Η έσχατη στράτευση: οι πιο γερές αλυσίδες φτιάχνονται απ' τις αξίες που προδίδουμε | Μανιφέστα 23

«[…] Μέχρι στιγμής όλες οι ανθρώπινες προσπάθειες δεν κατάφεραν να σπάσουν τον φαύλο κύκλο καταπίεση-εξέγερση-καταπίεση. Η επαναστατική απαίτηση για δικαιοσύνη δεν ικανοποιείται παρά σπάνια και πρόσκαιρα. Η εξέγερση ηττάται στο πιο κρίσιμο σημείο της, στο σημείο που αφορά τη μοίρα της ανθρώπινης ελευθερίας. Κάθε προσπάθεια που αποτυχαίνει να φτάσει το στόχο της, κατρακυλάει πάντα πιο πίσω από το σημείο αφετηρίας της αξιοποιώντας αρνητικά την αρχική ορμή της. 

Ο φασισμός απέδειξε πως οι πιο γερές αλυσίδες μας φτιάχνονται από τις αξίες που στρεβλώνουμε ή προδίδουμε. Ό,τι χάνεται στο ανθρώπινο επίπεδο θα κερδηθεί στο επίπεδο του εκπολιτισμένου κοπαδιού. Πίσω από το στραπατσαρισμένο αίτημα της επικοινωνίας αναδύεται η ειδωλολατρεία των δημόσιων σχέσεων και ο ολοκληρωτισμός της διαφήμισης. Το αίτημα της συντροφικότητας, καταχωνιασμένο μέσα σ’ όλα τα δόγματα, παραμορφωμένο μέσα σ’ όλες τις θρησκείες, διαμαρτυρόμενο μέσα σ’ όλες τις τέχνες, εξακολουθεί να υπάρχει. Η επανάσταση της αγάπης, που θα σταματούσε το πανάρχαιο εκκρεμές από το φόνο στη λατρεία κι από τη λατρεία στο φόνο, αντικαθιστώντας την πατρική εξουσία με την αντεξουσιαστική αδελφοσύνη, αυτή η ‘τελευταία’ επανάσταση αναγγέλθηκε πολλές φορές αλλά το αίμα δεν έπαψε να τρέχει γιατί η αλυσίδα της αδικίας δεν έσπασε ακόμα πουθενά.

Η άποψη πως κάθε επανάσταση κάποια στιγμή είτε συντρίβεται, είτε κρατικοποιείται και στρέφεται εναντίον των ανώνυμων που την έκαναν, δεν στοιχειοθετεί μια ‘μεταφυσική της ιστορίας’ αλλά διαπιστώνει μια ιστορική τραγωδία. Η τραγωδία είναι χωρίς κάθαρση και προκύπτει από το γεγονός πως καμιά ρεαλιστική εκτίμηση και καμιά αυτεπίγνωση δεν πείθει τον άνθρωπο ν’ αποσύρει ή ν’ ανακαλέσει τα βαθύτερά του αιτήματα. Αυτό το ‘παράλογο’ στοιχείο δημιουργεί τη δυστυχία και την ανθρωπιά του ανθρώπου […]».

Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Η έσχατη στράτευση (1975),

εκδ. ΥΨΙΛΟΝ/βιβλία, 1985

Σημ. HS. Ακρογωνιαίες, θα έλεγα, σκέψεις, πέρα −και όχι πριν− από τις οποίες οφείλουμε να σκεφτόμαστε τα πράγματα και τη θέση μας μέσα σε αυτά. Οπωσδήποτε να σημειώσω, ότι θα πρέπει επιπλέον να πάρουμε υπόψη μας, πως η σημερινή επικράτηση του τεχνικού πνεύματος έχει οδηγήσει σε ακραίο σημείο τη σχάση ανάμεσα στο ‘λογικό’ και το ‘παράλογο’ στοιχείο του ανθρώπου ανατινάζοντας το συμβολικό πεδίο, εντός του οποίου αυτά τα δυο στοιχεία κατόρθωναν να συνδιαλέγονται και να προάγουν κόσμους. Διαβάστε εδώ ένα άρθρο του Κώστα Δεσποινιάδη για τον Γεράσιμο Λυκιαρδόπουλο.

Η Κοινωνία του Μόχθου ... και τα παιδιά της

"(...) Η ελπίδα που ενέπνευσε το Μαρξ και τους καλύτερους εκπροσώπους του εργατικού κινήματος -ότι ο ελεύθερος χρόνος τελικά θα απάλλασσε τους ανθρώπους από την ανάγκη και θα καθιστούσε το animal laborans παραγωγικό- στηρίζεται στην πλάνη μιας μηχανιστικής φιλοσοφίας, η οποία δέχεται ότι η δύναμη του μοχθέιν, όπως κάθε άλλη ενέργεια, δεν μπορεί ποτέ να χαθεί, έτσι ώστε , αν δεν ξοδευτεί και δεν εξαντληθεί στην αγγαρεία του βιοπορισμού, αυτομάτως θα εκθρέψει άλλες "ανώτερες" δραστηριότητες. 

Το οδηγητικό πρότυπο του Μαρξ σ' αυτή του την ελπίδα ήταν χωρίς αμφιβολία η Αθήνα του Περικλή, η οποία, στο μέλλον με την αυξημένη σε τεράστιο βαθμό παραγωγικότητα του ανθρώπινου μόχθου, δεν θα χρειάζονταν δούλους για να την συντηρούν αλλά θα γίνονταν πραγματικότητα για όλους

Εκατό χρόνια μετά γνωρίζουμε το σφάλμα αυτού του συλλογισμού· ο ελεύθερος χρόνος του animal laborans δεν ξοδεύεται πουθενά αλλού πέρα από την κατανάλωση, κι όσος περισσότερος χρόνος του μένει τόσο πιο άπληστες και πιο ακόρεστες γίνονται οι ορέξεις του. Το γεγονός ότι οι ορέξεις αυτές γίνονται πιο εκλεπτυσμένες έτσι ώστε η κατανάλωση να μην περιορίζεται πια στα αναγκαία αλλά, αντίθετα , να συγκεντρώνεται κυρίως σε όσα συνιστούν πολυτέλεια της ζωής, δεν μεταβάλλει τον χαρακτήρα αυτής της κοινωνίας, αλλά περικλείει τον σοβαρό κίνδυνο να μην απομείνει τίποτα στον κόσμο προφυλαγμένο από την κατανάλωση και τον αφανισμό μέσα από την κατανάλωση.

Η μάλλον δυσάρεστη αλήθεια σχετικά με το ζήτημα αυτό, είναι πως ο θρίαμβος του σύγχρονου

ανθρώπου πάνω στην ανάγκη οφείλεται στην απελευθέρωση του μόχθου, δηλαδή στο γεγονός ότι έγινε δυνατό για το animal laborans να καταλάβει την δημόσια σφαίρα· κι ωστόσο , στον βαθμό που η δημόσια σφαίρα εξακολουθεί να κατέχεται από το animal laborans δεν μπορεί να συνιστά πραγματική δημόσια σφαίρα, αλλά απλώς ιδιωτικές δραστηριότητες που εκτίθενται δημοσίως.

Το αποτέλεσμα είναι αυτό που κατ' ευφημισμό καλείται μαζική κουλτούρα, και το βαθύτερο πρόβλημά της είναι μια γενική δυστυχία, που οφείλεται από την μια μεριά  στην διαταραγμένη ισορροπία ανάμεσα στον μόχθο και την κατανάλωση και από την άλλη στις επίμονες αξιώσεις του animal laborans να αποκτήσει μια ευτυχία, η οποία δεν μπορεί να επιτευχθεί, παρά μόνο εκεί  όπου οι ζωικές διαδικασίες της εξάντλησης και της αναγέννησης, του πόνου και της ανακούφισης του πόνου, πετυχαίνουν μια πλήρη ισορροπία.

Το γενικό αίτημα για ευτυχία και η διαδεδομένη δυστυχία στην κοινωνία μας (που δεν αποτελούν παρα τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος) είναι από τα πιο πειστικά σημάδια , ότι έχουμε αρχίσει να ζούμε σε μια κοινωνία μόχθου που όμως της λείπει αρκετός μόχθος για να μείνει ικανοποιημένη. 

Διότι μόνο το animal laborans και όχι ο τεχνίτης ή ο ανθρωπος της πράξης, δεικδήκησαν ποτε να είναι "ευτυχισμένοι" ή σκέφτηκαν ποτέ πως θα μπορούσαν οι θνητοί να είναι ευτυχισμένοι.(...)"

Σημ. Izi. Το παραπάνω κείμενο της Αρεντ το παραθέτω σαν ένα στοιχείο για την συνέχεια της συζήτησης που εξελίσσεται σχετικά με την "σοβαρή κρίση στην αναπαραγωγή του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου εκεί που έχει ήδη κυριαρχήσει"

 

Η Αρεντ στο βιβλίο της Vita Activa [1959]ξεχωρίζει και αναλύει τρεις κεντρικές ανθρώπινες δραστηριότητες, αυτή του Μόχθου που είναι και αυτή που έχει ως προυπόθεση την βιολογική ζωή (θα λεγαμε δηλαδή την επιβίωση), αυτή της Εργασίας όπου παρεχει τον κόσμο στον οποίο στεγάζεται η ατομική ζωή και που ως ανθρώπινη προυπόθεση της είναι η εγκοσμιότητα και τέλος η Πράξη  που έιναι αυτή η δραστηριότητα που επιτελείται άμεσα μεταξυ των ανθρώπων και αντιστοιχεί στον ανθρώπινο όρο του πλήθους.

 εκδ. Γνωση 1986, μετ. Σ.Ροζάνης και Γ.Λυκιαρδόπουλος

οι φωτογραφίες είναι από:
http://thesocietypages.org/socimages/2009/12/03/child-labor-in-america-1908-1912/

 

Tρεις θεμελιώδεις ανθρώπινες δραστηριότητες

Ι. Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ*

1. Η VITA ACTIVA ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Με τον όρο vita activa θέλω να ορίσω τρεις θεμελιώδεις ανθρώπινες δραστηριότητες : τον μόχθο, την εργασία και την πράξη.

Είναι θεμελιώδεις , διότι κάθε μία από αυτές αντιστοιχεί σε έναν από τους βασικούς όρους που έχει δοθεί η ζωή στον άνθρωπο πάνω στην γη.

Ο μόχθος είναι η δραστηριότητα, η οποία αντιστοιχεί στη βιολογική λειτουργία του ανθρώπινου σώματος, που η αυθόρμητη ανάπτυξή του, ο μεταβολισμός του και η τελική φθορά του συνδέονται με τις ζωτικές ανάγκες, όσες παράγονται και ικανοποιούνται μέσα στην διαδικασία της ζωής από τον μόχθο. Η ανθρώπινη προϋπόθεση του μόχθου είναι η ίδια η ζωή.

Η εργασία είναι η δραστηριότητα, η οποία αντιστοιχεί στον μη φυσικό χαρακτήρα της ανθρώπινης ύπαρξης, που δεν ενσωματώνεται στον αέναα επαναλαμβανόμενο ζωικό κύκλο του είδους και που η θνητότητα της δεν αντισταθμίζεται από την αιωνιότητα αυτού του κύκλου. Η εργασία παρέχει έναν "τεχνητό" κόσμο πραγμάτων που διαφέρουν σαφώς από το φυσικό περιβάλλον.Μέσα στα όρια αυτού του κόσμου στεγάζεται κάθε ατομική ζωή, ενώ ο ίδιος τούτος κόσμος κατασκευάζεται με σκοπό να ζήσει περισσότερο από κάθε άτομο και να τα υπερβεί όλα. Η ανθρώπινη προϋπόθεση της εργασίας είναι η εγκοσμιότητα.

Η πράξη, η μόνη δραστηριότητα που επιτελείται άμεσα μεταξύ ανθρώπων χωρίς να μεσολαβούν τα πράγματα ή η ύλη, αντιστοιχεί στον ανθρώπινο όρο του πλήθους, στο γεγονός πως οι άνθρωποι και όχι ο Άνθρωπος, ζούνε πάνω στην γη και κατοικούνε τον κόσμο. Μολονότι όλες οι πλευρές της ανθρώπινης κατάστασης συνδέονται κατά κάποιον τρόπο με την πολιτική, το πλήθος είναι η κατ' εξοχήν προϋπόθεση κάθε πολιτικής ζωής. [...]

Η πράξη θα ήταν περιττή πολυτέλεια, ιδιότροπη παρέμβαση στους γενικούς κανόνες συμπεριφοράς, αν οι άνθρωποι ήσαν άπειρα αναπαραγώγιμες επαναλήψεις του ίδιου μοντέλου, που η φύση ή ουσία του θα ήταν η ίδια για όλους και εξ ίσου προβλέψιμη με την φύση ή ουσία κάθε άλλου πράγματος.

Το πλήθος είναι η προϋπόθεση της ανθρώπινης πράξης, διότι είμαστε όλοι ίδιοι, δηλαδή ανθρώπινοι, αλλά έτσι που κανείς να μην είναι ποτέ ίδιος με κανέναν άλλο από όσους έζησαν ζουν ή θα ζήσουν.

Και οι τρεις δραστηριότητες μαζί με τις αντίστοιχες προυποθέσεις τους συνδέονται στενάμε την γενικότατη συνθήκη της ανθρώπινης ύπαρξης: τη γέννηση και τον θάνατο, την γεννησιμότητα και την θνησιμότητα. Ο μόχθος δεν εξασφαλίζει απλώς την ατομική επιβίωση αλλά την ζωή του είδους. Η εργασία και το προϊόν της , το ανθρώπινο τεχνούργημα, παρέχουν ένα μέτρο διάρκειας και αντοχής στην ευπάθεια της θνητής ζωής και του φευγαλέου χαρακτήρα του ανθρώπινου χρόνου. Η πράξη, στον βαθμό που αναλώνεται στην ίδρυση και την διατήρηση ενός πολιτικού σώματος , δημιουργεί την προϋπόθεση για την μνήμη, δηλαδή την ιστορία.

ΥΓ Izi. Το βιβλίο της Χάνα Άρεντ, Η Ανθρώπινη κατάσταση/ Vita Activa συγκεντρώνει τις έρευνες και τα συμπεράσματά της σχετικά με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Εκδόθηκε το 1958. Στην Ελληνική γλώσσα μεταφράστηκε από το Γεράσιμο Λυκιαρδόπουλο και τον Στέφανο Ροζάνη και εκδόθηκε το 1986, από την Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη, σειρά των εκδόσεων Γνώση την οποία διεύθυνε ο Παναγιώτης Κονδύλης.

Ο Λούκατς και ο Σταλινισμός

Γκιόργκι Λούκατς (1885-1971)

Ο Γκέοργκ Λούκατς, πέρ' από τη σπουδαία συμβολή του στην ιστορία των ιδεών, υπήρξε η εμβληματική εκείνη μορφή στην οποία συνοψίστηκε κατά κάποιον τρόπο η μοίρα των στοχαστών μιας άλλης εποχής, όταν το αξίωμα του Αριστοτέλη περί του ανθρώπου ως "ζώου πολιτικού" επαληθευόταν πειστικότερα απ' ό,τι στη δική μας εποχή, η οποία έχει προ πολλού εναποθέσει την πολιτική δραστηριότητα στους image makers και στους χορηγούς των ΜΜΕ.

Ο Λούκατς ανήκει στην ομάδα εκείνων των στοχαστών που δεν αποποιήθηκαν τη "στράτευση του πνεύματος", παρά το κόστος και τους κινδύνους που συνόδευσαν πάντοτε τη "στράτευση" των φιλοσόφων - από τον Πλάτωνα έως τον Χάιντεγγερ. Στο κείμενο που μεταφράζουμε θα παρακολουθήσουμε την ιδεολογική οδύσσεια του Λούκατς, η οποία, όπως την αφηγείται ο Μίκαελ Λαίβυ, φάνηκε να καταλήγει κάποτε στην Ιθάκη της νεότητάς του - πέρ' από τις Συμπληγάδες "των δύο συστημάτων που θριάμβευσαν κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: τον σταλινισμό και τον 'αμερικάνικο τρόπο ζωής'".

Βέβαια, ο Λούκατς δεν έζησε ώς την παρούσα φάση της "παγκοσμιοποίησης" για να διαπιστώσει τη συνταύτιση των δύο "συστημάτων" σε ένα και μοναδικό, την πλήρη συγχώνευση της Σκύλλας του σταλινισμού με τη Χάρυβδη της χρηματιστικής μονοκρατορίας. Ο ωμός, ακατέργαστος σταλινισμός, παρά το γεγονός ότι από καιρό βρίσκεται (επί θεωρητικού επιπέδου) στα απόβλητα της ιστορίας, επανεμφανίζεται (μιλάμε τώρα για τη χώρα μας) ως ένα είδος ιδεολογικού παλαιοημερολογιτισμού απελπισμένων ανθρώπων, αποπροσανατολισμένων, χαμένων ψυχών που παραδέρνουν μέσα στα αδιέξοδα της οσημέραι εντεινόμενης πολιτικής αναποτελεσματικότητας και ανυποληψίας.

Αυτός ο φαντασματικός "σταλινισμός" βρίσκει πρόσφορο έδαφος όχι μόνο στους κόλπους του εκφυλισμένου πλέον "κομμουνιστικού" κόμματος, αλλά, απροσδοκήτως πλην ευλόγως, και στον πυρήνα, στη βαθύτερη σκέψη του "συστήματος": Σε πονήματα νεόκοπων "αντικειμενικών" μελετητών και "αναθεωρητών" της νεώτερης ιστορίας, εντός και εκτός πανεπιστημίου, οι οποίοι αναδεικνύουν και αξιοποιούν (αντιστρέφοντας ενίοτε τα ιδεολογικά πρόσημα) τον παρελθόντα σταλινισμό ως άλλοθι του παρόντος αντικομμουνισμού (τους).

Και μπορούν να προβαίνουν σε τέτοιου είδους "αναθεωρητικές" λαθροχειρίες επειδή ακριβώς έχουν ως άτυπους συμμαχητές, συνεταίρους ή συμπαίκτες τα θλιβερά εγγόνια και δισέγγονα του Στάλιν -είτε πρόκειται για τους σημερινούς "κομμουνιστές" οι οποίοι τελούν ανά τακτικά διαστήματα το τελετουργικό της "επαναστατικής γυμναστικής" τους κραδαίνοντας και μαγαρίζοντας σύμβολα και λάβαρα που δεν τους ανήκουν, είτε πρόκειται για αυτομαστιγούμενους πρώην αριστερούς που σπεύδουν να προλάβουνε το τραίνο της "προόδου" ενώνοντας τη μίζερη θρηνωδία τους με τη θριαμβεύουσα χορωδία του "προοδευτικού" αντικομμουνισμού.

Σημείωμα του Μεταφραστή (Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος)
στο Michael Loewy: Ο Λούκατς και ο σταλινισμός

(εκδόσεις ΕΡΑΣΜΟΣ Αθήνα 2009)