Οικονομία | Λεξικά Liddell-Scott και Κριαρά

Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την κριτική της οικονομικής ιδεολογίας να δούμε τι εννοούσαν οι αρχαίοι και οι μεσαιωνικοί με τον όρο Οικονομία και Οικονομώ.

Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας Liddel - Scott

Οικονομέω, κυβερνώ ως οικονόμος, τακτοποιώ, διευθετώ, διοικώ, διευθύνω – θαλάμους πατρός (Σοφοκλής, Ηλ. 190), την οικίαν (Πλατ. Λυσ. 209D), τα ίδια (Ξεν. Απομνημ. 3,4,12), τον ίδιον βίον (Ευφρων εν «Διδύμοις»). 2. Διανέμω, απονέμω, παρέχω (Πλατ. Φαιδρ. 256Β). 3. Μεταφορ. επί ποιητού, εις τα άλλα μη ευ οικον., πραγματεύεται, διεξάγει, χειρίζεται (Αριστ. Ποιητ. 13, 10). 4. ούτως επί αρχόντων έθνους τινός (Πολυβ. 4.26, 6), πολιτεία αρίστη η υπό των αρίστων οικονομουμένη (Αριστ. Πολιτικά, 3.18,1). 

Οικονομία, η διοίκησις ή επιστασία οίκου, φειδώ (Πλατ. Απολογ. 36Β) 2. Επί πόλεως: διοίκησις, κυβέρνησις (Δεινάρ. 102, 29). 3.  επί ποιήματος: διευθέτησις ύλης. ΙΙ Το δημόσιο εισόδημα πόλεως, τα έσοδα (Newton, Επιγραμ. Αλικαρν. 3,13).

Οικονομικός. Ο ησκημένος ή έμπειρος περί την διαχείρισιν πραγμάτων της οικογενείας εν αντιθέσει προς το πολιτικός (Πλατ. Αλκ. 1.133 Ε, Φαιδρ. 248D, Ξεν. Οικ. 1,3. Αριστ. Πολιτικ. 1.1,2).

Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής γλώσσας  Κριαρά

Οικονομία η· οικονομιά. 1) Διοίκηση, διαχείριση νοικοκυριού: (Γλυκά, Στ. Β́ 353). 2) Διευθέτηση: (Προδρ. II 19-4 χφ H κριτ. υπ). 3) Φροντίδα, βοήθεια· σύμπραξη, συμπαράσταση: ηύρεν την … από καλού φίλου οικονομίαν (Λίβ. Sc. 2737)· (εδώ προκ. για τη μέριμνα του Θεού): (Αξαγ., Κάρολ. Έ 773)· φρ. ποιώ οικονομίαν = (α) μεριμνώ, φροντίζω: (Έκθ. χρον. 69³)· (β) (προκ. για το Χριστό) μεριμνώ, φροντίζω για τη σωτηρία του ανθρώπου: (Αργυρ., Βάρν. Κ 45). 4) Μέτρο προφύλαξης: μήτε … στρατιωτικήν ή αρχοντικήν οικονομίαν ενησχολημένων, τα … κάστρα … λεία Βλάχων γεγόνασι (Byz. Kleinchron. Á 149⁸⁹). 5) α) Προνοητικότητα· σκοπιμότητα (εδώ προκ. για τη Θεία Πρόνοια): Κύριε, … αυτός και με το θέλημα της σης οικονομίας να ποίσει πατριάρχην (Αρσ., Κόπ. διατρ. [414])· έκφρ. θεία οικονομία = η μέριμνα του Θεού: (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 432)· β) (προκ. για το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου): τούτα τα θαύματα τα έδειξεν ο Θεός με οικονομίαν … οδιά να μας καλέσει εις μετάνοιαν (Διήγ. πανωφ. 61). 6) (Προκ. για το Χριστό) ενσάρκωση, ενανθρώπιση: η σαρξ του Χριστού … έστιν εν τῳ Χριστῴ μετά την υπερθαύμαστον αυτού οικονομίαν (Ιστ. πατρ. 89⁴)· έκφρ. ένσαρκος οικονομία = η θεία ενανθρώπιση: (Συναξ. γυν. 122). 7) α) Ετοιμασία, τακτοποίηση: απήτις το ευτρέπισεν (ενν. το κάτεργον) …, ορέχθην την οικονομίαν ως όμορφόν τι πράγμα (Απόκοπ. 316)· (εδώ προκ. για ετοιμασίες που αποβλέπουν στην απόδοση τιμής σε νεκρό): το πτώμα του ηγεμόνος … οικονομίᾳ πολλῄ … έθαψεν (Δούκ. 283³⁵)· β) (συνεκδ.) διαθήκη: απέθανεν … και δεν έκαμε ζώντος αυτού καμίαν οικονομίαν διά τον βίον αυτού (Ιστ. πατρ. 129²²).   8) Ελεημοσύνη, φιλανθρωπία: έποικεν … οικονομίαν στον πένητα (Βίος αγ. Νικ. (Κακλ.) 149). 9) Χρηματικό απόθεμα: την οικονομίαν ήν ο πατήρ αυτών είχε δέδωκε αυτοίς (Ψευδο-Σφρ. 562¹⁹). 10) Προμήθεια, αποθέματα: (Χρον. Μορ. P 6600)· όλες τες οικονομίες … εφόρτωσαν σ’ αμάξια (Χρον. Μορ. P 6128). 11) Μισθός· έσοδα: τους εκράτησεν … την ρόγαν και οικονομίαν όπου είχαν εξεδουλέψει (Χρον. Μορ. H 5265). 12) α) Οπλισμός: δεν έχομεν άρματα, μηδέ οικονομίαν (Ιστ. Βλαχ. 1019)· β) (προκ. για πλοίο) εξοπλισμός, αρματωσιά: (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 378)· να εβγάλουν εκ τα κάτεργα πάσαν οικονομίαν, άρμενα λέγω και κουπιά (Ριμ. Βελ. ρ 273).

Οικονομώ· 'κονομώ· αόρ. οικονομίσθηκα. I. Ενεργ. Ά Μτβ. 1. Διευθύνω, διοικώ το σπίτι: (Προδρ. I 92). 2. Προετοιμάζω· ετοιμάζω α) (προκ. για πράγμα): τας προίκας ῳκονόμησε (Διγ. Z 2215)· τα χρειώδη της οδού ῳκονόμησα (Σφρ., Χρον. 126²¹)· β) (προκ. για γεύμα ή δείπνο): τραπέζιν τού 'κονόμησε … διά να φάγει (Χούμνου, Κοσμογ. 1306)· γ) έκφρ. οικονομώ εαυτόν = ετοιμάζομαι: (Παράφρ. Χων. (v. Dieten) III 166). 3. α) Ρυθμίζω, διευθετώ: (Βίος Αλ. 4914)· ῳκονόμει τα εκκλησιαστικά (Ιστ. πολιτ. 60¹⁰)· (εδώ προκ. για διαθήκη): ο πλούτος αυτού, επειδή ζων ουδέν τι ῳκονόμησεν, εγένετο αυθεντικός (Ιστ. πολιτ. 59⁷)· β) (προκ. για λόγο) οργανώνω, χειρίζομαι: τον διδάσκαλον οικονομείν τους λόγους (Γλυκά, Αναγ. 294). 4. (Προκ. για στράτευμα ή πλοίο) εξοπλίζω: φουσσάτα οικονόμησεν (Χρον. Μορ. P 8803· Ιστ. πολιτ. 55¹⁵). 5. α) Σχεδιάζω, διευθετώ από πριν: οικονόμησεν … πώς να εβγώ της φυλακής (Λίβ. Sc. 2345)· οικονόμησε … ποιήσαι στόλον (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 188)· β) (προκ. για το Θεό ή την Παναγία) προνοώ, προσχεδιάζω: Κύριε, … όλα τα οικονομείς και προνοάς (Ιστ. Βλαχ. 2596· Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 399). 6. Σκοπεύω να: οικονομεί δούναι την αυθεντίαν προς τον αυτού αδελφόν (Έκθ. χρον. 50⁵). 7. Καθοδηγώ, συμβουλεύω: την εκονόμησεν τον άνδρα να σκοτώσει (Ντελλαπ., Ερωτήμ. 2072). 8. Αντιμετωπίζω: Περί των αρνησαμένων την ορθόδοξον πίστιν … πώς να οικονομηθούν υπό της Εκκλησίας (Βακτ. αρχιερ. 132). 9. α) (Δι)ορίζω, αναγορεύω: να 'κονομήσουν αποκρισάρην (Αλεξ. 1093)· β) αναθέτω σε κάπ. κ.: ῳκονόμησαν … τον Δημήτριον … ίνα … την βασιλείαν σου φονεύσῃ (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 313). 10. Φέρνω, προξενώ: μας εκονόμησεν … συμφοράν (Καλλίμ. 1543). 11. α) Εξοικονομώ, προμηθεύομαι: ξένα φοσσάτα … οικονόμησεν (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 186)· ξύλα εκονομήσασι (Χούμνου, Κοσμογ. 1266)· β) (με αντικ. πρόσωπο) εξασφαλίζω: οικονόμησε μάρτυρας (Έκθ. χρον. 46²⁵)· γ) (με αντικ. αφηρημένη έννοια) αποκτώ: εκονόμησεν … την φιλίαν (Λίβ. Sc. 76· Πένθ. θαν. 31)· δ) εφοδιάζω κάπ.: οικονομήσας αυτόν εις όσον εις τα στρατιωτικά έχρηζε (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 356). 12. α) Κατασκευάζω: να οικονομήσει οικίαν (Ασσίζ. 453¹¹)· Φισκίνας … από χυτού οικονομημένας (Διγ. Esc. 1636)· β) φιλοτεχνώ: δακτυλίδι … τό εκονόμησεν η τέχνη των Ερώτων (Φλώρ. 273). 13. (Προστ. αορ. 'κονόμησε για να δηλωθεί προτροπή) εμπρός, ελάτε: 'κονόμησε να χτίσομε εμάς κάστρο (Πεντ. Γέν. XI 4· Γέν. XI 7). Β́ Αμτβ. 1. Τακτοποιώ, διευθετώ: οικονόμησον, ποίσε το προσταχθέν σοι (Φλώρ. 352). 2. Ετοιμάζω: 'κονόμησε εις τους οίκους σου (Αχιλλ. (Smith) N 1170)· (εδώ προκ. για τραπέζι): να 'κονομήσομεν … να φάει (ενν. ο διδάσκαλός μας) (Ντελλαπ., Στ. θρην. 67). 3. Οδηγώ: ά επιμελούντο πράξαι εις κακίαν αυτών … ῳκονόμουν (Ψευδο-Σφρ. 528²⁶). II. Μέσ. Α Μτβ. 1. α) Τακτοποιώ, διευθετώ: (Βίος Αλ. 1469)· τους λόχους … καλώς οικονομούνται (Διήγ. Βελ. N² 213)· β) προσέχω, φροντίζω: πάσα εις την τάξην του να την οικονομάται (Ιστ. Βλαχ. 1614). 2. Ετοιμάζομαι: ανταμοιβήν … τῳ Βελισάρῃ ο βασιλεύς να δώσει οικονομείται (Ριμ. Βελ. ρ 582). 3. Προσχεδιάζω, προετοιμάζω: οι οικονομηθέντες τον βασιλέα φονεύσαι (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 223· Πένθ. θαν. 499). 4. (Προστ. αορ. 'κονομηθείτε για να δηλωθεί προτροπή) εμπρός, ελάτε: 'κονομηθείτε να φρονεθώμεν αυτουνού προς ποτέ να πληθύνει (Πεντ. Έξ. I 10). Β́ Αμτβ. 1. α) Τακτοποιούμαι· ετοιμάζομαι: Οικονομήθη ως έπρεπεν (Χρον. Μορ. H 6420)· β) προετοιμάζομαι (για πόλεμο ή εκστρατεία): προς πόλεμον … οικονομούνται (Διήγ. Βελ. N² 210)· γ) προετοιμάζομαι για ταξίδι: Οικονομήθη ευγενικά … κι εβάλθη να οδεύει (Χρον. Μορ. Η 8128). 2. Ενεργώ: ως κρίν’ ο βασιλιάς, ο δούλος 'κονομάται (Π. Ν. Διαθ. φ. 260β 16). Η μτχ. παρκ. ως επίθ. = α) έτοιμος: να είναι 'κονομημένοι για την ημέρα την Τρίτη, ότι … να κατέβει ο Κύριος (Πεντ. Έξ. XIX 11)· β) εξοπλισμένος, ετοιμοπόλεμος: φουσσάτα … 'κονομημένα (Αλεξ. 2518)· οικονομημένοι προς πόλεμον (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 336). 

 

 

Τι είναι οικονομία; | Αξία, Χρήμα, Μαγεία -Πρόλογος

Αποφασίσαμε να συντάξουμε μια σειρά κειμένων με γενικό τίτλο Αξία, Χρήμα και Μαγεία, με στόχο να συνδράμουμε στην απομάγευση της σκέψης πάνω στη φύση και τη λειτουργία του χρήματος και της χρηματικής σχέσης. Το πρώτο βήμα μας προς αυτή την κατευθυνση λοιπόν αφορά την απομάγευση της γενικής ιδέας με την οποία επενδύεται ιδεολογικά αυτή η σχέση, δηλαδή της οικονομίας.

 

Από το 1803 τουλάχιστον, όταν ο Jean-Baptiste Say είπε ότι «πολιτική οικονομία είναι η επιστήμη που μελετάει τους νόμους της οικονομίας», επικράτησε η ιδέα ότι η οικονομία αποτελεί μια πραγματική και αυτόνομη (δηλαδή με δικούς της «νόμους») δομή της κοινωνίας, όλων μάλιστα των κοινωνιών (απ' όπου και τα περί «οικονομίας των αρχαίων κοινωνιών», «οικονομίας του Μεσαίωνα», κ.ο.κ.), την οποία ακριβώς έρχεται να μελετήσει «επιστημονικά» η λεγόμενη πολιτική οικονομία. 
 

Αυτή η ιδέα ήταν καινοφανής. Στον αρχαίο κόσμο λ.χ., όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς ερευνώντας τον όρο οικονομία στο λεξικό Liddell-Scott, η λέξη «οικονομία» εννοούσε κατά βάση μια τέχνη διαχείρισης ─με στόχο την αυτάρκεια κατά το μέτρο και μόνο που η αυτάρκεια υπηρετούσε την ελευθερία της Πόλεως (καμιά σχέση ούτε καν με το «εξοικονομώ» του σημερινού σπαγκοραμμένου)─, και πάντως καθόλου μια πραγματική δομή της κοινωνίας, ανεξάρτητη από το δίκαιο, την ηθική και την πολιτική, και με δικούς της «νόμους». 

 

Το ίδιο διαπιστώνουμε και από το Μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά, ενώ από το Λεξικό του Godefroy μαθαίνουμε ότι για τον Νικόλαο Ορέσμ (1320-1382), σχολιαστή του Αριστοτέλη και σύμβουλο του βασιλιά Καρόλου του Ε΄, «οικονομία είναι η διαχείριση του οίκου με τάξη». Μάλιστα, κατ’ αυτόν, «­πολλοί Οικονόμοι (οι σημερινοί λογιστές-οικονομολόγοι) υποστηρίζουν πως πρέπει κανείς να διαφυλάσσει ή και να αυξάνει απεριόριστα τα χρήματά του» (Πολιτ., 1489), ενώ ο ίδιος έκρινε ότι το χρήμα δεν είναι ιδιοκτησία κανενός αλλά της συλλογικότητας.

 

Η καινοφανής πρόταση του Say ήρθε βέβαια να ικανοποιήσει το επιστημονικό πνεύμα της εποχής του, πνεύμα που έχει ανάγκη «πραγμάτων» για να ερευνά. Την ίδια όμως στιγμή, εισήγαγε και εδραίωσε μια μαγική, ή αν θέλετε πραγμοποιημένη, αντίληψη για το σύνολο εκείνο των δραστηριοτήτων και των σχέσεων που υφαίνονται με άξονα το χρήμα και την αύξηση της ιδιωτικής περιουσίας, κρύβοντάς τις πίσω από το όνομα «οικονομία» και την ιδέα ότι πρόκειται για μια πραγματική και υπεριστορική δομή των κοινωνιών.
 

Με τη βοήθεια του ανθρωπολόγου Paul Jorion, θα ξεκινήσουμε το φάκελό μας με τίτλο Αξία, Χρήμα και Μαγεία, με μια καίρια απάντηση στο ερώτημα «τι είναι οικονομία;». Χωρίς να ασπαζόμαστε τη συνολική οπτική του Ζοριόν, πιστεύουμε πως είναι πλούσια σε καίριες παρατηρήσεις. Προς το παρόν ας συγκρατήσουμε δυο πράγματα:

1. Τη συνάφεια αυτού που λέει εδώ ο Ζοριόν για «το νούμερο που αναγράφεται στην ετικέτα» με αυτά που λέει π.χ. ο Φρανσουά Φουρκέ για τη «δυνητική ή πλασματική αξία»∙

2. Την επισήμανση του Ζοριόν, ότι η λεγόμενη ‘‘οικονομία’’ δεν είναι παρά «ένας ορισμένος τρόπος θεώρησης της δραστηριότητας των ανθρώπων, η θεώρηση της δραστηριότητάς του κάτω από μια συγκεκριμένη οπτική», την οπτική της χρηματικής τιμής. Με άλλα λόγια, η οικονομία δεν έχει να κάνει καθόλου, ούτε με την παραγωγή, ούτε με την κατανάλωση, ούτε με τη χρησιμότητα, ούτε με τη χρηστικότητα, ούτε με την ανθρώπινη φύση, ούτε με τις λεγόμενες «υλικές ανάγκες» και την ικανοποίησή τους, ούτε με καμιά από όλες αυτές τις παραπλανητικές λέξεις, με τις οποίες αυτή η θεώρηση προσπαθεί να δικαιωθεί. 

 

Οι αναρτήσεις μας για το θέμα οικονομία και χρήμα βρίσκονται συγκεντρωμένες εδώ - Σημ. HS.

 

*

 Κάθε πράγμα έχει την τιμή του

 

Ορισμένοι συγγραφείς πιστεύουν πως είναι πολύ σοφό να αναρωτηθούν σήμερα πάνω στην έννοια της λέξης ‘‘οικονομία’’. Σκέφτονται ότι δεν έχουμε προσδιορίσει με ακρίβεια το αντικείμενο της οικονομικής επιστήμης κι ότι πρέπει οπωσδήποτε να αποσαφηνιστεί ‘‘τι είναι αυτό, για το οποίο μιλούν οι οικονομολόγοι’’. Ωστόσο οι παλιότεροι συγγραφείς δεν είχαν τέτοιες ανησυχίες. Γι’ αυτούς, το πράγμα ήταν απλό: η οικονομία μιλάει για τα πλούτη, γι’ αυτά που φτιάχνουν την περιουσία.
 

Ε λοιπόν, το να ξεκινήσει κανείς από αυτό το σημείο, απ' όπου ξεκινούσαν οι παλιοί συγγραφείς, ήταν και εξακολουθεί να είναι το καλύτερο: τα πλούτη δεν φτιάχνονται μόνο από τα ακριβά πράγματα, δηλαδή από πράγματα που πουλιούνται σε υψηλές τιμές, αλλά κι από πράγματα που πουλιούνται φθηνά, αρκεί να είναι σε μεγάλη ποσότητα. Πράγμα που σημαίνει, ότι τα πλούτη φτιάχνονται από πράγματα που αποτιμώνται σε συνάρτηση με τη χρηματική τιμή τους. 

 

‘‘Κάθε πράγμα έχει την τιμή του’’, λέει το λαϊκό ρητό και δεδομένου ότι τα περισσότερα πράγματα απ’ όσα κυκλοφορούν σήμερα έχουν πράγματι μια τιμή, μέσα από αυτό το πρίσμα έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος με την οικονομία ο καθένας, χωρίς να είναι οικονομολόγος. 

 

Αυτή η τιμή είναι το νούμερο που αναγράφεται στην ετικέτα και δείχνει το χρηματικό ποσό που ζητάει εκείνος που πουλάει από εκείνον που αγοράζει, για να του παραχωρήσει την ιδιοκτησία του πωλούμενου πράγματος. Και βέβαια υπάρχει και τιμή που έχει να κάνει με την προσωρινή παραχώρηση ενός πράγματος, χωρίς μεταβίβαση της ιδιοκτησίας του: είναι η τιμή του ενοικίου που ζητάει ο εκμισθωτής από τον ενοικιαστή.

 

Με δυο λόγια, εμπορεύματα είναι τα πράγματα που έχουν μια [χρηματική] τιμή.

Αυτό ακριβώς εννοούμε όταν λέμε ‘‘οικονομία’’! Εννοούμε ανθρώπους, οι οποίοι ενεργούν είτε ως πωλητές, είτε ωςαγοραστές (ή είτε ως εκμισθωτές, ή ως ενοικιαστές). Με άλλα λόγια, οικονομία είναι η ανθρώπινη διάδραση κάτω από την οπτική, και στην προοπτική, της χρηματικής τιμής. Δεν είναι παρά ένας ορισμένος τρόπος θεώρησης της δραστηριότητας των ανθρώπων∙ είναι η θεώρηση της δραστηριότητάς τους κάτω από μια συγκεκριμένη οπτική.» 

 

Πωλ Ζοριόν, Η σχέση μεταξύ αξίας και τιμής (Ιούλιος 2008)

 

επόμενο >>