, δηλαδή με μέτρα που οικονομικά φαίνονται ανεπαρκή και αστήρικτα, αλλά που στην πορεία τον κινήματος ξεπερνούν τον εαυτό τους και γίνονται αναπόφευκτα το μέσο για να ανατραπεί ολόκληρος ο τρόπος παραγωγής. . Ωστόσο, για τις πιο προχωρημένες χώρες θα μπορούν να μπουν σε εφαρμογή, σχεδόν παντού, τα παρακάτω μέτρα:

1. Απαλλοτρίωση της γαιοκτησίας και χρησιμοποίηση της γαιοπροσόδου, για να αντιμετωπιστούν οι κρατικές δαπάνες.
2. Βαθμιαία βαρύς φόρος εισοδήματος
3. Κατάργηση του κληρονομικού δικαίου.
4. Κατάσχεση της περιουσίας όλων των [φορο]φυγάδων και των [κατα]στασιαστών
5. Συγκέντρωση της πίστης στα χέρια του κράτους, μέσω μιας εθνικής τράπεζας, που τα κεφάλαιά της θα ανήκουν στο κράτος και που θα έχει το αποκλειστικό μονοπώλιο.
6. Συγκέντρωση στα χέρια του κράτους όλων των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας.
7. Αύξηση του αριθμού των εθνικών [δημόσιων] εργοστασίων και των εργαλείων παραγωγής. Εκχέρσωση και βελτίωση των γαιών, σύμφωνα μ' ένα γενικό σχέδιο υπέρ του δημοσίου.
8. Ίση υποχρεωτική δουλειά για όλους [τους άλλους ].
9. Οργάνωση βιομηχανικών στρατών, ιδιαίτερα για τη γεωργία.
10. Συνδυασμός της γεωργίας και της βιομηχανίας.
11. Μέτρα που τείνουν στο να εξαφανίσουν βαθμιαία τη διαφορά ανάμεσα στην πόλη και την ύπαιθρο.
12. Δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση για όλα τα παιδιά. Κατάργηση της δουλειάς των παιδιών στα εργοστάσια με τη σημερινή της μορφή. Συνδυασμός της εκπαίδευσης με την υλική παραγωγή κλπ. κλπ. "

------------------------------------------

Γίνεται κατανοητό ότι εδώ και καιρό βρισκόμαστε στην γραμμή της ... δικτατορίας του προλεταριάτου με μια διαφορά, και εδώ ο δαιμόνιος Έλληνας όπως και ο δαιμόνιος Σλάβος, τα κατάφερε πολύ "καλύτερα" από τον μονοκόμματο Γερμανο-Εγγλέζο. Αυτήν τη διαφορά εξηγεί μεταξύ άλλων και ο Γκυ Ντεμπόρ στο βιβλίο του "Η κοινωνία του θεάματος" στις θέσεις 105-108, καθώς και ακόμη καλύτερα ο ,Έλλην άλλωστε, Κώστας Παπαιωάνου στην "Ψυχρή Ιδεολογία", οπού αναλύεται ο τρόπος-κομπίνα με τον οποίο μπορείς να ασκήσεις σκληρότατη εξουσία όντας εναντιοφανής στην εξουσία. 

 

Ίσως να επανέλθουμε σε επόμενη ανάρτηση. Προς το παρόν ας σκεφτούμε γύρω από το δίλημμα, Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα ή Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα και πάει λέγοντας.

Η ζωτική σημασία της "Βιομηχανικής Δημοκρατίας"

"Ήδη από την αρχή του 20ού αιώνα ο Max Weber , στον οποίο χρωστάμε την καλύτερη ως τώρα ανάλυση του γραφειοκρατικού φαινομένου , είχε δείξει μέσα στην μοντέρνα οικονομική και πολιτική γραφειοκρατία την παρουσία μιας γενικής τάσης της κοινωνικής εξέλιξης που η ολοκληρωτική της πραγματοποίηση επρόκειτο να σημάνει την στείρωση της δημόσιας ζωής, την εξουδετέρωση κάθε αυθόρμητης κοινωνικής δραστηριότητας κι ένα σημαντικό περιορισμό της ατομικής ελευθερίας. Για τον M. Weber , η αποξένωση των παραγωγών από τα παραγωγικά μέσα - που για τον Μαρξ είναι το κύριο χαρακτηριστικό της μοντέρνας κοινωνίας -είναι απλώς μια ειδική περίπτωση αυτής της γενικής αποξένωσης του ανθρώπου από τα μέσα της κοινωνικής του ζωής και ανάπτυξης που απορρέει από την προϊούσα γραφειοκρατικοποίηση της σύγχρονης εποχής. Ήδη από το 1905, ο Weber προέβλεπε πως στην περίπτωση μιας κατάρρευσης του τσαρισμού κατά την διάρκεια ενός ευρωπαϊκού πολέμου, η μαζική επανάσταση δε θα κανε παρά να φέρει μια ολοκληρωτική "ανήκουστη" γραφειοκρατικοποίηση όλης της οργάνωσης της ρωσικής κοινωνίας και δήλωνε ότι η άμεση ιστορική εξέλιξη επρόκειτο να πραγματοποιήσει "όχι την δικτατορία του Προλεταριάτου αλλά τη Δικτατορία των υπαλλήλων", ένα ανώνυμο καθεστώς μες στο οποίο η εξαφάνιση της πολιτικής ζωής και η αχρήστευση της γενικής καλλιέργειας θα φέρει στην επιφάνεια ένα νέο τύπο ανθρώπου τεχνικοποιημένου, επαγγελματικά ειδικευμένου και προσανατολισμένου προς την εκτέλεση μιας ειδικής λειτουργίας, μέσα στην προσχεδιασμένη από την γραφειοκρατική μηχανή οικονομία."

Κώστας Παπαϊωάννου, Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του (1951) 

Η Ψυχρή Ιδεολογία

Το ανεβάζω συμπληρωματικά στο πιο κάτω σχετικό ποστ του Hollowsky, το οποίο  με βρίσκει σύμφωνο. Το ανεβάζω για να μην ξαναξεχνιόμαστε. Για καλό και για κακό.

Οικειοποιούμενος την εναντίωση στην οικονομική «εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο» και απομονώνοντας την, μπορείς να βάζεις ανθρώπους να δουλεύουν δίχως να αμείβονται, να βγάζεις κουπόνια και να παίρνεις οικονομικές ενισχύσεις, να προδίδεις ανενδοίαστα αυτούς που θα τολμήσουν να πλήξουν τα συμφέροντα του αφεντικού σου, να καταφέρεσαι σε κάθε ευκαιρία ενάντια στον οποιονδήποτε δημοκρατικό θεσμό δίχως καμία απολύτως κύρωση, να εξευτελίζεις ανθρώπους κατά βούληση, να λογοκρίνεις, να συκοφαντείς, να κάνεις σήμερα συνέδρια που «συζητούν» για την ιστορική αναγκαιότητα των «δικών της Μόσχας», και να μοσχοπουλάς σηματάκια κονκάρδες κτλ. 

Επίσης, μπορείς να μεσολαβείς έχοντας κέρδος από συναλλαγές που αφορούν στην ενεργειακή πολιτική μιας ολόκληρης χώρας, στις μαζικές της συγκοινωνίες και στα δημόσια έργα της.

 

Μπορείς μάλιστα να απαλλάσσεσαι από δημόσια χρέη, μιας και αυτά είναι πάντα «προς όφελος των καπιταλιστών», και συγχρόνως να λαμβάνεις χρήματα από αυτούς για να υπάρχεις ως ο επίσημος φορέας της «φωνής της εργατιάς».

Εν ολίγοις μπορείς μέσα στην ασφάλεια της κοινοτοπίας που ο ίδιος δημιούργησες με τον "πολιτικό" λόγο σου, να δικιολογείς τα πάντα προς όφελός σου και κυρίως, να κάνεις τους αφελείς πιστούς σου προβλέψιμους.

Ακριβώς τα ίδια και χειρότερα μπορείς να ξανακάνεις και με το "αγαπάτε αλλήλους". Η Ελλάδα είναι μια χώρα στην οποία η "εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο" συνδυασμένη με "αντιαμερικανισμό" (που κρατά από τότε που ο πρώτος σιβηριανός κυνηγός τσακώθηκε με τον πρώτο αμερικάνο για αρκουδοτόμαρα) έχει "πωληθεί χρυσάφι". Μια χώρα που ποτέ δεν απεξαρτήθηκε από τον άξονα της ορθοδοξίας (των πατριαρχείων δηλαδή) και τα συμφέροντά τους.

Ειδικότερα τα λεγόμενα και "μεταπολιτευτικά" χρόνια ο Μαρξισμός-Λενινισμός,  η Χριστιανορθοδοξία και ο πατριωτισμός πάνε χέρι χέρι, και αποκτουν χρήμα κι εξουσία (μιας και μόνον αυτό τους ενδιαφέρει), πίσω και πάνω στην πλάτη του διεφθαρμένου πλήθους που "λαό" το ανεβάζουν "εκμεταλλευόμενο" το κατεβάζουν, πότε εξαγοράζοντας το με ρουσφέτια και πότε κολακεύοντας το αποδίδοντας του -ως ο διαχειριστής αυτών- ηρωισμούς και αγώνες για δήθεν "ανεξαρτησίες" και λοιπές επισφαλείς έννοιες (χρυσοφόρες εξίσου).

Aν βρείτε χρόνο (ξανα)διαβάστε την "Ψυχρή Ιδεολογία" του Κώστα Παπαιωάννου.

Για να μην ξεχνιόμαστε.

Ελευθερία και Αυτοσυνείδηση | Μανιφέστα 00

Κώστας Παπαϊωάννου
(1925-1981)

 

 

Δεν μπορεί κανείς να γίνει ελεύθερος,

άνθρωπος ή λαός,

αν δεν έχει τρομάξει με τον εαυτό του.