Τα καλύτερα θύματα της Προπαγάνδας

Πριν από έξι δεκαετίες, το  1962, εκδόθηκε το σημαντικό βιβλίο τού αγαπητού μας Ζακ Ελλύλ Propagandes, στό οποίο ανέλυε διεξοδικά την προπαγάνδα ως ένα ευρύ και αναπόσπαστο φαινόμενο των σύγχρονων τεχνολογικών κοινωνιών μας. Εκεί λοιπόν, σκιαγραφούσε με εξαιρετικά οξυδερκή τρόπο τον τύπο ανθρώπου που είναι ο περισσότερο ευάλωτος στην προπαγάνδα, δηλαδή τον άνθρωπο που υποκύπτει ευκολότερα στη σαγήνη της και μάλιστα την έχει κυριολεκτικά ανάγκη για να επιβεβαιώνει την ύπαρξή του.

Να σημειώσουμε εδώ, σαν ένα τίτλο τιμής του, ότι ήταν ένα από τα λίγα βιβλία που δεν προπηλάκισαν στα χρόνια τους οι καταστασιακοί, απεναντίας δανείστηκαν από αυτό (μεταφέροντάς την στη δική τους έννοια του «θεάματος»)  την ιδέα ότι η προπαγάνδα λειτουργεί σαν ενός είδους αναλγητικό, που ενώ ανακουφίζει από τα συμπτώματα, επιδεινώνει την ίδια την ασθένεια.

Τρία είναι λοιπόν, σύμφωνα με την ανάλυση του Ελλύλ, τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που είναι τα καλύτερα θύματα της προπαγάνδας, οι καλύτεροι πελάτες της θα λέγαμε. Είναι οι άνθρωποι που:

1. Απορροφούν καθημερινά, και μάλιστα το απολαμβάνουν, ένα μέγιστο ποσό «πληροφοριών», οι οποίες είναι από δεύτερο χέρι και είναι κατά βάση αδύνατο να επαληθευτούν.
   
2. Το μεγάλο πάθος και ζωτική ανάγκη τους είναι να έχουν γνώμη, και να τη διατυμπανίζουν, για κάθε «σπουδαίο ζήτημα» της εποχής μας.
3. Θεωρούν ότι, οι ίδιοι, είναι απολύτως ικανοί να «κρίνουν τα πράγματα από μόνοι τους» και πως η προπαγάνδα δεν τους «πιάνει».

Πολύ σωστά ο Ελλύλ κατονόμαζε αυτό τον τύπο ανθρώπου: είναι ο σύγχρονος επαρμένος διανοούμενος, ο οποίος «αρέσκεται να κρίνει αφ’ υψηλού τον κόσμο» ενώ στην πραγματικότητα «ενστερνίζεται τα στερεότυπα της υπάρχουσας κοινωνίας, ακόμη κι αν την αντιστρατεύεται πολιτικά». 

 

«Παρ’ όλο που είναι γεγονός», τόνιζε ο Ελλύλ, «ότι ένα γερό μυαλό, μια ευρεία παιδεία, μια σταθερή εξάσκηση των κριτικών ικανοτήτων καθώς και μια καλή αντικειμενική πληροφόρηση αποτελούν πάντοτε ένα από τα καλύτερα όπλα κατά της προπαγάνδας», αυτοί οι επαρμένοι διανοούμενοι, που τα διαθέτουν όλα αυτά, είναι «οι περισσότερο τρωτοί στην προπαγάνδα ακριβώς επειδή είναι πεπεισμένοι για την ανωτερότητά τους».

Πρέπει ωστόσο να παρατηρήσουμε το εξής, «επικαιροποιώντας» κατά κάποιο τρόπο εκείνες τις λαμπρές επισημάνσεις του Ελλύλ.

Η σημερινή κατάσταση, ειδικά στο πεδίο των social media,  όχι απλώς τον επιβεβαιώνει, αλλά θα πρέπει επιπλέον να ιδωθεί ως εκδήλωση μιας τάσης του συστήματος να μετατρέψει ολόκληρο σχεδόν τον πληθυσμό σε τέτοιας λογής ξιπασμένους (αν και συχνά με μάσκα ταπεινοφροσύνης) διανοούμενους.

 

Ποιο είναι πράγματι το καθημερινό πνευματικό διαιτολόγιο που σερβίρεται στον σημερινό στοιχειωδώς μορφωμένο άνθρωπο; Κατανάλωση τόνων κάθε λογής πληροφορίας, μανία να έχεις γνώμη για όλα, να σχολιάζεις και να πετάς εξυπνακίστικα σχόλια για τα πάντα, και φυσικά η ματαιόδοξη βέβαιότητα ότι «σιγά μη δεν μπορώ ΕΓΩ να κρίνω, μα ΕΓΩ δεν τρώω κουτόχορτο σαν τους άλλους»!

 

Σημείωση: σχετικά με το θέμα, δείτε επίσης εδώ και εδώ.

 

Βία και Ιερό

«Είτε φυσική, είτε λεκτική είναι η βία, ανάμεσα στα χτυπήματα μεσολαβεί ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Κάθε φορά που ένας από τους αντιπάλους πλήττει τον άλλον, ελπίζει να δώσει ένα νικηφόρο τέλος τη μονομαχία ή τη λογομαχία, να δώσει τη χαριστική βολή, να ξεστομίσει την τελευταία βίαιη φράση. Το θύμα, αλαλιασμένο προς στιγμήν, έχει ανάγκη κάποιο διάστημα για να συνέλθει (να μαζέψει τα μυαλά του), να προετοιμαστεί και να απαντήσει τον αντίπαλο. Όσο αυτή η απάντηση αργεί, εκείνος που έχει χτυπήσει τελευταίος μπορεί να φαντάζεται ότι έχει καταφέρει το αποφασιστικό πλήγμα. Συνοπτικά, η οριστική νίκη ταλαντεύεται ανάμεσα στους δυο αντιπάλους σε όλη τη διάρκεια της αναμέτρησης, χωρίς ακόμα να καταλήγει στον έναν ή τον άλλον. Ξέρουμε ότι μόνο η συλλογική αποπομπή του ενός ή του άλλου έξω από την κοινότητα θα κατορθώσει να ορίσει τη νίκη.

[…] Ο προφητικός ή διονυσιακός ίλιγγος δεν είναι τίποτε άλλο από αυτή την τρομερή αμφιταλάντευση του ίδιου του κόσμου στη διάκριση της βίας που φαίνεται να ευνοεί πότε τον ένα και πότε τον άλλον. Όλα όσα μια πρώτη βία πιστεύει ότι θεμελιώνει, μια δεύτερη βία τα ανατρέπει για να τα θεμελιώσει εκ νέου. Τίποτα δεν μπορεί να ακινητοποιήσει τη βία ενόσω αυτή παραμένει παρούσα μεταξύ των ανθρώπων, ενόσω συνιστά μια ολική και συνάμα μηδενική βασκανία.

[…] Μέσα στον Όμηρο υπάρχουν πολλά στοιχεία που αποκαλύπτουν εκτυφλωτικά τη σχέση ανάμεσα στη βία, την επιθυμία και τη θεότητα. Ο πιο χαρακτηριστικός όρος είναι το ουσιαστικό Κύδος, που πρέπει να οριστεί ως γόητρο, κατά κάποιον τρόπο θεϊκό, ως μυστική εκλογή που συνδέεται με την στρατιωτική κατίσχυση.

[…] Το Κύδος είναι “φυλαχτό ανωτερότητας”. Είναι η βασκανία, την οποία ασκεί η βία. Όπου επιδεικνύεται, γοητεύει και συνάμα τρομάζει τους ανθρώπους. Δεν είναι ποτέ ένα απλό εργαλείο. Είναι εμφάνιση θεότητας. Εκείνοι που κατέχουν το Κύδος βλέπουν τη δύναμή τους να δεκαπλασιάζεται. Όσοι το στερούνται, μένουν με τα χέρια δεμένα ή παράλυτα. Κάτοχος του Κύδους είναι όποιος καταφέρνει το πιο ισχυρό πλήγμα, ο νικητής της στιγμής, εκείνος που κάνει τους άλλους να πιστέψουν −και πιθανώς τον εαυτό του να φανταστεί− ότι η βία του έχει θριαμβεύσει οριστικά. Οι αντίπαλοί του πρέπει τότε να καταβάλλουν μια υπεράνθρωπη προσπάθεια για να ξεφύγουν από τη βασκανία και να ανακτήσουν το Κύδος.

[…] Οριακά, το Κύδος δεν είναι τίποτα. Είναι το κενό σημείο μιας πρόσκαιρης νίκης, μιας υπεροχής που παρευθύς τίθεται υπό αμφισβήτηση.»

Ρενέ Ζιράρ, Η Βία και το Ιερό (1972),

     μετάφραση Κωστής Παπαγιώρης (ΕΞΑΝΤΑΣ, 1991)

Σημ. HS Αναδημοσίευση ανάρτησής μας από τον Φλεβάρη του 2013.

Οι ανεξέλεγκτοι παίκτες

Ένας βαθύς γνώστης, μάς ξαναθυμίζει:

«Είναι τυπικό στη γερμανική κουλτούρα ότι μόνο ο παίκτης που τολμάει να ρισκάρει, και μάλιστα να ρισκάρει τα πάντα, αναγνωρίζεται ως μέλος της ελίτ∙ και αυτό είναι ο λόγος που γίνεται τόσο επικίνδυνη. 

Αποτέλεσμα αυτού του πράγματος είναι, ότι εμείς οι Βόρειοι δεν επιτρέπουμε ποτέ στον εαυτό μας να παίξει ένα παιχνίδι αν δεν ξέρουμε ποιο είναι το στοίχημα. Άπαξ και το παιχνίδι ξεκινήσει, ο Βόρειος συμμετέχει με τόσο βίαιη ενεργητικότητα, που χάνει εντελώς τον έλεγχο. 

Για όσους οργανώνουν παιχνίδια με μόνο στόχο να βγάλουν κέρδος αλλά χωρίς να συμμετέχουν οι ίδιοι, οι Βόρειοι είναι οι πιο ευπρόσδεκτοι παίκτες∙ μόνο που η έκβαση του παιχνιδιού εξαρτάται πάντοτε από το πώς θα παίξουν οι Βόρειοι. Και κατά κανόνα οι Βόρειοι ξεχνάνε να σκεφτούν για το τι θα γίνει μετά, όταν τελειώσει το παιχνίδι.»

Άσγκερ Γιόρν, Αξία και Οικονομία,

2^η Έκθεση του Σκανδιναβικού Ινστιτούτου Συγκριτικού Βανδαλισμού, 1962

Λόγος, σκλάβος, απόλαυση, φιλοσοφία

 

-Η ζωή είναι το σύνολο των δυνάμεων που αντιστέκονται στον θάνατο.

-Απόλαυση (και) ο δρόμος προς τον θάνατο.
-Η κλίση πρός το θάνατο, μια επιστροφή προς το άψυχο έρχεται στο προσκήνιο μέσα από μια εμπειρία του λόγου.

-Η γνώση συσχετίζεται άμεσα με την απόλαυση.
Η γνώση είναι αυτό που κάνει τη ζωή να σταματά σε κάποιο ορισμένο όριο προς την απόλαυση.
-Ο δούλος είναι εκείνος, που αποτελεί το στήριγμα της γνώσης.
-Τι δηλώνει η φιλοσοφία στην συνολική της εξέλιξη: την κλοπή, την αρπαγή, την υπεξαίρεση από τη δουλεία της γνώσης μέσω του εγχειρήματος του κυρίου.
-Η φιλοσοφία υπήρξε το υπνωτιστικό εγχείρημα προς όφελος του κυρίου.

Η επιθυμία για γνώση δεν έχει καμία σχέση με την γνώση. Ριζική διάκριση που έχει
ανυπολόγιστης σημασίας συνέπειες από παιδαγωγικής απόψεως, η επιθυμία για γνώση δεν είναι κάτι που οδηγεί στη γνώση. Αυτό που οδηγεί στη γνώση είναι ο λόγος της υστερικής.

Τίθεται πράγματι ένα ερώτημα. Ο κύριος που επιχειρέι αυτό το εγχείρημα μετατόπισης , τραπεζικής ιδιοποίησης της γνώσης του δούλου, έχει άραγε όρεξη για γνώση; Έχει την επιθυμία της γνώσης; Ένας πραγματικός κύριος δεν επιθυμεί να γνωρίζει τίποτα απολύτως, αυτό που επιθυμεί είναι τα πράγματα να λειτουργούν. Και γιατί να ήθελε να γνωρίσει; Υπάρχουν πιο διασκεδαστικά πράγματα από αυτό. Πώς ο φιλόσοφος κατάφερε να εμπνεύσει στον κύριο επιθυμία για γνώση;

βλ. και περιοδικό αληthεια τ.7ο άνοιξη 2013,

σελ 145-152

Εξουσία και Επικοινωνία | Μανιφέστα 28

«Το ζήτημα της εξουσίας είναι τόσο καλά κρυμμένο στις κοινωνιολογικές θεωρίες και στις θεωρίες για την κουλτούρα, ώστε οι ειδικοί μπορούν να μουτζουρώνουν χιλιάδες σελίδες για την “επικοινωνία” ή τα μέσα μαζικής επικοινωνίας χωρίς να σημειώνουν ούτε μια φορά, ότι η επικοινωνία για την οποία μιλούν έχει μια “μοναδικότητα” απλώς και μόνο επειδή οι καταναλωτές της δεν έχουν τίποτα να απαντήσουν. Σ’ αυτή τη δήθεν επικοινωνία υπάρχει ένα αυστηρός καταμερισμός έργων, ο οποίος προέρχεται τελικά από τη γενικότερη διαίρεση ανάμεσα σε οργανωτές και καταναλωτές, η οποία σημαδεύει την εποχή μιας κοινωνίας που ενσωματώνει και διαμορφώνει το σύνολο της εργασίας και των διασκεδάσεων. 

Όποιος δεν ενοχλείται από την τυραννία που ασκείται σε αυτό το επίπεδο, δεν μπορεί να καταλάβει τίποτα από τη σημερινή κοινωνία. (...) 

 

Ο σημερινός νόμος επιβάλλει να καταναλώνουμε όλοι τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα κενού, χωρίς να εξαιρείται το αξιοσέβαστο κενό της παλιάς κουλτούρας που έχει ολότελα αποκοπεί από το αρχικό της νόημα. (...) 

 

Σήμερα ταξιδεύουν στα πέλαγα περισσότερα πλοία απ’ ό,τι προπολεμικά, υπάρχουν περισσότερα κτίρια, κυκλοφορούν περισσότερα βιβλία … κι όμως οι λόγοι ύπαρξης που μας προμήθευε αυτή η κοινωνία, έχουν καταστραφεί!

Η μόνη χρήσιμη δουλειά που μας απομένει, είναι να ξαναχτίσουμε την κοινωνία και τη ζωή πάνω σε άλλα θεμέλια. Όλες οι μονόπλευρες ιδέες για την επικοινωνία ήταν ιδέες της μονόπλευρης επικοινωνίας. Θεωρώντας την σε όλο της τον πλούτο, μέσα στο σύνολο της ανθρώπινης πράξης (και όχι στην επιτάχυνση των τραπεζικών συναλλαγών χάρη στις κάρτες), η επικοινωνία υπάρχει μόνο μέσα στην κοινή δράση. Πουθενά αλλού.»

Internationale Situationniste, τεύχος 7, Απρίλιος 1962

[από την ανθολογία Το ξεπέρασμα της τέχνης, εκδ. Ύψιλον/βιβλία, 
Α΄ έκδοση 1985, Β΄ έκδοση 1999)

 

 

  

 

Η Σοφιστική, ή Πώς να έχεις δίκιο ακόμα κι όταν έχεις άδικο

Αρθούρος Σοπενχάουερ
(1788-1860)

Συνεχίζοντας γύρω από το θέμα της μετατροπής μιας συζήτησης σε αγώνα «ταπώματος», θα παραπέμψουμε στο κορυφαίο επί του θέματος βιβλίο του Αρθρούρου Σοπενχάουερ με τίτλο Η εριστική διαλεκτική. Το έγραψε μεταξύ 1830-1831, κυκλοφόρησε το 1864 και είναι περισσότερο ίσως γνωστό με τον τίτλο της γαλλικής μετάφρασής του, Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο (στα ελληνικά, μετάφραση Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. 2011). - Σημ. HS,

Η «τέχνη» αυτή αφορά στην κατατρόπωση του συνομιλητή μας, ασχέτως του αν έχουμε δίκιο ή άδικο.

Ως μέθοδος στηρίζεται στη συγκάλυψη της διαφοράς μεταξύ αλήθειας και αληθοφάνειας.

Στόχος της, να διδάξει με ποια τεχνάσματα μπορεί κανείς να πείσει το κοινό ότι έχει δίκιο ακόμα κι αν έχει άδικο.

Καύσιμά της, η ματαιοδοξία∙ το πάθος για τις τιμές∙ η ανεντιμότητα∙ η ροπή των ανθρώπων να μιλάνε πριν σκεφτούν∙ και η ξεροκεφαλιά.

Δυναμωτικό της, η διαπίστωση ότι, ακόμα κι όταν όλα σου τα επιχειρήματα έχουν πέσει στο καναβάτσο, μπορείς πάντοτε να βρεις ακόμα ένα που θα σου δίνει δίκιο.

Τα τεχνάσματα που μετέρχεται η «εριστική διαλεκτική», όπως τα αναπτύσσει διεξοδικά ο Σοπενχάουερ είναι τα εξής:

Διευρύνεις έως υπερβολής την επιχειρηματολογία του άλλου −«Διευρύνεις υπερβολικά το επιχείρημα του συνομιλητή σου και γενικεύεις στο έπακρο το νόημά του, ενώ την ίδια στιγμή φροντίζεις να οχυρώνεις το δικό σου επιχείρημα μέσα σε πολύ στενά όρια. Αυτό το τέχνασμα στηρίζεται στο γεγονός ότι, όσο γενικότερη είναι μια θέση, τόσο ευκολότερα μπορείς να την προσβάλεις.»

Παίζεις με τα ομώνυμα −«Σε αυτό που λέει ο συνομιλητής σου δίνεις μια έννοια, η οποία, πέρα από τις λεκτικές ομοιότητες, έχει ελάχιστη ή και καμία σχέση με το επιχείρημά του. Με αυτό τον τρόπο καταρρίπτεις θριαμβευτικά τη συγκεκριμένη φράση του δίνοντας την εντύπωση ότι αναίρεσες την αρχική του θέση.»

Απολυτοποιείς τα αντίπαλων επιχειρήματα −«Παίρνεις μια πρόταση του συνομιλητή σου η οποία αναφέρεται σε κάτι το μερικό, και την απολυτοποιείς, την παρουσιάζεις σαν θέση γενικής ισχύος, ή τη μεταθέτεις σε ένα τελείως άλλο πλαίσιο, και έτσι την αντικρούεις ως απόλυτη.»

Κρύβεις τα χαρτιά σου −«Όταν θέλεις να καταλήξεις σε ένα συμπέρασμα, δεν πρέπει να το φανερώσεις εξαρχής στο συνομιλητή σου. Απεναντίας, τον οδηγείς να αποδεχτεί μία προς μία τις προκείμενες του συμπεράσματός σου, ενσωματώνοντάς τες σποραδικά μέσα στη συζήτηση ώστε να μην το αντιληφθεί.» [σημ. H.S. Προκείμενες είναι οι προτάσεις που οδηγούν σε ένα συμπέρασμα.]

Επιστρατεύεις ψευδείς προκείμενες −«Στην περίπτωση που ο συνομιλητής σου αρνείται να δεχτεί τις αληθινές προκείμενες που του παρουσιάζεις, είτε επειδή δεν συμμερίζεται την αληθοφάνειά τους, είτε επειδή έχει μαντέψει προς τα πού το πας, να χρησιμοποιήσεις ψευδείς προκείμενες. Μη διστάσεις να χρησιμοποιήσεις προκείμενες, που είναι μεν ψευδείς αυτές καθαυτές, αλλά ο αντίπαλός σου τις αποδέχεται ad hominem. Έτσι μπορείς να στρέψεις εναντίον του πράγματα με τα οποία συμφωνεί. Αν π.χ. γνωρίζεις ότι είναι μέλος μιας αίρεσης, στην οποία δεν ανήκεις εσύ, χρησιμοποίησε το δόγμα της στρέφοντάς το εναντίον του.» [σημ. Η επιχειρηματολογία ad hominem συνίσταται στο να εδράζει κανείς την αλήθεια ή το ψεύδος των επιχειρημάτων στα προτερήματα ή τα ελαττώματα των ανθρώπων ή των ομάδων που υποστηρίζουν αυτά ή παρόμοια επιχειρήματα.]

Θέτεις ως αποδεδειγμένο αυτό που είναι ζητούμενο να αποδειχτεί −«Χρησιμοποίησε συγκαλυμμένα τη “λήψη του ζητουμένου” και πρόβαλε ως αξίωμα αυτό που πρέπει να αποδειχτεί. Γι’ αυτό το σκοπό μπορείς να χρησιμοποιήσεις μια διαφορετική λέξη −π.χ. «έχει καλή φήμη» αντί του «είναι έντιμος»−, ή γενικές αλήθειες που υπερκαλύπτουν το συζητούμενο −π.χ. να επικαλεστείς το επισφαλές κάθε ανθρώπινης γνώσεις προκειμένου να πλήξεις τις γνώσεις της Ιατρικής.»

Εκμαιεύεις την αποδοχή των επιχειρημάτων σου μέσα από ατέλειωτες ερωτήσεις −«Υποβάλλεις στον συνομιλητή σου πολλά, αλλεπάλληλα και μακροσκελή ερωτήματα, ώστε να συγκαλύψεις αυτό που θέλεις να αποδείξεις, και έπειτα διατύπωσε γρήγορα-γρήγορα το επιχείρημα που προκύπτει από τις παραδοχές του. Οι αργόστροφοι αντίπαλοι δεν θα πάρουν είδηση τα λάθη και τα κενά της ταχυδακτυλουργίας σου.»

Εκνευρίζεις επίτηδες τον αντίπαλό σου −«Προπάθησε να τον εκνευρίσεις στρεψοδικώντας και προσβάλλοντάς τον. Έτσι δεν θα μπορεί να κρίνει σωστά. Γενικά, να εμμένεις σε ό,τι διαπιστώνεις ότι τον θυμώνει.»

Εκμεταλλεύεσαι υπέρ σου το πνεύμα αντιλογίας του άλλου −«Αν ο συνομιλητής σου είναι πνεύμα αντιλογίας, κάνε του τις αντίθετες ερωτήσεις από αυτές που θα του έκανες κανονικά, ή άφησέ τον να επιλέξει ανάμεσα σε δυο αντίθετα ερωτήματα, ώστε να μη μπορεί να καταλάβει προς τα πού θέλεις να πας τη συζήτηση.»

Γενικεύεις συμφωνίες που αφορούν σε άλλα θέματα −«Αν ο συνομιλητής σου συμφωνεί σε επιμέρους επιχειρήματά σου, μην τον ρωτήσεις αν συμφωνεί και στη γενική θέση στην οποία θέλεις να καταλήξεις. Αυτή θα την παρουσιάσεις στο τέλος, σαν τετελεσμένο και αποδεκτό γεγονός. Έτσι ο συνομιλητής σου θα πιστέψει ότι όντως συμφώνησε με αυτήν και την ίδια εντύπωση θα σχηματίσει και το ακροατήριο.»

Διαλέγεις μεταφορές που ευνοούν τη θέση σου −«Αν π.χ. ο αντίπαλός σου προτείνει μια μεταρρύθμιση, αποκάλεσέ την ρηξικέλευθο νεωτερισμό στην περίπτωση που αντιληφθείς ότι αυτή η λέξη είναι αρνητικά φορτισμένη στο ακροατήριο∙ ή το αντίστροφο. Το τέχνασμα αυτό είναι μια συγκελυμμένη μορφή του τεχνάσματος 6.»

Χειραγωγείς και κατευθύνεις εκεί που θέλεις τον συνομιλητή σου −«Μαζί με το επιχείρημά σου παρουσιάζεις και ένα σκανδαλώδες αντεπιχείρημα, και καλείς το συνομιλητή σου να διαλέξει ανάμεσα στα δυο. Έτσι τον οδηγείς να αποδεχτεί το επιχείρημά σου.»

Αναγκάζεις το συνομιλητή σου να υπερβάλει −«Σε αυτό θα τον οδηγήσεις προβάλλοντάς του συνεχείς διαφωνίες και οξύνοντας τον ανταγωνισμό.»

Ισχυρίζεσαι ότι νίκησες παρ’ όλο που έχεις ηττηθεί −«Το τέχνασμα μπορεί να πιάσει αν ο συνομιλητής σου είναι σεμνός ή ηλίθιος, κι εσύ έχεις πολύ θράσος και δυνατή φωνή.»

Βγάζεις τρελό το συνομιλητή σου −«Αν αυτό που υποστηρίζεις είναι παράλογο, πρόβαλε μια άλλη θέση, αληθινή μεν αλλά που η ισχύς της δεν είναι προφανής. Αν ο αντίπαλός σου την απορρίψει επειδή υποπτεύεται κάποιο τέχνασμα, άρχισε να θριαμβολογείς ότι είναι παράλογος.»

Βγάζεις τον συνομιλητή σου ανακόλουθο −«Όταν υποστηρίζει μια θέση, εξέτασε αν είναι ανακόλουθη ή μοιάζει ανακόλουθη με άλλες θέσεις που έχει εκφράσει, ή με δικές του πράξεις ή προθέσεις. Π.χ. αν υποστηρίζει ότι η ζωή στην πόλη του είναι δυσάρεστη, πείτε του “Τότε γιατί δεν σηκώνεσαι να φύγεις;”. Το τέχνασμα αυτό πιάνει πάντα.»

Βγάζεις το συνομιλητή σου δικολάβο −«Αν σου ζητήσει να παραδεχτείς μια θέση από την οποία κρίνεται το επίμαχο ζήτημα, να αρνηθείς υποστηρίζοντας ότι επιχειρεί να παρουσιάσει ως αποδεδειγμένο αυτό που μένει να αποδειχτεί.»

Δεν διστάζεις να διακόψεις και να εκτρέψεις τη συζήτηση… −«… όταν βλέπεις ότι έχεις στριμωχτεί για τα καλά.»

Δεν τον αφήνεις να πει αυτός ποιο είναι το συμπέρασμα −«Όταν ο συνομιλητής σου έχει δεχτεί τις προκείμενες που παρουσίασες, μην του ζητήσεις να πει αυτός ποιο είναι το συμπέρασμα. Πες το εσύ, όπως θέλεις.»

Ξεστομίζεις ένα επιχείρημα, όποιο να ‘ναι, όσο κακό κι αν είναι −«Μην ξεχνάς ότι τι ζητούμενο είναι η νίκη, όχι η αλήθεια.»

Διαστρεβλώνεις μεθοδικά τα επίχειρήματά του… −«… με τρόπο ώστε η θέση του να φανεί παράλογη ή και επικίνδυνη.»

Βρίσκεις και ξεφουρνίζεις το αντίθετο παράδειγμα −«Ψάξε και βρες την έστω και μια και μοναδική περίπτωση όπου δεν ισχύει αυτό που ο συνομιλητής σου θέλει να υποστηρίξει, και πάτησε σε αυτήν γενικεύοντας την ισχύ της.»

Στρέφεις τα επιχειρήματα του εναντίον του −«Αν π.χ. σου πει για κάποιον, “Είναι ακόμα παιδί, μην είσαι τόσο αυστηρός μαζί του”, απάντησε: “Ακριβώς επειδή είναι ακόμα παιδί πρέπει να τον διορθώσω, αλλιώς θα διατηρήσει τις κακές συνήθειές του”.»

Πείθεις το ακροατήριο, όχι το συνομιλητή σου −«Πρόβαλε μια αντίρρηση, την αβασιμότητα της οποίας μόνο ένας ειδήμονας θα ήταν σε θέση να αντιληφθεί. Το καλύτερο είναι, αυτή η αντίρρηση να γελοιοποιεί το συνομιλητή σου, γιατί στο κοινό αρέσει να γελάει παρά να σκέφτεται.»

Κάνεις αντιπερισπασμό −«Όταν στριμώχνεσαι, ξεκίνα να μιλάς για άλλο θέμα σαν να ήταν σχετικό με το συζητούμενο.»

Επικαλείσαι κάτι που είπε μια αυθεντία, όχι τη λογική −«Μην ξεχνάς ότι, όπως είπε ο Σενέκας, το κοινό προτιμάει να πιστέψει τυφλά μια άποψη παρά να ασκεί την κρίση του. Υπάρχουν πλήθος αυθεντιών, που απολαμβάνουν τον σεβασμό του όχλου.»

 «Αυτό με ξεπερνάει» −«Όταν δεν έχεις να αντιτάξεις επιχειρήματα, μπορείς με λεπτό ειρωνικό τόνο να πεις: “Αυτό που λέτε, ξεπερνάει τις ταπεινές αντιληπτικές μου ικανότητες”, υπαινισσόμενος έτσι ότι ο αντίπαλός σου λέει ανοησίες.»

Κατατάσσεις την άποψη του συνομιλητή σου σε μια απεχθή κατηγορία −«Για να απαλλαγείς από ένα επιχείρημα του συνομιλητή σου, αρκεί να το κατατάξεις σε μια απεχθή κατηγορία −π.χ. “Μα αυτό είναι σπιριτουαλισμός, ή αθεϊσμός, ή πανθεϊσμός, ή ρασιοναλισμός, ή ανορθολογισμός, κ.ο.κ.”−έστω κι αν η σύνδεση αυτή δεν είναι διόλου προφανής.»

Ισχυρίζεσαι ότι ακόμα κι αν αυτό που λέει ισχύει θεωρητικά, πρακτικά είναι αδύνατον −«Με αυτό το σόφισμα, ενώ αποδέχεσαι τη βάση του συλλογισμού του, απορρίπτεις το συμπέρασμα, σε αντίθεση με τον γνωστό κανόνα της λογικής.»

Δεν τον αφήνεις ν’ αποφεύγει την ερώτηση −«Όταν δεν απαντάει σε μια ερώτηση, τάραξέ τον με αυτήν.»

Τον χτυπάς εκεί που πονάει −«Αντί να απευθύνεσαι στο νου του συνομιλητή σου (και του ακροατηρίου), κάνε τον να νιώσει ότι η άποψή του υπονομεύει τα συμφέροντά του.»

Πατάς μέχρις εξοντώσεως σε μια εσφαλμένη απόδειξη του άλλου−«Αν ο συνομιλητής σου έχει δίκιο αλλά για καλή σου τύχη χρησιμοποίησε μια λαθεμένη απόδειξη, διάψευσέ την εύκολα και αμέσως μετά ισχυρίσου ότι διέψευσες ολόκληρη την άποψή του.»

Το έσχατο τέχνασμα −γκαγκάν γκαγκάν! −«Μόλις αντιληφθείς ότι ο συνομιλητής σου έχει το πάνω χέρι και δεν υπάρχει ελπίδα να τον κατατροπώσεις, ξεκίνα να πετάς λόγια προσβλητικά, ταπεινωτικά και αγενή για το πρόσωπό του. Με αυτό το τέχνασμα καταφέρνεις να φύγει η συζήτηση από το συζητούμενο θέμα (στο οποίο έχεις ηττηθεί) και να περάσει στο πρόσωπο του συνομιλητή σου, ότι αυτός είναι έτσι, είναι αλλιώς, και πάει λέγοντας. Πρόκειται για ένα πολύ δημοφιλές τέχνασμα, αφού μπορεί να το χρησιμοποιήσει ο καθένας.»